Ստորագրութիւն հին Հայաստանեայց

  Առ Ղազարայ թղթ. 268 գրի` Անձիտ. * Առաքեալ ՚ի մերձակայ սահմանակից տեղեացս` առ հայ մարդիկք գաւառին Անձտայ, եւ Ծոփաց, եւ Հաշտենից: Նոյնպէս եւ առ Բուզանդայ գ. 12. * ԶՎաղարշ` որ էր իշխան Անձտայ: Սոյնպէս գրի եւ առ Խորենացւոյն գ. 15. ուր եւ ՚ի միում ձեռագրի դնի Անծիտ. * Իսկ արքայ փոխանակ նորա կարգէ զՍաղամութ տէր Անծտայ:

Առ Պտղոմեայ գրի Ազիդինի. * Իսկ ՚ի մնացեալ եւ ՚ի հարաւային մասին ՚ի մէջ աղբերացն եւ Ֆրադայ եւ Դիկրիսի` է Ազիդինի: Ուր յօրինակն Բալադինեան ուղղագոյն եւս գրի` Անզիդինի. եւ ստորեւ յիշէ քաղաք Անզիդա անուն ¹:

՚Ի լա. նորահրամանին Յուստինիանոսի յիշատակի Ազիդինի. եւ ՚ի նախայիշատակեալ գաւազանագիրս եպիսկոպոսարանաց Լեւոնի դնի Անզիդինիս ՚ի սեռական հոլովն զկնի Ծոփաց: Պերփէրուժէն կոչէ Խանզիդ, եւ դնէ յաւելեալ ՚ի Միջագետս. *Խանզիդ եւ Ռոմանո'բոլիս էին փականք Մելիդինեայ… ՚ի տիրելն Ռոմանոսի առ գաւառն (թէմա) Միջագետաց յաւելան նաեւ Ռոմանո'բոլիս եւ Խանզիդ:

Առ Լաստիվերտցոյն գրի Հանձէթ, ըստ որոյ եւ առ ասորի մատենագիրս Կոզմասու երիցու եւ Դիոնիսեայ` գրի Անազէթէ, կամ Հանազէթի: Զոր` գաւառ ասորւոց կոչէ Դիոնեսիոս, որպէս եւ զայլ տեղիս ինչ Հայոց. *Ապականեցին զամենայն գաւառս ասորւոց որք անկանին առ ստորոտով լերինն Արիտի, այսինքն զԱրզուն, զՄայֆրաքդա, զԱմիտա, զՀանազէթէ, եւ զՍամօսադա: Տե'ս յԱսսեման. ուր Կոզմաս երէց պատմէ զսքանչելիս գործեալ ՚ի Սիմէոնէ Սիւնակեցւոյն ՚ի վերայ Դիոնեսիոսի ուրումն` որ էր ՚ի Հանձիթոյ յազգէս հայոց, զոր Բրիսքոս կոչէ սկիւթացի:

Գրի յայսմաւուրս ՚ի սեպտեմբերի 23. թէ կայսրն յունաց Թէոփիլոս յիններորդ դարու, *Ել ՚ի Հանձիթ եւ յԱշմուշատ, եւ աւերեալ կոտորեաց եւ գերեաց: Զնոյն ակնարկէ եւ Ասողիկ բ. 6. ՚ի գրելն ընդհանրապէս վասն նորին Թէոփիլոսի` թէ աւերեաց զՉորրորդ Հայս:

Խարբերդ, իբր Քարբերդ: Անկանի յայսմ գաւառի ըստ Մատթէոսի` որ գրէ. *Յարուցեալ արանցս այսոցիկ գնան ՚ի Հաձիթ գաւառին, եւ… ունէին զամուր բերդն Խարբերդոյ: Գետրէնոս ՚ի թղթ. 686. կոչէ Քա'րբօդէ, եւ դնէ ՚ի Միջագետս. *Վասն որոյ գրաւէ ՚ի Միջագետս զամուր բերդն` որոյ անուն Քարբօդէ, զոր յամենայն կողմանց ամրացուցեալ, եւ բաւական պահնակօք զինեալ` ՚ի նմա դնէր զմթերեալ ինչսն: Ուղղագոյն եւս առ Կուրապաղատայ գրի Քարբէդէ: Առ Ասողկայ գ. 7. կոչի Գաւառ, եւ գրի Կարբերդ. *՚Ի սոյն ժամանակս եւ ՚ի Լիկանտոն աշխարհին ՚ի Նահրնեար տեղիսն ՚ի Կարբերդ գաւառի ՚ի ձեռն հօրն Մովսիսի շինեցաւ վանքն` որ անուամբ նորա կոչի:

՚Ի 1124. հնգետասան արք ծպտեալ զգեստուք մտեալ յայս բերդ` առին ՚ի ձեռաց թուրքաց, որք ըստ Մատթէոսի գերի վարեալ զթագաւորն Երուսաղէմի զՊաղտին, կամ որ նոյն է Պալտուին, եւ զայլ լատին իշխանս` արկեալ էին ՚ի խորին բանտի քաղաքին. այլ զկնի` դարձեալ էառ ամիրայն թուրքաց` որ կոչէր Պալակն:

Ալէլուայ դաշտ: Զայսմանէ Մատթէոս ՚ի թիւն ՃԼԴ. *Այս եղեւ ՚ի Հանձիդ գաւառին ՚ի յԱլէլուայ դաշտին: Յիշէ զայս անուն նաեւ ՚ի վերոյ, ուր յայլում օրինակի գրի Ալէուա դաշտ:

՚Ի ծանօթութեան եպիսկոպոսարանաց Լեւոնի կայսեր գրի ՚ի սեռական հոլովն Տիկիսինիս, եւ դնի ՚ի Չորրորդ Հայս:

Անկղ: Զորմէ Սամուէլ ՚ի 827. *Եկն եւ ՚ի Հայս (կայսրն Թէոփիլոս) եւ ա'ռ զամուրն զՊաղին, եւ զՄեծակերտ, եւ զԱնկղ ՚ի գաւառին Դէգիս, եւ զԽոզան: