Թորոս աղբար

ԱԿՆ
       Ս. ԳԷՈՐԳ ԵԿԵՂԵՑԻՆ
       1 Աւետարան. Սասունցի ըսուած, մեծադիր, երկաթագիր, ընտիր։
       «ԱՄԵՆԱՍՈՒՐԲ ԵՐՐՈՐԴՈՒԹԵԱՆՆ ՓԱՌՔ։ ՔՐԻՍՏՈՍ ԱՍՏՈՒԱԾ. յորժամ գայցես փառաւք Հաւր եւ բիւրաւոր զաւրաւք հրեշտակաց, յահագին աւուրն ի դատել զերկիր յայնժամ աւգնեա՛ աղախնոյ քո Կամային, եւ փրկեա ի հրեղէն գետոյն սպառնալեաց, եւ արժանի արա՛ ընդ իմաստուն սուրբ կուսանացն մտանել ի յառագաստն եւ տալ փառս Ամենասուրբ Երրորդութեանդ յաւիտեանս յաւիտենից։
       Փառք անսկզբնական եւ էական գերագոյ գոյութեանն եւ անքակ միութեանն եւ բնաւոր Աստուածութեանն, ինքեան միայն ելով հասութեան յաւիտեանս ամէն։
       Ի ձիր շնորհի սորա յուսացեալ աւգնութեամբ Երրորդութեանն սկսայ եւ ողորմութեամբ Նորին կատարեցի զՍուրբ Աւետարանս, ի Հայրապետութեանն Տեառն Ներսիսի Հայոց կաթուղիկոսի եւ ի տէրութեան Սասնոյ Վիգենոյ մեծի Պատուելէսիմոսի որդւոյ Չորտուանէլի թոռն Թոռնկայ մեծի հզաւրի եւ քաջի, որ բնիկ յԱստուծոյ հաստատուն հիմնակառուցեալ ունի զաթոռ հայրենի տէրութեան իւրոյ, եւ ի թուականութեանս Հայոց ի Ո. Ժ. Ը. Հրամանաւ երանելի եւ Քրիստոսասէր թագուհւոյ Մէլէքսթոյ ամուսնոյ Վիգենոյ, որ է յազգէ Արծրունի եւ ի շառաւիղէ սրբոյն Վարդանայ դստեր մեծ իշխանին Մոկաց՝ Հմայեկի. իսկ բարեացապարտն երից երանեանն Վիգէն եւ ամենայն աւրհնութեանցն արժանի երանելի աստուածասէր թագուհին, սոքա ըստ ազնուականութեան հայրենի պատուոյն եւ ըստ աստուածային աւրինացն գեղեցիկ քաղաքավարութեամբ կացեալ առ միմեանս եւ զամենայն աւրինակ բարեպաշտութեան յանձինս իւրեանց բերելով եւ զարդարող ոչ միայն մարմնաւոր մեծութեամբ այլ եւ հոգեւոր փարթամութեամբ աստուածպաշտութեամբ. զի երանելի Վիգէն զխաղաղութեան զհետ երթեալ ըստ տէրունական բանին, որ ասէ. «Երանի է խաղաղարարաց զի նոքա որդիք Աստուծոյ կոչեսցին» եւ զաշխարհաշինութեան-զարդար-դատողութեան. խրատելով զստահակսն-դատ առնելով-զրկելոց, աւգնական լինելով-նեղելոց- եւ ապաւէն ամենայն փախուցելոց, շինելով զեկեղեցիս-Աստուծոյ- եւ զարդարելով-ամենահրաշ սպասուք եւ զարդուք, եւ զքահանայս Աստուծոյ պատուելով. եւ մեծարելով եւ զկեանս նոցա դարմանելով եւ յամենայնի առաջին սուրբ Նահապետացն եւ թագաւորացն նմանեալ. որք զպատուիրանս Աստուծոյ պահեցին եւ հաճոյ եղեն նմա. եւ ի վերայ այսր ամենայնի զողորմածութիւն եւ զսէրն ունելով որ է գլուխ ամենայն առաքինութեան։
       Նոյնպէս եւ երանելի թագուհին զամենայն առաքինութեանց զհետ երթեալ, եւ զարդարեալ ոչ միայն ի հիւսս ոսկեմանս ընդելուզեալ մարգարտով եւ ակամբք պատուականաւք, կամ ի հանդերձս ոսկեհուռս հպարտացուցանողս զմիտս կանանց թագաւորազանց, այլ սա զկնի մարմնական մեծութեան՝ ստացեալ եւ զհոգեւոր առաքինութիւն, զսրբութիւն, զհամեստութիւն զխոնարհութիւն, զպահս սրբութեան եւ զաղաւթս հանապազորդս, եկեղեցեաց զարդարիչ եւ քահանայից յանձանձիչ, որբոց եւ այրեաց խնամածու, զմերկս զգեցուցանելով եւ զքաղցեալս կերակրելով. եւ այլ բազում առաքինութեամբ, ըստ աւրինակի առաջին սրբոցն որ ընթացան զկնի Քրիստոսի կոչմանն եւ առաքելական քարոզութեանն, որպէս ասէ Պաւղոս - փողն Տարսոնական - անաւթն ընտրութեան, քարոզն տիեզերաց, յուսուցանելն իւրում, եթէ Կանայք հնազանդ լերուք արանց ձերոց յամենայնի իբրեւ Տեառն. եւ Արք սիրեցէք զկանայս ձեր իբրեւ զանձինս ձեր։ Իսկ ամենագով երանելիքս ըստ առաքելական խրատու եւ ըստ Քրիստոսի պատուիրանացն, սուրբ եւ պարկեշտ ամուսնութեամբ կացեալ առ միմեանս որպէս զմի մարմին, եւ ծնեալ ուստերս լուսածաղիկս եւ դստերս գեղեցկատեսիլս, եւ սնուցեալ խրատու եւ ուսմամբ, կրթելով զնոսա յերկիւղ Տեառն եւ ի հրահանգս բարեպաշտութեան. ապա ոմանք ի զաւակաց սոցա յառաջագոյն փոխեցան յաստեացս ի հանդերձեալսն, իբրեւ զպտուղ ինչ նոր յառաջին արմտեաց ընծայ Տեառն մատուցեալ, յորոց մինն Գրիգորիոս ճանաչիւր, եւ այլոց անուանքն գրեալ են ի դպրութեան կենաց. եւ սուղ ինչ զվախճան նոցա արտասուեալ եւ գոհութիւն Աստուծոյ մատուցեալ, վասն ընդունելոյ զպտուղ որովայնի նոցա։ Ապա զկնի այսորիկ աստուածապաշտ կարգաւք ուրախացեալք բարեկարգութեամբ վարէին զիշխանական տէրութիւն իւրեանց, հանդերձ մնացեալ որդւովն - զերից երանեան եւ զամենագովելին ասեմ - զՉորտուանէլն, զգեղեցիկն, զբարետեսիլն, զգանգրահերն, զխարտիշագեղն, զլայնաթիկունքն, զհաստաբազուկն, զչափահասակն, զՔրիստոսասէրն, զաղաւթասէրն, զքահանայասէրն, զխոնարհամիտն, զհեզն, զերկայնամիտն, զսիրունն, զսիրեցեալն, զողորմածն առ ամենեսեան, զաւգնականն անաւգնականից եւ զբարեխաւսն դատապարտելոց եւ զհանիչն բանտարկելոց եւ զկերակրիչն քաղցելոց։ Եւ զի՞նչ թուեմ մի ըստ միոջէ, զի ամենայն շնորհաւք զարդարեալ էր ի հոգեւորականն եւ ի մարմնականս. եւ այսպիսի վարուք աճէր եւ իմաստնանայր եւ հնազանդ եւ հլու էր ծնողացն եւ հպատակ հրամանաց նոցա. եւ ոչ իբրեւ զմանուկ թագաւորազին ամբառնայր ընդդէմ, կամ բարձրամտէր, այլ ընդ խոնարհս զիջանէր. զՏէրունեան հրամանսն կատարելով թէ Որ խոնարհեցուցանէ զանձն բարձրասցի. - եւ վասն գեղեցիկ վարուցն եւ լաւութեան բարուցն, ծնողքն առաւել սիրէին զնա, ապա խորհուրդ ի մէջ առեալ աճեցուցանել կամելով զշառաւիղ ազգին իւրեանց. փեսայացուցանեն զնա ընդ դուստր Վասլի եղբաւր տեառն Գրիգորիսի Հայոց կաթուղիկոսի, հզաւրի եւ մեծի, որոյ անուն Վանինէ ճանաչի, որոց եկեալ առ միմեանս եղեալ իբրեւ զմի մարմին սիրունք, եւ սիրեցեալք. եւ ըստ Աստուածային օրինացն կեցեալք ծնանին երիս որդիս գեղեցիկս եւ հրեշտակատեսիլս. որում առաջնոյն ասի Վասիլ, իսկ երկրորդին Շահինշահ եւ երրորդին՝ Թոռնիկ. եւ կային բարեկարգութեամբ, զուարճացեալք լուսածաղիկ զաւակաւքն։ Իսկ զկնի այսմ եղելոցս աստուածասէրն Վիգէն եւ երանելի ամուսին նորա Մելեքսթի աւրհնութիւն ամենատեառն մատուցանէին, տեսանելով զբարեկարգութիւն տէրութեան իւրեանց եւ զաճումն զաւակաց եւ զշինութիւն աշխարհին։ Էր ապա դուստր մի իւրեանց կոյս գեղեցիկ յոյժ, զարդարեալ ամենայն բարեձեւութեամբ եւ յոյժ սիրեցեալ յաչս մաւրն առաւել քան զամենայն մանկունս իւր, որոյ անուն յորջորջեալ կոչի ԿԱՏԱ, կատարեալ հասակաւ եւ գեղեցկութեամբ, եւ ամենայն առաքինութեամբ, յորոյ անուն Ս. Աւետարանս գրեցաւ. զնա կամեցեալ ծնողացն իւրոց տալ մեծաշուք պատուով ի թագուհութիւն Շահինշահի որդւոյ Գրիգորի թոռին ԿԱՏԱԿԱԼՈՍԻ որդւոյ Կամենի մեծի, ի Դեգեաց գաւառ ի մեծ ամրոցն որ կոչի Սաղուկ. որ իբրեւ երթեալ անդ ըստ հայրենի ազնուականութեանն եւ ըստ մայրենի աստուածպաշտութեանն որով սնեալն էր. եւ անդ ցուցեալ զգեղեցիկ բարեձեւութիւնն, զսրբութիւնն, զողորմածութիւն, զեկեղեցեաց եւ զքահանայից հոգաբարձութիւն եւ սուրբ ամուսնութեամբ ծնեալ մանուկ մի գեղեցկատեսիլս, որոյ անուն է Շահմէլիք, զոր իբրեւ լսէին ծնողքն զնորա բարի յառաջադիմութիւնն. փառս ի բարձունս Աստուծոյ մատուցանէին. եւ ինքն երանելի չքնագեղն Կամայն գոհութիւն Աստուծոյ մատուցանէր, որ եթող զտուն հաւր իւրոյ ի մեծութեան եւ յուրախութեան, եղբարբքն հանդերձ եւ ամենայն ընտանեաւք. եւ մինչ յայսմ ուրախութեան էին եւ բերկրէին ի միմեանց բարեկեցութենէ. - եւ ի շինութեան էին եւ ուրախ էին առ հասարակ ամենայն սիրելիք. հեռաւորք եւ մերձաւորք, պետք եւ իշխանք եւ ամենայն քրիստոնեայք. եւ վանաւրայք. եւ կրաւնաւորք որ ընդ իշխանութեամբ սոցա էին. ապա մեղսասէրն եւ բարի-ատեացն սատանայ նախանձեալ ընդ բարի կեանս նոցա, մտեալ յիւր սիրելիսն… յարուցանէ պատերազմ ի վերայ տանն Վիգենայ. այլ ի զաւրութենէն Աստուծոյ յայտնապէս պատերազմաւ ոչինչ կարացին ստնանել նմա, այլ գաղտնագողի իբրեւ զաւձ սողեալ մտին եւ աւերեցին տեղիս տեղիս ի գաւառաց նորա, եւ գերեցին բազումս ի քրիստոնէից, եւ այն էր սկիզբն թանձրամած սգոյն զոր ունելոց էր զմեզ եւ զնոսա եւ զամենայն Քրիստոնեայքս, եւ զամենայն սիրելիս, զհեռաւորս եւ զմերձաւորս. զի հուպ ընդ հուպ, կարճ ի կարճոյ, ի նմին ամիս յաւուրս պահոց քառասնորդացն, ի հինգերորդում շաբաթոջն, զկնի տաւնի սրբոց Քառասնիցն, ըստ աստուածակոչ հրամանին հասանէր վախճան երանելւոյն Չորտուանէլի ի տիս երիտասարդութեան, թողեալ շառաւիղ ազգի զլուսածաղիկ զաւակսն իւր եւ մխիթարանք ծնողաց իւրոց, եւ ինքն փոխի ի Քրիստոս առ որ անձկացեալն էր. բայց զաղէտս տարակարծ դիպուածոյն եւ զիրս ամբաւ կոծոյն որ եղեն յայնժամ, զոր գործեցին հայակոյտ բազմութիւն ազատացն, ծառայից եւ աղախնեայց եւ տիկնանց ազատաց, եւ գաւառաց գաւառաց ընդ խուռն եկելոց ի կոծ լալեաց եւ զողբս հաւրն եւ մաւրն եւ ամուսնոյ նորա. ոչ կարեմք զգրով արկանել, բայց ի նմին ժամու ժողովեալ բազմութիւն քահանայից եւ կրաւնաւորաց եւ վարդապետաց, զսպեալ զգեղեցիկ մարմին նորա պայծառ եւ պատուական հանդերձիւք, եւ բարձեալ տարան ի հայրենի տապանատունն իւրեանց. յուխտին, որ կոչի Վանդիր. ի դուռն Սրբոյ Կաթուղիկէին զոր շինեաց իւր երանելի հայրն Վիգէն, ինն խորանեան, եւ փոխեն զնա ի հանգիստ սաղմոսիւք եւ աւրհնութեամբ եւ երգաւք հոգեւորաւք, եւ փառաւորեալ արձակեցին զժողովուրդսն։
       Գործեցաւ այս ի Հայոց թուականիս ի Ո. Ժ. Դ։ Եւ մինչ յայսմ տրտմութեան էին եւ սակաւ մի զանձինս իւրեանց մխիթարել կամելով գեղեցիկ մանկամբն իւրեանց Վասակաւ եւ որդւովքն Չորտուանէլի, ապա յանկարծակի յետ ամի միոյ անցելոյ, զկնի մահուանն Չորտուանէլին հասանէր նոցա տրտմութիւն ի վերայ տրտմութեան. զի Քրիստոսասէր եւ բարեպաշտուհի դուստրն իւրեանց Կամայն, մինչդեռ յուրախութեան էր եւ ի մեծութեան ինքն եւ ցանկալի տէրն իւր Շահինշահն, եւ համակեալ էին ի սէր իրերաց եւ բերկրէին ի միմեանց տեսլենէ, եւ զուարճանային ընդ տեսիլ զաւակի իւրեանց. եւ ոչ էր լուեալ զմահ եղբաւրն եւ զտրտմութիւն ծնողաց՝ եւ ակն ունէր բազում ժամանակս վայելել զկեանս աշխարհիս, եւ ծնանել ուստերս եւ դստերս, ապա եղեւ նորա ժամանակ ծնանելոյ՝ ունելով յորովայնին մանկունս երկուս, եկին հասին երկունք ծննդեանն, ըստ տէրունեան հրամանին որ ասաց ցնախամայրն, թէ Տրտմութեամբ ծնցիս որդիս. եւ ի կենսաբեր Ս. Աւետարանին ասէ. Կին յորժամ ծնանիցի տրտմութիւն է նմա զի հասեալ է ժամ նորա. եւ ստիպել երկանցն զկնի ճեպէին երկունք մահուն-. եւ ի մեկնել մանկանցն եկն եհաս աւրհասն մահու, եւ ուրախութեամբ փչեալ զոգին զերծեալ ի պատրանաց աշխարհիս եւ ի զբաղմանց սորա. փութացեալ առ նաւահանգիստն Քրիստոս. եւ անդ էր տեսանել զաղէտս ամբաւ տարակուսանացն եւ զողբս անհնարինս, զկականումն պատուական եւ ազատ կանանց, զաղիողորմ արտասուս տղայոցն, զհառաչանս սիրելեացն, զաշխարհանս բարեկամացն. զի ամենեքեան մինչդեռ յուրախութեան եւ ի հանդերձս հարսանեաց համակեալք էին. վաղվաղակի սգոյ հանդերձս զգեցեալ ի թխութիւն դառնային. եւ այսպիսի կոծով երանելի եւ սիրեցեալ առնն զվախճան նորա սգացեալ՝ զի ի մատաղ հասակի հրաժարեաց ի նմանէ, եւ սուղ ինչ ժամանակս բերկրեցան ի միմեանց տեսլենէ, եւ կարճակտուր եղեւ սէր նոցա. փոխի յաշխարհէս ի հանդերձեալն առ Քրիստոս յանվախճան ուրախութիւնսն։ Ապա առեալ զպատուական մարմինն պատեալ պայծառ հանդերձիւք եդեալ ի տապանի եւ բարձեալ դասուք քահանայից եւ բազմամբոխ ժողովրդովք տարեալ յիւր սեպհական վանքն որ կոչի Ս. Փրկիչ, յորում բնակեալ են կրաւնաւորք միաբանակեացք հրեշտակրաւնք, սուրբք եւ ընտրեալք փոխեն զնա ի հանգիստ սաղմոսիւք եւ աւրհնութեամբ եւ երգաւք հոգեւորաւք եւ կնքեալ զգերեզմանն եւ մեծարեալ զաւր հանգստեան նորա-արձակեալ զժողովուրդսն գնացին ի տունս իւրեանց։ Այսոցիկ այսպէս եղելոցս լուեալ ապա երանելի ծնողացն զվախճան դստերն, յանհնարին սուգ տրտմութեան ընկղմեցան եւ նորոգեցին կեղեքումն առաջին վիրացն, եւ յայրումն ի վերայ այրման. եւ մոռացան զառաջին սուգն՝ զսորայս խիստ համարելով. զի հեռատեսութեան եղեւ վախճան նորա, եւ ոչ տեսին զմահ նորա, եւ բազում աւուրս սգացեալ զնա, ապա զյոյսսն Քրիստոսի առաջի աչաց եդեալ. զմխիթարիչն ամենայն սգաւորաց, գոհութիւն Աստուծոյ մատուցեալ որ ետ զնոսա, եւ դարձեալ կամեցաւ առնուլ զնոսա։ Զոր տէր Քրիստոս մխիթարեսցէ զնոսա մխիթարիչ Ս. Հոգւովն, հանդերձեալ մնացեալ զաւակաւքն, անտրտում ուրախութեամբ, եւ հաստատուն պահեսցէ զտէրութիւն նոցա եւ յաղթող ի վերայ թշնամեաց ազգաց յազգս մինչեւ ցյաւիտեան։
       Իսկ ապա Քրիստոսասէր եւ բարեպաշտ թագուհի մայր գեղեցիկ աստուածասէր Կատային բարի խորհուրդ զմտաւ ածեալ, զպակասումն զաւակին լնուլ կամեցեալ, եւ զտրտմութիւնն յուրախութիւն փոխեցեալ, նմանեալ առն վաճառականին որ խնդրիցէ զպատուական մարգարիտն զոր Տէրն յԱւետարանիս առակեաց. ելեալ ի խնդիր այսմ լուսաւոր մարգարտի, որ ոչ ինչ յեղելոցս փոխանակի ընդ սմա. ստացաւ զսա նիւթականաւքս, զանանց մեծութիւնս ստացեալ, եւ յիշատակ դստեր իւրոյ ի տեղի նորա կացուցեալ, իբրեւ այն թէ զնա կենդանի տեսանելով, յորժամ զսա տեսանիցեն եւ ընթեռնուցուն։ Ապա հրաման ետ ստորագրել զսա, Արիստակիսի յոքնամեղ-անուն կրաւնաւորի-անիմաստ եւ փցուն գրչի։ Եւ գրեցաւ Ս. Աւետարանս ի լերինս Տաւրոսի սահմանս ՍԱՍՆՈՅ, յուխտիս, որ կոչի …ջն աղբիւր. որ է ի մէջ …աց քաղցրահամ ջուրց ընդ հովանեաւ Ս. Փրկչիս. եւ Սրբոյ Աստուածածնին, յառաջնորդութեան Տեառն Ստեփաննոսի, երջանիկ եւ ընտրեալ եպիսկոպոսի, զոր տէր աւրհնեսցէ եւ պահպանեսցէ ընդ երկայն աւուրս … նա էր հոգացեալ։
       Եւ ետ Ս. Աւետարանս ի Ս. Փրկիչն, յորում է գերեզման դստեր իւրոյ, ի յիշատակ նորա, եւ պայծառութիւն տաւնից տէրունականաց, եւ ի զուարճութիւն մանկանց եկեղեցւոյ, ընթերնլով յաւուրս տաւնից եւ զատկաց. եւ ի ժամ պատարագելոյ մեղսաքաւիչ եւ կենարար մարմնոյ եւ արեանն Քրիստոսի։ Արդ ո՛վ դասք սրբոց, պարք երկնագումարք-հրեշտակք բանաւորք-տաճարք Երրորդութեան-որդիք վերին Սիոնի. Աղաչեմ զձեզ Ս. Աւետարանաւս. զոր յորժամ ընթեռնուք զՍուրբ Աւետարանս եւ լուսաւորիք, յիշեսջիք ի մաքրափայլ աղաւթս ձեր. զԱստուածասէր թագուհին զԿատայն, եւ զերանելի եղբայր իւր Չորտուանէլն, եւ զմայր իւր եւ զծնողս նորա, զի աղաւթիւք ձերով եւ աւետարանիս շնորհիւ՝ յորժամ գայցէ Տէր փառաւք հաւր յահագին աւուրն եւ ամենայն սուրբք ընդ նմա. Պսակել եւ փառաւորել զսուրբս, յայնժամ յանուանէ կոչեսցէ զնոսա. թէ «Եկայք աւրհնեալք հաւր իմոյ ժառանգեցէք պատրաստեալ ձեզ զարքայութիւնն. եւ ընդ աջակողմեանսն դասեսցէ ընդ սուրբս իւր ի հայրենի փառսն, յանեզրական ուրախութիւնսն, եւ նմա փառք յաւիտեանս. ամէն»։
       Վերջին երեսի վրայ ննջեցեալ եւ պատանեալ կնոջ պատկեր մը գծագրուած է։ Անշուշտ, Վիգենայ թագաւորին հանգուցեալ Կամայ դստեր պատկերն է, որուն քով նկարուած են նաեւ իւր երկու նորածին երախայից պատկերներ, եւ վրան Մեսրովպեան տառիւք գրուած.
       «Ծրագրութիւն պատկերիս այս է յանուն Կամային դստեր Վիգենայ, որ ի ծնունդն վախճանեցաւ, ի տիս մանկութեան, եւ եթող սուգ անհնարին մաւր իւրում, որում ողորմեսցի Տէր յիւրում մեծ գալստեանն» ամէն։
       1 Ձեռագիր բառարան.
       «Այս բառք են քերթողականք վասն չափոյ Հոմերական տաղից, զի քերթողական արհեստքն չափաբերականք են եւ չափով վարեն, են որ գեղջուկք են, որով ճարտասանք վարին, զի յաճախապէս փոխաբերին սակս զարդու ճարտասանիցն, եւ հարկ է յոգնահամար եղանել»։
       Կ’ըսկսի «Աստուածազան» բառով եւ կը վերջանայ «ցքի»ով. եւ կը յաւելու. «Զանպիտան եւ զապիկար զգծող տառիս աղաչեմ յիշել ի տէր, եւ նմա փառք յաւիտեանս ամէն։ Մինչեւ ցայսմ տեղւոջ գծումն եղեւ ՌՃԽԲ. թվին, յունվարի բ. օրն, երկուշաբթի»։
       Դարձեալ վերոյգրեալ խորագիրը նոյնութեամբ գրուած, եւ կ’ըսկսի «Աբաբով» բառով, «ֆէրաճէ» բառով կը վերջանայ։ Այս մասին մէջ յունական, թրքական եւ ռամկական բառեր շատ կան։ Ֆէրաճէէն զկնի կը յաւելու. «Մինչեւ աստ գրեցաւ եւ յաւարտն եղեւ թվին ՌՃԽԲ. յունվարի ԻԴ. օրն Գշբթի. ի քաղաքն ըստամպօլ, Ի Սուլու Մէնաստիր»։
       Վերստին կ’սկսի, խորագիրն այս է՝ «Մեկնութիւն բառից քերականի», եւ առաջին բառն կը դնէ «Առձեռն», եւ կը շարունակէ մինչեւ Շ գիրը. «Շապալուրջ, քէստանէ». «Շէրիկ, շըրլըղան». ու կը ձգէ թերի, անգիր թղթերով։
       Ապա կ’սկսի «Աշխարհացոյց համառօտաբար եղելոյս ի վերայ երկրի»։ Նախ կը խօսի երկնից վրայ՝ ըստ Ս. Գրոց, ապա երկրիս բաժանմանց. ասոնք համառօտ, իսկ հայաստանեայց մասն՝ ընդարձակ եւ պատմաբանօրէն, եւ այլեւայլք։
       Ապա «Պատմութիւն քահանայի միոյ Խարբերդացւոյ, … մաքառելով վասն հաւատոյ քրիստոնէականի», որ կ’սկսի կոնդակի ոճով. «Եւ ընդ սիրոյ օրհնութեանս ծանուցումն լիցի աստուածասիրացդ… վասն այդ մահտեսի Եղիա քահանայիդ, որ է դա յերկրէն Խարբերդու, յազգէն ասորւոց ի Սրբոյն Յակոբայ Մծբնայ հայրապետէն ուղղափառ հաւատով, եւ սրբոյն Աբբայ Եփրեմ Խուրին Ասորւոց եւ ազգէն Միխայէլ Պատրիարքին, եւ ի սուրբ Պարսամայ ճգնաւորին, լաւ եւ ընտիր կարգաւոր, ժամասէր եւ սաղմոսասէր եւ գրոց գիտութեան հմուտ եւ ճարտարաբան…», որ կը վիճաբանի Խարբերդու մէջ քրիստոնէութեան համար, եւ կ’ազատէ Հայոց Ս. Կարապետ եւ Ս. Ստեփաննոս եկեղեցիները եւ երկու Հայ քահանայներ՝ տէր Սահակ եւ տէր Ղուկաս, որք, չ’կրնալով պատասխանել, ակամայ ուրացած էին եղեր, եւ յիշեալ եկեղեցիքը՝ գրաւուած։ Իսկ տէր Եղիա Ասորին, որ «Դ. ցեղ լեզու գիտակ էր կարդալն», զՔրիստոս կը դաւանի, կը ծեծուի, կը բանտուի, Գ. օր անսուաղ կը մնայ, բարութիւն եւ պարգեւներ կը խոստանան։ Նա կը մերժէ եւ զՔրիստոս կը սիրէ, կը տանջուի եւ, բանտէն հանուելով, կը ձգուի «ի խորխորատ գուբ մի բերդին, զոր եըլան ղույուսը ասեն, լի ժահահոտ տղմով. ի մէջ թունաւոր սողնոց եւ զեռնոց Գ. օր»… եւ փայտ կոտրեցին առ ի այրել զտէր Եղիան։ Ապա երէցկինը կը թելադրեն, «տարան զնա կանայք առ երէցն, եւ ետուր (Մկրտիչ) վարդապետն խնծոր մի թէ տարէք դուք զդա առ իմ հոգւոյս որդւոյս տէր Եղիային. եւ ի մէջն խորհուրդ էր եդեալ»։ «Ասաց տէր Եղիան ցերէցկին, ահա ես պատրաստ եմ այրելն իմ. բայց խիստ երկնչիմ թէ գան յակամայ եւ բռնութեամբ զիս առնեն. խորհիմ, գնամ յերկիրն Ֆռանկաց պաշտեմ զհաւատս իմ»։ «Ասէ երէցկինն ցերէցն. եթէ դու գնաս ի Ֆռանկաց տունն, ապա մեք զի՞նչ լինելոց եմք, դու չե՞ս ամաչեր ի քո ալեացդ, որ զայդ խօսքն կու խօսիս. բ. անգամ զՔրիստոսի լուսաբողխ գերեզմանն ես համբուրեր. եւ ի մէջ քաղաքաց անուանի մարդ ես, եթէ այրեն զքեզ կամ քարկոծեն. յառաջ ես կու մահանամ…։ Զօրացաւ սիրտ տէր Եղիային, ճիչ բարձեալ աղաղակեաց ասելով. Բերէք ինձ իմ այգւոյն փայտ որ այրիմ. եւ երթեալ երէցկնոջն բարձեալ փայտ եբեր ի մէջ ատենին թափեաց եւ ասաց. Յառաջ զիս այրեցէք եւ ապա զերէցն իմ. յայնժամ սրով հարեալ եւ խոցեալ զերէցկինն յետս քշպեցին. եւ բորբոքեցին զհուրն. եւ տարան մերձ առ հրոյն. եւ նա ոչ երկնչէր. զկուլակն ածիլեցին, եւ ի գլուխն… կապեցին, «եւ ասէ տէր Եղիան. Եթէ գլուխս հատանէք, ապա կարող էք, բայց ես ոչ ի հաւատոց իմում խորշիմ… դրոշմեաց զերեսն նշանաւ սրբոյ խաչին» … յայնժամ ճեղքեցին զլեզուն եւ ոչ իսպառ կտրեցին. թէ՝ վաղիւն մեզ քարոզիչ լինելոց է. եւ զձախ մատն ճեխքեցին. թէ՝ վաղն մեզ գիր գրելոց է … եւ յորժամ ոչ կարացին խախտել եւ մեկնել ի սիրոյն Քրիստոսի, ասացին թէ՝ լաւ է զսորա արեան գին կտրեմք քան թէ սպանանեմք…։ Յայնժամ կոչեցին զՄկրտիչ վարդապետն եւ զքահանայքն եւ ասացին թէ եկէք գնեցէք զայս երէցս, եւ ժողովեցան առ Ամիրան եւ կտրեցին արեան գին ԷՃ. ղռուշ, տուգանս, եւ շարթ արարին թէ՝ այսօր զդրամն պիտի բերէք, թէ ոչ՝ վաղիւն զերէցն կու սպանանենք։ Եասախ արարին Հայոց թէ մարդ տէր Եղիայի անուան փոխ դրամ չ’տայ. եւ վարդապետն ի հետ քրիստոնէից այլ իմն բանի համար գնացին շահով դրամ առին եւ ետուն երէցկնոջն, եւ նա տարեալ ետուր զգին արեան իբր թէ իւր տունէն՝ որ Ազգին Հայոց նեղութիւն չ’առնեն»։
       Այս հնարքով կ’ազատուի տէր Եղիան, եւ յետոյ կ’երթայ «ի Մալաթիա, եւ եհան ֆէրման, եւ անտի գնաց ի Մէրտին առ Ռումեայ Շէխն եւ եհան ֆէթվայ. եւ բերեալ ի Համիթ եւ արար սիճիլ. եւ Համթայ փաշայէն էմր եւ ֆէրման եբեր, եւ անտի գնացեալ ի յըՍտամպօլ եւ հանել ետուր Է. էմր եւ եբեր. եւ այն ֆէթվայովն եւ էմրովն հիւճճէթ արարին, եւ այսուհետեւ ի հետ քրիստոնէից եւ ի հետ եկեղեցեաց դաւ չ’առնեն…»։ Յետ այսորիկ կը յորդորէ կոնդակն որ ողորմութիւն նուիրեն Տէր Եղիային իբրեւ հաւատոյ գին, որ կը շրջի ի դրունս ողորմածաց։
       Աւարտումն եղեւ պատմութեան գծոյս Ռ. Ճ. Խ. Բ. թվին, փետրվարի բ. օրն ե. շաբաթ ի քաղաքն Ստամպօլ»։
       Ասկէ զկնի. «Վասն գալստեան Քրիստոսի եւ դատաստանի նորա» խորագրով գլուխ մը կայ, ուր նեռին ստորագրութիւնը կընէ, եւ աշխարհիս անցումն … երկրորդ գալուստն Քրիստոսի, արքայութիւն» եւն։
       Գլուխ մի եւս. «Վասն խնդրոյն որ եղեւ ի մէջ քրիստոնէից վասն Հոգւոյն Սրբոյ թէ ի Հօրէ՞ միայն պարտէ ասել, թէ ի հօրէ եւ յորդւոյ». խորագրէս ետքը կ’սկսի. «Ի Հռովմայեցւոց ազգացն շարժեցաւ այս խնդիր ի մէջ ազգիս քրիստոնէից Հայոց. քանզի գրեաց Պապն Հռոմայ առ մեծ Կաթողիկոսն Հայոց Տէր Կոստանդին … եւ թագաւորն Հայոց Հեթում, եւ զպատասխանիս պահանջէին … եւ նոցա ժողովեալ զիմաստունս ի Հայոց ի Յունաց եւ յԱսորւոց եւ այլ ազգաց քրիստոնէից ի Սիս Կիլիկիա. Յոյնք ի հօրէ միայն ասացին. եւ յԱսորւոց ոմանք այլ։ Իսկ ի Հայոց գրեցին ի կողմանս արեւելից ի մեծ Հայք առ գիտնական վարդապետն Վանական, եւ առ Վարդան վարդապետ եւ առ Յովսէփ եւ առ այլս» … որոց պատասխանը «Երկոքումբք ձայնիւք ըստ պիտոյ վարեցեալ, եւ ուղղակի Հռովմայեցւոց խոստովանութիւն. լի են ամենայն Աստուածաշունչ գիրք այնպիսի ձայնիւք» գրուած. վկայութիւն կը բերեն Պետրոսի թղթէն, Յօհ. կաթողիկէէն, մեր Լուսաւորչէն, Ս. Աթանասէն, Գրիգոր Աստուածաբանէն, Նիւսացիէն, Բարսղէն, Եփրեմէն, Ոսկեբերանէն, Եւսեբիանոսէն». եւ այլն. եւ դաւանումն կը կցեն այսպէս. «Հոգին Սուրբ բղխումն ի Հօրէ եւ երեւումն յՈրդւոյ». եւն։ Կցորդեալ է եւ այս. «Գրեաց մեծ վարդապետն Վանականս թէ որպէս մարթէ խոստովանել եւ կամ ասել զՍուրբ Հոգին ի հօրէ եւ որդւոյ. այս է Վանական վարդապետին». եւ որոյ սկիզբն է. «Հոգւովն խօսիլ զհոգւոյն հոգեւորացն է գործ». եւ որոյ վախճանն է «Աստ մի խնդրեր աւելի զի յամենէն անկանիցիս»։ Ահա ճիշտ խօսք։
       Նոր գլուխ մը եւս որոյ խորագիրն է «Վասն չհաւատալոյն եւ խստասրտութեան առաքելոյն Թովմայի». ռամկական լեզուաւ եւ ոճով։ Ապա՝ «Տեառն Ներսիսի ասացեալ հարցմունք եւ հանելուկք»։
       Վերջին գլուխն է «Պատմութիւն թղթոյն Կիւրակեայ որ ի Ռոմայ ի մեծ եկեղեցին Պետրոսի եւ Պօղոսի իջեալ է ի յերկնից». հռչակաւոր առասպելաբանութիւնն։
       Պապականի մատն կայ այս մատենին մէջը։
       1 Միխայէլ Ասորի. եւ Ճառք.
       Յորմէ օրինակեալ է հետեւեալ «Խրատք».
       Չորս իրք մարդկան վատ են. Ճժգոհալն. խեռով խօսելն. ի սիրտ ելնելն. եւ ժլատութիւն։
       Չորս իրք մարդոց վնաս բերեն. Աւելի մօտաւորութիւն առ թագաւորն. հետ չար մարդկանց սէր դնել. շրջել հետ չար կանանց. ատել եւ բանբասել զմարդ։
       Չորս ազգ մարդոց չէ պարտ մեղադրել. Թագաւորի՝ որ սպանանէ զմեղապարտն. հիւանդի՝ որ զպահքն չի պահէ. անգէտի՝ վասն ջահիլ խաւսիցն. եւ լացողի՝ վասն որդւոց։
       Չորս իրաւք թագաւորութիւն հաստատի. Որ ոչ շտապի ի բանն. որ զարժանաւորն աւժտէ. որ խոնարհամիտ լինի. որ զերդումն հաստատ պահէ։
       Չորս լինի բարեպաշտութիւն. Որ լինի ասլըն սուրբ. որ ունենայ սիրտ սուրբ. եւ սիրելիքն սուրբ…։
       Չորս իրաւք լինի բարեբաղդութիւն. Ժամանակ լինի խաղաղութեան. շատանալ յընչից. ողջ կենալ կենաց. եւ անհոգ լինել։
       Չորս յիրաց լինի անըռզակութիւն. Ջիհելութենէ. ծուլութենէ. ի չմարդկութենէ. եւ շտապութենէ։
       Չորս յիրաց լինի բարեգործութիւն. Աղաւթք. ողորմութիւնն. գութ. եւ ամանաթ պահելն։
       Չորս ազգ մարդկանց չէ պարտ հաւատալ. Անբնակեցին. թշնամւոյն. սուտ սիրելւոյն. անհաւատի աղաւթիցն։
       Չորս իրք զբանս ի գլուխ հանեն. Նստել եւ առնել ընդ մեծամեծաց. թապտիր առնել ընդ իմաստնոց. խորհուրդ առնել ընդ լրջմիտս. եւ աւգնութիւն ուզել սիրելեաց։
       Չորս ազգ մարդկանէ պարտէ ի զատ կենալ. Այն որ զիւր անձին այպն չի հոգայ. ի ժլատէ. ի չարագործէ. եւ ի խաբող մարդուէ։
       Չորս իրք զթագաւորութիւն թապլցունէ. Որ ծիծաղի եւ թլահէ զմարդիկ. որ սէր դնէ ընդ չար մարդկանց. որ խալվաթ առնէ հետ չար կանանց. որ չարագործաց եւ մեղապարտաց համբերէ։
       Չորս իրք նշան են անբախտութեան. Որ սէր դնէ հետ նաքազուն (նագըս). որ թապտիր առնէ հետ ապլահ մարդկանց. որ ընդունի զֆաւդուլ մարդիկ եւ զիւրեանց խաւսքն. եւ որ թապտիր առնու ի կանանց։
       Չորս իրք են որ պիղծ են յայս կեանքս եւ յայն. Որ չարի ընդ մարդիկ. որ սովորցունէ զլեզուն ի չար ասելն. մին այլ ժլատութիւն. մին այլ՝ զրկանք։
       Ամենայն բարւոյ գլուխ է որ մարդ զիւր գործած մեղքն չ’մոռանայ եւ զայլոց մեղքն իսկի չի հոգայ. զինչ գործէ՝ Աստուած մաւտ յինքն տեսնու. իսկի մեղք չի գործէ, որ զմահուն աւրն ի միտն բերէ. աւելի դամահութիւն չ’առնէ։
       Չորս իրաց վերջն չար է. Մեղաց վերջն՝ հրապարակել է. սիրտն ելլելուն վերջն՝ փոշիմանել է. հակռով խաւսից վերջն՝ կռիւ է. եւ ծուլութեան վերջն՝ աղքատութիւն է։- Լմնցաւ։ Փառք Աստուած։ Ամէն»։
       ԲԻՆԿԱՅ ԳԻՒՂԻ Ս. ՀՐԵՇՏԱԿԱՊԵՏ ԵԿԵՂԵՑԻՆ
       1 Աւետարան. մագաղաթ. Սասունցի։
       «…Փառք…։ Գրեցաւ սուրբ Աւետարանս հրամանաւ տիեզերալոյս մեծ րաբունապետին Յոհաննու Որոտնեցւոյ, յԱստուածապահ գաւառս Եկեղեց. յանապատիս Լուսաւորչի, ընդ հովանեաւ սուրբ Կարապետիս, զոր շինեալ է նոյն ինքն Հաւրն մերոյ սրբոյն Գրիգորի։ Որ եւ ի սմին եղեալ ձեռնադրութիւն Ըռստակէսի։ Ի թվականութեան Հայոց Պ. որդի, Ի. երրորդի, երկրորդի։ Ձեռամբ յոգնեղկելի եւ բազմամեղ գրչի Գրիգորի սպասաւորի նմին, եւ բանի. մակ՝ ըստ նախնոյն Խութլուշ։ Ի յընտիր աւրինակէ ստուգեալ։ Արդ աղաչեմ զձեզ արտասուաթոր պաղատանաւք, ով մանկունք եկեղեցւոյ, տեարք եւ հանդիպողք, ընթերցողք եւ գաղափարողք, յիշատակել առաջի Քրիստոսի զքաջ ախոյեանն եւ զարի նահատակն զՅոհաննէս րաբունին. զվարժապետն իմ, հանդերձ ծնողաւք եւ ամենայն զարմաւք իւր, եւ զիս զմեղաւոր աշխատողս եւ զծնողսն իմ կրկին, զքորս եւ զեղբարս, եւ ասել՝ «Քրիստոս որդի», մեզ եւ այլոց աշխատողաց ի սմա, որք ի ծաղկել եւ ի կազմել (գործակից եղեն), եւ ի Ղուկաս գլխոյն գրեալ եղեւ մինչեւ Ճ. Կ. Ե. համարն։ Որ եւ ամենեցուն ձեզ եւ մեզ ողորմեսցի Քրիստոս»։
       «Դարձեալ աղաչեմ (յիշել) ի Տէր զբարի եւ զհաւատարիմ զհեզահոգի եւ զքաղցրաբարք սարկաւագն Նիկաւլ, որ ցանկացող եղեալ այսմ Աստուածային գանձուս եռափափաք տենչմամբ զցայգ եւ զցերեկ, եւ վաճառեաց զինչս իւր եւ գնեաց զայս պատուական մարգարիտ, եւ եթող յիշատակ յաւիտենական իւր եւ ծնողաց իւրոց, հաւրն Թուխմանուկայ եւ մաւրն իւր Մինային, եղբարց իւրոց՝ Վասակին եւ Մրուանայ, եւ քերցն իւր՝ Սառային եւ Սիրմային. զոր տէր Աստուած վայելել տացէ մինչ ի խորին ծերութիւն, եւ յետ աստի կենացս՝ սրբոց իւրոց եւ կամարարաց հաղորդս լինել արժանի արասցէ առ հասարակ զձեզ զյիշողքդ մեր եւ զմեզ զյիշեալքս, եւ որ զամէնն ասիցէ…»։
       Ի վերջն Մատթէոսի աւետարանին գրեալ. «Աստուածազանից անձանց եւ դասու սրբոց հարց եւ եղբարց եւ որդեկաց տէրամբ Աստուծով, աղաչեմ զպատահեալսդ սմա, եւ որ շահիք ինչ ի սմանէ եւ աւրինակէք, զի յոյժ ընտիր աւրինակէ գրեցաւ, յիշեցէք սրտի մտաւք ի Քրիստոս զտիեզերալոյս րաբունապետ զվարդապետն իմ զՅովհաննէս Որոտնեցին հանդերձ ծնողաւք իւրովք, եւ ինձ մեղապարտ աշխատողիս հանգիստ հայցել, զոր մեզ եւ ձեզ պարգեւեսցէ Քրիստոս»։
       Ի վերջն Մարկոսի Աւետարանին գրեալ. «Փրկութիւն, թողութիւն, հանգիստ եւ ողորմութիւն խնդրեցէք ի Քրիստոսէ Աստուծոյ՝ րաբունապետին մեծի Յոհաննու Որոտնեցւոյ վարժապետին իմոյ ստացողի սորա, եւ ինձ մեղապարտ գրողի եւ աշխատողի սորա, եւ յոյժ հաւատոյն գտողի…»։
       Ի վերջն Ղուկասու Աւետարանի գրեալ. «Բազմաբիծ եւ դատապարտս ոգի Գրիգոր սարկաւագ սպասաւոր բանի յերեսս անկեալ աղաչեմ զաստուածասէր եւ զբարեմիտ ընթերցողսդ յամենայն ամի առնել զյիշատակարանս մեր, եւ թողութիւն մեղաց հայցել առաջի զենման գառինն, տեառն սորա ժրաջան եւ տիեզերալոյս մեծ րաբունապետին Յոհաննու Որոտնեցւոյ, որ եղեւ Լուսաւորիչ երկրորդ՝ Հայկազնեան ազգիս, եւ որպէս զքաջ ախոյեանսն Աստուածաբանն Գրիգոր եւ զերանելին Կիւրեղ, կրթեալ երկամբք ի մամուլս գիտութեան հանճարոյ, հերքէր եւ հալածէր ի միջոյ եկեղեցւոյ ուղղափառաց զԱրիանոսքն, որք են Ախթարմայքն, անուամբ Քրիստոնեայք եւ ծածուկ աւձտեալքն ի Քրիստոսէ…»։
       1 Աւետարան եւս.
       «…Գրեցաւ ձեռամբ քարտուղարի, եւ յոգնամեղ պիտակ գրչի… Մեսրոբ անուն բանասիրի… ի Հայկազեան Հայոց սեռի, ի թվականիս Ջ. Ի. չորեքտասանք եւ Ը. թուի, մայիս ամսոյ ի վեցեկի, ի մայրաքաղաքս Երզնկայի, որ Եկեղեաց գաւառ կոչի, մեծահռչակ վանք Կայփոսի, որ կայ ի լեառն Սեպուհի, եւ տէր Ներսէս առաջնորդի, ազնուական ի մեծ տոհմի, սուրբ եւ մաքուր յոյժ գովելի, որ հրեշտակաց է բաղձալի։ Եւ քաջ հռետորն մեր բարի, որ Ստեփաննոս միշտ յորջորջի, վարժէ զմանկունս յիմաստ բանի, որք են յակճիռս աննիրհելի։ Այլ եւ զնաղաշն գովելի, զտէր Սիմէոնն Խարբերդցի, որ զարդարեաց ծաղկաւք ի լի, գոյն զգունով զարմանալի։ Զձեզ աղաչեմ եղբարք բարի, որ ընթեռնուք հոգւով ի լի, զիս յիշեցէք ի յաղաւթի, զգրչակ Մեսրոբս Երզնկացի, այլեւ զհայրն իմ բաղձալի, զԱմիր դովլաթն նազելի, եւ զմայրիկն իմ գովելի, առ Տէր Աստուած ամենայնի, այլեւ զեղբայրն իմ ցանկալի, զՄանկաւագն հարազատի, եւ զաւակունքն իւր ուռճալի, դուք յիշեսջիք սիրով սրտի…»։
       «Ողորմի Խորանենց Մուրատի Հոգւոյն եւ որդւոյն Ղազարոսին. եւ իւր կողակցին Նռանա խաթունին, որ գնեցին զսուրբ աւետարանս յիշատակ ի Հերապաւլիս, եւ (եդին) ի գիւղն որ կոչի Բինկա, յիւրեանց հալալ վաստակոցն։ Չունի ոք իշխանութիւն ի յազգականէ կամ ի զաւակէ ծախելոյ կամ գրաւելոյ. որ հանէ ի գեղջէս, զմասն Յուդայի եւ զպատիժն Կայէնի առցէ։ Աստուած ողորմի իւրեանց հոգւոյն։ Ամէն. ռ. ամէն»։
       «Յամէն Զատկին կարդացուի յիշատակն, որ «Աստուած ողորմի» ասեն. ամէն»։
       «Դարձեալ ետու ի ձեռն Տէր Սահակին եւ Տէր Սարգսին, որ խնայելով պահեն. եւ Աստուած ողորմի ասեն բարի յիշատակին, անջինջ յիշատակ։ ի թվ. Ռ. Հ. Բ. »։
       «Աստուած ողորմի Շահզատայի հոգւոյն, որ զխաչիս շինողչէք ետ, Կիրակոսի հոգւոյն, եւ յետ իւրեանց»։
       «Աստուած աւրհնէ զըռայիս Խանապետն, եւ զիւր որդին զՋանազիզն, որ երետ զՄուրատին սազն (ճախին մարգ) Խաչերեսին տուած արտովն յիշատակ Ճելիմոնու վանուցն Ս. Աստուածածնին, եւ Ս. Ստեփաննոսին, եւ Ս. Լուսաւորչին, եւ Ս. Աւգսենտին, եւ Ս. Սարգսին. յիշատակ Խանապետին, Ջանազիզին, Խաչերեսին, Քորդամիրին, Նահապետին. Աստուած ողորմի … եւ Ս. Աստուածածնին Մախթանաւք տացէ Աստուած Ջանազիզին որդի, իբրեւ զՍահակ Աբրահամու… Ամէն»։
       1 Աւետարան եւս.
       «Գրեալ ի Ս. Անապատս որ կոչի Կարմիր վանք. ընդ հով. Ս. Աստուածածնին եւ Ս. Կարապետիս եւ Ս. Հրեշտակապետացն Գաբրիէլի եւ Միքայէլի, ի թուա. Ռ. Հ. Բ. ի յեպիսկոպոսութեան Տէր Թումայիս եւ Տէր Աստուածատուր եպիսկոպոսին. եւ այլ միեղէն եղբարցս. ԺԱ. անձն կրաւնաւորացս, որ կան ի յայս քարաժեռ անապատիս. ձեռամբ … աբեղայի Վարդանի, որ ի բարեաց խիստ եմ հեռի, եւ եմ թաղեալ ախտիւ ի լի … Ես Վարդան քարտուղար ծառայ եմ սիրեցեալ արհի եւ քաջ եպիսկոպոսին Տէր Յոհաննէսին, Բենկի Առաջնորդին. որ ետ փափագանաւք գրել զՍուրբ Աւետարանս եւ եդ յիշատակ ի Ս. ուխտն. ով ոք չունի հրաման որ հանէ զսուրբ Աւետարանս ի վանիցն. ոչ վարդապետ, ոչ եպիսկոպոս, ոչ քահանայ, ոչ սարկաւագ, եւ ոչ աշխարհական. այլ կացցէ անջինջ յիշատակ…»։
       «Դարձեալ յիշեսջիք … զուսուցանողն իմ զՏէր Գրիգորն զպարծանքն կրաւնաւորաց, եւ զՏէր Յովհաննէս քաջ քարտողն որ զծաղիկն ուսոյց, եւ զաշակերտն իմ զարին զԹովմայ եպիսկոպոսն, որ բազում աշխատեցաւ ի կոկել թղթին, եւ ի ձեռն տալ։ Աստուած իւրեանք անփորձ պահեսցէ. ամէն»։
       «Աստուած ողորմի Պահրի տնտեսին հոգւոյն, գնեց զսուրբ Աւետարանս… եդիր ի յիշատակ ի դուռն Ս. Երեք մանկանց, անջինջ յիշատակ.
       Այժմ, Ս. Աւետարանս ուր ուրեք որ գնացեալ եւ մնացեալ էր անդ, անտի վաճառեցաւ՝ քահանայից եւ իշխանաց գիտութեամբ, եւ առեցեալ եղեւ Բինկացի Չայենց Մահտեսի Վարդերես ամիրային, որ ետ յիշատակ ի Բենկանու Ս. Սիոն եկեղեցին հանդերձ արծաթապատիւն, վասն իւր եւ համայն կենդանեաց եւ ննջեցելոց հոգւոյն։ Ի թվ. Հայոց Ռ. Մ. Լ. »։