Խորհրդածութիւնք ի կարգս եկեղեցւոյ

Հեղինակ

Բաժին

Թեմա

ԵԿԵՂԵՑԻ Քրիստոնէից առաքելական խօսիւք հարսնացեալ երկնաւոր փեսային իւրոյ Քրիստոսի՝ յօրինեաց զսենեակ իւր պէսպէս սպասաւորաց պատմուճանօք ՚ի պատիւ եւ ՚ի փառս արքային իւրում Քրիստոսի։ Եւ զոր օրինակ խօսեալ ոք ՚ի պարսնութիւն որդւոյ թագաւորի՝ հարկաւորապէս նման թագաւորական ապարանիցն պաճուճէ զառագաստ իւր, այսպէս եւ սա խօսեալ երկնաւոր արքային որդւոյ, եւ սպասեալ մտանել յառգաստ նորա, այժմ ՚ի դասակարգութիւն համեմատութեան երկնաւոր քահանայապետութեանցն ուղղեաց զկանոն եւ զաստիճան պաշտօնէից իւրոց. քանզի նոքա՝ որպէս այնորիկ խորհրդազգացքն պատմեցին մեզ, ոմանք անընդմիջաբար են շուրջ զԱստուծով , այս ինքն աթոռքն անուանեալ եւ քերովբէից եւ սերովբէից դասակարգութիւնքն, որոց համատիպ են արքեպիսկոպոսք՝ եպիսկոպոսք եւ քահանայք. եւ այլք յետ նոցա՝ տէրութիւնք, զօրութիւնք, իշխանութիւնք, զորս գաղափարեն սարկաւագք եւ կէս սարկաւագք եւ սաղմոսերգուք. երրորդ դաս ՚ի նոսա՝ պեհութիւնք, հրեշտակապետք, հրեշտակք, որոց ապացոյց են կրոնաւորք, ժողովուրդք եւ երեխայք. որպէս զի լիցի եւ աստ ինն դասակարգութիւն պաշտոնէից Աստուծոյ՝ զանազան պատուովք եւ իշխանութեամբք։ Սայց դու տես ինձ եւ այլ ճշգրտութիւն իմաստիցս, զի որպէս նոքա առաջինքն երեք կարգն, եւ նախապատիւ դասն թէպէտ ունին ինչ զանազանութիւն անուանց, սակայն հաւասարապատիւ գոլով անընդմիջաբար են շուրջ զԱստուծով, եւ ՚ի նորա լուսափայլութիւնն վայելեն, եւ երկահեսակ բնութեամբն յերկրորդսն մատակարարեն զնոյնն։
       Այսպէս եւ այս երեք կարգս արքեպիսկոպոսաց , եպիսկոպոսաց եւ քահանայից թէպէտ եւ անուամբ զանազանին ՚ի միմեանց, բայց սակայն ՚ի մի դաս եւ յիշխանութիւն պատւոյ են՝ կալ շուրջ զԱստուծով անընդմիջաբար, այսինքն զսրբով սեղանովն, յորում տարացեալ զօրութիւնն Աստուծոյ, եւ վայելել համարձակաբար ՚ի կատարողութիւն խորհրդոյ սրբոյ պատարագին եւ ՚ի մտաւորական գիտութիւնն Աստուծոյ՝ մատակարարեն զնոյն յերկրորդսն որ զկնի իւրեանց՝ ՚ի դասս պաշտօնէիցն։ Իսկ նոքա ունելով զմիջնորմն աստուածատեսակութեան բեմին՝ ոչ ունին համարձակութիւն կամ պատիւ հայել անընդմիջաբար յԱստուած, այլ ՚ի նախադաս կարգէն ընկալեալ զնոյն լուսափայլութիւն բարետէս՝ ոչ յաչաղեն պահել զնոյնն առ իւրեանս, այլ հեղուն զսրբազան գիտութիւնն յերրորդն՝ որ ընդ ինքեամբ է դասակարգութիւն ժողովրդոցն. սարկաւագն զվարդապետութիւն քարոզութեանն հռչակեցուցանելով առ նոսա, կէս սարկաւագն զաստուածաշունչ գրոց ընթերցողութիւն, երգեցողն զսաղմոսացն քաղցրաձայնութիւն։ Իսկ նոցա ընկալեալ, որք մի են դասով եւ զանազան պատուովս, բարեվայելչապէս ՚ի նոյն վայելեն, եւ առ ինքեանս քանակեալ սահմանեն՝ ոչ ունելով պատիւ կամ իշխանութիւն առ այլս զնոյն իջուցանել, բայց եթէ ինքեանց նովաւ պայծառանայ։ Զայս գիտելով խորհրդոցն Քրիստոսի քահանայագործողն Պօղոս՝ յերիս մասունս զսոսա որոշեաց, ասելով. «Զորս եդ Աստուած յեկեղեցւոջ, այս են. նախ զառաքեալս որք են եպիսկոպոսք, երկրորդ զմարգարէս՝ որք են քահանայք, երրորդ զվարդապետս՝ որք են սարկաւագքն »։ Բայց ոչ ինչ վայրապար կարծեմ առնուլ զսոսա ըստ կարգի պատուոցն եւ աստիճանի, եւ զիւրաքանչիւրոցն խորհրդական զգեստ, եւ գործառնութիւն ցուցանել. զոր այժմ աղօտացեալ ամենեւին ՚ի մէնջ տեսանեմ, թերեւս ՚ի ձեռն այսր գոնեայ տեղի տացուք ճշմարտութեանն, եւ ոչ ընդ խաբս գնալովս՝ լիցուք ներհակ նմին զինաուորք եւ արհամարհիչք։
       Արդ առաջին աստիճան է յեկեղեցի դաս պատրիարգաց, որ թարգմանին առաջին հարք, այսինքն հայրապետք. եւ նստին նոքա ընդ տիեզերս ՚ի չորս մայրաքաղաք չորս աթոռսն, ուր աւետարանիչքն գրեցին զաւատարանսն։ Եւ վասն զի նախ Մատթէոս գրեաց յԱնտիոք, պատրիարգն Անտիոքու զնախապատուութիւն ունի քան զայլսն. իսկ յետ նորա Մարկոս յԱղեքսանդրիայ, յաջորդ նորա պատրիարգգն յետ սորա դասակարգեցաւ. եւ Ղուկաս ՚ի Հռովմ գրեաց. որ Հռոմայն է՝ ըստ կարգի երրորդ էր պատուով, թէպէտ եւ զօրութեամբ առաջին. այլ Յովհաննէս հուսկ յետոյ յԵփեսոս գրեաց. որ նորայն եղեւ պատրիարգ, վերջին էր աթոռով քան զերիսն։ Այս կարգաւորութեամբ վարեցաւ եկեղեցի տիեզերաց մինչեւ ՚ի ժամանակս Յուստիանոսի թագաւորի, ըստ չորս աւետարանչացն ընդ չորս բաժանեցաւ աշխարհ յիշխանութիւն չորից հայրապետացն. բայց Յուստիանոս իբրեւ թագաւորեաց, կամ եղեւ նմա փոխել զաթոռ սրբոյն Յովհանու յԵփեսոսէ ՚ի Կոստանդինապօլիս, եւ հաւանեցուցեալ զժողով եպիսկոպոսացն կատարեաց զնոյնն։ Եւ Յուստիանոս դարձեալ փոխեաց զաթոռն Մարկոսի յԱղեքսանդրէ յԵրուսաղէմ. քանզի մինչեւ ՚ի սորա ժամանակն՝ Կոստանդինապօլիսի եւ Երուսաղէմի եպիսկոպոսք՝ ինքնագլուխք միայն էին , այսինքն ոչ ինքեանք ընդ այլովք եւ ոչ այլք ընդ նոքօք. Կոստանդինուպօլսին վասն թագաւորեալ քաղաքին, եւ Երուսաղէմին՝ վասն զի քաղաք է երկնաւոպ թագաւոին. ըստ այսմ եւ ՚ի Նիկիայ ժողովոյն սահմանս գտցես։
       Արդ ահա ասացաք զառաջին դաս եկեղեցւոյ՝ որ են հայրապետք, եւ կոչին յունարէն պատրիարգք. սոքա ունին զգեստ զառաքելականն, որ եմիփորոնն է հինգ կրկին՝ հինգ կրկին խաչիւք զարդարեալ. իսկ նափորտ զգենու բազմախաչ, ՚ի վերոյ արկանէ զպատուական եմիփորոնն։ Եւ գործ եւ իշխանութիւն է պատրիարգին ձեռնադրել զարքեպիսկոպոսս, որք են ընդ իւր վիճակաւ. եւ ՚ի չորս բաժին տիեզերաց նոքա տան հրաման վասն ժողով լինելոյ։
       Երկրորդ դաս աստիճանի եկեղեցւոյ են արքեպիսկոպոսք, որ թարգմանին եպիսկոսապետք կամ առաջին եպիսկոպոսք. եւ զգեստ է նոցա նոյն նափորտն բազմախաչ, եւ ՚ի վերայ եմիփորոն չորեքկին. եւ գործ է նոցա ձեռնադրել զմետրապօլիտս, եւ օրհնել զմեռոնն սուրբ. եւ երեք արքեպիսկոպոսքն ունին իշխանութիւն ձեռնադրել զպատրիարգն իւրեանց։ Ի սոյն աստիճան են կաթողիկոսք, որ թարգմանին ընդհանրականք. բայց ունին առաւելութիւն պատւոյ քան զարքեպիսկոպոս, զայս՝ զի ոչ եթէ յիւր վիճակն միայն, այլ ընդ ամենայն տեղիս՝ ուր ազգքն իւր եւ համացեղքն են, ունի իշխանութիւն ձեռնադրել նոցա եպիսկոպոսս եւ տալ զմիւռոնն, վասն այնորիկ անուանի եւ Կաթողիկոս։
       Երիր դաս աստիճանի եկեղեցւոյ մետրապօլիտք, որ թարգամանին մայրաքաղաքացիք, եւ զգենուն նափորտ միայն՝ առանց խաչի, եւ ՚ի վերայ եմիփորոն երեք կրկին. եւ գործ է նոցա ձեռնադրել եպիսկոպոսս, եւ օրհնել զմիւռոնն՝ արկանելով ՚ի նա զպատրիարգական միռոնն, զոր պահէ եկեղեցի յաւելուածով, եւ երեք մետրապօլիտ ունին իշխանութիւն ձեռնադրել զարքեպիսկոպոսս իւրեանց, սակայն ՚ի նախապատիւ պատրիարգէն պարտի առնուլ զօրհնութիւն՝ սոցա հաճութեամբ եւ վկայութեմաբ։
       Չորրորդ դաս աստիճանի եկեղեցւոյ եպիսկոպոսք՝ որ թարգմանին այցելուք կամ տեսուչք, եւ զգենուն զնափորտն, եւ ՚ի վերայ եմիփորոն կրկին միայն. եւ գործ է նոցա ձեռնադրել զամենայն վիճակաւորս, եւ զսեղանն օրհնել եւ զխաչ եւ զաւետարան եւ զիւղն օծութեան. մինչեւ յայս է եպիսկոպոսի իշքանութիւն։
       Հինգերորդ դաս աստիճանի եկեղեցւոյ երեփսունք եւ պապասք, որ թագմանին քահանայք եւ երիցունք. քահանայք ՚ի քաղաքս լինին, եւ երիցունք ՚ի գիւղս եւ յագարակս. մի են երկոքեան, բայց յաղագս պատուոցն՝ անուամբ զանազանին. եւ զգեստ է նոցա նափորտն միայն առանց եմիփորոնի, զի սոքա ուրար միայն արկանեն զերկոսին ուսովքն. եւ գործ է նոցա պատարագ մատուցանել, եւ բաշխել զնոյն ժողովրդեանն, մկրտութիւն առնել, եւ աղօթս մատուցանել, եւ խաղաղութիւն տալ ժողովրդեանն, առաջնորդել եւ զմեղս թողուլ. եւ ոչ յայլ ինչ համարձակել, այսինքն ոչ օրհնել սեղան եւ ոչ վիճակել զոք աստիճանի. զի այս եպիսկոպոսին պատիւ է եւ իշխանութիւն։
       Վեցերորդ դաս եկեղեցւոյ՝ դիակոնք, որ թարգմանին սպասաւորք, այսինք սարկաւագունք. եւ չգեստ է նոցա պատմուճան հոլանի առանց գօտւոյ, եւ ուրար արկանեն զահեակ ուսովքն միայն. եւ գործ է նոցա հրամանաւ քահանային աւետարան կարդալ, եւ քարոզել. եւ զմաղզմայն եւ զսկիհն եւ զքշոցսն բերեն ՚ի սենեկէն ՚ի սեղանն, եւ ՚ի սեղանոյն ածեն արտաքս ՚ի բաշխումն. նոցին իշխանութիւն է եւ խունկ ածել , եւ որ ինչ միանգամ սպասաւորութիւն է՝ սպասաւորեն, մինչեւ ՚ի կատարել կարգաց ժամուցն ամենայնի։ Եւ հրամայէ քահանայն ձեռնադրեալ սարկաւագին եւ կէս սարկաւագին գիրս ընթեռնուլ ժողովրդոցն եւ քարոզել զեւ եւս խաղաղութեանն, եւ ընթեռնուլ զաւետարանն. նոքին են աստուածայնոյ նուիրացն եւ պատարգի սպասաւորք եւ քողաձիգք, այսինքն սարկաւագք. իսկ կէս սարկաւագքն զքահանայապետականն պահեն զսպասաւորութիւն. եւ սոքա բերեն քահանային ջուր առ ՚ի լուանալ՝ յառաջ քան զխորհուրդ պատարագին, քահանային մերձ կալ եւ մոմեղէն ունել. եւ յորժամ սարկաւագ օրհնեն , կոչել, եւ քահանայապետին անսայթաքելի կատարել սպասաւորութիւն։
       Եօթներորդ դաս իւրոյ եկեղեցւոյ՝ դիակոնք, որք են կէս սարկաւագաց. եւ ունեն զգեստ որպէս զսարակաւագին՝ հոլանի անգօտի, բայց զուրարն սոքա զահեակ բազկաւն ածել կապեն վերոյ արմկանն ՚ի կախ ուենլով կրկին . եւ գործ է սոցա առաքեալ կարդար, եւ զխաչագլուխ գաւազանսն կրել եւ զմոմեղէնսն. եւ զեկեղեցին նոքա յզարդարեն եւ զդրունսն պահեն։
       Ութերորդ դաս եկեղեցւոյ՝ անգանոսք, որ թարգմանին ընթերցողք. եւ ունին զնոյն զգեստ պատմուճանի հոլանի, բայց յունարէին , եւ սոքա ոչ առանց գոտւոյ, այլ գօտի կապեն ՚ի վերայ պատմուճանին, որք արտաքոյ եկեղեցւոյն ելեալ, թէ կամին՝ մեկնակս զգենուլ մարթ է. եւ գործ է սոցա ընթեռնուլ զմարգարէս եւ զբնագիրս եւ զվարդապետականս։
       Իններորդ դաս եկեղեցւոյ՝ փսալտք , որ թարգմանին երգեցողք. եւ զգենուն որպէս զընթերցողսն. իսկ գործ է նոցա կանգնել եւ միայն երգել զալէլուն զմեսեդին։
       Ահա ցուցաւ ինն դաս պաշտօնէից վիճակելոց յեկեղեցի, եւ գործ նոցին, զգեստ խորհրդականք, որք ոչ եթէ վայրապար են , կամ մինչեւ ՚ի մարմնական նշանակսն միայն, այլ մարմնաձեւ կերպարանօքն ցուցանեն զիմանալի խորհրդոյն զօրութիւն, զորս ասել սակաւ ինչ՝ ոչ դանդաղիմ։
       Արդ եցոյց բանս ՚ի պատրիարգէն մինչեւ ՚ի կէս սարկաւագն իջեալ հարկաւոր ամենեցուն նոցա եւ վայելուչ զգօտէլոյծ պատմուճանսն, զի նափորտն գօտէլոյծ՝ է քահանայական կարգին զարդ, եւ պատմուճանն՝ սարկաւագաց։ Եւ զի՞նչ այլ այս ուսուցանէ մեզ, եթէ ոչ զպատիւ եւ զիշխանութիւն նոցա ՚ի տաճարիս. քանզի գօտին ծառայական նշանակ է. ըստ այնմ, «Գօտի ածեալ պաշտեսցէ զնա ». նաեւ ՚ի պաղատ թագաւորի ինքն միայն գօտէլոյծ ՚ի գահոյսն բազմի, իսկ որք մտեն առաջի նորա՝ հոլանի ոչ ունին իշխանութիւն կալ, այլ գօտով. յայտ արարեալ, թէ իշխան եւ հրամանահան ՚ի վերայ մեր՝ միայն արքայն է, իսկ այլքս ծառայք եւ պաշտօնեայք նորա։ Արդ որպէս նա յիւրում իշխանութեանն, վասն զի իշխան է՝ գօտէլոյծ կան իբրեւ իշխանք ՚ի վերայ ժողովրդեանն, եւ ոչ որպէս ծառայակիցք միայն. յայն կարգն գոլով՝ զոր տէրն առ առաքեալսն ասաց. «Զձեզ ոչ եւս կոչեմ ծառայս, զի ծառայն ոչ գիտէ զի՛նչ գործէ տէրն նորա. այլ զձեզ կոչեցից բարեկամս, զի ամենայն զոր լուայ ՚ի հօրէ պատմեցի ձեզ »։ Քանզի սոքա ըստ իւրաքանչիւր դասու արժանեաց՝ պատմելոյ ՚ի տեառնէ խորհրդականն՝ խորհրդակիցք գտան արժանի լինել . եպիսկոպոսքն զՀոգին բաշխել, քահանայքն պատարագել, սարկաւագքն ուսուցանել. եւ այսպէս գործակցեալք Աստուծոյ եւ ժառանգակիցք են նմա, եւ բարեկամք յեկեղեցիս, զոր գնեաց արեամբն իւրով անդրանիկ եղբայրն սոցա Քրիստոս։ Այս վասն գոտելոյծ լինելոյն հաստատապէս քննութիւն։
       Յետ այսորիկ պարտ է գիտել, թէ եւ արկանել զուրարսն զանազանապէս՝ ըստ իւրաքանչիւրոցն զի՛նչ ունի պատրուակեալ զազչեցութիւն իմաստից. ապա թէ ոչ՝ զի՞նչ վտանգ էր ամենեցուն յերկուս ուսն ձգել։ Բայց զայն հռչակէ, թէ այս լուծս քաղցր է, զոր ասաց Քրիստոս առնուլ մեզ ՚ի յանձինս։ Եւ ես կէս սարկաւագս տղայ գոլով իմաստնիցն աստուածային, դեռ եւս տկարացայ զնոյնն բառնալ. այլ միայն բուռն եմ հարեալ զնմանէ տկար գործով ձախու ձեռամբս, որ ցուցանէ զներքին մարդոյն իմով տղայութիւն առ գիտութիւն պատուիրանին. վասն այսորիկ եւ ըստ իմ արժանեացս՝ միայն այս վիճակեցաւ ինձ պատիւ՝ զայլոց բանս ընթեռնուլ ժողովրդեանդ, եւ պահելով զդրունս՝ ունել իշխանութիւն զանմաքուրսն ՚ի մաքրոցն զատանել։Իսկ սարկաւագն ոչ միայն բուռն եհար, այլ զօրացաւ եւ ՚ի յուսն դնել. բայց ոչ ՚ի տիրապէս գործիականն, այլ ՚ի ձախ միայն, որով տայ տարացոյց, թէ զօրացայ շնորհօքն Աստուծոյ՝ ՚ի ներքին մարդոյս ուսն բառնալ զլուծ քաղցր պատուիրանին, եւ զօրացեալ նովաւ՝ երիտասարդապէս մրցիմ ընդ թշնամւոյն. յաղագս որոյ ետ ինձ Հոգին Աստուծոյ իշխանութիւն՝ յետ զանձն մարզելոյ՝ եւ զայլս խրատել վարդապէտութեամբ եւ ուսուցանել, պաշտել զնուիրագործութիւն պատարագի՝ թագաւորին մերոյ հպատակ սպասաւորութեամբ։ Բայց քահանայն երկոքումբք ուսովք զնոյնն բարձեալ՝ լիապէս ցուցանէ զանձն պատուիրանին կատարիչ. վասն այսորիկ եւ տուաւ նմա իշխանութիւն՝ Աստուծոյ լինել խօսակից խորհրդական աղօթիւք, եւ ոչ եթէ միայն որպէս զսարկաւագն ընդ ժողովուրդն։ Եւ եպիսկոպոսք զի ՚ի վերայ ուրարին ունին եւ զպատուական եմիփորոնն խաչիւք շուրջանակի պաճուճեալ՝ զայն յայտ առնեն, եթէ մեք յետ զքաղցր լուծն բառնալոյ՝ զօրացաք եւ զխաչն բառնալ եւ գնալ զհետ Քրիստոսի. եւ որպէս այս ձեւացեալ խաչս է ՚ի վերայ լանջաց մերոց երեւելապէս, այսպէս եւ ներքին մարդս մեր համարձակապէս աղաղակէ. «Ինձ քաւ լիցի պարծել, բայց միայն ՚ի խաչն տեառն մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի, որով ինձ աշխարհ ՚ի խաչ ելեալ է, եւ ես աշխարհի »։ Եւ զի այսպէս ՚ի խաչն Քրիստոսի հեղուսաք յօժարութեամբ զանձինս, տուաւ մեզ այս շնորհ ՚ի տեառնէն՝ փոխանակ նորա նստել ՚ի մէջ ժողովրդեանս, եւ զաթոռ իշխանութեանս զոր արեամբն իւրով գնեաց Քրիստոս, իբրեւ զընտանի հարազատ նորա եւ զխաչակից եղբայր՝ զոր առ նա խաչիւն իւրով, եւ ետ յիս, եւ սովաւ պատուեմ զիւրաքանչիւր ոք ըստ արժանեաց աստուածայնապէս։ Իսկ հինգ խաչն յեմիփորոնն, թէ հինգ զգայրանքս խաչեալ է աշխարհի եւ ցանկութեանց սորա։
       Զայսքան բարեզարդութիւն աստիճանաց դասուց եկեղեցւոյ եւ զգեստուցս վայելչութիւն՝ ծնեալ ՚ի տատանեալ ազգս, եւ ոչ բնաւ գտի ՚ի մէջ սոցա. այլ աղաւաղեալ եւ վեր ՚ի վայր վրդովեալ. եւ մեր այնքան ՚ի յուղիղ պողոտայէն անընդելութեամբ մոլորեալ, մինչ զի ոչ ըղձամք ՚ի վայր վրդովեալ. եւ մեր այնքան ՚ի յուղիղ պողոտայէն անընդելութեամբ մոլորեալ, մինչ ոչ ըղձամք ՚ի նոյնս՝ իբրեւ խաւարեալքն՝ լուսոյ. այլ եւ հակառակիմք եւ ոտն հարկանեմք այսպիսի աստուածավայելուչ մաքրագործութեանս, ասելով ոմանց, աւելորդ են այսորիկ։ Եւ մոռացեալ է բնաւին ՚ի մտաց մերոց՝ թէ այլ աստիճան կայ յեկեղեցի բայց ՚ի քահանայից եւ եպիսկոպոսաց։
       Ո՜վ թշուառութեանս եւ արտասուաց արժանի մոլորութեանս. վասն այսորիկ եւ քահանայք ելով՝ ՚ի դպրաց իմաստութեան կարգս թերեւս կարողանամք լինել. եւ եպիսկոպոսք՝ բնաւ եւ ոչ ճաշակեալ զքաղցրութիւն բարեկարգութեանս. զոր բովանդակն ասել հեղգանամ, բաւականացեալ ՚ի լինելն անձմբ անձին իմոյ կշտամբիչ։ Բայց զի՞նչ պարտ է ասել եւ զայպանելն եւ նագոսնելն զբարեզգեստութիւն հայրենի աւանդութեանս յիմարեալ մտօք. զոր ասեմ, ասեմ եւ ոչ ամաչեմ, ինձ ՚ի նախատինս եւ ՚ի դատապարտութիւն. զի են ոմանք ՚ի մէնջ՝ որպէս ասացի, յորոց ամենեւին այս խորհրդածութիւն աղօտացեալ է, թէ հարկաւոր է եպիսկոպոսին պատուական զգեստիւքն պաճուճիլ ՚ի փառս Աստուծոյ. եւ քահանային առանց այսր ոչ ՚ի խորհրդածութիւն ժպրհել։ Իսկ յորժամ զգաստացուցանիմք, զի՞նչ, թերեւս տեղի տա՞ն յանձինս ճշմարտութեանն հաւանել. եւ ոչ երբէք. այլ ընդդէմ բերեն զկարծեցեալ զօրաւոր պատասխանին՝ հոգին, ասէ, լիցի սուրբ, թէ ոչ՝ այլ ամենայն աւելորդ է։ Ո՝վ թշնամանադիր եւ ունայնացուցիչ ճշմարտութեանն . եւ մեք զայս ոչ եթէ անմաքուր հոգւոյ տամք ունել, այլ քում սուրբ հոգւոյդ սրբութիւն՝ առանց մարմնոյդ բարեզարդութեան։ Ապա թէ բաւական համարիս զհոգւոյ սրբութիւն առանց զգալի նշանակաց, այսուհետեւ աշակերտեա զմեզ քեզ՝ մկրտել առանց ջրոյ, աղօթել առանց եկեղեցւոյ , պատարագել առանց հացի։ Ապա թէ այսոքիկ ընդ հոգւոյն մարմնական նիւթքս խառնին, եւ չունիս ինչ պատասխանի, յայտ է թէ ունայն ձայնիւ աղաղակես զձայն՝ զոր ոչ կարես հաստատել. եւ որպէս անհնար է առանց ջրոյ մկրտել եւ առանց հացի պատարագել, այսպէս եւ քահանային անհնար է առանց այսպիսի խորհրդական զգեստուց ՚ի քահանայագործութիւն ժպրհել. զի նոքին որ զայն սահմանեցին՝ եւ զայս ուսուցին. եւ Աստուած՝ թէ հաւանիս ուսանել, ուսոոյց Մովսէսի զայս ձեւ պատմուճանաց։ Արդ նոքա անբան արեանցն սովաւ հպատակէին, եւ դու ՚ի բանական պատարագիս պաշտօն՝ հեղգանաս։ Թէ կամիս, եւ այլ ինչ զարհուրելի ասացից քեզ. զորդիքն Ահարոնի՝ հուր քաւութեանն ՚ի ներքոյ քահանայական պատմուճանացն այրեաց, եւ ՚ի պատմուճանսն ոչ ժպրհեցաւ մերձենալ. թէրեւս աւելորդ էր այն , որպէս քեզ թուի։ Ո՝վ իմոյ թշուառութեանս եւ մոլորութեանս, ուր վարդապետեցայ խոնարհ երեւել ՚ի գռեհս մարդկան, զհաճոյս նոցա ջանամ ՚ի գձուձն որսալ կերպարանք. իսկ աստ ուր փառքն եւ զգեստն փառաց ոչ է նմ այլ Աստուծոյ, կամ զգենում որպէս զիմ փառս զարդուց, ՛ կամ արհամարհեմ որպէս ՚ի փառասիրութենէ հրաժարեալ, ըստ որում եւ է մասին ընդ պատուիրանազանցութեամբն գրաւեալ. որ պարտ էի ունել զայն ՚ի փառս Աստուծոյ եւ ոչ յիմ. եւ հարկ ունէի յանգոսնելն՝ փառացն Աստուծոյ թերութիւն համարել եւ ոչ իմումն։
       Տես ինձ դարձեալ եւ այլով օրինակաւ զանհարթութիւն խորհրդոյս. քանզի որք յայսմ վայրի զհոգին մաքուր նախապատուեցաք, զկնկուղ կրօնաւորական կարգին՝ որով ՚ի պէտս մարդկան ձեւացաք, եւ ոչ օրհնութեամբ զնոյն ընկալաք, այնքան զգուշաւորութեամբ պահեմք՝ մինչ զի եւ ՚ի խօսելն ընդ Աստուծոյ աղօթիւք՝ հեղգանամք զնոյնն ընթադրել։ Եւ յայսմ վայրի դարձեալ ընդդեմ դառնամք ճշմարտութեանն ջատագովաց՝ զսրբութենէ հոգւոյ հարեալ բուռն, առ որ ժպրհի բանս յառնել առարկու։
       Ո՜ եղբայր, գովութեամբ հոգւոյ զօրէնս հոգւոյ տապալիչ, ուսո՛ մեզ թէ որպէս ընկալցուք զաղփաղփունդ քո աւանդութիւն. եթէ սուրբ հոգիդ ոչ կարօտացաւ քահանայական զգեստուցն, պարտ էր զի եւ կնկղիդ մի՛ լիցի կարօտ. ապա թէ անդ զօրէնսն արհամարհեաց ոչ զգենլովն, եւ աստ անգոսնէ զգենելով, յայտ է թէ ոչ սրբութեան ունիս ջատագով զմաքուր հոգիդ, այլ պատուիրանացն Աստուծոյ արհամարհութեան, որպէս զի ամենեւին սզկզբնաչարն զքեզ իւր պատերազմակից օրինազանցութեամբդ ստասցի՝ նովին խաւարեալ խորհրդով. զի որպէս նա միշտ մեղանչելովն՝ ընկղմեալ յամբարտաւանութիւն՝ ոչ զգայ, այսպէս ջանայ եւ զծառայդ Քրիստոսի խարդաւել. ապա թէ ոչ զի՞նչ դանդաղգցուցանէ զեմեզ առ օրէնսն Աստուծոյ բացաւ գլխով աղօթել. զոր Պօղոս ՚ի սահմանելն՝ եւ ՚ի բնական վկայութիւնն ապաստան առնէ. «Եւ ո՞չ բնութիւնդ, ասէ, զքեզ ուսուցանէ, զի այր եթէ գիսաւոր է, անարգանք են նմ։ Արդ եթէ զգէսդ՝ որ բնական փառք էր գլխոյդ, հաւանեալ օրինացն հատեր, զարտաքին ծածկոյթդ ո՞ դանդաղեցուցանէ յաղօթելն ՚ի բաց ընկենուլ։ Ասիցես եթէ հարցն սովորութիւն։ Եւ ո՞ է հայր քո հաւատարիմ. Պօղո՞ս, որ աւետարանաւն ծնաւ, թէ այլ ոք. ապա թէ զնա ախորժեմք լինիմ՝ նմին հաւանեսցուք, որ ասէ. «Ամենայն այր յորժամ յաղօթս կայցէ կամ մարգարէանայցէ, եւ զգլուխն ծածկեալ ունիցի, զՔրիստոս զգլուխն իւր ամաչեցուցանէ »։ Ո՜վ թէ ո՛րքան մեղանչեմք հեշտ եւ դիւր օրինացս դրժելով. ըրով ոչ միայն մեղանչեմք, այլ եւ զփառսն երկնի եւ երկրի տմարդութեամբ մեր ամաչեցուցանեմք. հեշտ կարծես, եւ վասն այնորիկ կոխես զպատուիրանս, եւ ո՞չ գիտես թէ եւ ամենայն օրէնքն Աստուծոյ դիւր են եւ զկնի բնութեանս. եւ այնր աղագաւ պատժապրտք լինիմք, զի բնութեանս կամաց եւ նորա օրինացն լինիմք յանցաւորք։ Ոչ հրամայեաց մեզ ատել զիրեարս եւ ոչ զրկել եւ ոչ սպանանել, որք ընդդէմ են կամաց են կամաց մեր. այլ զսէրն եւ զմիաբանութիւնն՝ զոր բնութեամբ ախորժեմք. այսպէս եւ աստ բնութիւնս զգիսաւոր արյն խոտէ, Աստուած հետեւեցոյց զօրէնս իւր՝ կամաց նորին. դու, ասէ, որոյ գէսն անարգանք է, յորժամ ընդ իս խօսիս կամ զբանս իմ, բացաւ գլխով խօսեա՛։ Արդ քննեսցուք, զի՞նչ բռնութիւն ստիպէ զմեզ անարգել զօրէնս Աստուծոյ, ՚ի վերայ որոց մեռանել հրաման ընկալաք, բայց եթէ անիմաստութիւնն։ Զի՞նչ դարձեալ զզուանս կրեմք՝ անգոսնել զքահանայական զգեստն, առանց որոյ եւ ոչ սուրբքն կարացին Աստուծոյ խօսակցել, զոր ոչ դանդաղիմ յիշել. զի զԲագարատ ո՞ այլ՝ քան թէ այս փայլեցոյց յաչս քաղաքապետին Վոնիփատոսի իբրեւ զհուր. զԲարսեղ ո՞ այլ այնքան սքանչացոյց յաչս Եփրեմի, զորոյ եւ զպատկերսն նովին պատուական պատմուճանովքն ունիմք գծագրեալք։
       Սոքա են՝ որ զբարեկարգութիւն քրիստոնէից այսու օրիանկօք ուղղեցին , եւ ոչ եթէ յանյիշատակաց ոք. զսոցա օրէնս առ ոտս կոխելով՝ զնոսաին յայտ է թէ արհամարհեմք։ Աղքատ են ասեն ազգս, եւ ՚ի ստրկութիւն մատնեալ, եւ վասն այնորիկ լքին զօրէնս։ Վկայեմ եւ ես արտասուօք աղքատութեանս եւ ծառայութեանս. եւ աղաղակեմ առ արդարադատն Աստուած, արդարութեամբ եւ յիրաւի ածեալ զայս ՚ի վերայ մեր վասն մեղաց մերոց, զի ոչ պահեցաք զպատուիրանս, որով բարի լինէր մեզ. վասն այսորիկ եւ մատնեցաք ՚ի ձեռս տերանց խստասրտաց։ Բայց որպէս կարծեմ, ոչ թէ վասն աղքատութեան միայն՝ գտաք սուրբ պատուիրանիս դրժող, այլ տիրապէս վասն արհամարհութեան. քանզի ու՞մ ումեք՝ որ փոյթ առնէ, ոչ է դիւրաւ գտանել ՚ի կտաւիս կամ ՚ի ստեւոյ ոչխարաց զայս զգեստ պատրաստել։ Արդ եթէ զմտաւ ածեաք, որպէս թէ չեմք քահանայ առանց զգեստուցն՝ որպէս եւ ոչ առանց կնկղի կրօնաւորք, այսպէս հարկաւորելով՝ դիւրաւ պատրաստեաք զնոյնն, թէ եւ դժուարագիւտ լինէր։
       Կամիմ եւ զայլ նիւթ հակառակութեան խզել ամենեւին՝ բաղձացեալ ճշմարտութեանն ուղղութեանն քանզի լուայ յոմանց ասացեալ. Առաքեալ զօրէնս բացաւ գլխով աղօթելոյ աշխարհականաց սահմանեաց, իսկ մեք զկրօնաւորականս ունիմք կնկուղ, զոր հրեշտակն եցոյց սուրբ հօրն Պաքմիմոսի, եւ ասաց Զգեցո զդա կրօնաւորաց, եւ ՚ի ժամ հաղորդութեանն նովին կնկղովն կացցեն։ Առ որ համառօտ զայս դնեմք, եթէ ՚ի կրօնաւորէ ումեքէ կամ ՚ի հրետակէ ունէաք զօրէնս բացաւ գլխով աղօթելոյն, պարտ էր զի միոյն բան զմիւսումն լուծցէ. իսկ եթէ ՚ի նոյն ինքն ՚ի Պօղոսէ, յայնմ առաքելոյ՝ որ գրեաց, «Եթէ մեք կամ հրեշտակ յերկնից աւետարանէսցէ ՚ի ձեզ աւելի քան զոր աւետարանեցաքն՝ նզովեալ լիցի»։
       Յետ այսորիկ ուսիր եւ զայս, զի հրեշտակն զկնկուղն կրոնաւորացն ասաց ունել՝ եւ ոչ եթէ երկցանցն. եւ բազում անգամ ցուցաք, թէ որիշ է կարգ կրօնաւորութեան յաշտիճանաց եկեղեցւոյ։ Արդ եթէ կրօնաւոր ես միայն, թէեւս գրաւեալ ես ընդ օրինօքն Պաքմիմոսի, եւ ոչ ունիս իշխանութիւն աղօթել կամ վարդապետել, այլ լռութեամբ ընդ միտս եւ ընդ Աստուած խօսել. իսկ եթէ յետ խոնարհութեանն ՚ի պատիւ աստիճանի վիճակեցար յեկեղեցի՝ լինել քահանայ կամ սարկաւագ, մեծն զփոքրն ելոյծ եւ ինքն էառ տեղի. զի որպէս զաշխարհական զգեստն ծածկեաց սքեմ կրոնաւորութեանն, որ վեհագոյն էր քան զնա, այսպէս զսատման կրօնաւորական ամօթխածութեան՝ համարձակեցոյց եկեղեցական տշխանութիւնն՝ որ բարձրագոյն էր նմին։ Բայց քանզի ասաց բանն, յերկուց եւ յերից վկայից հաստատել ստուգութեանն, կարեւոր է ասացելոյ պատուիրանիս եւ ՚ի կենդանեաց ածել վկայս, որք ամենեւին բացերեւապէս փայլեցուցանեն զճշմարտութիւնն. եւ վկայ ոչ զմի մարդ կամ զերկուս՝ այլ զբովանդակ ազգս ամենայն քրիստոնէից ըստ իւրաքանչիւր սեռի, որք այսու պարծանօքս առաջի աչաց մերոց պանծան։ Ֆռանգք յապաւիչք գիսոյ եւ բացագլուխ. եւ Հռոմոք մեծարիչք օրինացս եւ հնազանդք. իսկ մեր օտար ՚ի նոցանէ ընթացք՝ եւ ՚ի գրոց յայտ է, թէ մոլար է եւ զարտուղի. ուստի դառնալ աղաչեմք եւ հաշտել ընդ Քրիստոսի , զոր խռովեցուցաք ընդ մեզ յամօթ առնելովն. եւ զնա ունել պսակ գլխոց մերոց որ պատուականագոյն է քան զականս պատուականս. եւ ոչինչ է չար՝ որ հակառակ կայ նմա, ըստ ասացելումն. որում յերկրպագուաց ծառայիցս փառք ընդ Հօր եւ սուրբ Հոգւոյն յաւիտեանս յաւիտենից . ամէն։

       ԸՆԴԷ՞Ր ՅԱՍՐՈՅ ԵՒ ՈՉ Ի ԿՏԱՒՈՅ ԶԳԵՍՏ ՔԱՀԱՆԱՅԱԿԱՆ։

       Ի ՀԻՆ օրէնսն մինչ չեւ էր Աստուած ընդ ծնանելի բնութիւնս խառնեալ, կտաւի հրամայեաց առնել զգեստ քահանայիցն, որ յերկրէ բոյս, եւ ՚ի մարմնոյ կենդանեաց մաքուր՝ եւ ոչ յախտէ ծնեալ. իսկ յորժամ Քրիստոս սիրեաց զմեզ՝ եւ ընդ մեր բնութիւնս խառնեցաւ, ՚ի կուսէ ծնաւ, եւ զամուսնութիւն սրբեաց, եւ զախտից նիւթոց մարմինս ընդ անախտ աստուածութիւն միաւորութիւն միաւորեալ՝ գառն անուանեցաւ, առնումք այսուհետեւ ոչ զանշնչից տարրն նիւթ քահանայական զգեստուց, այլ եւ զստեւ գառանց շնչաւորաց, քատանայագործել զճշմարիտ գառնն՝ որ բառնայ զմեղս աշխարհի։