Խորհրդածութիւնք ի կարգս եկեղեցւոյ

Հեղինակ

Բաժին

Թեմա

ԶԱՂՕԹՍ զայս ոչ եթէ ՚ի պէտս ժողովրդեանն մատուցանէ, որպէս եւ զայլսն զամենեսեան, այլ միայն իւր վասն խօսի ընդ Քրիստոսի, առ որ մինչեւ ցայժմ աղօթէր, զի միջնորդ եւ բարեխօս լիցի եւ զօրացուսցէ զսա խօսել ընդ Հօրն իւրում զշնորհս տնօրէնութեան իւրոյ, եւ նուիրել զինքն ՚ի դիմաց մեր, որպէս եւ ընկալաք հրաման. ուստի եւ զմտաւ ածեալ ինքն առ ինքեան զսոսկալի խորհրդոյս անհասութիւն՝ սարսափէ1։ մանաւանդ եւ լուեալ զըղձալի եղանակ դպրացն, եւ տեսեալ զպարկեշտ հպատակութիւն սարկաւագացն , եւ յայսմ ժամու զայլափոխել ամենայն ժողովրդեանն յերկիւզ եւ ՚ի դողումն, սքանչացեալ ամփոփէ զմիտսն ՚ի զգայարանացն ցնդմանէ, եւ խոնարհեցուցեալ զպարանոցն՝ ՚ի վեր ուղերձէ զաչս մտացն, առ այն քահանայապետն՝ որ միշտ կենդանի է ընդ աջմէ Աստուծոյ լինել բարեխօս վասն մեր։ Խօսի ընդ նա համարձակութեամբ զանձին իւրոյ զտկարութիւն, որպէս առ փորձ եւ չարչարակից բնութեանս տկարութեան առանց մեղաց. առ որ եւ ասէ իսկ.
       «Ոչ ոք արժանի է յմբըռնելոցս մարմնաւոր ախտիւք կամ ցանկութեամբ մատչել ՚ի սեղան քո, կամ սպասաւորել արքունական փառաց քոց. զի պաշտել զքեզ մեծ եւ ահաւոր երկնաւոր զօրութեանց իսկ է »։ Արդարապէս խոստովանի զայս ՚ի սկզբանս, որպէս եւ Աբրահամն զի ասէր, «Սկիզբն կալայ խօսել ընդ տեառն, այլ ես հող եմ եւ մոխիր ». եւ չիք ոք մաքուր ՚ի յաղտոյ մարդ, թէ եւ միօրեայ իցէ կեանք նորա ՚ի վերայ երկրի, եւ առաջի Աստուծոյ եւ ոչ հրեշտակք չարդարանան, որպէս եւ ասէ Յոբ, թող թէ մսեղի ոք։ Վասն այսորիկ ասէ սա . ես ոչ յանձին արժանաւորութիւն ապաստանեալ կամ առաջի Հօր քո՝ պատարագել զքեզ, որ անմաքուրս եմ եւ ըմբռնեալ յախտից մեղաց մարմնոյս բնաւորականաց, եւ ծառայաբար հետեւեալ մտացս չարաչար ցանկութեանց. քանզի մեզ որ այսոքիւք միշտ վարանիմք՝ անմարթ էր ընդ քեզ խօսել, կամ երկնաւորացդ պաշտաման խորհրդաբար՝ որպէս եւ երգեն դպիրքն հաւասարել. ապա թէ անմարթ էր, եւ անարժան եմք ըմբռնեալք մեղօք եւ անհամարձակելի, է՞ր վասն ժպրհեցաք յայս գործ. դու համարձակեցուցեր տէր . ո՞րպէս։
       «Սակայն վասն անչափ բարերարութեանդ քո անպարագրելի բանդ Հօր եղեր մարդ, եւ քահանայապետ մեր երեւեցար, եւ իբր տէր ամենեցուն այսմ սպասաւորութեան եւ անարիւն զենման զքահանայութիւն աաւանդեցեր մեզ »։ Անչափ շնորհօք ասէ առատացար առմարդիկ. ոչ հրեշտակաց որք սրբապէս զքեզ պաշտեն՝ հարեր բուռն, այլ զմերմէ բնութենէս ամենայն կրիւք եղբարցս նմանեցեր բարերար. վասն ուսուցանելոյ զմեզ՝ թէ ողորմած ես եւ հաւատարիմ, սրբիչ եւ մաքրիչ1 մարդկան, որք ՚ի քեզ յուսան յաստուածակոյս կողմ այդր։ Ո՜վ առատ շնորհիդ եւ զեղուն սիրոյդ. վասն որոյ ոչ դու միայն զքեզ հաշտութեան մեր նուէր մատուցեր, այլ որպէս մարդասէր տէր՝ եւ մեզ զքո սպասաւորութիւնդ ուսուցեր, եւ ընդ Հայր քո ՚ի ձեռն փրկչիդ մերոյ համարձակութեամբ խօսել. քանզի եւ մեր տէր ես, որպէս եւ հրեշտակաց. զի թէ օտար էաք ՚ի քէն, անհաւատալի էր մարդկան յայս պատիւ վերանալ. ապա թէ ամենեցուն տիրես, ոչ է զարմանալի՝ որպէս զնոսա հրեղէնս եւ զմեզ նիւթեղէնս քեզ սպասաւոր կարգել, զի ՚ի հոգեղինաց եւ ՚ի նիւթեղինաց փառաւորեսցիս2 Աստուածդ երկնի եւ երկրի։
       «Վասն զի դու ես տէր Աստուած մեր, որ տիրես երկնաւորաց եւ երկրաւորաց, որ ՚ի վերայ քերովբէական աթոռոյ բազմիս՝ սերովբէից տէր եւ թագաւոր Իսրայէլի, որ միայն սուրբ ես, եւ ՚ի սուրբս հանգուցեալ »։ Յաղագս այնր կամք ՚ի պաշտօն առաջի քո տէր, զի ոչ միայն երկնաւորացդ տիրես, այլ եւ երկրաւորաց. ոչ միայն ՚ի քերովբէս նստիս, այլ եւ ՚ի մարդկանէ ժողովրդեան քում թագաւորես. ոչ միայն սերովբէից սուրբդ տիրես, այլ եւ ՚ի սուրբս եւ ՚ի հեզս եւ ՚ի խոնարհս ուսաք զքեզ զի հանգչիս։ Այս յոյս համարձակեցոյց զըմբռնեալքս յախտից՝ կալ առաջի քո, եւ ոչ թէ մեր ինչ սրբութիւն սրտի, որք բնաւ եւ ոչ պարծիմք զայս ունել։
       Աղաչեմք զքեզ այժմ միայն բարերար եւ հեշտալուր, նայեա յիս ՚ի մեղուցեալ եւ յանպիտան ծառայս քո »։ Ոչ թէ վայրապար խնդրէ զհայելն Քրիստոսի, առ որ այսքան գոհաբանեաց, այլ գիտէ զի յունելն զհայեցուածս նորա ուղիղ առ մեզ՝ ամենակատար սրբութեամբ սրբիմք. եւ ո՞ է որ ուսուցանէ զիս՝ թէ ոչ հայի յիս Քրիստոս. ներքին խիղճ մտացս այս՝ որ անամօթ ստգտանէ, սա եւ ճանաչէ միշտ աղօթիւքն զներողութիւնն Քրիստոսի, զդառնալն ՚ի խռովութէանն եւ զհայելն։ Եւ մինչեւ սա ոչ վկայէ՝ թէ հայի նա, եւ այլ իմն տեսութիւն տեսանէ քաղցրութեան տեսիլ եւ զուարճութեան, մի՛ հաւատասցուք թէ հայի. անօսր է խորհուրդս եւ անմարմին, մարմնաւոր բանիւ ոչ յայտնի. փորձով եւ առաջնորդութեամբ գրոց՝ որ աշխատի ուսանի։ Այսինքն, զի այժմ յորժամ հայիմ ՚ի խիղճ մտացս իմոց , եւ ՚ի գիտակցութիւն սորին, եւ տեսանեմ զսա ցնդեալ ընդ աշխարհ, հարցեալ թէ հայի՞ս դու ՚ի Քրիստոս, կամ նա ՚ի քեզ. եւ յիմարեալ՝ ոչ վկայէ զհայելն. վասն այսր պարտական եմ դառնալ ՚ի ցնդմանէն, եւ հանդարտել ՚ի խռովութենէն, եւ ամփոփել զիս յամենայնէ, եւ յետ այնորիկ այնչափ հայել աղօթիւք, եւ մտացս աչօք ՚ի Քրիստոս, մինչեւ սա ինձ վկայէ՝ թէ այսուհետեւ յիս հայի. եւ երբ զիս տեսանեմ եւ զնա սակաւ մի, կամ բնաւ իսկ ոչ, ապա ճանաչեմ զմեղսն յորոց սրբել կարօտիմ. իսկ մինչ դեռ չեւ յայս որոշումն ընտրողութեան եկեալ, այլ յաշխարհական ցնորա ամբոխեալ, ոչ զնայելն կարող եմ ճանաչել եւ ոչ զսրբելն։
       «Եւ սրբեա զհոգի եւ զմիտս իմ յամենայն պղծութենէ չարին »։ Տե՛ս զի ոչ մարմնոյ որ նախ սուրբ, այլ դիւրագթելեացն խնդրէ զսրբութիւն՝ հոգւոյ եւ մտաց եւ խորհրդոց. քանզի ծանրացեալն մարմնոյ պղծութեամբ՝ ոչ կարէ յայս թեթեւութիւն խորհրդոյ համբառնալ։
       «Եւ բաւականացո՛ զիս զօրութեամբ սուրբ Հոգւոյդ, որ զգեցեալս եմ զքահանայական շնորհ, կալ առաջի սրբոյ սեղանոյս, եւ քահանայագործել զքո անարատ մարմինդ եւ զպատուական արիւնդ »։ Թերեւս ասիցես ազյս լուեալ. եւ ո՞չ նախ էառ զհոգին յառ նա աղօթելն. այո՛, առ ճշմարտապէս. ապա ընդէ՞ր վերստին խնդրէ. քանզի զայն՝ այնմ խորհրդոյ առ օժանդակ, եւ զայս այսմ. քանզի զՀոգին ոչ չափով Աստուած Քրիստոսի ետ. իսկ մեք ընդունիմք զնա ՚ի ձեռն նորա չափով ըստ խնդրոյն եւ կարողութեան։ Եւ զայս օրինակաւ պարտ է ուսանել. զոր օրինակ աշակերտ ընթերակայ վարդապետին գործ կատարէ, կարօտի նախ ուսանիլ ՚ի նմանէ, թէ ո՛րպէս արկից զհիմունս. յետ զայն խրատտուութեամբ վարդապետին առնլոյ, ապա եւ զտեսակ որմոցն խնդրէ ուսանել եւ զձեղունս յարկացն. այսպէս առաք զՀոգին վարդապետ եւ ուսուցիչ. կարօտիմք յիշեցուցանելոյ նորա մեզ հանապազ զզօրութիւն խորհրդոցն Քրիստոսի։ Ուստի եւ միշտ հարցեալ խնդրեմք աշակերտեալքս ՚ի նմանէ, զի մի՛ իւիք սխալեսցուք. եւ նա տայ մեզ չափով զգիտութիւն իւրաքանչիւրոցն յիւրում ժամանակի, որպէս եւ տէրն ասէր առաքելոցն. «Հոգին սուրբ ՚ի նմին ժամու տացէ ձեզ եւ ուսուսցէ զի՛նչ պարտ իցէ խօսել »։ Սակայն տանել ոչ կարեմք զնա աղտեղեալ մտօք. ուստի նախ զսրբութիւն սորին խնգրեաց, եւ ապա զՀոգւոյն զօրութիւն. եւ այս ո՞յր աղագաւ։
       «Քահանայագործել, ասէ, զքո անարատ մարմինդ եւ զպատուական արիւնդ »։ Արդարեւ կարօտիմք զայս խորհրդոց զօրութիւն ուսանել ՚ի Հոգւոյն, թէ մարմին եւ արիւնն Քրիստոսի՝ զոր նախ նուիրեմզ Հօր, այս է յիշատակ նորա մարմին լինելոյն եւ մարմնաւորացս կրից հաղորդ, եւ այս է որ զմիտս մեր ՚ի պատմելն կերակրէ, եւ զԱստուծոյ Հօր կամսն քաղցրացուցանէ, յորժամ պատմեմք նմա, թէ թագաւորդ վասն աղքատացս աղքատ, անմահդ վասն մեղաւորացս մեռեալ, անմեղդ վասն անիծելոցս1 անէծք. անկարօտդ վասն սխալանացս միշտ առաջի քո բարեխօս . եւ զի այս այսպէս է շնորհօք դորա, սուրբ մեք լիցուք ՚ի ձեռն դորին, այս է մարմնոյն Քրիստոսի՝ նախաճաշակ մատուցողին եւ քաղցրութիւն, եւ Հօր Աստուծոյ նուէր եւ հաշտութիւն։ Եւ ապա յետ այսորիկ եւ վասն այսպիսի պատմութեանս զկամս իւր խանդաղատելոյ ՚ի քաղցրութիւն՝ առաքէ զՀոգին յառաջադրեալ նշանակս, եւ տայ զսա մեզ ՚ի սրբութիւն. յաղագս որոյ այնքան թախանձանօք խնդրէ ՚ի սոյն գործ իւր քահանայն ՚ի քահանայապետէն Քրիստոսէ զօրութիւն։
       «Քեզ խոնարհեցուցեալ զպարանոցս իմ, եւ մաղթեմ, մի՛ մերժեր զիս եւ մի՛ դարձուցաներ զերեսս քո յինէն »։ Դարձեալ թախանձանք առ ինքն ունի զհայեցուածս աչաց ամենատեսին. զայս եւ մարգարէն Դաւիթ հանապազ յաղօթելն իւրում խնդրէր. «Մինչեւ յե՞րբ, ասէ, դարձուցանես զերեսս քո յինէն, նայեա՛ց եւ լուր ինձ տէր Աստուած իմ »։ Վա՜յ ինձ, մեք եւ ոչ զորպիսութիւն հայելոյն՝ բազում անգամ զհայելն խնդրելովն՝ գիտեմք, թո՛ղ թէ զհայեցուածսն ճանաչել. բայց մի՛ դանդաղեսցուք. ունիմք ՚ի բնութիւնս զօրութիւն գիտելոյ զսոսին, միայն թէ զջան տացուք1 կցորդ զօրութեանն, եւ հաւանեսցուք մտացս խղճի դատապարտութեանն։
       «Այլ արժանի արա մատուցանել քեզ զընծայս զայս յինէն ՚ի մեղուցեալ եւ յանարժան ծառայէս քումմէ »։ Ո՞րպէս մատուցանէ Քրիստոսի զինքն. այո՛, նմա մատուցանէ, եւ նովաւ եւ ՚ի ձեռն նորա Հօր. թերեւս դու ո՞չ մատուցեր սիրելւոյ քո բազում անգամ զսէր իւր, եւ այնու ՚ի հաշտութիւն նուաճեցեր ՚ի խռովութենէն. քանզի յորժամ կարօտիմք խնդրել պարգեւ ՚ի թագաւորէ, նախածանօթ եւ բարեկամ համարեաց թէունիցիս զորդի նորա. նախ առ որդին մատուցեալ ասես, յիշեա՛ զքո առաջին սէրն առ իս եւ զիմ վերայ աշխատելն, եւ ընդ իմ վասն մինչեւ ծառայէի՝ զտառապելն. եւ այն սիրոյն յիշատակաւ մուտ բարեխօս սակս խնդրոյ առ հայրն քո արքայն։ Ահա որ այսպիսի օրիանակաւ մատուցանեմք զՔրիստոս իւր հաշտութեան մեզ նուէր , այսինքն զնախ սէրն իւր յիշատակել, եւ ՚ի պէտս փրկութեան մեր վերստին ընծայել։
       «Վասն զի դու ես, որ մատուցանես եւ մատչիս, եւ ընդունիս եւ տաս Քրիստոս Աստուած մեր »։ Նախ իւր ընդունի, եւ ապա Հօր մատուցանէ . որպէս եւ որդի թագաւորին զյիշատակ սիրոյն իւրոյ նախ ինքն ընկալաւ, եւ ապա առ հայր իւր ՚ի պէտս ողորմութեան մերոյ զնոյն մտեալ պատմէ, թէ զորս ես այնքան սիրեցի եւ այնչափ ՚ի վերայ նոցին աշխատեցայ, մի՛ յորժամ գան առաջի քո՝ անտես առնես։ Ահաւասիկ յետ ընդունելոյ յինքն զընծայեալն ՚ի մէնջ յիշատակ սիրոյ իւրոյ՝ ինքն զինքն մատոյց Հօր, ինքն հանդերձեալ յետ այսորիկ զՀոգին սուրբ ընդունել եւ տպաւորել յառաջիկայ նշանակս մարմնոյ եւ արեան իւրոյ, եւ ինքն զնոյն սովաւ տայ մեզ. վասն այսորիկ ասէ. յետ մատուցանելոյն զքեզ Հօր՝ մեր աղօթիւք եւ քո կամօք ընդունիս եւ տաս. ընդունիս, այսինքն է զՀոգին ՚ի նշանակս մարմնոյ եւ արեան քո, եւ տաս զնոյն մեզ ՚ի թողութիւն եւ ՚ի սրբութիւն ՚ի ձեռն քո Քրիստոս Աստուած մեր, եւ քեզ փառք։ Այսպէս զխորհրդոյն զօրութիւն աղօթիւք զմտաւ ածէ քահանայն՝ մինչ դեռ պաշտօնեայքն զնուէրսն վերաբերեն, եւ այսպիսի թախանձանօք խօսի նախ ընդ միջնորդն իւր ընդ Քրիստոս, մատուցեալ առաջի աթոռոյ շնորհաց իւրոց, որպէս զի ըստ որում էն մարդասէր՝ նախ ինքն մտցէ առաջի Հօր, եւ գալստեանն մերոյ առ նա եւ խօսակցութեան անդիլիպս. եւ միջնորդ լիցի, զի մի՛ ձեռներէց համարձակութեամբ իբրեւ զանծանօթ արտաքս ելցուք յերեսաց նորա. այլ զի Քրիստոս՝ որ ողորմածն է եւ հաւատարիմ յաստուածակոյս կողմանէն Աստուած եւ ՚ի մարմնաւորացս եղեւ մարդ, մտցէ նախ ՚ի մէնջ առ Աստուած եւ յուսոյ մեր, եւ աղօթից ճանապարհ հորդեսցէ կարապետն Յիսուս ՚ի ներքին կողմն վարագուրին նախ, եւ ապա զմեզ խօսակցութեամբ աղօթիցն մատուցանէ առաջի նորա։