ԾԷ.
Եւ
սրտմտեալ
անաւրէն
երեցունց
իշխանացն,
ոչ
եւս
առ
ի
յերկարսն
հանդուրժել
կարացեալ
սրբոցն,
որպէս
շնորհ
առնելով
թագաւորին
ընդ
այնչափ
թշնամանելոյ
զնա`
յարուցեալ
ինքնին
առաջի
գործակցաց
իւրոց`
հարկանէր
սուսերաւ
զուս
սրբոյ
եպիսկոպոսին
Սահակայ,
եւ
հուպ
ի
գաւտին
մերձեցուցանէր
զվէրսն.
եւ
սրբոյ
եպիսկոպոսին
ի
սաստիկ
հարմանէն
դրդուեալ`
ոչ
գլորեալ
անկանէր
յերկիր,
այլ
ի
քարի
մի
յեցեալ
հաստատէր.
եւ
որպէս
ի
բերանոյ
ամենայն
սրբոցն
սկսաւ
ասել
այս
պէս.
«Գոհանամք
զքէն,
Քրիստոս,
որ
բազում
անգամ
կենդանարար
գառնդ
անմահական
զենմամբ
մատակարարեալ
անծախութեամբ
բաշխեցար
ի
ձեռաց
մերոց.
իսկ
արդ
եւ
զմեզ
իսկ
մարդասիրապէս
արարեալ
զենումն`
ընկա՛լ
զամենեսեանս
արժանաւորապէս
զպատարագեալսս`
ի
հոտ
անուշից»։
2
Եւ
ասացեալ
սրբոյ
եպիսկոպոսին
այսպէս,
թէպէտ
եւ
յորդեալ
հոսէին
վտակք
արեանն
ի
վիրէ
սրբոյն`
սակայն
կայր
զաւրացեալ
ուժով
շնորհաւք
հզաւրին,
որպէս
զի
բնաւ
չիցէ
վիրաւորեալ։
Եւ
ապա
հրամայէին
կաթողիկոսն
զՅովսէփ
գլխատել
սրով.
եւ
մերկացուցեալ
դահճացն
զսուրբն`
ասաց
ե
րիցս.
Դա՛րձ
անձն
իմ
ի
հող
եւ
ի
հանգիստ
քո,
զի
Տէր
բարի
արար
.
եւ
այսպէս
ընկալաւ
սրով
զվախճան
կատարելութեանն։
4
Իսկ
յաղագս
սրբոյն
Ղեւոնդի
հրաման
ետուն
դահճացն
անաւրէն
իշխանքն`
մերկացուցանել
զսուրբն
եւ
քարշել
ուժգին
ընդ
քարաժեռ
կոպճուտ
տեղիս
լանջակողմանցն։
5
Եւ
այնպէս
քարշեցին
յերկար
ժամս,
մինչեւ
զամենայն
մարմինս
սրբոյն,
եւ
եւ
զթիկանցն,
քանցեալ
քերեցին
ի
մորթոյն,
մինչեւ
ոսկերացն
մերկանալ
ի
մորթոյն.
վասն
զի
զերանելի
այրն
Աստուծոյ
զՂեւոնդ
առաւելագոյն
ասէին
ամենայն
Պարսիկք
խրատատու
եւ
պատճառ
լինել
ամենայն
իրացն
Վարդանայ
եւ
գործոցն`
որ
ի
ժամանակին
յայնմ
գործեցան
յաշխարհիս
Հայոց։
6
Եւ
մինչդեռ
կէսքն
ի
դահճացն
քարշէին
զերանելին
Ղեւոնդ`
այլքն
կտրեցին
սրով
զգլուխ
սրբոյ
երիցան
Մուշէի
եւ
զսրբոյ
երիցուն
եւ
զսրբոյ
սարկաւագին
Քաջաջայ.
որոց
ի
ժամ
վախճանին
կատարմանն
ասա
ցեալ,
Տէր
Յիսուս,
ընկա՛լ
զոգիս
։
7
Եւ
ապա
աշխատեալ
դահիճքն
որ
քարշէին
զսուրբն
Ղեւոնդ`
ածին
ի
նոյն
տեղիս
սուղ
ինչ
ոգւով,
ուր
եւ
այլ
սուրբքն
կատարեցան,
եւ
անդ
հատին
զգլուխ
սրբոյն
սուսերաւ.
որ
ի
ժամ
իւրոյ
կատարմանն
զուարթագին
ձայնիւ
ա
սաց.
«Գոհանամ
զքէն,
Քրիստոս,
որ
բազում
գթութեամբ
քո
աւգնեալ
պահեցեր
զիս
ի
մանկութենէ
իմմէ
եւ
հասուցեր
ի
ժամս
յայս,
արժանի
արարեր
մասին
սրբոց
քոց.
ի
ձեռս
քո,
Փրկիչ,
յանձն
առնեմ
զհոգի
իմ»։
8
Եւ
սուրբ
եպիսկոպոսն
Սահակ
կայր
եւս
սակաւ
.
զորոյ
յետ
վախճանելոյն
ամենեցուն
կտրեցին
զգլուխն
սուսերաւ.
որոյ
մատուցեալ
նուաղ
ձայնիւ
աղաւթս
եւ
ասացեալ
զամէնն`
աւանդեաց
զոգին։
էր
ամսոյն
հրոտից`
պսակեցան
սուրբքն
վեցեքեան.
սուրբ
կաթողիկոսն
Յովսէփ
ի
ձորոյ,
սուրբ
եպիսկոպոսն
Սահակ
յՌըշտունեաց,
սուրբ
երէցն
Արշէն
ի
Բագրեւանդայ,
սուրբ
այրն
Աստուծոյ
Ղեւոնդ
երէց
ի
,
սուրբ
երէցն
Մուշէ
,
սուրբ
սարկաւագն
Քաջաջ
յՌըշտունեաց,
յԱպար
աշխարհի,
մերձ
ի
գեաւղն
մոգուց
որ
անուանեալ
կոչի
։
10
Եւ
որպէս
ստուգիւ
եւ
ջերմ
խնդրով
Կամսարականին
Արշաւրայ
հարցեալ
ցերանելի
Խուժիկն,
եւ
լուեալ
ի
նմանէ
պատմեաց
մեզ
զխաւսս
եւ
զվախճան
սրբոցն`
գրեցաք
հաւաստեաւ։
թուով`
թողին
ի
տեղւոջն
կազմ
զինու.
ընդ
որս
նախ
առաջին
ըստ
Աստուծոյ
ազդեցութեանն
զերանելի
Խուժիկն
ընտրէր
Վեհդենշապուհ
եւ
թողոյր
աղաչելով,
որպէս
զկարի
սեպհականագոյն
եւ
պիտոյ
իւրում
հրամանին։
12
Որոց
հրաման
տուեալ
ասէին
ցպահա
պանսն,
թէ
«Մինչեւ
ցաւուրս
տասն
եւ
կամ
եւս
աւելի
զգուշութեամբ
զդիակունսդ,
որպէս
զի
գիշատեալք
ի
թռչնոց`
ընկեսցի
այսր
անդր
ոսկրոտին,
ի
գլուխ
լերանց
եւ
կամ
ի
տեղիս
քարանձաւաց,
մինչեւ
եկեալ
անցցէ
ի
բաց
կարաւանն
արքունի.
գուցէ,
ա
եկեալ
ոք
ի
քրիստոնէիցն,
իրազգած
յումեքէ
եղեալ`
գտանիցէ
զոսկերս
դոցա
եւ
առեալ
սփռիցէ
յամենայն
քրիստոնեայս,
եւ
մեք
գտանիմք
մահապարտք
առաջի
թագաւորին»։
եւ
Մովան
եւ
Ջնիկանայ
մայպետի,
եւ
կացեալք
զայն
աւուրս`
խորհէր
ի
միտս
իւր
երանելի
Խուժիկն,
եթէ
զի՛նչպիսի
հնարիւք
ցուցանիցէ
Աստուած
ճանապարհ
առնն,
որով
արժանի
լիցի
գողանալոյ
զնշխարս
սրբոցն
յայլոց
պահապանացն։
14
Եւ
մինչդեռ
երանելի
այրն
խոհականութեան
վտանգի
կայր`
յանկարծակի
ի
նմին
աւուր
յերեկորեայ
գիշերոյն
լինէր
շարժումն
մեծ
ի
տեղւոջն.
բոմբիւնք
սաստիկք
եւ
ձայնք
ահագինք
յանդնդոց
հնչէին.
կուտեալք
բազմութիւնք
ամպոց
զերկիրն
ծածկէին.
ձայնք
որոտմանց
եւ
փայլատակունք
զլերինս
դողացուցանէին։
15
Եւ
սիւն
լուսոյ
ըստ
աւրինակի
ծիածանի
իջեալ
յերկնից`
շուրջ
պարուրեալ
զնահատակաց
զմարմինս
ծրափակէր։
16
Եւ
կործանեալ
յերկիր
պահապանքն`
կիսամեռք
լինէին,
չգիտելով
այր
զընկեր
բնաւ
արդեաւք
թէ
ո՞ւր
իցէ.
որք
եւ
գլորեալք
յերկիր`
ոչ
կարէին
կալ
հաստատուն.
քանզի
դողումն
մեծի
շարժմանն
ի
վեր
ոստուցեալ
զնոսա
ընկենոյր
յերկրէ.
եւ
այսպէս
կքեալ
ոտիւք
եւ
կարկեալ
խաւսիւք`
լինէին
խորտակեալք
ամենեքեան։
17
Իսկ
զերանելի
Խուժիկն
աջ
հզաւրին
պահէր
անհոգս.
ուրախալից
մտաւք
փառաւորէր
զԱստուած,
իմացեալ
այնուհետեւ,
թէ
արդ
հաստատ
կատարին
բազմաժամանակեայ
յամենայն
կամաց
իւրոց
խնդիրք։
18
Եւ
կատարեալ
միապէս
երկիւղիւ
զգիշերն
ողջոյն
եւ
զտիւն
բովանդակ
եւ
զերկրորդ
եւս
գիշերն
մինչեւ
ի
ժամ
արեգականն
ծագման`
եւ
ապա
լռէին
ձայնք
անդնդոցն
հնչմանց,
եւ
որոտմունք
ամպոցն
փարատեալ
ցածնուին,
եւ
դադարէր
երկիրն
ի
շարժելոյ,
եւ
ցայտմունք
փայլատակմանցն
ամփոփէին
յերեւելոյ.
եւ
լինէր
այս
լոկ
շուրջ
զտեղեաւն
իբրեւ
ասպարիսաւք
երկուք։
19
Իսկ
պահապանքն
յահագին
ապշութենէ
թմրութեանն
սակաւիկ
մի
ոգի
առեալ`
աչս
ածէին
փախչելոյ
ի
տեղւոջէն.
այլ
ի
յոյժ
բեկմանէ
սրտիցն
երկիւղէ`
ոչ
կարէին
կանգնել
ի
.
լոկ
հայէին
եւեթ
ընդ
միմեանց
դէմ,
եւ
խաւսել
ինչ
ոչ
կարէին։
աւուրն
երրորդի
յարուցեալ
երանելի
Խուժիկն,
որպէս
թէ
կամաւ
կաղս
ի
կաղս,
հայելով
զկանի
իւր`
փախչէր
ի
տեղւոջէն,
զի
զնոսա
զաւրացուսցէ
ի
կանգնել
եւ
զկնի
իւր
հեռացուցանել
ի
վայրացն։
21
Որոց
տեսեալ
զերանելի
Խուժիկն,
զի
երթայր
խեկբեկս
յընթացի`
ուշաբերեալք
առ
վտանգի
զկնի
նորա
սրանային
ի
տեղւոյն,
չիշխեցեալք
բնաւ
դառնալ
եւ
հայել
ի
տեղիսն
առ
երկիւղի.
եւ
պնդեալք
զհետ
Վեհդենշապհոյ
եւ
գործակցացն
նորա
փութային։
22
Բայց
երանելի
Խուժիկն
ընդ
այլ
ճանապարհ
որոշէր
ի
նոցանէն։
23
Եւ
հասեալ
պահապանացն
առ
իշխանսն
յաւուրն
վեցերորդի`
պատմէին
զամենայն
անցս
աղէտիցն,
որ
անցին
ընդ
նոսա
զտիւն
մի
եւ
զգիշերս
երկուս.
զորոց
զգոյն
երեսացն
տեսեալ
Դենշապհոյ
եւ
ընկերացն
նորա,
եւ
զանցս
ահագին
իրացն
մի
ըստ
միոջէ
լուեալ`
զարհուրէին,
եւ
ապշեալք
ի
բազում
ժամս
հիանային։
24
Խորհուրդ
ի
մէջ
առեալ`
ոչ
ինչ
կարէին
իմանալ
հնարս,
բայց
զպահապանսն
եւեթ
լռեցուցանել
ջանային,
չյայտնել
ումեք
ամենեւին
եւ
ոչ
բնաւ
յիշել
առ
զմահ
քահանայիցն
եւ
կամ
զայնպիսի
նշանաց
երեւմունս։
25
Բայց
միայն
խոճոճելով
առանձինն
զարմացմամբ
որպէս
յանզգայութիւն
ընկղմէին,
ասելով
Դենշապուհ
եւ
Ջնիկայ
ցմիմեանս,
ե
թէ
«Ոչ
են
իրք
քրիստոնէից
թեթեւ
իմն
եւ
դուզնաքեայ.
այլ
հաստատ
մեծ
է
զաւրութիւն
աւրինաց
նոցա
եւ
հաւատոց.
եւ
մեք
յանգիտութեան
վնասեալ
կորնչիմք
եւ
չզգամք»։
քրիստոնէութեանն`
առնուին
ընդ
ինքեանս
եւ
գրաստս,
եւ
ըստ
իւրաքանչիւր
անձին
սրբոցն
սապատս
չորեքկուսիս,
եւ
գնացին
ի
գիշերի
յիրսն։
27
Եւ
մերձեալք
ի
վայրն`
վրիպէին
ի
տեղւոյն,
ուր
մարմինք
սրբոցն
կային,
քանզի
ոյժ
աղջամղջին
էր
գիշերն.
եւ
աշխատեալք
առ
վայր
մի`
տրտմէին,
անարժանս
կարծեցեալ
զանձինս
գիւտի
երկնաւոր
գանձուն։
28
Եւ
մինչդեռ
նոքա
խռովեալք
յածէին
ընդ
տեղիսն`
եւ
ահա
յանկարծակի
ի
նմանութիւն
լուսաւոր
արծուոյ
սլացեալ
հասանէր
յերկնից
եւ
իջեալ
նստէր
ի
վերայ
մարմնոյ
սրբոյ
առն
Աստուծոյ
Ղեւոնդի.
եւ
լուսաւորեալ
տեղիքն
առաւել
եւս
քան
ի
տուէ`
երեւէին
յայտնապէս
մարմինք
սրբոցն։
29
Եւ
նոցա
ուրախալից
սրտիւք
զուարճացեալք
երկիր
պագանէին
տեառն
Աստուծոյ.
եւ
ձեռն
ի
գործ
արկեալ`
ժողովեցին
զիւրաքանչիւր
ոք
յականէ
ի
մի
մի
սապատ,
որպէս
նշմարեալ
իբրեւ
գրով
երանելի
Խուժկին.
յորոց
բուրեալ
հոտ
անոյշ
ի
մարմնոց
սրբոցն`
լցեալ
զուարթացուցանէր
զամենեցուն
խելացն։
30
Եւ
բարձեալ
վաղվաղակի
գրաստուց`
փոխէին
յայլ
տեղի
յանապատին,
հեռի
ի
տեղւոյն
իբրեւ
երիւք
պարսիկ
հրասախաւք.
եւ
դադարեալ
աւուրս
եաւթն,
վասն
քաջ
ցածնլոյ
իրաց
երկիւղին`
ապա
մաքրեցին
զոսկերս
սրբոցն
յանուշահոտ
մարմնոցն.
զոր
եւ
պատեալ
արժանաւորապէս
կտաւաւք`
թաղէին
պատուով
անդէն
յանապատին
զգուշութեամբ.
եւ
զոսկերսն
առեալ
բերէին
ի
շահաստանն
եւ
աւուրս
բազումս
ունէին
առ
ինքեանս
ի
ծածուկ։
31
Ապա
լռելեայն
սկսանէին
տալ
եւ
ոմանց
քրիստոնէից
որք
ի
կարաւանին
էին.
որք
ընդունէին`
հաշուելով
գիւտ
փրկութեան
ոգւոց
եւ
մարմնոց։
32
Եւ
ստիպով
յիւրաքանչիւր
տային
հասուցանել
վաղվաղակի,
յաւգուտ
երկնաւոր
կենդանութեան
ընտանեաց
միանգամայն
եւ
գաւառին։
33
Բայց
զառաջին
պտուղ
աստուածաշնորհ
մեծի
գանձուն`
բերեալ
նախ
երանելւոյ
Խուժկին
մատուցանէր
կապելոց
նախարարացն
Հայոց.
որք
իբրեւ
արժանի
եղեալք
ընդունէին
զայնպիսի
փրկութեան
իւրեանց
`
անդէն
եւ
անդ
ճանաչէին,
թէ
այցելութեամբ
այց
առնէ
նոցա
Աստուած,
եւ
երբ
եւ
է
արձակին
ի
կապանացն,
բարեխաւսութեամբ
ոսկերաց
սրբոցն,
ըստ
բանի
սրբոյ
առն
Աստուծոյ
Ղեւոնդի,
զոր
ի
խրատելն
իւրում
ի
գիշերին
աւետաւորեաց
զդիպելոց
նոցա
ի
շնորհէն
Աստուծոյ,
տեսանել
զաշխարհ
իւրեանց.
որք
կատարելոցն
էին
ասացեալք
սրբոյն
ի
ժամու
իւրում։
նորա
ընդ
հաճոյս
անուան
իւրոյ։
35
Ասէր
եւ
ոչ
լռէր
զխնամս
մեծամեծս
եւ
զաւգնութիւն
հզաւրին
զոր
արարեալ
էր
նմա.
եւ
թէ
ո՛րպէս
ի
Վարդգէս
յայտնեալ
Քրիստոսի
զխորհուրդ
թագաւորին
ծանոյց
նմա,
եւ
նոյն
առաջնորդեաց
նմա
յուսով։
36
«Մեծարոյ,
ասէր,
եւ
հաւատարիմ
առաջի
Դենշապհոյ
համբարակապետի
երեւեցոյց
զիս,
մինչ
զի
աղաչելով
զիս
եւ
բռնի
տանելով
անաւրինին
ի
ձեռն
հզաւրին
Աստուծոյ
ի
տեղի
նահատակութեան
սրբոցն,
որում
կամաց
հնարաւոր
է
ամենայն.
որ
եղէ
արժանի
տեսանել
զամենայն,
զոր
ոչ
կարծէի
տեսանել,
եւ
մի
ըստ
միոջէ,
որում
ոչ
արժանի
լսելոյ
համարէի
զանձն
իմ.
զհարցումն
բռնաւորացն
եւ
զպատասխանիսն
միոյ
միոյ
սրբոցն,
զաղաւթս
եւ
զկատարումն
զիւրաքանչիւր
անձին
տեսի
կարգաւ
եւ
լուայ.
ահա
արդ
եւ
մեծի
մասին,
ձերոյ
անձանձրոյթ
խնդրելով`
զիս
անարժանս
արժանի
արար
շնորհ
սուրբ
Երրորդութեանն,
մինչեւ
երկնաւոր
գանձու
նշխարացն
սրբոցն
գտայ
լինել
ձեզ
բերող։
37
Փախոյց
ամաւթով
զպահապանսն
տագնապեալս,
զարհուրեցոյց
զանհաւատ
զվերակացուացն
զսիրտս,
ցրուեաց
զանմիտ
թագաւորին
զխորհուրդս
եւ
բարձրացոյց
զանուն
եկեղեցւոյ
իւրոյ
սրբոյ»։
38
Զայսպիսի
բանս
պարծանաց
եւ
խնդութեան
պատմէր
անձանձրոյթ
երանելի
վաճառականն`
ամենայն
հաւատացելոցն
ի
Քրիստոս.
որ
էր
երբեմն
վաճառական
երկրաւոր
գանձուն`
եւ
եղեւ
յանկարծ
վաճառական
բարի
գործովք
պատուական
մեծի
երկնաւոր
գանձուն
մարտիրոսական
նշխարաց։
ցնծութեամբ`
զուարճացուցանէին
նորոգելով
զամենայն
մեղկեալ
միտս
լսողացն
եւ
հաստատէին
ի
հաւատս
արդարութեան։
40
Եւ
մանաւանդ
տէրն
Արշարունեաց
Կամսարականն
Արշաւիր,
որ
յամենայն
ժամու
ի
տուէ
եւ
ի
գիշերի`
վարդապետութիւն
սրբոցն,
եւ
մանաւանդ
խաւսք
եւ
հոգեւոր
խրատ
սրբոյն
Ղեւոնդի,
եւ
պատասխանիք
իւրաքանչիւր
ուրուք
ըստ
հարցմանն
սպանողացն,
եւ
աղաւթք
միոյ
միոյ
ի
ժամ
կատարմանն
եղեալք`
այն
էր
նորա
հոգւոյն
կերակուր
եւ
որոճումն
քաղցր,
զոր
եւ
ընդ
գուբողայս
սաղմոսին
միաբանեալ`
պատմէր
անձանձրոյթ
հանապազ։
41
Զոր
եւ
մեր
յոլովագոյն
լուեալ
ի
հրաշալի
Կամսարականէն`
գրեցաք
յաւժարապէս
հոգալով.
զոր
թէպէտ
ըստ
տկարամտութեան
մերոյ
ոչ
եղեաք
բաւական
յիշել
ի
կարգի,
այլ
եւ
ոչ
բնաւ
գտեալ
անյուշք`
յապաղեալ
մոռացաք
ինչ
ծուլանալով։
