ՀԷ.
Եւ
զաւրավարն
Հայոց
Վահան
Մամիկոնեան
չուեալ
գայր
հասանէր
գաւառ,
եւ
կատարեալ
զուխտ
պատարագաց
ի
Վաղարշապատ
քաղաքին,
հանդերձ
ընդ
իւր
ուխտապահ
նախարարաւքն
եւ
այլ
զաւրաւքն
Հայոց,
ի
տանն
Աստուծոյ
եւ
ի
վկայարանս
նահատակեալ
կուսանացն,
զուխտս
պատարագաց
եւ
զսովորական
նուէրս
Աստուծոյ.
եւ
նախ
հոգացեալ
զաղքատաց
դարմանս`
ապա
մեծաւ
ցնծութեամբ
ուրախանային
եւ
ինքեանք,
փառաւորելով
զԱստուած։
2
Եւ
չուեալք
անտի
երթեալք
հանգչէին
ի
բնական
ոստանին
Հայոց
ի
Դունի,
մինչ
զաւուրս
ցրտաշունչ
սառնամանեացն
անցուցանէին։
եւ
խելաշուրջք,
խաւսելով
բանս
սուտս
եւ
տեսիլս
խաբէութեան,
զոր
ոչ
էր
տեսեալ,
ի
կործանումն
եւ
յերկպառակութիւն
զաւրաց
նորին`
առ
զաւրավարին
Հայոց
Վահանայ
յոստանին.
եւ
ասէին
ցամենե
սեան,
թէ
«Ողջ
են
եւ
կենդանի
սքանչելի
ասպետն
Սահակ
եւ
քաջ
սեպուհն
Մամիկոնեան
Վասակ.
եւ
զմեզ
յղե
ցին
առ
ձեզ,
թէ
«Ի
փախչելն
ձեր
ի
կռուոյն
Վրաց`
մնացաք
մեք
ի
կռուատեղն,
խոցեալք
կարէվէրք.
եւ
ըստ
Աստուծոյ
ազդեցութեանն,
ի
սաստկութենէ
եւ
ի
կարեւոր
վիրացն,
զոր
ի
մարմնի
մերում`
մերթ
ի
սող
եւ
մերթ
հասաք
առ
միմեանս,
եւ
անկաք
ի
թաւուտ
.
եւ
կացեալ
ի
վերայ
մեր
ըստ
Աստուծոյ
ցուցակութեանն
առն
միոյ
քահանայի
հոգեւորի
ի
Տեղացն
անապատէ,
եւ
ի
նմին
ժամու
բարձեալ
ի
մէնջ
զմի
մի
ըստ
անձին`
տարաւ
հեռի
ի
որպէս
պարսկաւ
միով
.
չեւ
եւս
գիտելով,
թէ
ո՛
իցեմք
եւ
կամ
յորմէ՛
գաւառէ,
այլ
ըստ
առաքինութեան
իւրոյ`
իբրեւ
զարս
յաղագս
Աստուծոյ
վիրաւորեալս`
ապրեցուցանել
զմեզ
կամեցեալ,
եւ
կամ
դիպեալս
վախճանի`
ամփոփել
զոսկերս
մեր
յաւգուտ
հոգւոյ
իւրոյ
տենչացեալ.
եւ
որպէս
յանկասկած
տեղի
զմեզ
ի
տեղւոջէն
առն`
եւ
լինէր
անհոգացեալ։
4
Երթեալ
այնուհետեւ
ի
վանկունսն
իւր`
բերէր
մեզ
կերակուր
ինչ
դուզնաքեայ
եւ
ջուր,
ածեալ
ընդ
իւր
եւ
մանուկ
մի
միւս
եւս
այլ,
եւ
մատուցեալ
մեզ
աղաչէր
ճաշակել.
եւ
մեր
ընկալեալ
ըստ
կարի
զկերակուրն
ի
ձեռանէ
սրբոյն
ջամբելով`
զաւրացաք
սակաւ
մի։
5
Եւ
նորա
գիտացեալ,
թէ
սակաւ
մի
բերեալ
ոգի
բացաք
զաչս`
սկսաւ
նա
զմեզ,
թէ
ուստի՞
էք
եւ
կամ
յորմէ՞
գաւառէ.
քանզի
ձեւդ
ձեր
եւ
ա
զատս
կարծեցուցանէ
զձեզ։
6
Եւ
մեր
զառաքինութիւն
զառնն
տեսեալ`
զստոյգ
իսկ
պատմեալ
ասացաք
նմա
զմէնջ
յանուանէ.
եւ
նորա
լուեալ`
ետ
փառս
Աստուծոյ.
եւ
թողեալ
առ
մեզ
զմանուկն,
գնայր
ի
մէնջ
ի
վանկունսն
իւր։
7
Եւ
ի
միւսում
եւս
գիշերին
ածեալ
գրաստ,
միւս
եւս
այլ
մանկամբ`
հանէին
զմեզ
ի
գրաստն,
եւ
աւժանդակելով
երեքեան
տանէին
յանապատն,
ուր
ինքեանք
բնակեալ
էին.
եւ
թագուցեալ
զմեզ
անդ
առ
աւուրս
բազումս`
բժշկեալ
ողջացաք
զաւրութեամբն
Աստուծոյ։
8
Եւ
որպէս
սովորութիւն
է
հակառակորդ
դիւին`
յականջս
ոմանց
աստուածատեաց
`
որսալ
զմեզ
սկսեալ
են
անձանձրոյթ
եւ
կամին
սպանանել,
եւ
անձանց
փառս
գտանել
ի
Պարսկաց
եւ
պատիւս։
9
Եւ
սուրբ
վանականս
ընդ
բազում
անապատ
տեղիս
եւ
ընդ
բազում
խորաձորս
քարանձաւաց
զմեզ
ի
ծածուկ.
բայց
ածել
այդր
առ
ձեզ
երկնչի.
գուցէ,
ասէ,
ուրուք
զհետս`
գտանիցէ
զմեզ
եւ
սպանանիցէ։
10
Բայց
արդ`
փութացարո՛ւք
արձակել
գունդ
սաստիկ
եւ
զաւրագլուխ
հաւատարիմ,
եւ
տանել
զմեզ
առ
ձեզ,
որպէս
զի
հասեալք
առ
ձեզ`
լիցուք
ի
միասին
վրէժխնդիրք
հաւատոցն
ճշմարտութեան»։
11
Եւ
լուեալ
զայսպիսի
սատանայական
խաւսս
արանց
անմտաց`
իսկոյն
հաւատացեալ
ա
սէին,
թէ
«Արդ
փութալ
եւեթ
պիտի.
զի
յորժամ
նոքա
ողջամբ
ի
Հայս
գան,
եւ
Պարսիկք
զայն
լսեն,
թէ
արդարեւ
նոքա
ողջ
են`
ամենայն
զաւրութիւնք
նոցա,
եւ
լքանին։
12
Այլ
մանաւանդ
յորժամ
յականջս
կանանց
եւս
եհաս
բան
արանցն
իւրեանց,
եւ
լուան
թէ
ողջ
են,
-
քանզի
եւ
զխաւսս
անգամ
ի
գիշերի
զառն
եւ
զկնոջ
խաւսէին
նշանաւ
դիւազգեցիկ
արքն
եւ
հաւատալի
առնէին,
-
չառնէին
այնուհետեւ
դուլ
կանայքն
ի
տուէ
եւ
ի
,
ըստ
սայթաք
եւ
անհաստատ
բնութեան
կանանց,
այլ
գրգռէին
զսիրելիս
իւրեանց
եւ
զազգականս,
զդայեակս
նոցա
եւ
զծառայս`
փութալ
ճեպել
հասանել
վաղվաղակի
եւ
ածել
զնոսա։
բազում
արանցն
ի
Հայ
մարդկանէ,
եւս
առաւել
զանդլութիւն
կանանց
եւ
զճեպս
եւ
զանժուժկալութիւն,
որ
նման
բոցոյ
տոչորէին
ի
խորհուրդս
նոցա,
եւ
ոչ
ոք
զաւրէր
,
լուեալ
եւ
զգայուն
մտաց
Մամիկոնեանն
Վահանայ
զաւրավարին
Հայոց`
ա
սէր.
«Այդ
բանք
եւ
խորհուրդք`
արանց
վատախորհրդաց
են
եւ
որք
չարաչար
են
իմաստիւք։
14
Քանզի
գիտացեալ
զեկս
պարսիկ
գումարտակի
գարնանի
Հայոց`
խորհեալ
իմացան
,
թէ
քայքայել
կարեմք
եւ
պառակտել
զժողովումն
զաւրաց
Հայոց
որ
յոստանին
էին,
եւ
այսր
եւ
անդր
ցրուել.
ապա
թէ
կարի
սակաւ
գունդ
կայ
ի
Պարսից`
թէպէտ
եւ
ձերբակալ
արարեալ
կորուսանեն
զնոսա։
15
Այլ
թէ
ընդդէմ
ոմանց
բանքս
իմ
ոչ
`
ես
աշխարհակորուստ
արանցն
ողջ
ոչ
տայի
գնալ
յաշխարհէս
Հայոց։
16
Վասն
զի
զերանելի
զեղբաւրն
իմոյ
զնահատակութիւն
յաւուր
կատարման
իւրոյ,
եւ
յառաջ
քան
նորա
տեսի
զպսակն.
եւ
նախ
քան
զվախճանն`
ցուցաւ
ինձ
գոյնն
եւ
կերպարան
բանակի
այնր
եւ
զաւրու,
յոր
բանակ
նախադնելոց
եւ
վերանալոց
էր.
քանզի
վաղագոյն
քան
զյարձակելն
մեր
եւ
հասանելն
առ
միմեանս`
լուսաւորեցան
երեսք
նորա
լուսով,
զորոյ
զնմանութիւն
լուսոյն
ոչ
կարեմ
ասել.
եւ
զարմացեալ
ընդ
նորա
տեսիլն`
կամեցայ
միւսանգամ
հայել
ընդ
նա,
եւ
յեւս
առաւել
ճառագայթարձակ
լուսոյ
երեսացն
զարհուրեալ`
ոչ
եւս
կարացի
հայել։
17
Որ
թուի
թէ
եւ
երեւեցաւ
նոյն
տեսիլ
սքանչելութեան
գունոյ
նորա
ի
ժամուն.
եւ
ես
անդէն
եւ
անդ
գիտացի,
թէ
նա
յինէն
եւ
յայլ
զաւրս
խառնեցաւ,
որոյ
զաւրաց
այն
կերպարան
է
եւ
լուսաւորութիւն։
18
Եւ
ես
ասեմ,
թէ
զնա
մի՛
խնդրէք
եւ
վասն
ասպետի
մի՛
աշխատիք։
19
Ապա
թէ
որպէս
զորդիս
մարգարէիցն
կամիք
թարթափել
յընդունայնս,
որք
զԵղիայն
խնդրէին
ապշեալք,
որոց
բողոքէր
Եղիշայ`
չաշխատել,
եւ
չլսէին`
դառնայք
ամաւթով
նոյնպէս
եւ
դուք,
որպէս
եւ
նոքա
դարձան
ամաւթալից
եւ
ունայնք։
20
Բայց
մի՛
երեւեցայց
ումեք
բարենախանձ`
առաջի
ձեր
են
արք
զաւրուդ
Հայոց
եւ
նախարարքդ.
եւ
որ
ոք
կամի
երթալ`
չարգելում.
բայց
յիշեսջիք
եւ
գիտասջիք,
թէ
ո՛րքան
կորուստ
յանաւգուտ
երթիցդ
յայդոցիկ
հասանէ
աշխարհիս
Հայոց»։
եւ
խաբեբայս
յիրս
անաւգուտս
եւ
ի
ճանապարհս
զոր
ոչ
գիտէին։
22
Որոց
տարեալ
զնոսա
ի
սահմանս
Վրաց`
յածեցուցանէին
զկնի
սատանայի,
որոյ
եւ
ինքեանք
իսկ
էին.
եւ
բազում
պատրողական
կարկատելով
պատճառս`
ասէին
ցնո
սա.
«Փախուցեալք
ի
սպանողացն`
ի
թաքստոց
էին,
փոփոխելով
յայլ
եւ
այլ
խորաձորս
քարանձաւաց
եւ
ի
ծառախիտ
կատարս
բարձր
լերանց»։
23
Եւ
այսպէս
ի
բազում
աւուրս
խելացնորեցուցեալ
յածեցուցանէին
զսեպուհն
Մամիկոնէից
զՄուշեղ
եւ
զգունդն
որ
ընդ
նմա,
մինչեւ
ցվախճանել
ցրտաշունչ
հողմոց
սառնամանեաց։
