Պատմութիւն Հայոց

Այլ ինձ աստանօր ոչ արդեօքայլ ինչ է բանս սիրելի քան թէ դեգերիլ ՚ի բանսգովեստից, որ վասն Աշոտոյ իշխանաց իշխանին ենհետեւմունք։ Վասն զի ՚ի տիս հասեալ միջակութեան՝քաջահասակ էր նա եւ անձնեայ եւ թիկնաւէտ եւզուարթերես եւ մրայօն նկարէն իմն, եւ նիշ արեանյաչսն ունելով՝ որպէս զյակինթ կարմիր ՚ի մէջմարգարտի ծագեալ, եւ վայելչացեալ գեղեցկութեաննալեօք. մեծիմաստ եւ քաղցրաբան, եւ առ կերակուրսխրախճանաց պարկեշտ. ոչ խանդացեալ նորա ընդլաւագոյնսն եւ ոչ արհամարհեալ զնուաստագոյնսն, այլ հասարակաց ՚ի վերայ տարածէր զզգեստ խնամոցիւրոց։ եւ լծակօք իմն կշռէր նախ զիւր եւ ապազամենեցուն կենցաղս. միանգամայն իսկ ասել, եթէ որինչ մարդկութեանս է պիտանի ոչ ինչ կասեցուցանէր*։Զայսպիսիս ապա տեսեալ քաջատոհմիկ պերճութիւնիշխանացն եւ նախարարացն Հայոց՝ խորհուրդմիաբանական առեալ՝ թագաւորեցուցանել զնա ՚ի վերայինքեանց, զեկուցանեն ամիրապետին ՚ի ձեռնոստիկանին Յիսէի՝ որդւոյն Շեխայ։ Զոր եւ սիրալիրսրտիւ զարժանահայց խնդիրն ընկալեալ՝ առաքէ ապաԱշոտոյ թագ թագաւորական. զոր եւ բերեալ իսկոստիկանին Յիսէի՝ ընդ նմին եւ այլ եւս զգեստսթագաւորականս, եւ պարգեւս եւ պատիւս, եւ երիվարսօդապարիկս զինուք եւ զարդուք մատուցանէին առաջինորա։ Կոչեցաւ ապա եւ անդ մեծ հայրապետն Գէորգ եւզհոգեւոր օրհնութեանցն գովութիւնս աստուածայինս՚ի վերայ կատարեալ փոխանակ օծման սրուակի իւղոյն՝պսակեն զնա թագաւոր ՚ի վերայ Ասքանազեան ազին։ Եւայնուհետեւ բազում եւ երեւելի կարգս յարդարէրաշխարհի տէրութեան իւրոյ, յօրինուածս տանց, ազգաց, քաղաքաց, շինից, դաստակերտաց, եւհարթհաւասար ըստ իւրաքանչիւրոցն կատարէր կարգսլեռնականաց եւ ջերմահովիտ բարեխառն դաշտականաց, եւ զամենայն տափարակ տեղիս՝ ագարակս եւ գոմս դնէր. եւ զմարմանդս յայգիս եւ ՚ի բուրաստանս զարդարէր. եւ զամենայն որ ինչ օրէն է թագաւորութեան եւ որ ինչ՚ի թագաւորութեան եւ որ շուրջ զթագաւորութեամբ ոչինչ իւիք կասեցուցանէր. եւ գրեթէ հարստագոյն եւխոհեմագոյն քան զամենայն թագաւորութիւնս գտանէր։Եւ այսպէս ՚ի նորոգատուր թագաւորութեաննբարձրացուցանէր զազգս Թորգոմեան։ Եւ ապա ձեռնզհիւսիսական կողմամբք արկեալ ՚ի ծործորս մեծիլերինն Կովկասու, որ ՚ի հովիտն եւ ՚ի ձորսերկայնագոգս բնակեալք էին ազգք ընդ իւրեաւհնազանդեցուցանէր. այլ եւ զաղխատրոյզ բնակիչսնԳուգարաց եւ զելուզակուտ մարդիկ Ուտի գաւառիառհասարակ ընդ ձեռամբ նուաճէր՝ ՚ի բաց ՚ի նոցանէհերքելով զաւազակութիւն մարդադաւութեան, եւ իբրեւօրինաւորս եւ հլուս զամենեսեան կազմէր, եւառաջնորդս եւ իշխանս նոցա կացուցանէր։ Այլ եւզթագաւորն Եգերացւոց ՚ի սէր միաբանութեան ընդ իւրկապակցեալ՝ այնպէս նմա այցելէր, մինչ զի անընդհատյորդիութեան սակի գոլով՝ մտերմաբար պարտավճարմիշտ նմա ՚ի ծառայութիւն բերէր։ Այլ եւ մեծ ԿայսրնՅունաց՝ Բարսեղ, ոչ փոքր ինչ պայման խաղաղութեանեւ նուաճութեան եւ սիրոյ հաստատէր ընդ արքայինմերոյ Աշոտոյ՝ որդի սիրելի զնա անուանելով եւհաղորդակից կացուցանելով յամենայնթագաւորութիւնս տէրութեան իւրոյ։ Եւ այսպէս ապալցեալ եւ կատարեալ լինէր բովանդակաբար բոլոր կարգսառաքինի գործոց ըստ կարգի այնց պարծանաց, զորսընկալեալն էր։

Զայսու ժամանակաւ մեծիշխանն տանն Արծրունի՝ Գրիգոր, որ Դերենիկնյորջորջիւր՝ ձեռն զգաւառօքն եւ զքաղաքօքն արկեալզկողմամբք Հերայ եւ Զարաւանդայ՝ ՚ի հնազանդութիւնընդ իւրեաւ զկողմանսն զայնոսիկ նուաճէր։ ԻսկԻսմայէլեան ազգին գլխաւորք, որք բնականաբարսեպհականեալ էին զսահմանս քաղաքացն եւ գաւառացնայնոցիկ, թէպէտեւ շրթամբք զհարթ հաւասարութիւն եւզհնազանդութիւն առ իշխանն Գրիգոր ցուցանէին եւյայտ առնէին. սակայն սիրտք իւրեանց հեռացեալքմեկուսի էին ՚ի նմանէ։ Ապա յաւուրս աշնայնոյն մեծիշխանն չուէր գնայր զկողմամբք Հերայ ՚ի հանդիպումնգլխաւորի քաղաքին. եւ իբրեւ ել առ իշխանն՝դաւաճանութեամբ ՚ի ծածուկ զօրս ղօղեալ թագուցանէր՚ի խոխոմս յայգեստանին։ Եւ ՚ի հանդիպիլ իշխանին՝յանկարծօրէն յարուցեալ զօրքն Իսմայէլեան ՚իտեղւոջէ իւրեանց, ՚ի թիկանց կուսէ իշխանին ՚իվերայ զեղեալ հեղան. եւ առ ժամայն հարեալ զիշխաննսրով սուսերի յերկիր կործանեցին։ Եւ այնպէսխարդաւանել յանօրինաց՝ բարձաւ մեռեալ. եւ տարեալթաղեցաւ ՚ի շիրիմս հարց իւրոց։ Իսկ զկնի նորապայազատէ զիշխանութիւնն մեծ՝ Աշոտ որդի իւր, թոռնարքային Աշոտոյ։

Բայց զմնացորդս բանիցսայսոցիկ՝ զօրութեանց եւ քաջութեանց եւ մրցանաց եւպատերազմաց եւ բազում բարի օճանից աւանիկ գրեալ ՚իգիրս Պատմութեանց Շապհոյ Բագրատունւոյ՝ բաւականքեզ կացուցանել տեղեկագոյն առնն բարեբաստութեան։

Իսկ Վասակ Սիսական իշխանն, որ ըստ փաղաքշականին Իշխանիկն անուանիւր, աստուածամերձ պողոտայիւ եւ բարեպաշտագոյնհանդիսիւ քաղաքավարեալ զկեանս իւր՝ վախճանի, եդեալ ՚ի շիրիմս հարց իւրոց։ Եւ ապա եղբայր նորունԱշոտ ընդ նմա պայազատէր զիշխանութիւնն զայն. այլհեզահամբոյր եւ խաղաղասէր, բարեպաշտօն եւերկիւղած յԱստուծոյ եւ ամենայնիւ յամենայնիշինութեան զինքն պարապեցուցեալ հայրենի տէրութեանիւրոյ։