Պատմութիւն Հայոց

Բայց ոստիկանին Յուսփայյաւէտ իմն չար թուեալ հատուածիլն ՚ի նմանէթագաւորին Սմբատայ, եւ իմաստուն կորովութեամբկշռեալ զգործ իւր՝ ջանահնար լինէր յինքն դարձեալդարձուցանել եւ միահաղորդ զնա առնել՝ որպէս երբեմնէր ընդ եղբօր նորա Ափշնի։ Եւ վասն զի նախյամիրապետէ անտի հայցեալ առ ինքն զՍմբատդարձուցանել՝ եւ ոչ եղեւ ունկնդրութիւն նմա եւ ոչեհաս երազայոյս կարծեացն. այնուհետեւ ապա իբր ՚իկարգս խռովութեան վարեալ եւ թիկունս դարձուցեալ՝զօր բազում գումարէ եւ չու յուղի անկեալ՝ գայրհասանէր ՚ի Փայտակարան քաղաք. եւ անտի ելեալվաղվաղակի ընդ Ուտի գաւառ՝ գայ մինչեւ ցՏաշրատափ։Զայս իբրեւ լսէր արքայ՝ զօրաց բազմաց ՚ի միասինհորդան տուեալ՝ երթեալ ունէր զկիրճսն եւ զնեղուցսնպողոտայիցն կողմանցն Աշոցաց եւ Տաշրաց, ոչ տալ նմաթոյլ հետի աղագաւ անցանել։ Իսկ ապա զայն տեսեալՅուսփայ գաղտաբար իմն զարեւմտեայ կողմամբ լերինպարառոցեալ՝ ընդ ցածուն վայրս լերինն բարձանցանկանէր յայսկոյս ՚ի գաւառն Շիրակայ. եւ անդերեկօթս արարեալ՝ վաղվաղեալ ճեպեալ հասանէր ՚իԴվին քաղաք։ Իսկ արքայ իբրեւ յապագայս իմն իմացեալզչուելն Յուսփայ ընդ արեւմտեայ կողմն լերինն, թէպէտեւ հետամտէին զկնի, սակայն ոչ ժամանեալհասանել՝ գումարտակ շինէր ՚ի քաղաքագիւղն Արուճ, ՚ի ծործորս Արագած լերինն։ Իսկ իբրեւ գիտացոստիկանն Յուսուփ զմերձ առ նա լինելն արքայի՝առաքէ զմի ՚ի պատուականաց իւրոց անտի ՚իքարտուղարաց՝ յԱսորի ազգէ եւ դենիւ քրիստոնեայ, յաւէտ իմն սիրալիր հեշտ եւ կամակ եւ համբոյրպատգամօք եւ բազում պատուասէր նախախնամութեամբդաշինս ուխտից ազդեալ ՚ի սիրտ արքայի. եւ զամենայնվախս եւ զբաղայս ՚ի բաց ՚ի խորհրդոց նորա տրոհեալվտարեալ. այլ եւ զսակն արքունի ՚ի կամս անձին նորաըստ կարի եւ կամաց թողացուցեալ՝ միայն թէ ընդ նմայուխտ խաղաղութեան հարթհաւասար դարձցի։ Ապազայնպիսի բարի լուրս լուեալ բարեզգեաց բանիպատգամաց եւ ախորժեալ ՚ի կամս իւր՝ արարեալհրաժեշտ բանից հեշտականաց փոխարէն պատասխանիմատուցանէ քարտուղարին ՚ի բոլոր արգասիս սիրոյ ըստնմին սակի. ապա յետկար երդմանց միմեանց կնքեալտային։ Իսկ արքայ դարձեալ չուէ գնայ ՚ի գլուխգագաթան Երասխաձորոյ ՚ի գիւղն Նախճրաձոր անդձմերել, վասն զի ոստիկանին կա՛մ եղեւ զհիւսիսայինդառնաշունչ ժամանակ ձմերային ցրտոյն ՚ի Դվինանցուցանել. եւ ապա յայնմ սառնասոյզ յեղանակիգեղեցիկ իմն եւ բազում առ միմեանս բերէին հարթյարմարութիւն սիրոյ առատ ձեռաձրիւք* ըստպիտառութեան ձմերայնոյն։ Իսկ անդ ապա թագաւորնՎրաց Ատրներսեհ պատուասէր պայմանի եւ սրընթացոտիւք արագեալ ՚ի տես արքայի Սմբատայ առ ՚ի միասինտօնախմբել զօր մեծի պասեքի Զատկին՝ յուղարկեցաւյարքայէ բազմաբաշխ եւ երեւելի ընծայիւք։ Իսկ արքայՍմբատ չուէր գնայր յարքունական յապարանս իւր ՚իքաղաքագիւղն Երազգաւորս։ Եւ իբրեւ ՚ի բաց եդաւձմերային ձիւնախաղխաղ սառնամանեաց ցրտութիւնն եւգարնանային հարաւահողմն շնչեաց, զտեղինփոխաբերեաց ապա ոստիկանն Յուսուփ. բազում երիվարսսրավարս, սօսս եւ ահիպարանոցս պատրաստեալ՝բազմազան պճնայարմար զարդուք եւ զինուք ոսկեսանձոսկենկար պաճուճանօք, այլ եւ թագ եւս յոսկւոյՍոփերայ կազմեալ, եւ ՚ի նմա յելուզեալ յեռեալվարսակալ մարգարտատող տպազարդութիւնս, եւ այլ եւսականս պատուականս եւ բազում եւ երեւելի զգեստսարքունականս ոսկեճամուկս եւ շղաշատեռն հրաշանկարսմիանգամայն՝ առաքէ ՚ի պատիւ մեծարանաց արքայինՍմբատայ։ Այլ եւ Աշոտոյ՝ երիցու որդւոյ արքայի, նորանշան իմն պատիւ յարդարեալ իբր օդապարիկ իմներիվար գեղեցիկ զարդուք եւ զինուք եւ պերճապաճոյճերանգս զգեստուց, եւ կամար ականակապ ընդ մէջածեալ՝ եւ կացուցանէ զնա իշխան իշխանացս Հայոց։Բայց եւ ես եւս, որ զայս գրեցի՝ պատուեցայպատուասիրաբար յոստիկանէն զգեստուք ըստ օրինիկարգիս. եւ ջորի պաճուճաբար ոսկեզօծ զարդուք առաջիմատուցանելով ինձ։ Իսկ արքայի խրախ լեալ ՚իբարեձիր պարգեւս նորա՝ եւ ընկալեալ մեծաւշնորհակալութեամբ, ոչ սակաւ ինչ քան թէբազմամասնաբար յիւրմէն եւս նմա ընծայէրբարեվայելուչ եւ չքնաղատես եւ երեւելի զարդսհանդերձանաց, եւ նկարակերտ կազմուածս բազմականացկարմրութեամբ որդանց, եւ ըմբակս եւ նուագս եւկամար ՚ի համակ ոսկւոյ՝ գործ Հռոմայական ճարտարաց, յերանգս գունակ գունակ ապակւոյ, առաւել եւստասնապատիկ յաւելուածով քան զմիանգամայն իսկընկալեալն առ ՚ի նմանէ։ Եւ ապա յուղարկեալ Յուսուփյարքայէ՝ գնայ ՚ի կողմանս Ատրպատականի։

Իսկ աշխարհիս Հայաստանեայցյաւուրսն յայնոսիկ այց արարեալ Տեառն եւպատսպարեալ եւ յաջողեալ ՚ի բոլոր բարութիւնս՝բնակեցան իւրաքանչիւր ոք ՚ի ժառանգութիւնսիւրեանց. եւ սեպհականեալ զերկիր՝ տնկեցին այգիս եւարմատացուցին բուրաստանս ձիթենեաց եւ պարտիզաց. հերկեցին հերկս արտաքոյ փշոց եւ կթեցին պտուղսհարիւրաւորս. զեղան շտեմարանք ցորենոյ ՚իժամանակի լրութեան հնձոց. լցան գուբք գինւոյ ՚իկութս այգեստանեայց եւ լերինք ցնծութիւն զգեցան, զի բազմացան ՚ի նմա արօտականք անդեայք արջառոց եւհօտք ոչխարաց։ Եւ գլխաւոր նախարարք մերյապահովացեալք եւ հանգուցեալք ՚ի հինիցասպատակաց՝ շինէին եկեղեցիս վիմարդ հաստահեղոյսձուլեալ կրով՝ ՚ի մենաստանս եւ յաւանս եւյագարակս։ Բայց առաւել եւս քան զյոլովս Հայկազանցնգրոհի իշխանն Գրիգոր եւ նորին եղբարք՝ Սահակ եւՎասակ, որք հայրենական սեպհականութեամբ տիրէինգաւառացն, որք շրջապատեալ կան շուրջ զեզերբծովակին Գեղամայ։ Եւ այսպէս վիճակ ցանկալի՝ լիպտղատածող արգասեօք պարարտութեամբ՝ առհասարակամենեցուն տուաւ ձրի նորին շնորհօքն Աստուծոյ՝ եւ՚ի նորին յարմար կազմածոց տանէ Տեառն բղխէր աղբիւրբարեաց ըստ մարգարէին եւ ոռոգանէր զձորն վիճակաց։Ի վերայ այսոցիկ բարեբաստութեանց թագաւորնՀոռոմոց Լեւոն ոչ ինչ սակաւ նախախնամէր զարքայՍմբատ իբրեւ զորդի սիրելի անքակութեամբ ընդ նմաբերելով յուխտ միաբանական սիրոյ, եւ բազում ընծայսեւ պարգեւս եւ պատիւս ամ յամէ առաքէր։ Իսկ եւ Սմբատ՚ի շնորհակալութիւն բարերարութեանն արքայիՀոռոմոց առատաձիր պարգեւօք հատուցանէր զդարձփոխարինին տասնապատիկ յաւելուածով՝ իբրեւվեհագունի քան զինքն եւ հօր հարազատի։