Պատմութիւն Հայոց

Զայս ապա տեսեալ եւ զմտաւմիանգամայն ածեալ թագաւորն Գագիկ հանդերձ եղբարբնիւրով Գուրգենաւ, իբր թէ ՚ի ձեռանէ նոցա եւ ՚իկարապետելոյ այս ամպրոպ չարութեան եւ ոճիրքդառնութեան զեղեալ շուրջ զեկեղեցեաւ Քրիստոսի եւզԱստուծոյ հաւատացեալ ժողովրդովք. այլ եւզիւրեանց եւս անձանց խարդաւանական մահու կարծիս ՚իմտի եդեալ եւ զանգիտեալ երկիւղէ բռնադատին. այնուհետեւ աստուածային իմն գոգցես երկիւղիւկշտամբեալ եւ յանդիմանեալ զանձինս իւրեանց, եւզղջացեալ ՚ի սիրտս իւրեանց՝ ապաշխարեցինապաշխարողական կարգօք, եւ ՚ի մտի եդեալ հատուածիլգնալ յաշխարհ տէրութեան իւրեանց։ Սակայն առժամայնոչ յաջողեցաւ նոցայն խորհուրդ։

Ապա այնուհետեւ զնոյնբարեաց իմացուածս յայտ ածեալ արքային Սմբատայ, եւմիաբանեալ ընդ նմա ծածկաբար՝ խնդրէին ժամ դիպողզիմաստս խորհրդեանն կատարել, եւ զգործեցեալչարութեանն գեղեցիկ բարեպաշտութեամբ հանդիսիս ՚իբաց մերկանալ յանձանց։ Բայց արքայ Սմբատ չուեալերթեալ ղօղէր յամրոց վայրս Երասխաձորոյ՝ակնկալեալ ցածուցանել թերեւս զբորբոքեալտոչորումն չարին, որ մածեալ ունէր զԱսքանազեանսազն։ Վասնզի ՚ի բանի արարեալ զմեծ եւ զխոհեմ եւզհանճարեղ իշխանն Հայոց Գրիգոր՝ խնդրէրզխաղաղութիւն յամիրապետէն առհասարակ հօտինՔրիստոսի, եւ շիջուցանել զհարեալ հուրն յանօրէնոստիկանէն։ Իսկ իշխանն մեծ թէպէտեւ գուն ՚ի վերայգործեաց ոգւով չափ, բայց զի արքունական դուռն այնժամանակս շփոթեալ էր յապստամբացն Եգիպտացւոց ըստհնարիմաց իշխանին խնդրոյ՝ ոչ կարացին ժամանելյօգնականութիւն արքային Սմբատայ։

Բայց եւ արքայն ՀոռոմոցԲարսեղ իբրեւ լուաւ զայս ոճիրս չարի զմեօք մածեալ՝բազում զօրու հորդան տուեալ գալ յօգնականութիւնՍմբատայ՝ յանկարծակի ժամանեալ նմա ելք հասարակացկենաց մարդկան եւ վախճանեալ, թագաւորէ ընդ նորաեղբայր նորուն Աղէքսանդր։ Եւ ապա շփոթ աղմկիզնովաւ շուրջ պատեալ յապստամբողաց արանց՝ եւ նաեւս ոչ կարաց ժամանել յօգնականութիւն։

Այլ եւ համազունք եւսարքային մերոյ՝ իշխանք եւ կուսակալք եւ պետք ոմանքսպառեալք իսկ էին ՚ի խարդաւանական մահու յոստիկանէանտի՝ ըստ նախապատում իմում բանի։ Եւ ոմանք ՚իհարկէ, եւ այլք ոմանք առանց հարկի պատճառանաց՝մերձաւորք եւ հեռաւորք յաւէտ հեռի եղեն ՚ի նմանէարդեամբք եւ խորհրդեամբք, եւ ծանեան զօտարս քանզնա։ Եւ զորս նայն սիրէր բարեկամութեամբ՝ քեցեալ՚ի բաց բերան ՚ի նմանէ, խառնեալք ընդ թշնամիսն։ Իսկոմանք ընդվզեալք՝ եւս եւ ՚ի վերայ յարուցեալքյարձակէին ընդդէմ նորա նախատանօք առ ՚ի մահ ըստսադրելոյ Հագարացւոյն, որպէս երբեմն առ մերոյնՏրդատայ։

Զայսոսիկ եւ եւս առաւել քանզսոյն զմտաւ ածեալ արքայի, եթէ չուգաւիւրաքանչիւրոք զհետ հաճոյից իւրոց չարաց, ապաբառնայր յոյս փրկութեան նորա առ ՚ի մարդկանէ՝ եւմիայն երկնաւոր այցելութեանն սպասեալ։ Այնուհետեւերթեալ յամրոցս քարանձաւին ՚ի Կապուտայ, որ ՚իձորն Երասխայ՝ անդ դարեալ դադարէր. վասն զի անառիկիսկ էր նա ՚ի մարդկանէ։ Եւ վասնզի ձեռն Իսմայէլիսպառսպուռ առաւել քան զկարն ՚ի վերայ ծանրանայր, զկնի ամի միոյ ապա թշնամւոյն պատնէշ պաշարմանպատեցաւ շուրջանակի զամրոցաւն. եւ այնուհետեւ ըստհրամանի ջերանելոյ ոստիկանին ռամիկն գրգռէրզաղմուկն ՚ի պատերազմ եւ ՚ի սպանութիւնս բազմաց՝իբր ՚ի բեկանող գազանաց ահագին իմն թնդմամբ ձայնի։Իսկ մարդիկ ամրոցին անձնընտիր լեալք եւկորովութեամբ կշռեալ զձգտումն մեքենայից, եւզնետաձիգս ՚ի լայնալիճ աղեղանց եւ զքարինս ՚իպարսատկաց, յաւէտ իմն եւ անհնարին խողխողումն ՚իվերայ մարտիկ զօրացն հասուցանէին։ Եւ վասնզի ընդձեռամբ Հագարացւոյն բազումք էին զինուորեալք ՚իհաւատացելոց Քրիստոսի, զնոսա միշտ զինեալ՝ տայրընդդէմ պատերազմի ամրոցին, յիւրսն խնայելով։ Իսկզայն ոճիրս տեսեալ արքային Սմբատայ եւ զկորուստքրիստոնէից, որ իբրեւ մօտալուտ իմն դահճաց լինէինխողխողեալք, այնուհետեւ զմահ մարմնոյն նպատակինքեան առաջի դնէր, եւ անձամբ անձին վճիռ հատեալ եւփրկութեան այլոց հոգացող գտեալ՝ զիւր փրկութիւննանտես արար։ Եւ ըստ Յովսէփու մարգարէաբարբառ բանինառ Տէր՝ պարտ վարկաւ, զի ինքն միայն մեռցի, եւ մի՛ամենայն ժողովուրդն կորիցէ. եւ ըստ Եղիազարու՝ լաւհամարեալ զմահ քաջութեամբ, քան զկեանս խղճիւ։

Եւ ապա յետկար երդման ուխտիյոստիկանէն խնդրեալ՝ դէմ եդեալ էջս առ նա առնէ. եւայնպէս փրկէ առհասարակ զքրիստոսադրոշմ ժողովուրդն՚ի տարապարտ մահուն վտանգէ զընդ իւրով ձեռամբկացեալսն յամրոցին, այլ եւ որք ընդ ձեռամբՀագարացւոյն էին զինուորեալ քրիստոնեայք։ Իսկոստիկանն դաւաճանող ըստ խորամանկն սատանայի՝որպէս երբեմն ընդ Եւայի, նոյնպէս եւ աստ ընդխորհրդական առնն կաճառէր բարեհամբոյր բանիւ. եւնախ ոսկէհուռ մետաքսէիւք եւ լակոնացի զարդուք եւշղաշատեռ վառիւք զնա զարդարեալ եւ զխարդաւանսջաղխջախս նմա հնարէր մատուցանել առ ՚ի հաւատարիմզուխտ երդմանցն իւրոց նմա ցուցանել։ Այլ եւ ըստագահութեան իւրոց մտացն ՚ի ցանկութիւն ընչիցհարեալ վարանէր ՚ի միտս իւր, թէ գուցէ գտանիցի ինչարքայի ՚ի պահեստի՝ եւ այսպիսի բարեպաշտութեամբյայտ եկեալ՝ առցէ։ Եւ իբրեւ զծառ բարեպտուղզծածուկ չար հնարս իւր յօրինեալ՝ հաճոյ կարծէր նմաթուեցուցանել, խորամանկելով ըստ որդւոյնկորստեան։ Այլ հանճարեղն ունկնդիրն ոչ հաւատայրզանձն նմա, զի ուշիմ մտաց ընտրութեամբն գիտէրզքծնումն քաղցրագոյն եւ զկատարումն դառնագոյն։ Եւայսպէս զվրիժագործ բարս խարդախս առ փոքր ինչդադարեալ՝ գնայր ՚ի գաւառն Շիրակ. եւ այնուհետեւապա ըստ դարանակալ օձին Դանայ ՚ի դերեւ ելանէրխոկացեալ դաւաճանութիւնն։

Իսկ զայսպիսի աղէտստարակուսից ՚ի մտի եդեալ իմաստնոյն Գագկայ, եւ թէամօթ պաշարեաց զընդունայն վաստակսն, եւ լուծաւսիրտ թագաւորին, եւ լքան սիրտք իշխանացն, յանկարծակի ՚ի ձի աշտանակեալ՝ փախստեայ անկանէրյաշխարհն իւր։ Զի թէպէտեւ զթագաւորել Հայոցոստիկանն նմա հաւատայր, սակայն նա խորհրդականիմաստիւ գիտէր զպատրուակ մահացան դրժողդառնութեան մտաց նորա. զի որ կամաւոր կուրութիւնյինքն կրէ՝ ոչ երբէք եկեսցէ յառողջութիւն։