Պատմութիւն Հայոց

Յետ այսց եղելոց եւգործեցելոց իրաց՝ դարձեալ անտի Շահաննշահկոչեցեալ գայ հասանէ յՈւտի գաւառ. եւ անդ ապազնուաճեալսն ընդ ինքեամբ զաղխատրոյզն բանիւքհամոզեալ, եւ եթէ ոք սիրէր զայտումն խորհրդոցապիրատութեան՝ նշմարէր զայն. եւ որպէս սանձիւքոմամբք բարեզգեաց բանիւք ՚ի բաց ճնշեալզխեցբեկագոյն բարս նոցա՝ ածէր ընդ ինքեամբ ՚իհաստատուն խորհուրդս։ Եւ ապա զօր ՚ի նոցանէգումարեալ՝ չուէր գնայր երթեալ հասանէր ՚ի կողմԿոտայս գաւառի. եւ իսկ եւ իսկ հրովարտակյառաջընթաց անտի առաքէր առ միւս եւս կոչեցեալնԱշոտ, որ թագաւորեալն էր՝ որդի հօրեղբօր նորուն. զի նախնականն իւրեանց բնականօքն շարժմամբբարոյականին առ ՚ի յօգտակար վայելսն ճեպիցին գալհանդիպիլ միմեանց սիրոյ եւ խաղաղութեան արգասեօք, եւ տիրական կեանք նոցա հասարակաց մի՛ անխնամեսցին, եւ աշխարհ նոցա մի՛ եղիցի խոպանացեալ սպառսպուռփշաբեր եւ մացառախիտ եւ լինել ՚ի դադարսելուզակաց։ Սապէս եւ առ իս եւս յետկար գրոյ տուեալ, զի մի՛ դանդաղիցիմ երբէք երթալ դիւրել պատրաստել՚ի մէջ նոցա զքաջավայելուչ խաղաղութեանն պայման. եւ մի՛ տայցեմ թոյլ զթագուցեալ հաղբսն եւզվատթարութիւն խռովութեանն յինքեանս շաղաշարել։

Իսկ թագաւորն Աշոտ եւսհաւանական միտս ստացեալ եւ սիրով սրտի զբաննընկալեալ եւ վաղվաղակի չու յուղի անկեալ՝երկաքանչիւրք մեք չոգաք ՚ի հանդիպումնանուանեցելումն Շահանշահի։ Եւ անդ ապա իմովթելադրութեամբ եւ բանի խրատու, որ դիմեալ ՚իլսելիս լսողացն հանգչիւր՝ զպաշարումն մառախլապատեւ միգապատ ափշութեան մտաց չարին յանձանց ՚ի բացմերկացեալ՝ ամենայն իրօք յարակցէին յինքեանսզկատարեալ խաղաղութեանն դաշինս առհաւատչեայերդմամբ զնոյն հաստատել։ Եւ իսկ եւ իսկերկաքանչիւրք նոքա՝ եկեալ հասեալ ՚ի դուռնմայրաքաղաքին Դվնայ եւ անդ զմոլորութիւնպաշտօնէիցն հեթանոսաց յինքեանս գրաւեալ՝ ընդձեռամբ նուաճէին եւ բազում կայտիռս եւ խնճոյսցնծութեան զմիմեամբք զեղեալ. եւ ընդ կրունկնդարձեալ Շահանն կոչեցեալ շահ՝ խաղայ գնայ անդէն ՚իսիրեցեալն իւր յՈւտի գաւառ։ Եւ մինչդեռզճանապարհայն երթայր, ձայն գուժի աղմկի ընդառաջեղեւ նմա ՚ի նմին իսկ յայնմ մարզէ. զի Ամրամն այնանուանեալ՝ որ ըստ ուժեղականութեան Ցլիկ ՚ի բազմացյորջորջէր, եւ զնա իսկ էր կացուցեալ Շահաննշահհրամանատար ՚ի վերայ գործոյ աշխարհին, իսկ նաչարիմացութեամբ ՚ի մութ թաթաւեալ եւ այլապէս զինքնկերպարանեալ՝ ՚ի բաց որոշէր ՚ի հնազանդութենէՇահանն կոչեցեալ շահի, եւ լքեալ խոտեալ անարգեալզբնիկ տէրութիւն իւր՝ հաճէր հաւանէր մտանել ընդլծով ծառայութեան անբնիկն Գուրգենայ, որ իշխանիշխանաց էր Գամրաց աշխարհին. նա եւ զայլս եւսզբոլոր նախարարութիւն այնմ նահանգի դռոյթ ընդինքեան տուեալ ՚ի նոյնն յարդարէր ապստամբութիւն։Եւ ապա առձեռնպատրաստ զամրոցն Տաւըշոյ առեալ՝ ՚ինմա ամրապահեստ առնէր զընտանիս տան իւրոյ. զի ինքնեւ իւրքն պարապորդ գտեալ՝ ժամանեսցեն ամբառնալզինքեանս յանբոկ գործոյն եւ զթագուցեալ հաղբսնդիւրեաւ վճարել։

Իսկ Աշոտ երթեալ չուեալգնացեալ հասեալ յաշխարհն Ուտիացւոց եւ տեսեալ, զիառհասարակ յետսկոյս առ ՚ի նմանէն մղեալ անցեալզանցեալ եւ թիկունս դարձուցեալ էին, եւ ոչ ոքայնուհետեւ գտաւ նմա օգնական՝ բայց ՚ի սակաւուցոմանց աննշանից։ Այսպէս ահա բացածանօթացեալ նմաաղէտք իրին՝ ապա դէմ եդեալ տարադէմ գնայ չուէ առթագաւորն Եգերացւոց, վստահս սրտի տուեալ աներկբայյուսով առեալ զնախնի սիրոյն դաշինս, զի թերեւսպտուղս ախորժելիս նմա առ ՚ի նմանէն հնձեսցի։ Իսկթագաւորն Եգերացւոց զհանդիպումն Աշոտոյ բազմաբաշխձեռաձրիւք եւ սիրալիր սրտիւք ընկալեալ՝ ամենայնիւյամենայնի յարակցէր նմա ՚ի բոլոր սրտէ եւ յանձնէ եւ՚ի զօրութենէ։ Եւ ապա զմեծն տուեալ նմաօգնականութիւն եւ զօր բազում գումարեալ՝ գրեթէ իբրօդապարիկ իմն երիվարօք եւ երկաթակուռ զրահիւք եւզարհուրեցուցիչ սաղաւարտիւք եւ լանջապանակերկաթագամ տախտակօք կրծից եւ վահանօք ամրօք եւ ՚իզէնս եւ ՚ի զարդս եւ ՚ի տէգս նիզակաց վառեցելովք՝տայ զայն ամենայն ՚ի ձեռս նորա, զի նոքօք հանդերձվրէժս ՚ի թշնամեացն առցէ։ Իսկ նա վաղվաղակիսպայակոյտ գնդիւն տարմաբար իմն եկեալ հասեալ եւիբրեւ զմի այր զբազումս ընդ ինքեան խրախուսեալ՝կարծէր կարել կարկատել մօտ ընդ հուպ զելն իրին եւզզէն զինուորութեան իւրեանց առ ձեռն ՚ի թշնամիսնթափել։ Այլ Ամրամն այն՝ Ցլիկն յորջորջեալ, եւ ընդնմա այլ եւս ապստամբ սրիկայքն զօր բազումյօգնականութիւն իւրեանց յամենայն ուստեքգումարտակ արարեալ՝ որջացեալ ամրացեալ կային ՚իմէջ անտառախիտ մայրեացն առ ափն Կուր գետոյ։ ԻսկԱշոտոյ իբրեւ ոչ յաջողեցաւ մարտ ընդդէմ թշնամեացնյարդարել դնել, ապա եւ ինքն հորդան իւրոյ զօրունտուեալ՝ անխորհրդաբար անկանէր յանձուկ եւ ՚ինեղուց վայրս ամրոցի միոյ. զի ոչ ումեք լինէր հնարելանել ՚ի տեղւոջէ անտի առնել սակս շուրջանակիմացառախիտ մօրացեալ թաւալոցացն, բայց ՚ի միոյնյայն ՚ի նեղ եւ յանձուկ վայրացն՝ որ մտինն։ Եւայսպէս կամաւ իբրեւ ՚ի բանտ ըմբռնեալ՝ ոչ բաւէինկարել արտաքուստ ՚ի ներքս առնուլ ռոճիկս յուտել, կամ ջուր ՚ի զովացումն, կամ խար երիվարաց. եւ ՚իխորհրդոցն անհաստատութենէ նեղեալք տառապեալտագնապեալ տարակուսեալ լինէին առհասարակ զօրքնամենայն։ Եւ այսպէս զիմտս իւրեանց թուլացուցեալ՝բանս գաղտնիս յունկն թշնամեացն արկանէին. զի զԱշոտկալեալ կապեալ տայցեն նոցա, եւ իւրաքանչիւր նոքաառանց ամենայն վնասուց ելեալ չուեալ գնասցենյիւրաքանչիւր տեղիս։ Այսմ իրազեկ Աշոտի լեալ եւահիւ բազմաւ ըմբռնեալ՝ առ ինքն լռելեայնզմերձաւորսն եւ զխորհրդածուսն իւր կապակցէրդաշանց երդմամբ. եւ իբրեւ օդապարիկ իմն սրավարերիվարս պատրաստեալ՝ յեղակարծումն ժամու զմէջգիշերաւն հեծեալ հատեալ ընդ մէջ սպայակոյտ զօրունանցեալ գնաց՝ դէմ եդեալ յամրոցն, որ կոչիԿաքաւաքար, եւ անտի ուր յաջողեսցի երթալ։ Զայնտեսեալ թշնամեացն եւ զկիրճն մտիցն տեղւոյն այնմպաշարմամբ կալեալ՝ առհասարակ զզօրսն կապուտկողոպուտ առնէին, մինչ զի ոչ մի ոք ՚ի նոցանէնկարէր ճողոպրել. բայց միայն մարդասիրեալ ՚ի նոսա, որպէս եւ քրիստոնէից իսկ կարգք պահանջեն զի մի՛ ոքմեռցի ՚ի նոցանէն եւ մի իսկ։ Եւ ապա յայնմ օրէ հետէեւ անդր ոչ յաջողեցան հետեւանք արշաւանաց Աշոտիորպէս յերեկն եւ յեռանդն։ Թուի ինձ եթէզողջախոհութիւնն զայն՝ զոր նախն էր ստացեալ, յանմաքուր բղջախոհութիւն փոխարկեալ եւզքաղցրութիւն պաշտամանն Աստուծոյ յանձնէ ՚ի բացվարատեալ, եւ ըստ օրինակի Փարիսեցւոյնզանբարտաւան կամս կամեցուցեալ իւր, վասն այնորիկթերեւս դատապարտեալ անկանէր՝ ոչ ժամանեալ ՚իկատարս փրկութեան իւրոյ։