Պատմութիւն Հայոց

Յայսմ տեղ վախճանէր մեծհայրապետն Գէորգ ՚ի գաւառն Վասպուրական. զորտարեալ համախումբ քահանայիցն եւ իշխանացաշխարհին՝ եդին զնա ՚ի քնարանի Ձորոյ Վանաց, որ ՚իՏոսբ մերձ յեկեղեցին, ուր եդեալ իսկ էր սրբոյԼուսաւորչին մերոյ զգաւազանն իւր եւ զսեղանտէրունական խորհրդոյն, զոր նախ քան զհաստատելնեկեղեցեաց սրբոց ՚ի Հայս ընդ իւր շրջեցուցանէր։

Իսկ իբրեւ ձմերայինսգաւորութիւնն ՚ի գարնանային բարեխառնութիւննօդոց յեղանակէր զփոփոխումն, ապա ոստիկանն բազումհրահանգաց պատուեալ յուղարկեալ առ արքայ եւ զկիննարքայի՝ առ ինքն զՇապուհ զեղբայր արքայի կոչէր, եւնախախնամեալ մեծարէ զնա, իբրեւ հարազատիշնորհելով բարեվայելուչ պարգեւս եւ պատիւս։ Եւ նայուղարկեալ զփեսայացեալն իւր Ափշին հանդերձդստերբն իւրով եւ այլ եւս պատանդօքն եւ տիկնաւն եւնուովն արքայի, եւ ինքն դառնայ առ արքայ Սմբատ։

Իսկ վասնզի հրաժարեալ էր ՚իկենաց աստի մեծ հայրապետն Գէորգ՝ ապա թագաւորն եւհամազգիք իւր զհոգենիւթ եւ զաստուածաշնորհ այրնԱստուծոյ՝ զՄաշտոց ընտրեցին ՚ի հայրապետութիւն։Որ աստուածային ծաւալմամբ եւ հոգիախաղացզօրութեամբ գրգեալ զհոգւոյն շարժմունս՝ իբրեւպարարտ անդաստան բուսուցանէր զհոգեծաղիկանուշահոտութիւնս. եւ արտամերժեալ ՚ի բացընկեցեալ զկատակս* կերակրոց, մեկնէր հեռանայր եւս՚ի հասարակ կերակրոյ՝ ՚ի հացէ եւ յըմպելոյ ջրոյ, սակաւապիտութեամբ լոկ բանջարով զհարկաւոր պէտսնվճարեալ։ Ընդ որ հաճեալ հաւանեալ թագաւորն եւգահամեծար իշխանքն եւ պատուական արք ազատք ընդգեղեցկայարմար խորհրդական գնացս նորա՝ կացուցինզնա յաթոռ սուրբ Լուսաւորչին Գրիգորի. զորոյ եւզգովութիւն բարեբոյս բեղնոյ ընձիւղման նորա, որ ՚իպարարտ անդաստանի հոգւոջն երեւէր՝ ոչ է այժմճառել, այլ այլում տեղւոյ եւ ժամանակի թողլի է։Բայց սուրբ այրն Աստուծոյ մինչդեռ սքանչելագործգովելի վարդապետութեամբն իւրով շինէր եւ հաստատէրեւ յարդարէր ՚ի կարգս բարեաց գնացից եւ գործոցզհօտս իւր հաւատացեալ՝ արտաքոյ բոլոր վշտակիրհեծութեան հանգեաւ ՚ի Քրիստոս, ամիսս եօթն միայնկալեալ զաթոռ հայրապետութեանն։

Զկնի ապա հէքս ես եւթշուառականս եւ պասքեալս ընդ հոգեւոր արբուցմանխրատու Յովհաննէս, որ զսոյն զայս գրեցի գիրս՝ ոչըստ արժանեաց ածայ յաթոռ սրբութեան, թերեւս ոչկարացեալ դիմակ գոլ հրամանի արքային եւ կամ այլոցեւս նախարարակոյտ բազմութեանն։ Զի թէպէտ եւյաշակերտութենէ առն սրբոյն Մաշտոցի ՚ի մանկութենէիմմէ՝ այլ եւ ազգակից հարազատութեան նորա ըստմարմնոյ. սակայն կուրացեալ գերանով մեղաց իմոց՝ ոչբաւական զանձն վարկայ դնել ՚ի նշմարել զշիղ յականեղբօրն, կամ յառաջագէտ լինել յատենագրութիւնսնորս Իսրայէլի։ Բայց դարձեալ զհնազանդութիւնյանձին բարձրացուցեալ, որ է մայր ամենայնառաքինութեան, եւ զունկնդրութիւն բարի գոլվարկեալ քան զզոհ ընտիր եւս զոչ հակառակիլն՝ ածայյայս, միայն թողլով ինձ յոյս յառաջնորդականհանդիսի զԱստուծոյ եւեթ մարդասիրութիւն։

Զայսու ժամանակաւ ՚իքաղաքագիւղն մեծ Երազգաւորս եկեղեցին, որ նախյարքայէն Սմբատայ հիմնադրեալ եղեւ մերձ ՚իթագաւորական նորա ապարանս՝ բովանդակեալշինութեամբ ՚ի գլուխ ելեալ աստանօր. եւ ըստօրինակի կարգաց աստուածայնոց զնորայն նաւակատիսպատուեալ բարձրացուցանէին ՚ի պաշտօն ցնծութեան։Եւ չքնաղ եւ երեւելի զարդուք ոսկեճամուկհանդերձանաց եւ ՚ի շղարշատեռ առագաստից զնա պճնեալպայծառացուցանէր. եւ կամար եւս ՚ի համակ ոսկւոյականակապ յարդարեալ եւ ՚ի քրիստոսական արապիզինեդեալ ածեալ։

Բայց մեծ կուրապաղատն Վրաց՝Ատրներսեհ, անվրդով եւ անշուշտ ուխտ խաղաղութեանեւ սիրոյ միաբանութեան ընդ արքայի Սմբատայ պահէր՚ի բոլոր մասունս առ ՚ի բովանդակ մտաց եւ ՚իզօրութենէ իւրմէ մեծաւ պատկառանօք իբրեւ հօրհնազանդ լեալ, կամ թէ եւս առաւել քան զայս՝ իբրեւզծառայ ՚ի տեառնէ իւրմէ կամաւ կրեալ զսահմաներկիւղի չափաւոր մոլութեամբ եւ զաչս իւրմշտակարկառ յարքայ հարեալ համակեալ մեծաւզգուշութեամբ, եւ նմա զանձն եւս հաւատացեալ։ Ընդոր յաւէտ իմն հաճեալ հաւանեալ արքայն Սմբատ՝բազմագեղ նախախնամութեամբ յինքն զնա ածէրյանձանձէր. ապա թագ կապեալ նմա մեծապատիւճոխութեամբ եւ գեղեցկայարմար զարդու, նաեւ զինուզարդարեալ ըստ օրինի թագաւորաց՝ կացուցանէ զնաթագաւոր Վրաց աշխարհին եւ երկրորդ իւրոյտէրութեանն զնա հաստատէ։ Ուստի ապա ընկալեալզյառաջադիմութիւն արքայական պատւոյն ոչ ինչթերեւս վասն այնորիկ ամբարտաւանեալ քան թէ միշտընդ խոնարհս զիջանէր, հեշտ եւ համբոյր մտօք ՚ի նոյնպայման զինքն յարադրաբար բերեալ արքայի Սմբատայ՝տայ ըստ առաջին հանդիսադիր կարգացն բարեաց։