Պատմութիւն Հայոց

Իսկ դաւաճանող Ափշինն այնոստիկան, զորմէ կանխեալ ասացաք՝ իբրեւ ետեսզպատշաճաբար յաջողուածս արքային Սմբատայ, որ եւզբարձրաձեռն տիրելն հիւսիսականաց ազգացն, եւողոքել հրահանգել ՚ի հնազանդութիւն իւրզգազանաբարոյ զգրոհսն, եդ ՚ի մտի իւրում ոչ կալ նմայայնմհետէ ընդ իւր ՚ի միակամութիւն սիրոյ եւհնազանդութեան սակի խոստմանն. այլ եւ ակնածեալ եւսթէ գուցէ ոչ լնուցու զսակ հարկացն, որ ՚ի վերայկայր։ Եւ վասն այնորիկ աճապարէ հատանել խզելզվնասուցն պատճառաց կապուածս, որ զՍմբատայ էին նմակարծիք. եւ ապա վարանեալ ՚ի գաղտնիս եւ առ ինքնզբազմութիւն զօրացն գումարեալ, իբր թէ յայլ իմնկողմունս նմա բան գնալոյ հասեալ կայ. եւ իբրեւզշռինգն իմն յորդեալ ելեալ հարեալ զօրէն հեղեղաց՝յողողել գերփել կործանել զեղեալ հիմունսլաւութեան, ոչ գիտելով զայն արքային Սմբատայ՝ մինչգայր հասանէր ոստիկանն ՚ի Նախջաւան։ Որ թէպէտլուեալ զբօթն եւ հապճեպ ստիպով ջանայր առ ինքնզզօրս իւր գումարել. սակայն ոչ ժամանէր աճապարելընդ առաջ նորա որպէս միւսանգամն, մինչ եկն եհաս ՚իԴվին քաղաք։ Իսկ արքային զթիկունս յամուր վայրստուեալ եւ հրովարտակս ընդ ամենայն կողմանս սփռեալ՝վաղվաղակի գային կուտէին տարմաբար համագունդնախարարք Հայոց մեծաւ զօրու հանդերձ։ Այլ եւ ՚իհիւսիսականաց անտի ոչ դուն ինչ եկեալք ՚ի կոչօնսարքայի՝ աղեղնաւորք կորովեաց եւ տիգաւորքնիզակաց, վառեալք ՚ի զէնս եւ ՚ի զարդս։ Եւ ապադէտակն ՚ի վեր ամբարձեալ՝ ժողովէին ՚ի գիւղն Վժան, որ ՚ի ստորոտս Արագած՝ լերինն։ Իսկ մեծ կաթողիկոսնԳէորգ գնայր ընդառաջ ոստիկանին, զի թերեւսջանահնարն լինել նորա առ Ափշնին՝ զսիրտ քարեղէննորա կակղել բաւեսցէ, եւ խնամարկել բանաւոր հօտիՏեառն։ Զոր բարեբարոյ տեսութեամբ զնա նախ ընկալեալեւ ըստ արբանեկութեան նեռինն յինքն զմիտս նորայանգուցեալ՝ յղէ զնոյն ինքն պատգամ առ արքայ Սմբատդաւաճանութեամբ դաւոյ առ ինքն կոչեալ գալզթագաւորն. ոչ գիտելով արդարամիտ եւ պարզ սրտիւայրն Աստուծոյ կաթողիկոսն, թէ յորոգայթ իւրզարքայն ջանայ խոնարհեցուցանել եւ յափշտակութեամբառ ինքն ձգել։ Իսկ իբրեւ մեծիմաստ խոհականնչառնոյր յանձն զերթալն ըստ սադրելոյ նախարարացն՝դառնայր գնայր կաթողիկոսն առ ոստիկանն։ Եւ թէպէտբազում անգամ ամենեցուն աղաչեալ զնա չկրկնելզերթալն առ չարաբարոյ հեթանոսն, սակայն չարգելաւնա՝ իբր ոչ ստել զեդեալ ուխտն ընդ նմա։ Իսկոստիկանն իմացեալ զոչ դաւաճանելն Սմբատայ ըստպատգամաւորութեան կաթողիկոսին՝ հրամայէ ունելդնել զնա ՚ի շղթայս եւ ՚ի ձեռնակապս երկաթիս, եւինքն խաղայ գնա ՚ի վերայ արքային Սմբատայ՝ մօտ առնա կալեալ իբրեւ բանակետղ ՚ի գիւղն Դողս։ Ապա յետերից աւուրց գունդ կազմեալ գումարտակ եդեալ՝ ՚իկռիւ ընդ արքային կաքաւէր։ Անդ ապա ՚ի քաջ արանցսուսերամերկաց եւ ՚ի լայնալիճ աղեղնաւորաց նետից՝ահագին ահափետ օրհասք մահու հասուցանէինԻսմայէլեան գնդին, եւ այր զախոյեանն իւրհարուածեալ յերկիր կործանէր՝ տապաստ դաշտիցնարկեալ. եւ զմնացեալսն ցանեալ ցրուեալ եւ փախստեայզբանակաւն այլազգեաց արկեալ՝ հազիւ պահնակելպաշտպանել կարէին միայն զտեղի կացոցի կարաւանինիւրեանց։

Այնուհետեւ ապա ոստիկաննչար ՚ի ծովածուփ ալիք կուտակելոցն եւ փրփրացեալլեռնացելոց՝ շիջեալ հատանէր. եւ փոխանակգազանական սաստիցն յաղերս մատուցեալ՝ հայցէր տալցնա զսակն արքունի եւ դնել ուխտ երդման սակս ոչզատանելոյ ՚ի նորայն միաբանութենէ։ Իսկ արքայնտնօրինեալ զաշխարհի զխաղաղութիւն՝ անյապաղզխնդիրսն կատարէր եւ երեւելի պատուականօժտութիւնս ընծայից նմա մատուցանէր՝ ոչ սակս ինչեւ առ ՚ի նմանէ գտանէր ըստ թագաւորաց հրահանգացպատիւս պերճութեան։ Եւ ապա յուղարկեալ գնայրոստիկանն՝ ընդ իւր տանելով զմեծ կաթողիկոսն նովինշղթայիւք. եւ անդ ՚ի մէջ թշնամեացն՝ մարմնոյնեղութեամբ բառնայր զբեռն ծանրատաղտուկտառապանաց. ոչ որոշեալ նմա սպասաւոր ձեռնասունզոք, որ պատրաստէր նմա մահիճ, կամ ջուր ՚ի ձեռսարկանել, կամ անձեռոցս մատուցանել, կամ սկուտղառաջի դնել, կամ ջուր ըմպելոյ առ ՚ի զծարաւ բժշկել։Եւ այսպէս ընդ սրբոց կապելոց չարչարեալ եւարտասուօք միշտ թացեալ զանկողինս իւր՝ ՚իմշտնջենամռունչ սաղմոսս համակէր եւ անձանձրոյթյաղօթս նահատակէր, միայն զի ոչ վրիպեսցի ՚ինաւահանգիստն կենաց հասանել։ Իսկ իբրեւ ամիսքերկու կատարէր ՚ի բանտի անդ՝ ապա ոստիկաննՀագարացի գանձս ոսկւոյ եւ արծաթոյ պահանջէր ՚ի մեծկաթողիկոսէն՝ անշուշտ նամակ երդման կնքեալ, որ զիթէ տայցէ՝ արձակեսցի ՚ի կապարանէն եւ առաքեսցիպատուով յաթոռ իւր։ Իսկ սորա զգացուցեալ մեզզհոգւով չափ զհոգն մեր եպիսկոպոսի դրան իւրոյ եւայլ եւս կղերց եկեղեցւոյն՝ ըստ օրինի գերելոցյածիլ շրջիլ ընդ գլխաւոր նախարարս եւ իշխանսաշխարհիս, եւ ժողովեալ միանգամայն զխնդիրպահանջման ոստիկանին՝ վաղվաղակի առաքեցաք ըստհրամանի արքայի Սմբատայ առ մեծ իշխանն արեւելիցՀամամ։ Վասն զի ոստիկանն ընդ այն ժամանակս հասեալ՚ի Փայտակարան քաղաք՝ ընդ իւր տանէր զմեծկաթողիկոսն, յոր իբրեւ ժամանեալ՝ հապճեպով մերքնհասին առ նա։ Իսկ նա յինքն հայցեալ զհայրապետնառնոյր. եւ յառաքեալ գանձն առ յիւրմէն եւսյաւելեալ ՚ի լրումն սակին՝ տայր տանիլ ոստիկանին։Եւ հաւատոց պաշտպանութեամբ թեւակոխեալ փափաքմամբիշխանն ՚ի տեսանել զհայրապետն մեծ, եւ մարմնաւորպիտոյից բովանդակապէս բաւականացեալ ՚ի հեռաւորօտարութեան եւ յարբանեկութեան պայմանիսպասաւորեալ՝ առաքէ զնա ՚ի Հայս։ Զոր իբրեւ տեսինհօտքն զհովիւն բանաւոր ոչխարաց՝ մեծապէս առլցանխնդութեամբ բազմաւ. եւ յամենայն եկեղեցիս զպաշտօնբարեկարգութեան բարցրացուցեալ՝ անդադարզտէրունեան կանոն աղօթիցն կատարէին ՚ի փառսԱստուծոյ։