Պատմութիւն Հայոց

Բայր Աշոտ արքայ Հայոց յետփայլեցուցանելոյ նորա զամենայն ուղղութիւնս եւաջողութիւնս կարգաց եւ գործոց եւ գնացիցՀայաստանեայցս, ապա հիւանդացաւ հիւանդութիւն մեծ, որ եւ մեռաւ իսկ։ Եւ մինչդեռ ՚ի մահիճս անկեալդնէր՝ ոչ սակաւ ինչ ընդ մարմնոյ խնամոցաճեցուցանել ջանայր եւ զհոգւոյն եւս իմաստութիւն։Վասն զի առ ինքն զմեծ կաթողիկոսն Գէորգ կարդացեալ՝եւ զփրկութենագործ զմարմին եւ զարիւն Տեառն թոշակյետին առ ՚ի նմանէ իւր ընկալեալ, ոչ սակաւ ինչ քանթէ զբազումս բաշխէր գանձն ոսկւոյ եւ արծաթոյ ՚իտնանկս եւ յաղքատս, այլ եւ ՚ի ձեռս հայրապետինհաւատայր զլիապատար գանձարանացն մթերս՝ եւզերամակս ձիոց եւ զդասակս անդէոց եւ զհօտսոչխարաց, ամենեւին բնաւին բաշխել յեկեղեցիսուղղափառաց ՚ի նուիրումն պատարագին սրբութեան, ուր ուրեք եւ ում զիարդ պիտոյ ինչ լինէր։ Եւ այսպէսապա զպիտառոցեալ պէտս արտաքնոցն ՚ի մաքրութիւննորոգման ներքին մարդոյն անտեսաբարկենսացուցանէր. յետ որոյ բարւոք ծերութեամբ ըստբուսոյ բարեզգեաց բարուց հանգեաւ ՚ի Քրիստոս։ Եւվասն զի ՚ի ճանապարհի յիջեւանս ՚ի Քարսպառնկոչեցեալ տեղ ապառաժի եղեւ նորայն վախճան, բարձեալապա դիակիր դագաղօք՝ տարան զնա ՚ի թագաւորանիստաւանն Բագարան, ոսկեհուռն հանդերձիւք եւ ոսկեզօծվառիւք զդագաղսն զարդարեալ. եւ խումբք զօրացզինուք եւ զարդուք, ընտրանօք եւ նշանակօք շուրջպաշտպանեալք մեծի կաթողիկոսին, եւ այլ եւս կղերցեկեղեցւոյ առաջի եւս գնացեալ՝ զխաչակրօնսաղմոսերգութիւնս եւ զձայնս օրհնութեանցնուագէին։ Իսկ երեք որդիք նորա՝ գահերէցք տանարքունի, եւ այլ եւս բարեկամք հետամտէին զկնիդագաղացն բայց միայն ՚ի Սմբատայ, որ իշխանիշխանացն Հայոց էր. զի նա ՚ի կողմանս Գուգարաց ՚ինուաճել զազգսն զայնոսիկ գնացեալ էր՝ ոչ ժամանեացյամբոկ գործոյն։ Եւ այսպէս հասեալք ՚ի տեղին՝ անդէր ապա տեսանել կուսանս ողբերգակս եւ արտօսրաթորկականումն եւ աշխարանս տիկնացն եւ տանտիկնացն, եւայլ եւս բազմութեան ռամկացն եւ անռամկացն։ Եւ ապակազմեալ տապան թագաւորական՝ եդին զնա ՚ի քնարանիհարց իւրոց։

Իսկ զկնի այսորիկ չուէ գայհասանէ ըստ համբաւոյն հասելոյ՝ Սմբատ որդի արքային՚ի սեպհական կալուած Երազգաւորից Շիրակավանբազում վշտահար հեծութեամբ. զոր երթեալ եւ ՚իմխիթարութիւն զնա համոզեալ մեծի կաթողիկոսին՝դադար վշտացն տայր, ոչ փոփոխել յընդրի իւրբարրական բնութենէն։ Գայր առ նա ապա եւ մեծ իշխաննՎրաց՝ Ատրներսեհ ՚ի ցաւակցաբար վշտակցութիւն։

Եւ վասն զի Աբաս սպարապետնՀայոց եւ եղբայր արքային Աշոտոյ ՚ի կողմանսպետութեան Վանանդայ առկայացեալ կայր, առ նա նախըստ օրինի հրահանգաց խոտորեալ մտանէր խօսել զբանսսփոփանաց եւ նորայն եւս տխրականաց սգոյ. զորպատուասիրաբար եւ բարւոքապէս ընկալեալ՝ ոչ կամէրնմա յառաջ կոյս եւս առ Սմբատ չուել գնալ, ելս ՚ի մտիդնելով, թէ գուցէ իմանալ դոցա՝ դաւ դրժողութեաննմա երկաքանչիւրոցն ՚ի նոցանէ լինիցի, ոչ կարէրառնուլ զորս կամէրն, վասն զի յինքնզթագաւորութիւնն հնարէր նուաճել։ Յորմէ պատասխանիլսէր յաւէտ անտեղի գոլ զոչ երթալն, եւ առանց իմիքփաստից եւ պատճառք յուզմանց շփոթից եւ աղմկաց. որում թոյլ տուեալ՝ չուէ գնայ հանդիպի Սմբատայ, եւթագաւորական զգեստուց զգեցմամբ զսեւաթոյր զգեստաւնորա զգեցումն ՚ի բաց թօթափէ։ Եւ ինքն մեծամեծ եւպատուական ընծայիւք ՚ի Սմբատայ մեծարեալ՝ դառնայկրկնակի առ սպարապետն Աբաս, որոյ զչարեալսաստկապէս ՚ի քսութենէ ոմանց, եթէ չար զնմանէ առՍմբատ խորհեալ՝ կալեալ կապէ զնա երկաթի շղթայիւքեւ դնէ ՚ի բանտի ՚ի բերդին Կարուց։ Եւ յայնմհետէապա յերկաքանչիւրոց անտի աղմուկ շփոթի սաստկացեալզմիմեամբք զեղոյր, եւ գռութ սպայից յինքեանսկուտեալ Սմբատ եւ Աբաս՝ եւ մարտ մարտուցեալ, ոչսակաւ խուժան աւերանաց զաշխարհաւն հեղոյր։ Անդ ՚իմէջ կացեալ կաթողիկոսն մեծ՝ զխաղաղութիւն ընդմիմեանս խօսել խորհէր, եւ հայցէր զԱտրներսեհարձակել ՚ի տեղի իւր եւ զհրաբորբոք բարկութեաննտեղացումն ՚ի բաց տրոհել ՚ի միջոյ։ Իսկ սպարապետնխորամանկեալ՝ եւ հաւանական իմն ցուցեալ միտս, ասէ. «Տացէ ինձ այսրէն Ատրներսեհ զերկու ամրոցսն, զորյափշտակեալ իսկ է ՚ի ձեռաց Գուրգենայ քեռառն իմոյ, եւ զԴաւիթ զորդի իւր գրաւական ինձ յայսմհետէ՝ եւ եսթողից զնա խաղաղութեամբ։ե Եւ յայդմ բանի յետկարերդմանն կնքեալ՝ տայր ցհայրապետն մեծ։ Եւ ապաիբրեւ առ զխնդրելին իւր, դարձեալ դաւաճանեալ ՚իդրժող դիւէ անտի՝ ոչ թողոյր զԱտրներսեհ, քամահեալեւս զմիջնորդութիւն կաթողիկոսին մեծի։ Ընդ որտխրական տրտմութեամբ եւ դառնութեամբ սրտի զգածեալհայրապետն մեծ, եւ խոժոռեալ խռովութեամբ մեծաւ՝ ելգնաց անտի ՚ի գաւառն Շիրակ։ Իսկ սպարապետնիմացեալ՝ թերեւս խուժան հինից սաստկացեալ առ դուրսհասեալ կայ, երթեալ մտեալ դադարէր ընդ ամրոցաւպարսպին ՚ի ներքոյ պատուարին։

Ապայ այնուհետեւ Սմբատայզօր մեծ գումարտակ արարեալ՝ ասպատակ սփռէր ՚իվերայ աշխարհակոյտ շինիցն Աբասայ շուրջզամրոցաւն, ուր գաղթ գաւառին ղօղեալ դադարէր՝յաւարի առեալ զզէնսն արի արանց եւ զքաջ երիվարաց եւիբրեւ յարգելան բանտի ՚ի դիպահոջ զնա ՚ի բերդինկացուցեալ։ Բազում աւուրս ստէպ ստէպ զայս առնէր, յորմէ ապա իբրեւ վտանգեալ եւ ՚ի տագնապիտարակուսանաց մղեալ եւ հետի աղագս այլ ինչ ոչմարթացեալ գտանել՝ ՚ի հեզութիւն եղբօրորդւոյնվստահացեալ պատանդս առ ՚ի նմանէ խնդրէ զորդի նորինզիւրն համանուն, եւ զԱշոտ՝ զորդի Շապհոյ եղբօրիւրոյ, զի եւ նա եւս առ նա զԱտրներսեհ հանեալտայցէ։ Իսկ խաղաղասէրն յամենայնի ոչ վրիպէր ՚իխնդրոյ նորա տալ զպատանդսն. եւ առեալ ածեալյանձանձեալ զԱտրներսեհն՝ առաքէ մեծապատիւշքեղութեամբ յաշխարհն իւր։ Եւ ՚ի դառնալ իւր անտի՝իսկ եւ իսկ ապա թագ արքայութեան նմա բերեալմատուցանի յիշխանէ անտի Իսմայէլեանն Ափշնէ, որյԱտրպատականի՝ ՚ի հրամանէ ամիրապետին իւրեանց. ընդ նմին եւ ոսկիակուռ զգեստ, եւ նժոյգս իբրեւօդապարիկս ՚ի զարդս եւ ՚ի զէնս ոսկիակուռսպճնապայծառս, որում ապա ընդ առաջ ՚ի թէատրոն անդելեալ՝ դարձեալ դառնան յեկեղեցին սուրբ եւհայրապետն Գէորգ ընդ նոսա։ Եւ անդ աւարտեալ ՚իվերայ զնուիրական աղօթսն՝ եւ ածեալ ՚ի գիծս եւ ՚իգիրս եւ ՚ի նկարս տեսականս զոսկեճամուկզգեցութիւնսն, եւ եդեալ ՚ի գլուխ զթագթագաւորութեան նորա՝ ելանէր ՚ի հոգեւոր առագաստէանտի պայազատել զբնաւ Հայաստանեայսս։ Վասն որոյապա սպարապետն Աբաս յաւէտ իմն զչարեալ եւխանդացեալ ընդ իրս կաթողիկոսին՝ իբր զնա գոլպատճառ իւրում զրկութեանն եւ Սմբատայթագկապութեանն, եւ ապա չարայաչաղ մախանօք առ ինքնզքիլոն չարաբանս ՚ի բասրանս նորա ձգէր. որք ՚ի տանէբուսեալք եւ դիւի չարի մատնեալք զերասանակ հոգւոյիւրեանց՝ զճարակ հրոյ բանս բամբասանաց զսրբոյկաթողիկոսէն խոխոտեալ յօդէին։ Եւ վասն զի սոյնսոքա նախ քան զայս զանօրէն լեզուս իւրեանց ածեալէին զերկրաւ, եւ զոմանս ապիդատս զուգակցեալ զրաբանչարիմացութեանն՝ կարծէին կարել կատարել զանկումնսրբոյ կաթողիկոսին։

Եւ վասն զի ընդ այն ժամանակսփայլատակեալ պայծառանայր սուրբ այրն Աստուծոյ՝Մաշտոց, որ ՚ի Սեւան կղզւոջ, որ զփառացն Աստուծոյանշիջանելի լուսոյ ճառագայթումնն յինքն նկարէր, աստուածային ծաւալմամբ եւ սրբափայլ կրօնիւքկենդանականօք եւ հոգիախաղաց զօրութեամբք ՚իտեսականի անդ զանտեսն տեսանէր. սակս այնորիկամենեցուն աչք ՚ի նա հայէին յաղագս տրոհել եւճանաչել մարթելոյ նորա զհոգեւորացն մասանցընտրութիւնս ստուգագէտ իմացուածիւ։ Իսկ սպարապետն՚ի մտի եդեալ, թէ գուցէ հրապուրել զայրն Աստուծոյկարասցէ եւ ընդ ինքեան ՚ի խորհուրդս չարութեանմիաբանել՝ գրէ ապա թուղթ առ նա, նախ ներբողումնզնմանէ, եւ ապա ամբաստանութիւն յոյժ բծամիտ իմնզկաթողիկոսէն. որպէս թէ չէ պարտ քեզ լսել նորայնանպտղութեան գործոցն խաւարի՝ եւ զվկայութիւնս եւսկորստական չարացն յուշ արարեալ։ Այլեւ գուշակեալեւս զնա ինքն ՚ի պատիւ հայրապետութեան փոխանակնորա կացուցանել, միայն թէ հաւանեսցի ՚ի ժողովսչարացն գալ հասանել եւ միաբանել։ Զոր եւ ընթերցաւ՝զայրացաւ յոգի իւր եւ ոչ կամէր առնել պատասխանի. բայց զի մի՛ լռութեամբ նորա չարքն զօրասցին ՚իչարութիւնս իւրեանց՝ գրէ ապա օրինակ զայս։

«Եկն եհաս ՚ի վերայ հրամանքՀզօրիդ պատկառելիք, զոր եւ ընկալայ սիրով հոգւոյըստ սննդակից գոլոյ ինձ ՚ի մանկութենէ օրինացԱստուծոյ եւ ըստ հաւատոյ հարազատութեանդաշնաւորեալ ՚ի հաւատակցութեան ձեր, որ ըստ Պօղոսիսիրունդ էք եւ ոչ ատեցեալք - անկեալ երկիրպագիխորանին խոնարհութեամբ։ Բայց եթէինքնուրոյնութեամբ հրեշտակական կարգիս ընդ այլինչ շաւիղ տարեալ թողացուցանէ զանուր հարկացնանհասութեամբ՝ մի՛ թուիցիմք այնուիկ լծընկէցք. զիԱստուածային բանն առ ՚ի մէնջ պահանջէ հնազանդիլԱստուծոյ առաւել քան մարդկան։

«Յետ այսորիկ ապա ամենայնգլուխք պատգամաց թղթիս ամբաստանութիւն էր զմեծէհայրապետէն եւ զփոխանորդէն Քրիստոսի։ Ցորքաննափորտն սրբութեան փակէ զնա շուրջանակի, եւհարստացեալ փառաւորեալ է կոչմամբն Աստուծոյ, եւառաքելական արգասեօք փոխանակ Աստուծոյ է. եւ զայսանուն անուանեմ զօրհանապազ։ Ապա խստութեամբ եւամբարտաւանութեամբ եւ չափչգիտութեամբ եւ զրադատառնելով նզովիւք պատուիրեալ էիք եւ զիմ նզովսպատկեր կալեալ նորա անզգամութեանն՝ եւ այդոցիկերաշխաւորեմ ես առաջի Աստուծոյ, գիտելով զնորազանչափ բարեբարոյսն, որ պայմանաւ հրամանի ՍուրբԳրոց մինչ առաջի ունիմք՝ վաղվաղակի զիջանի եւկատարելանայ, մանաւանդ մինչ զանց է արարեալզաստեօք ՚ի մանկութենէ եւ ՚ի ծերութեան դարհասեալ։

«Բայց իմ նզովքդատապարտութեան յաւէտ յիրաւի եւ արժանի էր. եւ զիվրիպեցայ եւ ըստ արտուղի անկեալ՝ ինքնահրամանբարձի զխտրոց սուրբ Հարցն, որ ՚ի մէջ մեր եւ ՚իՔաղկեդոնականացն, վասն որոյ աղօթահայցապաշխարութեամբ եւ առաջիանկմամբ պատառեցի նովինսուրբ ձեռօք զձեռնադրեալսն զինէն կարծեօք։ Բայցամենայն դիտաւորութիւն թղթիս զմեղաց իմն ակնարկէրզբասրանս սոցա. նոցա բանտարկեալ սատանայիվարդապետութեամբ, որ մարդասպանն է ՚ի սկզբանէ կամոգեսպան եւ բանսուտ եւ որոմնացան. եւ որ զիս եւսզարթուցեալ էիք, թէ չէ պարտ լռել քեզ։ Արդ՝ ա՛յս միինչ տեսեալ լիցի քեզ՝ տէր իմ, զի անհնար է զյանցանսիմանալ իբր զճանապարհս օձի ՚ի վիմի գնացելոյ. եւհաստատուն վկայ՝ մարգարէն, ասելով. «Քննեցինզանօրէնութիւն եւ պարտասեցան ՚ի քննելզքննութիւն։ե Գիտեմ եւ հաստատեալ եմ ՚ի Տէր, որթերատեսեալ զմեղս՝ նիւթեալ է հիւանդին զմահ եւատել զեղբայրն յորժամ առ ռամիկս իցէ. իսկ առներեւելոյ եւ ՚ի բարձրագոյն աստիճանի կացելոյ սակաւինչ սասանութիւնք՝ մեծամեծք են վնասք հասարակացգայթակղութեան աղագաւ, թող թէ աղտեղագոյն աղետքաղծապղծութեան, որ թէ լինին։ Բայց ես այր մեղաւորեւ վատթար, եւ անօրէնութեանց իմոց բարձրացելոց քանզգլուխ իմ եւ ծանրապէս բեռնացելոց ՚ի վերայ իմ, ոչկարեմ նախանձել զնախանձ Տեառն Աստուծոյ ամենակալիեւ գերանաւ կուրացելոյս զմութն այլոց սրատեսել։

«Եւ արդ բազում արտասուօքեւ հառաչմամբ սրտի գրեցի, զոր միանգամ գրեցի։Աստուած զշաւիղս արդարութեան ցուցցէ ձեզ գնալ ընդնա, եւ կատարեսցէ զկամս ձեր ՚ի կամս իւր. խօսեսցի՚ի սիրտս ձեր զարդարութիւն եւ զիրաւունս՝ մի՛դրդուիլ անքննօղ լսելեօք, որ ոչ վայելէ ձերումգլխաւորութեանդ, եւ զձերդ ձեզէն տեսէք։ Այլ իմմեռցի եւ կորիցէ անուն եւ յիշատակ յերեսաց երկրէ, եւ խաւարեսցին բիբք աչացս եւ մի՛ տեսցեն զլոյս, եւփակեսցին ականջքս եւ համր եղիցի հովեալ բերանս եւլեզու իմ ՚ի քիմս իմ կցեսցի, եւ մէգ եւ մառախուղմեղաց եւ ստուերք մահու պատեսցէ զբոլոր անձնս, եթէինչ շարժեցայց կամ զգացայց տեսանել կամ լսել կամխօսել զարդարոյն զանիրաւութիւն՝ զապիրատութիւն ՚իբարձունս խօսելով, զլեզուս ածել զերկրաւ՝պարտոխաթափ եղեալ եւ ղօղանջել ՚ի սուր շրթունս։Քա՛ւ լիցի ձեռս ամբառնալ յօծեալն Աստուծոյ եւքրէական մեղօք վտարանդի լինել անթողլովն եւանբժշկելովն։ Քա՛ւ լիցի ինձ լինել Կորխ եւ Դադանհակառակ ընտրելոյն Աստուծոյ. ապա թէ ոչ՝ բացցէերկիր բերան իւր եւ կլցէ զիս կորստեամբ ընդ բանակնԱբիրոնի եւ կենդանւոյն իջցեմ ՚ի դժոխս։ Իմն ա՛յդ է. եւ յայդմանէ զիս ոչ ոք կարէ փոխել ոչ գեհենիներկիւղիւ եւ արքայութեանն խոստմամբ, եւ յատեաննգոլով՝ հեղցի թարախեալ արիւնն սրտիս առ յանդիմաննզովելով զանգոսնողսն, որք զձեզն խռովեցուցին։ Իվերայ այդր ամենայնի յուշ լիցի ձեզ եւարձանագրեալքն յԱստուծոյ օրէնքն, յորում գրեալ է, թէ «Յայտնիքն որդւոց մարդկան եւ ծածուկքն ՏեառնԱստուծոյ. ե վասն որոյ եւ հաստատեաց օր, յորումինքնին դատելոց է զգաղտնիս մարդկան ՚ի ձեռնՅիսուսի Քրիստոսի։

«Եւ արդ՝ դուք անդր թողէքզ՚ի վերդ քան զձեզ եւ մի՛ ՚ի կարծս դատէք, եւ մի՛ըստ խօսից յանդիմանէք՝ մինչեւ եկեսցէ Տէր, որլուսաւոր առնէ զգաղտնիս խաւարի եւ զիւրաքանչիւրնզգործն հրով փորձէ. զի կարծիք եւ թուիք եւնմանութիւնք եւ ստուերք են սնոտիք արտաքոյճշմարտութեանն եւ չհամարին վկայութիւնքյիրաւացեաց ատենի ըստ պահանջելոյ Աստուծոյ, թէյերկուց եւ յերից վկայից հաստատեսցի ամենայն բան. որ եւ արտաքնոցն իմաստնագունից յոյժ հաճոյթուեցաւ, որ գողացեալ զմերն ՚ի մէնջ եւ այլակերպարարեալ եւ այլաբանութեամբ յառաջ բերեալ իբրիւրեանց սեպհական, միայն զտեսսն պատուիրեալանշուշտ՝ որպէս հարօր ՚ի վար կամ դեղատու ՚իդեղոցի։ Արդ՝ աղաչեմ ոչ լռել կամ անհոգ լինել՝ այլիրաւանց ուշ ունել. զի որպէս մարդկան կարծիք եւհամբաւք են ձեր նմանիք տկարացեալք փակեալ թուինըստ սղալանաց։ Բայց եթէ դէպ լինիցի եւ ՚իհայրապետութիւն կոչել յորդորիք եւ դուք՝ եւ չլինիխոստ մեղացն, ո՞վ ոք լրբենի երեսօք կարէ յառաջ գալեւ վկայ անօրէնութեան լինել, թողում ասել ՚ի վերայընտրելոյն Աստուծոյ։ Վասն այսորիկ իսկ եւ հրամանՀոգւոյն Սրբոյ զանյայտսն ՚ի հոգիս իւրթողացուցանէ. մի՛ ապա լիցի ձեզ խռովականս ինչառնել եւ խստութեամբ ընդդէմ խթանի աքացել, զիյաւէտ ՚ի բաց տանի ՚ի բոլոր շնորհաց այդպէս խորհել՚ի հաւատ։ Եւ չօրհնեցաւ իշխանն Բագարատ, որզայդպիսիսդ խորհեցաւ յոչինչ պէտս, որումամենեքեան իսկ գիտակք եմք կորստեան կորստականացն։Ժողովք թէ հրամայէք լինիլ՝ մի՛ լիցին ժողովք չարացպաշարողաց քինահան հրոսողաց, որք որպէս յայնժամժողովեցան ընդ Աննայի եւ ընդ Կայիափայ վասն Տեառնեւ արդ վասն օծելոյ նորա. այլ զայն, զոր ստացաւ ՚իսկզբանէ Տէր ՚ի վիճակ ժառանգութեան իւրոյ, ըստորում մարգարէն դասաւորէ՝ ասելովն, «Ժողովեցարուք՚ի լեառն Սիօն՝ քահանայք եւ ծերք արդարակորովք, քարոզեցէք պահս եւ պաղատանս. սրբեցէք զեկեղեցիլալով եւ կոծելով, զի այց արասցէ ձեզ Աստուած. ե ըստորում եւ արարին ձեզ Նիկիական սուրբ Հարքնտրեխաւորեալք ոտիւք հետեւեալք ՚ի բանակետղսրբութեան, եւ զամն ողջոյն արձանացեալք պահօք եւաղօթիւք՝ կերան հաց նեղութեան զչորաբեկն եւ ջուրտառապանաց արբին ՚ի գետնատարած խշտիս ընդ երկիրկցեալ՝ բազում զղջմամբ եւ հեծութեամբ զԱւետարաննսուրբ միջնորդ կացուցեալ, զի մի՛ արասցեն ըստ կամսինչ. յորս հայեցաւ Աստուած եւ լուսաւորեցոյց նոցազարժանն։ Նոյնպէս եւ այլք ամենեքեան։

«Արդ՝ ես անարժանս հաւանեալեմ ՚ի խորհուրդս ուղղոց եւ ՚ի ժողովս բարեսիրաց գալհասանել, եւ զերկս աշխատութեան նոցա կատարելտարեւոր աղօթիւք եւ ճգամբք, եւ նոյնն Աստուած հզօրեւ կենդանի է առնել զհաճոյս իւր. եւ յաւելումյանդգնել ՚ի ստիպողացն անզգամութիւն՝ եւերաշխաւորեմ, զի թէ Աստուած զիարդ եւ է ոչ այցելէ՝զիս ընդ չարագործսն եւ ընդ մծղնեայսն որոշեցէք ՚ինախատինս յաւիտենից. միայն թէ ժողովն ըստտեսութեանս իմոյ եղեցի։ Այլ վասն լեզուաց մի՛ ինչընդ միտ ածեալ զարհուրիք, զի լեզու ոչ եթէ նորոգինչ սրեալ է ՚ի դառնութեան եւ լարեալ աղեղն թիւրպատրաստական ՚ի ձգել զնետս հեռոյ եւհակառակութեան, հարկանել սպանանել, որք ուղիղն ենսրտիւք։ Եւ դեւք չարք ընթանան՝ ծարաւելով զպատիւսրբոյ խորհիլ մերժել հնարիմացութեամբ որդւոցմարդկան բարկացելոց։ Արդ՝ այնք լեզուք են, որովմարգարէք դատափետք եղեալ թոպեցան ՚ի սուր սուսերիսատակեալք. փարիսական յորդորն եւ Հրէիցն ճուչն է, որով եւ յԱստուածն Բան համարձակեալ՝ կորեանյաւիտեանս յաւիտենից. քահանայիցն մոլեգնութիւննէ, որով աստուածամարտքն եղեն. Յուդայի կատաղումնէ, որ խցեալ աչօք դիմեաց եւ չկորոյս զերեսունարծաթին եւ մատեաւ ՚ի տեղի իւր. այն իմացուածք ենեւ խոհական հանճարքն, որք յԱստուած եւ ՚ի Կայսրգիտացին պարտաւոր առնել զՈրդին Աստուծոյ, եւօրինօք մատնեցին դատաւորին ՚ի կորուստ անձանցիւրեանց։ Յիշեցէք զվկայսն Ստեփաննոսի եւ զՅակոբայՏեառնեղբօրն եւ զՆարկեսոսին զերեսին, եւ մի՛խաբիք. զի առնել գիտեն որդիք մարդկան կամ կամաւ կամմոլորութեամբ բանսարկուին։ Վասն որոյ եւ գրեալ իսկպահին չարութիւնքն անօրէն վկայիցն ՚ի զգուշութիւնառ յապա եղելոցս. որք որպէս զածելի սուր սրեցինզնենգութիւն՝ սիրել զչարութիւն քան զբարութիւն եւզխօսս կործանման։ Վասն որոյ պաղատանս մատուցանէմարգարէն՝ ապրիլ ՚ի մարդոց չարաց, որք սրեցինզլեզուս իւրեանց իբրեւ զօձ եւ թոյնք իժից ՚ի ներքոյշրթանց նոցա։ Յաւելում եւ զայս եւս՝ որ անձնամատնգարշելի՝ չէ վկայ եւ ոչ կարէ գալ յառաջ յատեանուղղոց, այլ բացէ ՚ի բաց հալածի։ Քանզի զպիղծ դէմսներեսք կնոջ պոռնկի արարեալ եւ ելեալ ՚ի թուոյարանց, եւ խոստովանեալն առ քահանայն չէ վկայ՝ ըստսիւնհոդոսական կարգին, նախ քան զկատարումնժամանակի սուրբ կանոնաց, եւ խորտակեալապաշխարութեամբ եւ առնել քաւութեանն իւրոյ վկայս՝զառաջնորդս եկեղեցւոյ։

«Արդ՝ եկեսցենապաշխարեսցեն նախ մեղաւորքն խորգով եւ մոխրով՝կրօնաւորեալ սրտի մտօք, եւ ապա յետ ժամանակինհաւատարիմ բանք նոցա լինիցին։ Այլեւ եպիսկոպոսքընտրեալք եւ արդարք՝ ոմանք ՚ի հեռաստանէ եկեսցեն, յորոց վերայ ոչ լինիցին կարծիք ատելութեան. նոյնպէս եւ հարք սուրբք եւ աւագք թող քննեն իբրեւկամին եւ հաւատարմանան զերդեւէ*. եւ ապա յետայնորիկ ամենայն իրօք, որք կարծեն զսուրբ սեղաննեւ զսուրբ աթոռն փրիսայով պատել՝ յիւրեանց ոգիսպատեսցեն իբրեւ զսուգ առեալ վասն անկման փեսային, որ զՔրիստոս փոխանակէր ՚ի մուտս սրբութեանց հարսինեկեղեցւոյ. եւ շատ այլ ինչ աւելի քան ըստ արդարիրաւանցն, զոր սարսափեցի գրել։ Ապա յայնժամ լինիհրամայեալս ՚ի ձէնջ. թէ զայլ ոք ընտրել կամենայք, որում չէ հնար լինել՝ բայց եթէ բուռն զօրութեամբ եւկամ կամակոր մտօք ընդ Աստուծոյ կռուել։ Բայց արդ՝դուք թիկունս տուք Աստուծոյ ըստ իմումսխորհրդակցութեան, զի առ հանդերձեալսն դատաստանքձեր քաղցր եղիցին առաջի տիեզերական ատենին. եւփառս եւ պատիւ ընկալջիք յԱստուծոյ ընդ երկայնաւուրս։ե

Արդ՝ իբրեւ ընթերցաւ զայսյետկար նամակի՝ յոյժ զամօթի հարեալ, ստեացչարաթոյն նենգողացն. զի ուր եւ գրեաց նազայսպիսիս՝ ոչ ուստեք ըստ կամաց ընկալաւպատասխանիս, այլ բազում յանդիմանակացմեղադրութիւնս։ Մանաւանդ զի ոմանք եւս ՚իխրոխտապանծ մոլենախանձ զրաբանողացն աստուածասաստիմն գոգցես բարկութեամբ հարեալ կորեան. զի ուրումն՚ի նոցանէ ապիրատ շրթունք որդնեռաց լքեալ՝ ՚իբազմաց տեսութիւն գոլով եւ ինձ իսկ գլխովին, սատակեցաւ. իսկ ուրումն որովայնն հաշեալ եւ հարեալընդ հարկաւոր պիտոյսն գարշութեան խառն ՚ի վայրվայթի։ Իսկ անձնամատնն ջերմամբ մեծաւ եւ տապախառնհրով վառեալ՝ եւ խաղավարտ ՚ի վերայ եռացեալմեռանէր։ Իսկ մնացեալքն ապա դիմեցինմեղայասացութեամբ առ ոտս հայրապետին տագնապաւ՝տարակուսեալք եւ դողացեալք յիրաւացի պատուհասէն, որք եւ թողութիւն գտին։ Այլեւ սպարապետն մեծսարսափմամբ սրտի զարհուրեալ՝ երկնչելով յերագահասդատաստանացն Աստուծոյ, բազմահառաչ պաղատանօք եւարտասուօք անկեալ առ ոտս հայրապետին՝ հայցէրթողութիւն մեղանչական մոլորութեանն, զոր եւընկալաւ իսկ աննախանձ սրտի սիրով ըստ հաւատարիմխնդրողին՝ արժանի թողութեան եւ օրհնութեան զնոսաառնէր հաւատոց կատարելութեամբ։

Եւ այսոքիկ մեծաւ երկիւղիւառ ՚ի յինէն գրով դրոշմեալ ձեզ եղեւ յիշատակ առյապա. զի հայեցեալ յելս գնացից կորստականացնպատուհասից՝ մի՛ ոք զնոյն անցս չարչարանաց եւզձաղանս եւ զձաղկանս խոխոտիցի կրել որպէս եւնոքայն, որք ընդ Յուդայի անկեալք գնացին ՚ի տեղիսիւրեանց։