Պատմութիւն Հայոց

Բայց Նսրն, որում Սբուկն փաղաքշաբարյորջորջէին եւ ոստիկան ՚ի Հայս ՚ի Յուսփայառաքեցաւ, իբրեւ չուէ երթայ հասանէ ՚ի Նախջաւանքաղաք՝ զետեղեալ ՚ի նմա աւուրս ինչ սակս ՚ի նմակնոջ նորա գոլոյն, տեղի տայ հաշտութեանցնհեթանոսական սովորութեանց. ապա վաղվաղակի ընդառաջլինի նմա Բաբգէն կրտսեր եղբար Սմբատայ Սիսականիշխանին՝ անհաստատ իմն երեւմունս երազոց ՚ի սրտիիւրում ստեղծանելով, զի թերեւս ՚ի դնել նորա ուխտընդ մահու՝ առցէ ընկալցի յինքն զհայրենիժառանգութիւնն, զոր միապետէրն իսկ եղբայր նորունՍահակ, եւ զզրկանս զայս իւր վարկանէր։ Իսկ Նսրնառժամայն բանայր նմա զդրունս գթոց խորամանկխորհրդով՝ եւ հակիրճ եւ համառօտ բանիւ խոստանայրտալ նմա զվիճակ ժառանգութեան իւրոյ։ Վասնզի դէտակնկալեալ սպասէր եւ եղբօր նորուն Իսահակայ ըստ սմինսակի գալ առ նա, զի զերկաքանչիւրսն զնոսադաւաճանեալս կապտեսցէ, եւ այնուհետեւ կոչեցաւ եւսեւ նա ՚ի Նսրայ տէրն Սիւնեաց Սահակ՝ սիրալիր սրտիգթովք։ Իսկ նոքա յօժարեալ իբր ՚ի կոչումե իմնարքունական՝ վաղվաղակի գայ հասանէ առ Նսրն բազումօժտութեան ընծայիւք. եւ իբրեւ թմրութեամբ իմնանզգայացեալ՝ դնէ դաշինս ընդ դժոխոց՝ ոչ նկարեալ՚ի սրտի իւրում զիմաստութիւն եւ ոչ ՚ի մտի եդեալզկատարեալ գիտութիւն եւ ոչ նայեցեալ ՚ի վախճանխորհրդոյն։ Իսկ Նսրն խարդաւանեալ զխորամանկութիւնեւ երկաքանչիւրս զնոսա շրթամբք, այլ ոչ սրտիւ՝ իւրյարակցեալ, հրաւիրէ երթալ նոքօք ՚ի մայրաքաղաքնԴվին. ե զի յապահովացեալք, ասէ՝ ՚ի նմաիւրաքանչիւրումեք՝ զիւրաքանչիւրոցն զօգուտնհոգալ մարթասցուք։ «Այսպէս ապա դաւոյ դրժոխութեանչու յուղի անկեալ գնային. իբրեւ մօտ եղեն ՚իքաղաքագիւղն Քարունջոյ՝ ընդառաջ լինէին նմագլխաւոր գահերէցք եւ հոյակապ նահապետք ազգատոհմիքաղաքին Դվնայ։ Իսկ նա իբրեւ ետես զառձեռնապատրաստեկեալ հասեալ աջողութիւնն իւր, ՚ի բաց մերկանայրայնուհետեւ յանձնէ զգաղտնի պատրուակ չարին. ձեռնզնոքօք արկեալ՝ ՚ի կապանս երկաթի շղթայիցառհասարակ զնոսա պաշարեալ, իբրեւ արս աւելի քանզքառասուն դնէր ՚ի բանտի. եւ այն օր երեկօթս յորումէր արարեալ դարէր դադարէր։ Եւ իբրեւ լոյսն զգիշերնմերկանայր, այնուհետեւ յուղտս եւ ՚ի ջորիսզկապեալսն բարձեալ՝ մտանէ ՚ի քաղաքն Դվին, ընդ իւրտարեալ զՍահակ Սիւնեաց տէր եղբարբն իւրովԲաբգենիւ։ Իսկ ՚ի մտանել նորա ՚ի քաղաք անդր եւ ՚իդիպահոջ զկապեալ հեթանոսսն դնել, ապա զՍահակ եւզԲաբգէն ՚ի միասին ըմբռնեալ եւ վարեալ ՚ի տոռունսեւ ՚ի շղթայս երկաթի կապանաց՝ դնէր ՚ի բանտի։ Եւայսպէս յահաշունչ հարաւահողմ խաբէութիւն զանձինսնոցա մատնէր ՚ի բանդս եւ ՚ի կապանս եւ ՚ի պատիժսմահու։

Զայսպիսի աղէտսպղտորութեան եւ զմրուր դառնութեան լուեալ իմ՝ զորարբին հաւատացեալ տեարք մեր այլ եւ հեթանոսք եւս ՚իզրահեղեղ ամպրոպաց չարութեան Հագարացւոյն, ոչսակաւ ինչ փղձկեալ եղէ ես նեղասրտութեամբ, որ ըստբնութեան մարդկութեանս են ճահաւորութիւնք։ Յետորոյ եւ գոյժ եւս աղմկի ՚ի հաւատարմաց ոմանց հնչէրյականջս իմ՝ վաղվաղել խոյս տալ եւ ՚ի բաց գնալ ՚իպատնէշ պաշարմանէն, որ սպառնացեալն էր մեզ։ Իսկ որընդ իսն էին կղերք եկեղեցւոյ՝ առեալ զահ երկիւղիդեգերէին ՚ի դուրս տան իմոյ, աղաչէին ինձ գնալերթալ ՚ի բաց եւ տեղի տալ բարկութեանն՝ յուշարարեալ զտէրունական հրամանն, հալածիլ քաղաքէ ՚իքաղաք եւ մի՛ կալ հակառակ չարին։ Այլ ես աստանօր ոչեթէ յառժամանակեայ ՚ի մահուանէ ինչ պակուցեալխուսափեցի, այլ ՚ի մտի եդեալ զանհնարինմոլեգնութիւն հեթանոսական մոլորութեանն, զի մի՛թերեւս թաքուցեալ հաղբք դիւրախրոխտք պատրանացնորա անկցի զմանկամբք եկեղեցւոյ, կամ թէ խառնումնինչ շփոթից ընդ անարգութիւնս հեթանոսացն մեզբերցի՝ որ արտաքոյ է բոլոր կրթական քաջողջութեան. եւ այսպէս իբր յիմարեալք իմն ՚ի մտաց՝ զարժաննհայցէաք ՚ի շնորհացն Աստուծոյ՝ ածել մեզ ՚իցուցակութիւն։ Եւ իբրեւ խաւար գիշերին ՚ի բացեղեալ եւ լոյս առաւօտին ծագեցաւ, յանկարծակի յականթօթափել դարձեալ խաւար գիշերային զմեօք արկաւ. ընդորս եւ առհասարակ սքանչացեալ մեր՝ տեսաք զիխաւարեալ էր արեգակն յառաւօտին պահու։ Եւ ապա ըստընտրողութեան իրին խորհրդածեալ, եթէ ոչ է ժամանակխաւարելոյ արեգականն՝ իմացաք հաւաստի նշանբացերեւակի մեզ ՚ի Տեառնէ Աստուծոյ ցուցեալ. եւայնուհետեւ շտապ տագնապի եղբայրութեանն հասարակացստիպէր զիւրաքանչիւրսն ՚ի բաց գնալ ՚ի սպառնալեացփորձութենէ անտի։ Զայսպիսի տարակոյսս ապա ոչթերեւս հեղգացայ լուծանել եւ ոչ կապիլ ՚իգարշապարս մեղաց նոցա. այլ աճապարեցի գնալ ՚ի բացանտի բացորոշութեամբ նախ քան զհասանել վտանգին։Զառաջին զտարացոյցսն ինձ հիմն եդեալ զԵղիասմարգարէ եւ զՊետրոս գլուխն առաքելոց։ Այսպէս ապաելեալ ՚ի վանաց անտի այրից ՚ի կացրդից սրբոյնԻսահակայ, որ ՚ի ծործորս լերինն Գեղայ ՚ի ձորակիմիոջ՝ դէպուղիղ գնացաք եւ ելաք ՚ի վերին վանս, ուրկայանքն անասնոցն էին։ Եւ անտի չուեալ գնացաք ՚իմիանձնացելոցն կուսակրօնից միայնարանս, որ ՚իՍեւան կղզւոջ՝ ունայնացեալ ՚ի բոլոր ստացուածոց, ասնոց եւ անասնոց, եւ միայն զփրկութիւն անձանցհոգացեալ՝ եւ ՚ի նմա միանգամայն իսկ զհասարակացեղբայրութեանն զլեզուս ընդ մեզ եւս շարժել ՚իյօրհնութիւնսն Աստուծոյ, աներկբայ յուսովկատարեցաք անդ աւուրս չորս։ Ապա ամենեցուն մերմիտք իբր ՚ի մակոյկս ինչ վերելակեալ, եւիւրաքանչիւրոք յիւր խորհուրդս սրտին նաւավարեալվաղվաղակի իբր յշտեմարանէ իմեքէ զծածկեալսն յառաջբերէաք բանիւ առ ՚ի յայտնել զ՚ի խորոջ կայսն։ Եւ էրայսպիսի՝ զի դարձեալ ընդ կրունկն երթիցուք ՚իկողմնաւոր վայրս ուրեք՝ մերձ ՚ի հայրապետանոցեկեղեցին սուրբ, եւ զոր ակամայ կամօքն թողաք լքաք՚ի բաց զինչսն եւ զստացուածսն եւ զպաճար անասնոց՝զայն կամաւորաբար տացուք յընծայումն ՀագարացւոյնՆսրայ. զի թերեւս ՚ի կամացն Աստուծոյ հաճեալհաւանեսցին միտք նորա, եւ մի՛ եւս սպառսպուռանզաւակեսցի մայր Սիօն ՚ի մանկանց առագաստի. եւմեք ՚ի սրբարանս մեր դադարեալ՝ օրհնեսցուք զանունԱստուծոյ մերոյ։ Եւ այսպէս ընտանեգոյն տեսողացն եւլսողացն զայն խորհուրդ համարեալ եղեւ։ Եւ դարձեալչու յուղի անկեալ չոգաք մինչեւ ՚ի ձեռակերտամրոցիկն իմ Բիւրական, զոր ստացեալն էր իմ գանձիգնոյ, ուր եւ շինեալ յարդարեալ իսկ էի եկեղեցիհաստահեղոյս կոփածոյ քարամբք պերճապաճոյճպճնողութեամբ եւ նկարակերտ յօրինուածով՝ եւ վանսկուսակրօն միանձնացելոց զնա հաստատեալ։ Իսկ ՚իհասանելն մերում անդ՝ իսկոյն իսկ հրովարտակ առՆսրն առաքեցի, յուշ առնելով նմազզարհուրեցուցանող իրագործութիւն որ առ ՚իյիւրմէն իսկ յայլ ոմանս ներգործեցաւ՝ բանտ եւկապանք եւ չարչարանք անհնարին մահու, եւ եթէ վասնայսպիսւոյ իրիք բոհմանց պակուցեալ ՚ի բաց գնացի. եւ արդ՝ եթէ արդէն իսկ տայցես ինձ յետկար երդման՝աներկբայ մտօք զետեղեալ կացից մնացից ՚ի դրունսեկեղեցւոյ տան իմոյ օրհնել զԱստուած ՚ի սրբութեաննորա եւ ըստ ձեռին բաւականի միշտ անդանդաղ եղէցզընծայս բարօրութեան առաքել քեզ տրիտուր։ Իսկյընթեռնուլ նորա զգրեալսն առ ՚ի յինէն՝ վաղվաղակիյետկար երդման գրէ ըստ իւրեանց Կուրանին օրինաց, որ ինչ միանգամ վստահելի են բանք դենին նոցա. եւայնպէս ազատ զմիտս իմ առնէ ՚ի բոլոր երկիւղէկարծեաց եւ ՚ի մարտից արտաքնոց եւ յարհաւրացներքնոց, որ ՚ի մարմնի են վտանգք եւ որք արտաքոյմարմնոյ։ Եւ այնուհետեւ ապա կարծեցեալ եղեւ ինձայնուիկ յետկարիւ առ ՚ի յօգտակարսն վայելսն ճեպելեւ դարել դադարել ՚ի դրունս մերոցն սրբարանաց ՚իկամս Աստուծոյ։