Որպէս
յամսոյս
ԻԲ
և
ի
վերոյսն
խոստացաւ
սրբազան
վեհն
զնոր
նուիրակ
յղել
ի
մեծն
Պօլիս,
այժ
զվաղարշկերտցի
Մինաս
վարդապետն
յղեաց
ի
նուիրակութիւն
Պօլսոյ
քաղաքին
միայն,
և
իւր
շրջակայ
քանի
մի
մանր
տեղեացն:
Որում
ետ
զԱ
նուիրակական
մեծ
կոնդակ՝
բայց
ո՛չ
ըստ
առաջնոյ
ոճին:
Քանզի
ի
յայս
ներկայս
կարի
յոյժ
զօրացաւ
ախտն
Ախթարմայութեան
ի
մեծն
Պօլիս
և
յայն
կողմանսն:
Ոչ
իշխանացն
էր
փոյթ
և
ոչ
պատրիարքին,
ուստի
և
ևս
ճարակէր
անդ
օր
ըստ
օրէ
ախտն
չար
ի
թուլամորթ
անձինս,
և
Ախթարմայքն
սկսանէին
տարածանել
զթունացոյցն
իւրեանց
ևս
քան
զառաջինն
ապականեալ
ոճիւ,
և
զայլ
թունալից
գրեանս
բազումս
ըստ
նմին:
Որպէս
ի
ներկայումս
սփռեցին
զապականեալ
գիրք
մի
անուանեալ
Ճարտասանութիւն,
յորում
զյոլովս
ի
սրբոց
Հայրապետաց ,
և
ի
վարդապետաց
մերոց
իբրև
զերկաբնակս
հռչակէին,
վասնորոյ
ի
նախանձ
բարի
վառեցեալ
սրբազան
վեհին,
և
յոյժ
մեծապէս
առ
այս
ցաւեցեալ,
փոխեաց
զոճն
առաջնոյ
նուիրակական
կոնդակին,
գրելով
ի
նմա
զյոյժ
երկար
և
զպէսպէս
բանս
խրատական
և
պատուիրական
վասն
սոյն
ախտի՝
այլ
նոյնապիսի
թուլամորթութեանց
յոլովից,
որ
տարածեալ
էր
անդ
ի
յոգունս:
Զի
յայտնապէս
երթային
բազմութեամբ
ի
ֆռանկաց
եկեղեցին,
և
ուտէին
շատք
զպահս,
և
զձուկն:
Եւ
որք
ուղիղքն
էին
կարծեցեալք,
առնէին
խնամութիւն
ընդ
Աղթարմայս,
ր
չէր
այլ
ևս
այնքան
խտրոյ
ի
միջի՝
որքան
յառաջն
էր:
Ուստի՝
բերեալ
զբան
ծանուցման
կոնդակին
յայն
թէ՝
հասարակ
ժողովրդոց
պարտական
են
նախ
Հայրապետք:
Երկրորդ
առաջնորդ,
և
երրորդ
քահանայք,
զի
պահիցեն
ի
կարգի
ուղղութեան
պէսպէս
խրատիւք
ր
քաոզութեամբ,
կայացոյց
զվախճան
բանին
յայս
թէ՝
կաթուղիկոսունքն
մեր
առ
ի
զերծանիլ
յայսպիսի
պարտականութենէ,
ինքեամբ
շրջէին
յառաջ
յազգս
մեր,
զարժանաւոր
անձինս
կացուցանէին
ըստ
տեղւոյն
առաջնորդս
և
քահանայս,
և
եթէ
նորամոյծ
թիւրութիւն
ինչ
գտանիւր ,
բառնային
ի
միջոյ,
և
ուղղէին:
Իսկ
յորժամ
ի
մարմնականի
իշխանութենէ
զրկեցաք,
և
ազգն
մեր
ցան
և
ցիր
եղեն,
այնուհետև
այլ
ո՛չ
յառաջացաւ
այս
կանօն,
և
անկարելի
եղև
Հայրապետին
ինքեամբ
շրջագայիլ:
Ուստի՝
որպէս
թէ
ինքնագլխացան
առաջնորդքն
և
քահանայքն
հեռաւոր
տեղեաց,
և
օրստօրէ
սկսաւ
պէսպէս
թիւրութիւն
ի
յազգս
մեր
տարածանիլ:
Ապա
մինչ
տեսին
Հայրապետքն
սրբոյ
Աթոռոյս
թէ՝
ինքեամբք
չկարեն
շրջիլ,
սահմանեցին
զնուիրակունս
առաքել
առ
ամենայն
ցան
և
ցիր
ազգն
մեր
հանդերձ
սրբալոյս
մեռոնաւ,
զի
զգործ
և
զպաշտօնս
իւրեանց
նոքա
կատարեսցեն,
վերահասու
լինելով
որպիսութեանց
ժողովրդեանն,
և
զնորամոյծ
անկարգութիւնս
բառնալով,
և
զթիւրագնաց
անձինս
ուղղելով:
Որպէս
զի
այնու
թերևսզ
երծցին
յիւրեանց
պարտականութենէն:
Արդ՝
և
մեք
ըստ
նոյն
օրինակի
առնելով՝
զՄինաս
վարդապետդ
մեզ
փոխանորդ
և
նուիրակ
արարեալ՝
սրբալոյս
մեռոնաւ
և
այսու
օրհնութեան
կոնդակաւ
առ
ձեզ
յղեցաք,
առ
ի
կատարել
զպաշտօնն
մեր
ի
ձեզ՝
զի
և
մեք
ազատեցուք
ի
մեր
պարտուց:
Որում
այսոքիկ
են
առնելի
գործք:
Նախ
զի
ի
դիմաց
մերոց
զձեզ
ողջունեսցէ:
Երկրորդ՝
զի
քարոզեսցէ
ձեզ
համարձակ
զբանն
կենաց,
և
զհրաման
Քրիստոսի
Աստուծոյն
մերոյ:
Երրորդ՝
եթէ
իցեն
անկարգութիւնք
և
նորամոյծ
աւելորդութիւնք
ինչ
կամ
պակասութիւնք
ի
յեկեղեցիս
և
յեկեղեցականս,
և
ի
ժողովուրդս
ընդդէմ
սրբոյ
կանոնաց,
զայնս
բարձցէ,
և
լցուսցէ
զպակասութիւնսն,
և
օրինազանցութիւնք
ինչ
եթէ
իցեն
ի
խորհուրդս
և
ի
խորհրդակատարս,
զայնս
ևս
նոյնպէս
ուղղեսցէ:
Չորրորդ՝
եթէ
իցեն
ոմանք
հեստեալք
ի
սուրբ
հաւատոյս
մերոյ,
ջանայցէ
որքան
հնար
է,
ի
յուղղութիւն
ածել
խրատու
և
յորդորմամբ:
Իսկ
որք
հաստատունք
են
ի
հաւատս,
զնոսա
ևս
խտատու
քարոզութեամբ
զգուշացուցանել,
զի
հեռի
կայցեն
ի
հեստեալ,
և
ի
հերձուածօղ
հոտեալ
և
բրտեալ
անդամոց
և
ի
նոցին
աղանդոցն,
և
կալ
մնալ
անշեղ
ի
լուսաւորչաւանդ՝
սուրբ
և
ի
միաբնադաւան
հաւատս
սրբոյ
եկեղեցւոյս
հայաստանեայց:
Հինգերորդ՝
եթէ
ի
մերայնոց
գտանիցին
ոմանք
ծոյլք
և
պղերգք
ի
յաղօթս
և
յեկեղեցիս,
ի
պահս
և
յողորմութիւնս,
ի
խոստովանութիւնս
և
ի
հաղորդութիւնս
մարմնոյն
Քրիստոսի,
զայնպիսիսն
խրատեսցէ
Ասատուածայնովք
գործովք՝
առ
ի
յարիանալ
ի
բարեգործութիւնս:
Իսկ
որք
ո՛չ
լսեցեն,
ունի
դա
ասէ
հրաման
սաստել
և
յանդիմանել
զայնպիսիսն,
և
թէ
ևս
յանդգնեսցեն,
պատժել
ևս
չարաչար
պատժօք
հոգևորօք:
Եւ
որք
լսեցեն
դմա
ասէ
և
հնազանդեսցին,
իբրու
մեզ
են
հնազանդ,
և
չլսօղք
իբրու
մեզ
են
անհնազանդք,
և
զբանս
մեր
ոչ
ընդունին:
սԶորս
ունի
դա
հրաման
սաստել,
և
ի
յևս
յամառիլն
ընդ
բանիւ
առնել.
և
զփոշի
ոտիցն
թոթափել
ըստ
տէրունեան
բանին:
Վեցերորդ
բաշխեսցէ
ձեզ
ասէ
զսուրբ
մեռոնն
Ասատուածագործ՛:
Որ
է
կնիք
հոգւոյն
սրբոյ՝
ընծայեցեալ
ի
սրբոյ
Աթոռոյս
և
ի
մէնջ:
Ահա
այսոքիկ
են
ասէ
գործք
և
պաշտօնք
դորա,
որք
են
պարտականութիւնք
մեր,
զորս
առնելով
դորա,
մեք
իմեր
պարտուցն
զերծանիմք:
Ուրեմն
և
ձեզ
պարտ
է
սիրով
ընդունել
զդա,
և
բանից
և
քարոզութեանց
դորին
լսօղ
և
կատարօղ
լինիլ,
և
զսուրբ
մեռոնն
մինչ
շնորհեսցէ
ձեզ՝
գոհանալ
զԱստուծոյ,
և
շնորհակալիլ
զհաւատոյ
մօրէս
ձերմէ
սրբոյ
Աթոռոյս:
Բայց
գոյ
ասէ
և
երկրորդ
պարտականութիւն
ի
մեր
և
ի
ձեր
կողմանց:
Այսինքն՝
ընդ
Առաքելոյն՝
մեզ
զհոգևորն
տալ
ձեզ՝
և
ձեզ
զմարմնաւորն
տալ
մեզ:
Եւ
այս
կանօն
ասէ՝
թէպէտ
ի
բնէ
անտի
Ասատուծոյ
և
ի
սրբոց
Մարգարէից
և
յԱռաքելոց
աւանդեցաւ,
զի
եկեղեցականացն
տայցեն
աշխարհականք
զմարմնաւոր
տուրս
վասն
սկեցութեան
նոցին,
այլ
յոյժ
մեծապէս
հարկ
և
կանօն
եղև
ի
մեզ
ասէ,
մինչ
մարմնաւոր
իշխանութիւնքն
ի
միջոյ
բարձան,
և
եկեղեցականքն
մնացին
կարօտ
ժողովրդականացն
տրոց :
Ուստի
կանօն
եղեւ,
զի
աշխարհականքն
տայցեն
եկեղեցականաց
զմարմնաւոր
տուրս,
առ
ի
կեցութիւն
նոցին,
և
եկեղեցականք,
և
վանականք
հոգացեալ
այնու
զպակասութիւնս
իւրեանց,
զվանորայս
ր
զԱթոռս
իւրեանս
շէնս
պահեսցեն,
և
աղօթեսցեն
առ
Աստուած
վասն
խաղաղութեան
աշխարհի ,
և
վասն
ազգիս
մերոյ
բարեյաջողութեան:
Արդ՝
զսոյն
պարտականութիւնս
ևս
մեք
վճարեալ
եմք
և
վճարեմք
միշտ,
որպէս
ահա
յայտնի
է,
թէ
զորպիսի
շինարարութիւնս
մեծամեծս
և
զհարկաւորս
արարեալ
զսուրբ
Աթոռս
պայծառացուցեալ
եմք
յամենայնի,
և
միշտ
ի
պայծառութեան
պահեմք
շնորհիւ
Տեառն,
և
աղօթեմք
հանդերձ
բազմութեամբ
միաբանից
հանապազ
վասն
ձեր:
(Գրեաց
և
զինչ
շինելն
այժմ
ներկայապէս
ի
կարճոյ,
զսիւնսն
եկեղեցւոյն,
և
զայլսն
):
Մնայ
ապա
պարտականութիւնն
ի
ձեր
կողմն,
զի
և
դուք
զպարտս
ձեր
վճարելով՝
տայցէք
առատութեամբ
զտուրս
ձեր
նուիրակսութեան,
հանդերձ
այլևս
առատագոյն
տրօք
և
օգնականութեամբք,
և
եկեղեցական
յիշատակօք:
Եւ
այսր
աղագաւ
յորդորումն՝
որքան
պիտոյ
էր,
շնորհակալ
լինելով
վասն
անցեալ
նուիրակութեանցն
երկուց,
զորս
ետուն
պատրիարքին
և
նա
ի
ձեռն
Յակոբ
վարդապետին
ի
սուրբ
Աթոռս
հասոյց:
Ա՛րդ՝
այսպէս
փոխեալ
զոճն
նուիրակական
կոնդակին,
նուիրակին
ևս
պատուիրեաց
ա՛յսց
առաւել
ունիլ
զփոյթ,
և
զսոյնս
քարոզել:
Եւ
ընդ
ոճոյս
այսմիկ,
գրեաց
ևս
զթուղթս
մեծամեծս
առ
համայն
քահանայս
Պօլսոյ
քաղաքին
և
շրջակայիցն:
Այսինքն
1
առ
Ղումղափիու
սուրբ
Աստւածածնի
եկեղեցւոյ
քահանայսն,
2
առ
Պալաթու
սուրբ
Հրեշտակապետի
եկեկեցւոյն,
3
առ
Սամաթիոյ
սուրբ
Գէորգեայ
եկեղեցւոյն,
4
առ
Ղալաթիոյ
սուրբ
Լուսաւորչի
եկեղեցւոյն,
5
առ
Իւսկիւտարու
սուրբ
Կարապետ
և
սուրբ
Խաչ
եկեղեցիսն,
և
առ
Ղարթալու՝
Ղատիքեօյու
և
Ալամտաղու
եկեղեցիսն:
6
առ
Խասգօիղի,
Էյիպու,
և
Թօփղափիու
եկեղեցիսն,
7
առ
Օրթագեղու,
Բէշիկտաշու,
Ղուռուչեշմայու,
Հիսարու,
Բէքղօզու
և
Նորգիւղի
եկեղեցիսն:
Որոց
ամենեցուն
դիտումն
միևնոյն:
սԶի
բնաբան
առեալ
զբան
փրկչին
թէ՝
ծառայ
որ
գիտիցէ
զկամս
Տեառն
իւրոյ՝
և
ո՛չ
պատրաստեսցէ
ըստ
կամաց
նորա՝
արբցէ
գան
բազում,
յայն
կացոյց
զբանն
թէ՝
կամակատար
ծառայքն
Աստուծոյ՝
որք
վերակացուք
են
նորին
…
Այժմ
գրեալ
էր
սրբազան
վեհին,
(զոր
ասելոց
եմ
ի
ներքոյ
)
զորս
մինչև
ցարդ
թերևս
յղեալ
է
ասէ.
ընդ
որս
և
վասն
իւր
զյատուկ
զտօնացոյց
մի
յղելն:
Յետոյ
ևս
ասէ
քանիցս
թուղթ
եմ
գրեալ
քեզ՝
որոց
յետինն
ի
յանցեալ
թուոջն
և
դեկտեմբերի
ԻԹ՝
ընդ
նոր
նուիրակին.
և
Ա
Եղիշէ
պատմագիր
ևս
վասն
իւր
յղելն:
Եւ
խնդիր,
զի
զոր
ինչ
գրեալ
է
ընդ
նմա,
ցաւակցաբար
հոգասցէ:
Մանաւանդ՝
Ղուկաս
վարդապետի
ընչից
ուր
լինելն
գիտացեալ,
աստ
հասուցանել
ջանասցէ,
որպէս
և
ի
յուլիսի
ԺԳ,
և
ի
դեկտեմբերի
ԻԹ
գրեաց:
Եւ
վասն
նւիրակին
ևս
վերստին
յանձնարարութիւն:
Եւ
զամենայն
որպէսն
սրբոյ
Աթոռոյս
և
զշինարարութիւնսն՝
ասաց
ի
նմանէ
իմանալ:
Եւ
որ
զօրինակս
փօլիցայագրեանցն
ետ
նւիրակին՝
զի
ի
Բասրա
թերևս
կարասցէ
զայնս
առնուլ՝
ծանոյց
սմա:
Եւ
յետ
սոցին,
ապա
զպատասխանիս
նորին
բանիցն
գրեաց:
սՆախ
շնորհակալութիւն,
որ
գրէր
թէ՝
զֆռանկ
կարգաւորսն
չար՝
աստի
վանեցի
ըստ
հրամանիդ:
(Ըստ
որում
գրեցաւ
նմա
զայս
առնել
ի
ՌՄԻԳ ,
և
ի
սեպտեմբեր
ելն
):
Եւ
զի
յայնժամ
ի
մահսարն
գանգատանաց,
որ
զՅովհաննէս
վարդապետէն՝
զբանն
իմն
անվայելուչ
գրեալ
էին,
առ
որ
ի
հասարակ
թղթոջն
զյանդիմանութիւն
գրեաց
սրբազան
վեհն
յայնժամ,
ի
ՌՄԻԳ
ի
սեպտեմբեր
ելն:
Ո՛ւստի
գրեալ
էր
զմեղայ,
և
խնդրէր
զներումն:
Եւ
սրբազան
վեհն
զներումն
և
զմիամտութիւն
գրեաց:
Եւ
որ
գրեաց
յայնժամ
զՀայրապետ
վարդապետն
և
ընդ
նմա
եղեալ
զմիւս
ևս
միաբանն
Ջուղայու
վանից՝
յղել
ի
վանքն
իւրեանց,
նա
այժմ
զիրիջայս
գրէր
վասն
Հայրապետ
վարդապետին,
զի
հրամայեսցէ
անդ
մնալ
ի
մէջ
իւրեանց:
Քանզի
ասէ
ի
մէջ
այլատարազ
ազանցս՝
չունիմք
զպարկեշտ
և
զվաղեմի
ծեր
կարգաւոր,
այլ
ամենեքեանքն
նորեկք
են,
և
մանկահասակք,
միայն
ի
սմանէ
պատկառին
սակաւմի.
և
սա
որպէս
թէ
պատկառանք
իմն
է
մանկահասակ
անձանց,
ինքն
պարկեշտ
և
համեստ,
և
ամենեցուն
խրատիչ
և
հանդարտութեամբ
կարգաւորիչ:
Մանաւանդ,
յատուկ
ինձ
պիտոյ
է
ասէ,
զոր
խնդրեմ
աստ
թողուլ:
Եւ
սրբազան
վեհն
ըստ
խնդրոյն
զհրաման
գրեաց
վասն
նորա
յայս
թղթոջս,
մնալ
անդ:
Որ
պարտի
ասէ
յամենայն
կողմանէ
