ՆԹ.
Առ
Նախիջեւանցի
մահտեսի
Զաքարիա
ոմն
ի
Պօլիս:
Ի
յաւուրս
Յակոբայ
կաթողիկոսին՝
տեղապահ
Մկրտիչ
վարդապետն
ի
Պօլիս
հանդիպեալ՝
ոմն
Նախիջևանցի
մահտեսի
Զաքարիաանուամբ
այր
տուեալ
էր
նմա
զերկուս
սկիհս,
զմինն
վասն
Երնջակու
սուրբ
Կարապետի
վանիցն
և
զմիւսն
վասն
Շատիկու
Անապատին:
Իսկ
նորա
բերեալ
զայնս,
զմինն
յղեալ
էր
ի
սուրբ
Կարապետ
և
յԱռաջնորդէն
գիր
առեալ
և
յղեալ՝
որ
չէր
հասեալ
առ
նա:
Իսկ
Շատիկու
Անապատն
որովհետև
աւեր
էր,
զնորին
սկիհն,
տուեալ
էր
սուրբ
Հռիփսիմէի
վանիցն :
Այնու
պատճառաւ,
զի
յաւերիլն
նոյն
Անապատին,
նորին
Առաջնորդ
Անտօն
վարդապետն
զսակաւ
մնացեալ
պղնձեղէն
և
զայլ
նիւթեղէն
գոյս
սորին
բերեալ
էր
անդ,
զի
անդ
Առաջնորդ
էր
և
անդէն
իսկ
վախճանեցաւ:
Իսկ
թուղթ
միամտական
յումեքէ
չէր
գնացեալ
առ
տուօղսն:
Վասնորոյ՝
այժմ
նոյն
մահտեսի
Զաքարիայն
գրեալ
էր
տեղապահւն,
և
զորպէսն
հարցեալ,
զոր
և
նա
ծանոյց
սրբազան
վեհին
և
խնդրեաց
միամտութիւն
գրել
նմա:
Ու՛ստի
զթուղթ
միամտական
գրեաց
սրբազան
վեհն
առ
մահտեսի
Զաքարիայն
և
իւր
եղբայր
Ստեփանն,
թէ՝
սուրբ
Կարապետի
սկիհն
անդ
հասոյց
սա
մերով
գիտութեամբ,
թէպէտ
Առաջնորդի
գիրն
առ
ձեզ
չէ
հասեալ:
իսկ
Շատիկու
Անապատն
որովհետև
աւե՛ր
է
ասէ,
նորին
աղագաւ
ձեր
տուեալ
սկիհն
ի
սուրբ
Աթոռոջս
մնաց,
զի
տէր
Վանորէից
և
Անապատից
սուրբ
Աթոռս
է
և
մեք
և
մերձակայ
վանքն
և
անապատք
որք
աւերեցեալք
են,
նոցին
ի
յաւարառութենէ
մնացեալ
սակաւ
գոյքն
ի
սուրբ
Աթոռոջս
են,
երբ
շինեսցին՝
մե՛ք
եմք
տալոց
նոցա
զգեստ՝
և
զանօթս,
և
շինեցուցանելոց :
Շատիկու
Անապատն
ևս
եթէ
շինեսցի
բարեաւ,
զձեր
սկիհն
ևս
այլ
իրաց
տալոց
եմք
անդ,
զի
ձեր
յիշատակն
ի
վերայն
գրեալ
աստ
գոյ,
չէ
կորնչելոց:
Ետուք
զայս
տեղապահին
որ
ընդ
մեծ
ուխտաւորացն
յղեաց,
զի
եկեալ
էին
որպէս
յիշելոց
եմ
ի
ներքոյ՝
Յունիս
ԺԳ:
Ընդ
ուխտաւորացն
եկաւ
հասաւք:
Յայսմ
միջոցի
եկին
ուխտաւորք
սրբոյ
Աթոռոյս
ըստ
սովորութեան՝
յերկրէն
Օսմանցւոց
ի
բազում
տեղեաց:
Յորոց
ոմանք
բերեալ
զտուրս
ինչ
յանձանց
բարեպաշտից՝
տարան
զթուղթս
օրհնութեան:
Որք
են:
Թուղթ
ի
յԱտրանակ
առ
մահտեսի
Ստեփաննոսն,
և
յորդիսն
իւր՝
Խաչատուրն
և
մահտեսի
Յարութիւնն:
Զի
եղբայրն
սորին
Բենկացի
մահտեսի
Սուքիասն՝
վախճանեալ
էր,
ուստի՝
սա
վասն
հոգւոյ
նորին
յղեալ
էր
զդրամ,
(2ծ
)
ի
ձեռն
Ուռուսջուղցի
կարապետին,
և
թուղթ
ևս
էր
գրեալ,
որում
օրհնութիւն,,
մխիթարութիւն
և
շնորհակալութիւն:
Ա
թապաղ
ևս
նոր
թուղթ
յղեցաք:
Ի
Պօլիս
առ
Նաւրուզեան
Հացագործ
Մարտիրոս
Ամիրայն
ի
պատասխանի
սիրոյ
թղթոյն՝
յատուկ
օրհնութեաբ,
զի
ընդ
նոյն
Կարապետին
աջահամբոյր
էր
յղեաց
սրբազան
վեհին,
(բ
)
սէր
և
օրհնութիւն,
և
պատուէր
անպակաս
առնել
զյատուկ
սէրն
և
զգիրն,
և
վասն
նուիրակին
ևս
յանձնարարութիւն:
Իսկ
և
յառաջ
քան
զայս
Ա
գիր
ևս
էհաս
աստ
ի
սմանէ,
որ
վասն
Յակով
վարդապետին՝
որ
ի
մարտի
Ե
յղեցաւ
ի
Պօխաթ
նուիրակ,
գրէր
թէ՝
յղեա՛
աստ,
զի
պատրիարքին
պիտոյ
է,
վիճէ
ընդ
Ախթարմայսն՝
և
մարդ
չունի:
իսկ
մինչ
այն
թուղթն
եկն,
Յակոբ
վարդապետն
գնացեալ
էր
ի
Թօխաթու
վիճակսն
է
նուիրակութիւն:
Ու՛ստի՝
ծանոյց
սմա,
և
գրեաց
թէ՝
եթէ
գիտէաք
թէ
յայդր
գալոյ
կամք
ունի,
ի
հարկէ՝
բռնութեամբ
չէաք
արգելուլ
զնա
աստ՝
այլ
նա
ի
բնէ
ի
սուրբ
Աթոռո՛ջս
գոլով
սնեալ
և
վարժեալ՝
ինքնին
յօժարեցաւ
մնալ
աստ,
և
ի
գործս
սորա
գնալ,
մեք
ևս
յղեցաք
ի
նուիրակութիւն:
Եւ
թէ՝
ի
գրելդ
զգիր
ընդէ՞ր
ո՛չ
գրես
մեզ
զոմանց
մեղապատշաճ
որպիսութեանց,
և
հարկ
ի
գրել:
Մանաւանդ
զպատրիարքէն,
թէ
յինչ
կացութեան
կայ
և
որպիսարար:
Մեք
քանիցս
գիր
գրեցաք
իւրեան
ասէ՝
վասն
ոմանց
հարկաւոր
բանից,
զմեր
գրեցելոց
պատասխանիսն
ևս
չգրէր,
թող
զիւր
որպէսն
չգրելն.
վասնորոյ՝
դու
իմասցիս
ասէ՝
թէ
զինչ
է
պատճառն
թուղթ
չգրելոյն
առ
մեզ
և
մեզ
ծանուսցես:
Նմանապէս
և
զԱխթարմայից
վիճոցն
ասաց
գրել,
թէ
որպէս
արարին:
Առ
Ագուլեցի
մահտեսի
Թումանն,
և
իւր
որդի
Գիւլբասարն
ի
պատասխանի
թղթոյն՝
զոր
ընդ
նոյն
Կարապետին
գրեալ
էր,
և
աջահամբոյր
ևս
յղեալ
սրբազան
վեհին:
(և
պլ՛՛
)
Եւ
թուղթն՝
է՛ր
իբրու
պատասխանի
այնր
թղթոյ
սրբազան
վեհին,
որ
գրեցաւ
առ
նա
յանցեալ
ամին
ընդ
նուիրակ
Մինաս
վարդապետին
ի
փետրուարի
ԻԷ:
Օրհնութիւն
և
շնորհակալութիւն:
Ի
ձեռն
Ուռուսջուղցի
խօջայ
Կարապետին,
առ
Բենկացի
մահտեսի
Վարդերեսն
ի
յԱտրանայ,
(իե
)
առ
Պօլսեցի
Յովհաննէսն,
(բ
)
առ
Ղայսարցի
Աստուածատուրն,
(զ
)
առ
Ուռուսջուղցի
Աւետիքն,
(գ
)
և
կինն
իւր,
(կ
փ՛՛
)
առ
մահտեսի
Մամիկ
կինն
(ա
)
և
առ
Տրապզոնցի
մահտեսի
Յովհաննէսն
(բ):
Ի
Պրուսայ՝
առ
մահտեսի
Պետրոսեան
Միսայէլն,
և
մահտեսի
Սողօմոնն ,
ի
պատասխանի
թղթոյն
իւրեանց,
որք
գրեալ
էին
թէ՝
Մատթէոս
եղբայրն
մեր
ի
մեռանիլն
կտակ
էր
արարեալ
վասն
հոգւոյ
իւրոյ
քառասնից՝
(1)
զոր
տուաք
նուիրակ
Յակոբ
վարդապետին,
(որ
էր
պատրիարքի
Յակոբն
զոր
ի
վերդ
յիշեցաք
):
Բայց
զթուղթ
օրհնութեան
ի
քէն
ոչ
ընկալաք
ասէին,
գուցէ
մոռացմամբ
զանց
արարեալ
իցես:
Եւ
խնդրէին
գրել
ինքեանց
զմիամտութիւն:
Իսկ
Յակոբ
վարդապետն
զայս
բանս
չէր
ասացեալ
բնաւ
աստ:
Սակայն՝
առ
ի
միամիտ
առնել
զսոսա,
գրեաց
թէ՝
Յակոբ
վարդապետն
ասաց
մեզ,
այլ
մեք
ի
բազմութենէ
զբաղմանց
մերոց
մոռացեալ՝
ոչինչ
գրեցաք
ձեզ
զարդ:
Այլ
արդ
միամիտ
լերուք
առ
այն:
Եւ
սակս
այսր
շնորհակալութիւն
և
օրհնութիւն
որպէս
վայել
էր
և
մխիթարութիւն
ևս
վասն
եղբօրն:
Եւ
յատկապէս
շնորհակալութիւն
ևս՝
որք
աջահամբոյր
էին
յղեալ
(ա
)
ի
ձեռն
նոյն
Պրուսացի
մահտեսի
Յակոբին
ի
մէջ
թղթոյն:
Ի
Պրուստ՝
առ
Նալբանդ
օղլի
Յակոբն
ի
ձեռն
մահտեսի
Յակոբին:
Ի
մեծն
Պօլիս
առ
Սարգիս
ոմն,
որ
վասն
հոգւոյ
հանգուցեալ
Սրմաքէշ
մահտեսի
Մինասին
և
իւր
կին
մահտեսի
Գօհարին՝
զդրամս
էր
յղեալ
ըստ
նոցին
կտակին
ի
ձեռն
Յովհաննէսին:
(ժ
)
Օրհնութիւն
և
միամտութիւն:
Ի
մեծն
Պօլիս,
առ
Ղափամաջի
Մկրտիչն,
որ
մէկ
սկհւոյ
ծածկոց
էր
յղեալ՝
առ
տիրացու
Մարտիրոսն,
(ա
)
առ
մահտեսի
Եղիայն,
(ծ
փ՛՛
)
առ
Պետրոսն,
(ա
).
այսք
ձեռամբ
Ագուլեցի
Դօլպանտջի
Միքայէլին:
Իսկ
Ե
րդն
առ
Մարիամ
կին
ոմն,
(.
)
ձեռ.
Դանիէլին,
որ
էր
ազգական
նոյն
Միքայէլին:
Ի
մեծն
Պօլիս,
առ
Մարտիրոս
ոմն,
որ
Ա
գիւլաբաթունով
ծաղկեալ
ծածկոց
էր
յղեալ
վասն
սուրբ
Գեղարդեանն.
և
լուսագին
ևս,
(ա
)
առ
Սերոբն,
որ
ժամուց
էր
յղեալ
վասն
հոգւոյ
եղբօրն
իւրոյ
Ռաֆայէլին:
(ը:
Ի
փ՛՛
)
և
առ
սորին
մայր
Մարիամն,
որ
Ա
միւջասամ
բօղջայ
էր
յղեալ
վասն
սրբոյ
Գեղարդեանն:
Երեքեանն
ևս
ի
ձեռն
Շահինին:
Ի
մեծն
Պօլիս,
առ
այր
ոմն,
(որոյ
զանունն
մոռացեալ
էր
բերօղն
).
ըր
զաջահամբոյր
էր
յղեալ,
(դ
),
և
Ա
Թօռլամայ
մահրամայ,
ձեռմաբ
մահտեսի
Սերոբին:
Ի
յԱտրանա,
առ
եղբօր
որդիսն
հանգուցեալ
մահտեսի
Զաքարիային,
առ
մահտեսի
Աղէքսանդրն,
մահտեսի
Յովհաննէսն՝
և
մահտեսի
Գասպարն,
որք
ըստ
ամենայն
ամաց
սովորութեանն
իւրեանց՝
զլուսագինս
էին
յղեալ,
(ժ
)
և
զթուղթ
սիրոյ
գրեալ:
Նոյնպէս
և
իւրեանց
ընտանիքս
ևս
էին
յղեալ,
այսինքն՝
մահտեսի
Արզուխաթունն
(բ
)
մահտեսի
Զէպուրխաթունն,
(ա
)
մահտեսի
Եւայն,
(ա
)
և
մահտեսի
Նօնֆարն
ւ
մահտեսի
Օղիտայն,
(ա
)
ձեռ.
տիրացու
Յովհաննիսին:
Օրհնութիւն
և
շնորհակալութիւն
ամենիցն:
Ի
յԱտրանայ՝
առ
Սառաֆ
տիրացու
Պետրոսն,
(ա
)
և
Սառաֆ
տիրացու
Մկրտիչն
(ա
)
ձեռամբ
նոյնոյ:
Ի
մեծն
Պօլիս՝
առ
Ալաճաջի
տիրացու
Մարտիրոսն,
(բ
)
ձեռ.
նոյն
տիրացու
Յովհաննիսին:
Ի
մեծն
Պօլիս,
առ
Բօռնօթիջի
Գաբրիէլն
Մուրադեան,
ար
զթուղթ
ևս
էր
գրեալ
առ
սրբազան
վեհն,
(բ
պլ՛՛
)
առ
Ոսկերիչ
Խաչատուրն,
(զ
)
և
առ
Կիրակոսն,
(կ
փ՛՛
)
ձեռ.
մահտեսի
Մարտիրոսին:
Ի
մեծն
Պօլիս,
առ
Ունղափանու
Իկիթբաշի
գրիգորն,
մահտեսի
Կիրակոսն,
մահտեսի
Տօնիկն,
մահտեսի
Առաքելն,
գանձապետ
մահտեսի
Խաչատուրն,
մահտեսի
Վարդանն,
և
մահտեսի
Աստուածատուրն,
որք
ձեռամբ
ուխտաւոր
Վարդանին
աջահամբոյր
էին
յղեալ
սրբազան
վեհին,
(ժ
)
օրհնութիւն
և
շնորհակալութիւն:
Ի
մեծն
Պօլիս՝
առ
Ղախմաջի
տիրացու
Մաղաքեայն,
որ
Ա
արծաթեայ
մասնատուփ
էր
յղեալ,
և
առ
Յարութիւնն
(Ի
փ՛՛
)
ձեռամբ
նոյն
վարդապետին:
Ի
մեծն
Պօլիս
առ
մահտեսի
Թօրոս
ոմն,
որ
թուղթ
էր
գրեալ
սրբազան
վեհն,
յայտնելով
զսէրն
իւր
ո՛ր
առ
սուրբ
Աթոռս.
և
խոստացեալ
էրգալ
յուխտ
ի
սուրբ
Աթոռս
յեկօղ
ամին:
Որում
օրհնութիւն
և
հրաւիրումն
ի
գալ:
(Իսկ
անուն
տրոց
ի
թղթոջն
ո՛չ
գոյր,
այլ
յետոյ
իմացաք
ի
բերողէ
թղթոյն,
թէ
Ոսկերիչ
Խաչատուրն
որ
զտաւարս
էր
յղեալ,
(զ)
(որ
ի
վերդ
յիշի
)
սորինն
է
լեալ:
Իսկ
մեք
ի
թղթոջն
բան
չյիշեցաք,
այլ
զսոյն
թուղթս
ետուք
մահտեսի
Մարտիրոսին
որ
զնոյն
տուրսն
(զ
)
և
զթուղթն
եբեր:
Ի
մեծն
Պօլիս,
առ
Սրմաքէշ
Յարութիւնն,
(ա
)
ձեռմաբ
Յովհաննիսին :
Օրհնութիւն:
Չանղրա,
առ
Խաչատուրն,
Փանոսի
մայրն,
Ադինն,
Ասմարն,
Տէրմանջի
Գրիգորն,
Դաւիթն,
Գասպարն,
Բ
Սարգսեանն,
և
այլ
անձինս՝
որք
ընդ
սոսա
ի
միասին
էին
ոգիք
Ե,
որք
իւրաքանչիւրքն
ըստ
իւրեանց
կարողութեանց
շատ
և
սակաւ
տալով,
ժողովեալ
էին
զդրամ,
(ժա:
ԼԴ
փ՛՛
)
ձեռ .
Փանոսին:
Առ
Ղուրտբէլանկցի
Յովակիմն,
(բ
)
ձեռամբ
Շահբազին
օրհնութիւն
և
շնորհակալութիւն:
Ի
Բաղչաջուկ,
առ
Տէր
Վարդանն,
(գ
)
և
առ
մահտեսի
Խաչերն,
(Լ
փ՛՛
)
ձեռամբ
Ստեփանին:
Թուղթ
ևս
ի
Մարսուան,
առ
մահտեսի
Պապիկն,
(գ
).
ձեռամբ
վերոյիշեալ
Ստեփանին:
Ի
յԻզնիմիտ,
առ
Հացագորշ
Յովհաննէսն,
(ա
)
առ
Ստեփանն,
(բ
)
առ
Մինասն,
(ա
)
և
առ
Մարտիրոսի
կինն,
(ա
)
ձեռամբ
մահտեսի
Կարապետին: