Խորհրդածութիւնք ի կարգս եկեղեցւոյ

Հեղինակ

Բաժին

Թեմա

ԵՐՐՈՐԴՈՒԹԻՒՆՆ սուրբ համաբուն է՝ եւ հաւասար, պարզ եւ անճառ, անհաս յեղելոցս յեղելոցս եւ անքանակ, անտես ըստ որքանութեանն եւ անմերձ՝ ոչ միայն ՚ի մէնջ, այլ եւ ՚ի վեհագունիցն քան զմեզ հրեշտակաց. ապա թէ առ մարդիկ իջանես , տեսանես բազում անգամ զտեսողսն նորին՝ կարօտ առաւելապէս նորին գթութեանն. ըստ այնմ զոր ասէրն Մովսէս յետ խօսակցութեանն ընդ Աստուծոյ, «Եթէ գտի շնորհս առաջի քո, ցո՛յց ինձ զդէմս քո »։ Իսկ երեւմունք զի ասի Աստուծոյ ՚ի գրոց բազում անգամ , ոչ ըստ բնութեանն չափոյ, այլ ՚ի զօրութենէն եւ ՚ի գիտութենէ կամացն ՚ի ձեռն սպասաւորի հոգւոցն2 հաստատեալ, որպէս ունի խորհրդական աւանդութիւնս մեր, ըստ այնմ. «Ոյք առէք զօրէնս ՚ի հրամանս հրեշտակաց, եւ ոչ պահեցէք ». եւ Պօղոս գրէ, եթէ «Որ ՚ի ձեռն հրեշտակաց խօսեցաւ բանն հաստատուն եղեւ, եւ ամենայն յանցաւոցութիւն եւ անհնազանդութիւն ընկալաւ զպատիժ պատուհասի». ապա պարտ է գիտել թէ յորժամ լսեմք յԱստուծոյ, «Աստուած մերձաւոր եմ ես ». եւ «Մերձեցարուք առ իս, եւ ես մերձեցայց առ ձեզ », ոչ ըստ բնութեան է ասացեալ մերձաւորութիւնն, այլ ըստ քաղցրութեան կամացն։ Դարձեալ եւ յորժամ ասէ մարգարէն առ նա. «Թէ ելանեմ յերկինս, դուանդ ես. եթէ իջանեմ ՚ի դժոխս, եւ անդ ՚ի մօտ ես. եւ եթէ թռչիմ յեզերս ծովու, եւ անդ ձեռն քո տիրէ ինձ ». ոչ ըստ բնութեանն, այլ ըստ զօրութեանն եւ ամենահայեաց գիտութեանն. զոր եւ մարմնական օրինակաւ ուսանիմք փոքր ինչ, թէպէտ եւ ոչ տիրապէս։ Թագաւորն յիւր գահոյս է յարքունական քաղաքն՝ բնութեամբ անտես եւ ՚ի քաղաքականացն ՚ի բազմաց, բայց զօրութիւնն տեսանի եւ յեւս հեռաւորացն, եւ ՚ի մէջ նոցա ներգործէ զոր ինչ կամի, եւ ինքն տեսանէ զհեռաւորսն, եւ խօսի ընդ նոսա ՚ի ձեռն միջնորդ սպասաւորացն։ Այսքան է օրինակիս զօրութիւն, զոր ժպրհեցայ ածել ՚ի մէջ. սակայն ճշմարտութիւնն ան՝ բաւութեամբ գերադասի. զի Աստուած՝ ընդ որ միջնորդօքն խօսի, եւ ինքն ամենահայեաց գիտութեամբն առ նա մերձ է, ըստ յարացուցի արեգականդ ճառագայթից. զի որպէս սա զարտաքին էքս լուսափայլութեամբն պարփակէ, նա զորոշումն շնչոյ եւ ոգւոյ քննութեամբն որոնէ, որպէս գրէ առաքեալ։ Արդ այսքան իմանամք փանաքապէս յաղագս Աստուծոյ նախ քան զմարմնանալն Որդւոյ. իսկ յորժամ զխորհուրդն որ ծածկեալ էր յաւիտեանց եւ յազգաց՝ կամեցաւ երկրաւորացս եւ երկնաւորացն յայտնել, ոչ զօրութիւն, այլ իսկութիւնն Որդւոյ զզաւակէն Աբրահամու բուռն եհար, զի լիցի սրբողն յայնցանէ որ սրբին, եւ անամօթ կոչեսցէ զնոսա եղբարս իւր՝ ըստ առաքելոյ. զի ըստ արեան մարդկան եւ մարմնոյ ճշմարտապէս կցորդեցաւ սոցա՝ իսկութեամբն իւրով Բանն Աստուած, անճառ եւ անհաս խառնմամբ։ Եւ այս ո՞յր աղագաւ. ինքն առաքեալ յայտնէ մեզ զխորհրդոյս զօրութիւն. զի ողորմած լիցի եւ հաւատարիմ քահանայապետ յաստուածակոյս կողմ անդր՝ առ ՚ի քաւելոյ զմեղս ժողովրդեանն, եւ քահանայագործիցէ. զո՞ր ասիցես արդեօք . զչարչարանսն՝ որ մերով բնութեամբս ընկալաւ. քանզի զայն մատուցանէ Աստուծոյ Հօր բարեխօս, եւ այն փորձիւն միշտ ՚ի փորձանս մատնելոցս օգնական լինի։ Վասն այսորիկ մեք մարդիկ եղբայր ունելով զՔրիստոս, բնութենակից եւ չարչարակից, ոչ անձամբ յանձին, այլ նովաւ հանդերձ մատչիք առաջի Հօր. ուստի եւ ոչ ընդ նմա, այլ ընդ Հօրն իւրում խօսիմք՝ զնա վշտակից ունելով ՚ի մերս կողմանէ եւ քահանայապետ մեզ յաստուածակոյս կողմն եւ բարեխօս, իսկ զՀոգին մատուցող աղօթիցս մեր առ Քրիստոս, ըստ այնմ. «Ինքն Հոգին բարեխօսէ ՚ի հեծութիւնս անմռունչս »։ Զայս ասելով՝ ոչ եթէ համաբուն Երրորդութեանն կամաց տամք ինչ զանազանութիւն, զոր մի՛ լիցի ածել զմտաւ, այլ այսպէս իմանամք զնա ՚ի պէտս մերոյ փրկութեան տնօրինեալ1 զներգործութիւն խորհրդոյս։
       Յաղագս որոյ յետ ըստ Քրիստոսի կերպարանելոյ քահանայապետին, ապա առաջի եդեալ զնշանակս մարմնոյ նորին եւ արեան՝ սկսանի պատարագաւն Որդւոյ եւ բարեխօսութեամբ Հոգւոյն զՀայրն ՚ի հաշտութիւն թախանձել, եւ առաջի նորա զտնօրէնութիւն սիրելի Որդւոյն հաշտութեան պատարագ եւ նուէր ընծայել, եւ այնպէս ՚ի գթութիւն ստիպել. զոր ոչ2 դանդաղելի է մարմնական յարացուցիւ երեւելի առնել։ Արդ դիցի առաջի մտաց մեր այր թագաւոր հզօր եւ աշխարհակալ, յորոյ բազմութենէ մասանց աշխարհին դաւաճանեցաւ կողմն մի ՚ի թշնամեաց, եւ պատրանօք նոցին եւ խաբէութեամբ բանից՝ իջեալ յամուր աշտարակէ բնակութեանն անձնամատն եղեն ՚ի ձեռս նոցա, զոր առեալ թշնամեացն մախանօքն որ ընդ թագաւորն՝ չարաչար ծառայեցուցանեն. իսկ որդի թագաւորին տեսեալ զնոցա տարադէպ փորձանսն ՚ի թշնամեացն, եւ զհօրն անտես առնելն զգաւառն յաղագս անձնամատն լինելոյ յանցանացն, փրկիչ նոցա կարողապէս լինի, զհօրն կամաց լրումն այսու տիրապէս աւարտեալ՝ զհետ ընթանայ, զթշնամիսն խորտակէ, եւ զգերելոցն տառապանս՝ ականատես լինալովն ճանաչէ, եւ զնոսա ՚ի ձեռաց նեղչացն զերծուցեալ՝ զառաջին աշխարհն նոցա ՚ի հօրէն առնուլ ուխտ դնէ, եւ նոցա մինչեւ ՚ի կրկին իւր դարձն զգուշանալն ՚ի գերիչ եւ ՚ի նախանձաբեկ թշնամեացն ուսուցանէ։ Իսկ եթէ իւիք դրժեն ձեզ, ասէ, զիս որ փորձեցի զթոյնս նոցա դառնութեանն, ՚ի խօսելն ընդ հօր իմում զնեղութիւնն՝ միջնորդ ՚ի ձերդ կողմանէ առաքէ3, եւ ես ՚ի ճշմարիտ տեղեկութենէ ծանուցանեմ նմա զորքանութիւն չարեաց թշնամւոյն, եւ զձերդ պարզմտութեամբ խարդաւանութիւն նմանէ։ Իսկ նոցա զայս յոյս առեալ՝ յորժամ տագնապին ՚ի նեղչացն, որդւոյն յանդիման զհայրն թախանձեն, ՚ի դմանէ ասելով լուր զմերս նեղութիւն՝ որ ետես զայնպիսի դառն թշնամիսն։ Դարձեալ եւ զնա առաջի հօրն արկանելով՝ ասեն. մի՛ անտես առներ զայդքան սիրեցեալդ որդւոյդ քո զբազմապատիկ աշխատանքն ՚ի վերայ ծառայիցս. վասն մերեկն անմեղդ եւ մեռաւ, աննիւթդ մարդացաւ, մեծդ աղքատացաւ. եւ մինչ նոքա զայս ասեն, որդին վշտակցի սոցա կամօք1 յիշելով զառաջին իւր զաշխատանքն, եւ զհայրն թախանձէ այսպիսի յիշատակաւս օգնական եղեալ սոցա։ Եւ հայրն նայեցեալ յորդւոյն իւրոյ սէրն ՚ի վերայ ծառայիցս, եւ յաշխատանսն մեծամեծս ՚ի վերայ սոցին, ՚ի ձեռն նորա անտես առնէ զսխալանսն, եւ ներէ խեթկելոցն ՚ի նեղչացն։ Այսպէս արիւնն Յիսուսի սրբէ զմեզ յամենայն մեղաց՝ ՚ի Հօրն տեսանելն զնշանակս2 նորին, եւ զխանդաղատելն ՚ի վերայ աշխարհի. այսպէս ունիմք բարեխօս առ Աստուած զՅիսուս Քրիստոս զարդարն եւ զանարատն՝ որ է քաւութիւն մեղաց մերոց, զի քաւիմք մեղուցեալքս զնորա անմեղ չարչարանսն որ վասն մեր՝ առաջի Հօրն նովաւ հանդերձ բարեխօս արկեալ։ Այսպէս ունիմք համարձակութիւն, ՚ի մուտս սրբութեանցն, զարիւնն ՚իիսուսի ունելով նախաշաւիղ եւ առաջնորդ, եւ զմարմինն նորա վարագոյր եւ կարապետ. յայս հացէս3, այսինքն ՚ի յուսոյս ՚ի քաղցրութենէս եւ ՚ի հաւատոյս, ասաց ինքն զուտողսն ոչ մեռանել ՚ի յաւիտեան։ Զի զիա՞րդ մեռանի՝ զկենաց դեղն անհատ ունելով որչափ է ՚ի մարմնի. այլ թէպէտ եւ հիւանդանայ ըստ տկարս բնութեան, զնմանէ բուռն հարեալ ճաշակէ եւ առողջանայ. եւ ճաշակումն եւ քաղցրութիւն ճաշակման յորժամ լսես, մի՛ միայն ՚ի մարմնոյն նշանակս յենուս, այլ որպէս զսա մարմնոյդ բերանով հանդերձեալ ես ճաշակել եւ սրբիլ, այսպէս պարտիս նախ բերանով մտացդ զքաղցրութիւն խորհրդոյ մարմնոյ նորին ուտել, եւ այնպէս անստերիւր հաւատոյ համարձակութեամբ զնոյն ընդ Հայրն խօսել. զի այնպէս ապա կարես հաւատալ սիրոյն զանձն քո, եւ զՀոգին խոնարհեցուցանել, եւ խօսիս զբանսն աղօթիցն։ Ասես, ո՞րպէս. ըստ որում զօրինակդ ուսար, այնպէս կերպարանէ զճշմարտութիւն խորհրդոյն՝ իմանալի աչացս առաջի1. թագաւոր զՀայրն Աստուած. որդի նորա զմիածինն Որդի. մասն աշխարհի գերեալ ՚ի թշնամեաց՝ զմարդկային բնութիւնս ՚ի հարիւրորդ թուէն մոլորեալ, զորոյ տեսեալ զտառապանս գթաց Որդին Աստուծոյ ՚ի վերայ նոցա, եկն եւ նկուն արարեալ զթշնամիսն՝ փրկեաց ՚ի ձեռաց նոցա, եւ ածեալ յեկեղեցի իւր՝ ինքն դարձաւ առ Հայրն ՚ի յերկինս, եւ զառաջին փառսն խոստացաւ սոցա ժառանգել։ Իսկ մարդիկ դեռ եւս ընթերակայ ունելով զթշնամիսն եւ դրժող, յորժամ դաւաճանին ՚ի նոցանէն՝ առ արդարադատն Աստուած ձեռնտուութեամբ փրկչի Որդւոյն մտանեն, եւ տուեալ ՚ի ձեռս քահանային զհացն եւ զգինին նշննակ մարմնոյ նորա եւ արեան, նովաւ հանդերձ ամենայն եկեղեցիս՝ հրեշտակ առ Աստուած Հայր զնա առաքեն, խնդրել ՚ի նմանէ զներումն եւ զողորմութիւն։ Զոր եդեալ առաջի՝ Աստուծոյ ՚ի վերայ սրբոյ սեղանոյն՝ համբառնայ զիմանալի աչս մտացն առաջի Հօր եւ Որդւոյ առաջնորդութեամբ Հոգւոյն սրբոյ, եւ սկսեալ պատմէ Հօրն զպէսպէս տնօրէնութիւն Որդւոյն ՚ի ներմարդութեանն սակս փրկութեան մերոյ, եւ հաստատէ զասացեալն առաջի եդեալ նշանակաւն։ Այսինքն որպէս հացս ճշմարիտ մարմին երկնային է նիւթ, այսպէս եւ քո Որդիդ ճշմարտութեամբ մերս նիւթական մարմնոյ հաղորդեալ՝ զայսոսիկ զխորհուրդս կատարեաց, եւ սա քահանայս որպէս մարմնոյ աչօք զգալի նիւթս կատարէ, այսպէս եւ մտացն աչօք ՚ի խօսելն՝ զքահանայապետն իւր Քրիստոս վկայ ասացելոցն, եւ բարեխօս ընդ աջմէ Հօր տեսանէ. զորոյ մեծամեծ շնորհսն առ բնութիւնս ոչ անտես առնել Հօրն թախանձէ, այլ միշտ սրբել զմեղս՝ նորա հեղմամբ արեանն յիշատակաւ։ Իսկ Հայրն նայեցեալ յՈրդւոյն անճառելի շնորհն, եւ ՚ի պատմութենէ բանիցն լուեալ զբազմապատիկ ՚ի վերայ մարդկան զաշխատութիւնն՝ տայ զխնդրուածսն, որպէս ուսոյց մեզ.
       «Զամենայն զոր ինչ խնդրէք ՚ի Հօրէ յանուն իմ, առնուցուք. զի եւ ինքն իսկ Հայր սիրէ զձեզ չափովն որով դուք զիս սիրեցիք »։ Եւ տայ զի՞նչ. նախ զթողութիւն մեղացն, եւ զհաշտութիւն ՚ի խռովութենէն՝ որպէս ՚ի սկզբանն, եւ ապա զՀոգւոյն շնորհ բաշխէ յամենեսեան ՚ի ձեռն սուրբ հաղորդութեան։ Այսքան եւ այսպիսի է աւանդութիւն եկեղեցւոյ, զխորհրդականս խօսակցութիւն առ Աստուած Հայր առնել1, եւ միջնորդութեամբ Որդւոյն զնա թախանձել, ըստ մերս փանաքի տեսութեան. իսկ ՚ի բազմաց հզօրագոյն իմաստնոց իմանալի է այլ բազում ինչ ՚ի սոյն խորհուրդ ազդեցութիւն բանից՝ յօգուտ մեզ եւ ամենայն լսողաց որք ցանկան զսէրն եւ զգիտութիւն Աստուծոյ աճեցուցանել ՚ի յանձինս։
       Զայս գիտելով տէր ասէր. «Ես եմ ճանապարհ եւ ճշմարտութիւն եւ կեանք. ոչ ոք գայ առ Հայր եթէ ոչ ինեւ ». զի մինչ չեւ եմք զնորա մարմնաւորութեան խորհուրդ եւ զսէր յիմանալիս մեր կոկորդ ծասքեալ, եւ հոգւոյ կերակուր եւ զօրութիւն զնոյն ընձեռեալ, ոչ կարէ նորա հայեցողութիւնն առ Հայր նայել. քանզի զիա՞րդ այս լինի առանց ազգակցին Աստուծոյ2, զորոյ քաղցրութիւն սիրոյն մարմնապէս ճաշակեցաք, առ իմանալին մտանել Հայր՝ ընդ որ չառաք զայսպիսի համարձակութիւն։ Իսկ նովաւ հանդերձ դիւր եւ հեշտ է առ նոյն մարդկան ճանապարհ. մի ամենայն ուրեք ծանուցեալ զկամս Հօրն եւ Որդւոյն, զի «Այս են, ասէ, կամք Հօր իմոյ, զի զամենայն զոր ետ ինձ Հայր՝ ոչ կորուսից ՚ի նոցանէ ». եւ զի Հայր այսպէս կամէր զկեալն հօտին, Որդին քաջ հովիւն ՚ի պէտս կերուցանելոյ զնոսին մեռաւ ՚ի վերայ նոցա։ Տեսանե՞ս անճառ միութեամբ3 հաւասար կամս. բայց սակայն կարապետ մեզ Հօրն գիտութեան եղեւ Որդին միածին, տնօրինական ներգործութեամբ, ըստ այնմ. եթէ զիս գիտէինք, այսինքն՝ ոչ զբնութիւնն, զոր եւ ոչ հրեշտակք ոչ գիտեն, այլ զառատութիւն քաղցրութեան սիրոյն , եւ զՀայրն իմ, ասէ, թերեւս այնու կարող լինէիք ճանաչել. զի ձեզ դիւրահաւատալի է մարմնաւոր աչաց հայեցուած, որով զիս նկատէք քանիմանալի մտաց՝ որով առ նա համբանայք ինեւ, ապա թերեւս այսուհետեւ կարէք զնա ճանաչել. յորժամ յիսս խորհրդոց լինիք վերահասու, զնա գիտասջիք։ Ուստի եւ զնորա խորհուրդսն մարմնապէս կերպարանեալ քահանայն, եւ եդեալ առաջի աչաց իւրոց եւ Հօրն առ ՚ի ստոյգ եւ անստերիւր գիտութիւն Որդւոյն, նորա ճանապարհաւն, նորա գիտութեամբն, միջնորդութեամբն եւ առաջնորդութեամբն մտանէ առաջի Հօրն, ըստ որում եւ առ հրաման. «Ոչ ոք ասէ գայ առ Հայր, եթէ ոչ ինեւ »։ Եւ խնդրէ ՚ի Հօրէ զհայցուածն միջնորդութեամբ Որդւոյն, զորս նոյն ինքն Որդին տայ, ըստ որում ասաց. «Ես առ Հայր երթամ , եւ զոր ինչ խնդրիցէք ՚ի Հօրէ իմմէ յանուն իմ՝ արարից զայն, զի փառաւորեսցի Հայր յՈրդի »։ Ո՜վ տէր իմ, եւ թէ դու խնդրոյն կատարողն առ Հայր քո յիշատակաւս եւ անուամբս, ո՞յր աղագաւ առաքես զմեզ ՚ի հայցուածս։ Զի յիս եւ ինեւ հանդերձ Հայրն իմ փառաւորեսցի ՚ի ձէնջ. քանզի վասն այնորիկ արարի զպատուիրանս նորա եւ մեռանիմ, որպէս զի զձեզ նորա փառաբանիչս հաստատեցից։ Արդ թէպէտ եւ ես եմ խնդրոյն կատարիչ, սակայն հօտդ իմ եւ անդամք՝ ինեւ հանդերձ Հօրն իմ լիջիք պատուամատոյց, եւ զանուն իմ եւ զտնօրէնութիւն նմին պատարագեալ՝ ՚ի նմանէ հայցեցէք զխնդիրսն, զորս կատարեմ համակամս նորին ձեզ։ Զայսպիսի պատուիրանս ընկալեալ՝ դնեմք առաջի զմարմնոյ նորին նշանակ Հօրն զգայապէս, եւ զխորհուրդն բանաւորապէս, եւ այնպէս բուռն հարեալ զյուսոյն մերմէ՝ զհաստատուն խարսխէն, զյաւիտենական քահանայապետէն՝ զկարապետէն զՅիսուսէ, նովաւ հանդերձ մտանեմք ՚ի ներքին կողմն վարագուրին իմանալի հայեցողութեամբ առաջի Հօրն, առ որ եւ խօսիմք1 ընտանեբար, իբրեւ հաղորդք նորին՝ Որդւով իւրով Յիսուսիւ Քրիստոսիւ, ասելով այսպէս.