Պատմութիւն Հայոց

Հեղինակ

Բաժին

Թեմա

 

Բայց իբրեւ եկն ոստիկանն ՚իԴվին, ապա եւ արքայ Սմբատ դարձեալ ՚ի փախստէութենէիւրմէ՝ գայ ՚ի սեպհական կալուածս տէրութեան իւրոյյԵրազգաւորս։ Իսկ իբրեւ դրունք գարնայնոյն բացանեւ աւուրքն ջերոտ զտեղի փոխաբերեցին՝ ապա ոստիկաննգունդս զօրաց բազմաց պատրաստեալ իբր հրոսակսարքային Սմբատայ, տայ ՚ի ձեռս թագաւորին Գագկայ եւյայլ եւս իւրոց նախարարացն եւ գաղտակծութեամբառաքէ դաւողս ՚ի վերայ նորա։ Իսկ Սմբատայզգացուցեալ ոմանց զդրժող դաւաճանութիւնն, ապա եւնա եւս տագնապելով ստիպեալ գումարէ զօր բազում եւտայ ՚ի ձեռս Աշոտոյ եւ Մուշեղայ որդւոց իւրոց եւհրամայէ զգուշանալ ՚ի ճանապարհացն։ Իսկ նոցաչուեալ եկեալ հասեալ ՚ի Նիգ գաւառ՝ տեսին, զիճամբար այլազգեացն բունեալ դադարեալ էր ՚ի հովիտսհարթայատակ վայրի միոջ առ ստորոտով լերինն, ընդորոց եւ թագաւորն եւս Գագիկ։ Արդ՝ իբրեւ այն այնպէսիմն նոցա ՚ի դիմի հարկանէին՝ ակամայ կամօք ապա ՚իմարտ պատրաստեցան, ոչ գիտելով զնենգութիւն զօրացիւրեանց՝ բնակչաց Ուտի գաւառի, որք են Սեւորդիք։Անդ ապա Աշոտ եւ Մուշեղ նախ ինքեանք իսկ անցեալյասպարիսի՝ շահատակեալ առաքինանային. եւբազմահանդէս քաջութեամբ հատեալ զռազմ պարու նոցազմիմեամբք արկանէին։ Իսկ իբրեւ խոր խոցեցաւպատերազմն եւ ասպատակն խառն ընդ միմեանս հաբան, յանկարծակի ապա զօրքն Ուտէացի ընդ կրունկն դարձեալըստ նենգապատիր խորհրդոյն՝ անդառնալի գնային ՚իկամս անձանց։ Իսկ վասնզի յայնմ կողմանէ զօրուն էրԱշոտ՝ յակամայ հարկեցաւ ընդ նոսին դառնալ յետսկոյս, զի ասպատակ այլազգեացն զօրացեալսաստկանային։ Իսկ Մուշէղ ՚ի մէջ թշնամեացն անկեալ՝բազում անհնարին քաջութիւնս ցուցանէր մինչ ՚իզարմացումն զամենեսեան ածեալ. սակայնմենամարտութեամբն ոչ կարացեալ դիմակաց լինելբազմութեանն՝ ձերբակալ զնա արարեալ տանէին առոստիկանն։ Իսկ նորա զուարթացեալ զուարճացեալ ընդըմբռնումն թագաւորազուն մանկանն Մուշեղայ՝խրախութիւնս բազումս յարդարէր զօրաց իւրոց։ Եւյայնմհետէ ապա նիւթ հրաբորբոք դառնութեան մտացգտեալ զայնպիսի յաղթութիւն՝ հրակիզութիւնսբազումս սփռեալ տարածանէ ընդ ոլորտս երկրի մերոյ։Եւ ՚ի միջօրէի իբրեւ ՚ի գիշերի մութ եւ մէգ եւմառախուղ եւ խաւար աղջամղջին պատեալ պաշարէրզԱսքանազեանս ազն. եւ ՚ի լծակս կշռոց եդեալզերկունս տագնապ տարակուսանաց՝ հակամիտեալկուտեալ գտանէին ՚ի վերայ մեր ծանրատաղտուկ անուրՀագարու առաւել քան զքարինս ձորոյն Նաքովրայ. վասնզի նետք հինից եւ տէգք Տեառն տեղացին ՚ի մեզ։Քանզի արմատ դառնութեան, զոր երբեմն խլեաց Տէր ՚իտանէս Թորգոմայ՝ կրկին շառաւիղեալ տնկեցաւյիմանալի յայգեստանս մեր՝ ՚ի փշահեղձ մացառսվերընծիւղեալ յեղծումն եւ յապականութիւն։

Եւ այնուհետեւ ահա սիրտ իմտանջեալ տագնապի տարակուսանօք եւ հաշեալ մաշի փորիմ ՚ի լալոյ, զի յանօրէնութեանց մերոյ այցելութիւնՏեռան անտես արար զմեզ. եւ ՚ի սեւաթոյր տխրութենէգործոց մերոց խեթիւ հայեցաւ ՚ի մեզ արեգակնճշմարիտ. եւ մատնեցաք ՚ի ձեռս ծանրասրտի երկրորդնՓարաւոնի եւ դառն գործավարաց նորա, որք առաւել եւսքան զանուր կաւափաղաղ աղիւսագործութեւանն վէ՛րս՚ի վերայ եդեալ՝ կործանեցին զմեզ անհնարինհարուածովք ՚ի վերայ հարուածոց։ Վասնզի իբրեւզմրրիկ հողմոյ շնչեալ ՚ի մեզ մահառիթ Իսմայէլեանօդն դառնաշունչ եւ ըստ նմանութեան փոշոյ պտուտաբարցնդեալ՝ ՚ի բաց զմեզ տարագրեաց ՚ի մեր բնակութենէ. եւ ըստ սաստկութեան ուղխից յորձանաց հեղեղեալողողեալ՝ արբոյց զհոգի յիմարութեան առհասարակ՝իբրեւ զոչխար ՚ի սպանդ զմեզ վարատեալ։ Եւ արդ սակսայսորիկ որ յիմումս շտեմարանի մտացս է տեսութիւնշարժութեան՝ շլացեալ եւ ունայնացեալ, ոչ բաւէբանիւ լնուլ զնպաստ խորհրդոյն ըստ զգալի աղէտիցսհասելոյ կալելոյ զմեզ։ Սակայն զհամարձակախօսնԵսայիաս յօժանդակութիւն ինձ բերեալ, զիիմաստասիրել եւ ողբալ ուսուսցէ զխղխայթս մերձաւորհարուածոցս բարկութեան եւ խրատու ողորմութեանՏեառն. «Զարթիր՝ ասէ, զարթիր եւ արի կաց. եւ դիտեաինձ աստ՝ Երուսաղէմ, զոր արբերն զբաժակնկործանման, զբաժակն սրտմտութեան, զոր արբերն եւթափեցեր. եւ ոչ ոք է յորդւոցն քոց, որ զքեզնմխիթարէ. ե եւ ըստ միւսումն ակնկալեալ, թէ «Ո՞ ընդիս տրտմեսցի, եւ ոչ ոք գտաւ մխիթարիչ ինձ. ե եւ ըստայլումն, թէ «Ո՞վ եղիցի տրտմակից ինձ. մի՛ թէբեկո՞ւմն քո կամ սասանութիւն սովու եւ սրոյ։ե Զիարդարեւ իսկ ըստ նախագուշակ տեսողին՝ ոչ կարենմխիթարել զմեզ որդիքն մեր՝ տարակուսեալք եւգերեալք եւ հալածեալք եւ սպանեալք եւ ննջեալք ՚իկիցս ամենայն ճանապարհաց։ Եւ յիրաւի ՚ի մեզ բղխեացայսպիսի մահաշշուկ հոտ դառնութեան, զի որովքպատուեցաքն եւ վայելեցաք յօրհնութիւն քաղցրութեանկամացն Աստուծոյ, ոչ ծանեաք զնա արժանապէս՝ յորմէզբարին կթեցաք. եւ ոչ գոհացաք զտուողէնմխիթարութեան, որով եւ պարտն պահանջէր։ Եւ սակսայսորիկ ապա նոքիմբք եւ խրատեցաք, եւ ապաեօթնպատիկ հատուցան մեղք մեր ՚ի ծոցս մեր։ Սուգառնու եւ ընդ մեզ մարգարէութիւնն ասելով. «Հրէաստան կործանեցաւ եւ խոնարհեցաւ փառքնՍիօնի։ե Վասնզի թողան իսկ ՚ի խնամակալութենէԲարձրելոյն աստուածաշէն եկեղեցիքն Քրիստոսի իբրեւզտաղաւար յայգւոջ եւ իբրեւ զհովանի մրգապահաց ՚իմէջ սեղխենեաց. եւ փայտատօք եւ մրճօք կործանեցինզդրունս նորա եւ հրկէզ արարին զսրբութիւն նորա, եւպղծեցին զխորան անուան նորա. եւ ժառանգութիւնՏեառն կոխեցաւ ՚ի գարշապարաց պղծոց եւ ՚ի խողականերկրապիշ անցաւորաց ճանապարհի. եւ անբիծ արեանցկղերց եկեղեցւոյ տարապարտ հեղաւ իբրեւ զջուր շուրջզԵրուսաղէմաւ։ Եւ ՚ի տանէ առաւել քան յօտարացբուսաւ արմատ դառնութեան. զի կարծեցեալ սիւնքոմանք ապստամբեցան ՚ի Տեառնէ, եւ զինեալք զլեզուսիւրեանց նանրութեամբ եւ անօրէնութեամբ՝ խօսեցանխոտորնակս թիւրս առաջի իշխանաց մերոց. եւ խաբեբայքեւ պատրիչք փոխաբերեցան ընդ արանց արդարոց եւստուգաբանից. եւ յաչս զօրավարաց մերոց եւ գլխաւորիշխանաց անարգեցան ստոյգ հովիւք հօտի Տեառն։ Եւստացան հովիւս բազումս ՚ի գայթակղութիւն իւրեանց. եւ սակս այսորիկ ստացաք նախատինս յարանց ստոց եւանզգամաց. եւ եղաք ՚ի կատականս ծաղու ազգաց, որքշուրջ էին զմեօք. եւ հօտք հանդերձ հովուօքյափշտակեցաք ՚ի խստաց ապստամբողաց ՚ի գերութիւնմատնեալք եւ վաճառակուր լեալք։ Իսկ այլք ոմանքսուրբ ձեռօք եւ ամբիծ սրտիւք զբազում գանից եւգելարանաց եւ կապանաց եւ խոշտանգանաց եւ բանտից եւանհնարին նեղութեանց զփորձ առին, եւ բարձանյերեսաց անիրաւութեանց այնոցիկ, որք բարձրացուցինիսկ զանարգանս մոլորութեան յանձինս իւրեանց. եւդիակունք ծառայից Աստուծոյ գէշ թռչնոց երկնիցարկան, եւ մարմինք սրբոց Բարձրելոյն ՚ի կերակուրսգազանաց տուան։ Եւ ոչ ոք գտաւ որ յինքեան բերէրզնախանձ Տեառն ամենակալի եւ ՚ի բաց տարեալ տրոհէր՚ի տանէ Տեառն զմշակսն անօրէնութեան. եւ կամեցողքայսպիսեացս ապա յիրաւի զանարգութիւն մոլորութեանյանձինս իւրեանց կրեցին։