29.
ԿԶՆՈՒՏՔ.
ԳՈԼԱՏԱԿ.
ԱՆՃԻՑ
ԱՆԱՊԱՏ
Մերձակից
ձորոյ
եւ
բերանոյ
Կոթայ
յարեւելից
կուսէ
կայ
բերան
անձուկ
եւ
երկարաձիգ
ձորոյ
Կզնուտների
գետոյն,
յանուն
գիւղիցն.
այլ
յի՞նչ
պատճառս
այսպէս
կոչեցին,
ոչ
գիտեմ,
ի
սակս
Կո՞ւզ
չորքոտանւոյ,
եթէ
Կզունեաց
տոհմի
հնոյ,
թէ
յայլ
ինչ:
Գեօղքն
զարդիս
կոչին
Գարանլըգ
կամ
Ղարանլուխ,
եւ
են
երեք,
Վերին,
Միջին
եւ
Ստորին.
բայց
մին
ամայացեալ
է,
իսկ
այլքն
երկոքին
բնակեալ
ի
Հայոց.
գլխաւորն
է
Ստորինն
`
հուպ
ի
ծովեզերն
աւելի
քան
100
տամբք,
եւ
Սուրբ
Աստուածածին
եկեղեցեաւ.
Վերինն
Կզնուտ,
90
տամբք
եւ
Ս.
Գէորգ
եկեղեցեաւ,
յանձուկս
ձորոյն
յարեւմտից
ջրոյն:
Զառաջինն
երեւի
Մեծ
եւ
Փոքր
մակակոչեալ
գիւղիցն,
զի
գրի
ի
յիշատակարանի
1673
ամի,
«
գիւղն
Կզնուտ
Փոքրիկ
»,
յորում
Գրիգոր
ոմն
քահանայ
կազմէր
«
ահիւ
եւ
դողութեամբ
զսուրբ
աւետարանս
…
ընդ
հովանեաւ
մեծահռչակ
Ս.
Աստուածածնին
Մաքինանց
»:
Յերի
կայ
Վերին
գեղջն
Գերեզմանոց
`
բազում
խոյաձեւ
շիրմօք
եւ
խաչաթոռովք,
յորոց
մի,
այլ
ոչ
հնագոյն
(1665
եւ
6
ամի
)
է
այս
(
Թիւ
17),
համառօտ
արձանագրաւս.
Սուրբ
Խաչս
բարեխաւս
Զաքարին
եւ
կենակցին.
Յելից
Կզնուտների
ձորոյն
`
կայ
միւս
կամ
կրկին
ձորակք
փոքունք
նուազ
ջրով,
յորոց
մին
կոչի
Վարդենոց
գետակ,
եւ
յայլազգեաց
Թուխուդլու.
զմիւսն
ի
դէպ
է
կոչել
յանուն
Զօրախաչի:
Երկոցուն
եւս
վերնակողմանք
անշէնք
են.
յառաջնումն
մերձ
ի
ծովեզերն
է
գիւղն
Ապտալ-աղալը,
հայաբնակ,
40
տամբք,
եւ
Ս.
Աստուածածին
եկեղեցեաւ:
Ընդ
մէջ
սորա
եւ
Ստորին
Կզնուտ
բղխեն
աղբերք
մանունք
եւ
թափին
ի
ծովն:
Յելից
հարաւոյ
նորին
կայ
Ալի-ղըսըխ
կամ
Ալի-ղըսախ
գիւղ,
նոյնպէս
հայաբնակ
85
տամբք
եւ
Ս.
Պետրոս-Պօղոս
եկեղեցեաւ:
Թուի
ինձ
եթէ
երկոքին
սոքա
գիւղք
իցեն
Վերին
եւ
Ստորին
Վարդենիք
նշանակեալք
ի
հին
ցուցակի
գեօղից
Գեղաքունւոյ:
-
Յերկրորդում
ձորակին
նշանաւոր
տեղի
է
Զօրախաչ
կամ
Զօլախաչ
գիւղ,
յանուանէ
մեծի
միատարր
խաչվիմի
իբրեւ
4
Չ.
բարձր,
եւ
մի
Չ.
լայն,
որ
ունի
եւ
պատուանդան
եւ
քանդակս,
պատուեալ
եւ
յայլազգեաց.
կանգնեալ
է,
ըստ
Ջալալեանի,
ի
յիշատակ
որդւոյ
Հասանայ
ուրումն
իշխանի:
Եկեղեցին
Ս.
Գէորգ
յարեւմտից
գեղջն
կայ
ի
բարձրավանդակի,
առ
որով
եւ
գերեզմանք
վաղեմիք.
յորոց
ի
միումն
վէմ
սեւորակ
`
նշանաւ
վարդապետական
գաւազանի,
եւ
արձանագրաւս:
Դաւիթ
յաղաւ
(
թս
)
յիշեցէք.
Առ
ընթեր
սորին
է
ա
'
յլ
խաչվէմ
`
յորում
դարձեալ
յիշի
անուն
Դաւթի,
այսու
արձանագրութեամբ.
Յանուն
Աստուծոյ
ես
Դաւիթ
Երէց
կանկնեցի
զԽաչս
յիշատակ
հոգւոյ
իմ
ծնողաց
(
եւ
)
իմ:
Թերեւս
Շողագացի
Դաւիթն
է,
եպիսկոպոսն:
Բնակիչք
Զօրախաչի
Հայք
են
աւելի
քան
150
տուն
եւ
1400
ոգիք:
-
Կիսով
փարսախաւ
ի
Հս.
Զօրախաչի
կայ
փոքր
գիւղիկ
կամ
հանգրուան
Վերին
Ալի-ղըսախ:
Սիմէոն
կաթողիկոս
յիշէ
եւ
զԱնապատ
(
վանք
)
Վարդենեաց,
որոյ
որպէսն
անծանօթ
է
ինձ:
Թերեւս
իցէ
կոչեցեալն
Անճից
անապատ.
Ս.
Մինաս
եկեղեցեաւ,
որում
`
յամի
1670
ընծայեն
Վարդենեցիք
աւետարան
մի,
կոչելով
զինքեանս
`
Վարդենենց
ճամիաթս
(
ժողովուրդ
).
եւ
ստորագրութեամբ
վկայեն
զատ
յայլոց
`
Մկրտիչ
պարոնտէրն
Շողագայ,
եւ
Կիրակոս
տանուտէր
Կանիսէի.
միւս
եւս
տեղի
կամ
գեօղ
`
անծանօթ
յայժմուս,
եւ
թերեւս
նոյն
ընդ
Կնիքն
վերոյիշեալ:
-
Առընթեր
Վարդենոց
ձորոյն
է
Ազնուաձորն,
որպէս
կոչի
ցարդ
գետն
այլազգական
թարգմանութեամբ
Կիւզէլ-տէրէ,
յերկուց
առաջից
ձուլեալ,
յորոց
մին
կոչի
այսպէս
ի
համանուն
բարձր
(
իբրեւ
11000')
լեռնէ
իջեալ,
միւսն
`
յարեւմտից
կուսէ
`
Շահպուլագ
կոչի.
ոմանք
Քօլատակու
գետ
(
կամ
Գոլատակ
)
կոչեն:
Գեօղն
Կիւզէլ-տէրէ
փարսախաւ
հեռի
ի
ծովէն
`
կարի
ընդարձակ
է
իբր
200
տամբք,
յարեւմտից
կուսէ
գետոյն
ի
տափ
մի
ձորոյն,
Ս.
Աստուածածին
եկեղեցեաւ:
-
Ի
հանդիպոյ
յարեւելից
կուսէ
(
յաջմէ
)
գետոյն
կայ
հին
գերեզմանատեղի
եւ
մատուռն
աւերակ
ի
նմին:
Ի
հարաւակողմն
գեղջն
աղբիւր
մի
է
բարեհամ.
եւ
ժամաւ
եւ
աւելի
ի
Հս.
կուսէ
կայ
այլ
գիւղ
համանուն,
այլ
լքեալ
եւ
ամայի:
Ի
ձորահովտի
աստ
խնդրելի
է
եւ
«
Քոլատակու
անապատն
`
որ
է
անուամբ
Ս.
Աստուածածնին
»,
ըստ
Սիմէոնի
կաթողիկոսի,
ի
թեմի
Մաքենոց
վանաց:
Մերձ
ի
ծովեզերն
`
յաջմէ
`
որ
է
յարեւելից
գետակին
`
կայ
Քէօլաղռան
կամ
Գօլտըն-գըռան
(
համետաբեկ
)
գեօղ
հայաբնակ
առ
քարաբլրով,
75
տամբք
եւ
Ս.
Գէորգ
եկեղեցեաւ: