15.
ՀԱՆԳԱՄԱՆՔ
ԵՐԿՐԻՆ.
ԾՈՎԱՏԱՓ
ՍԵՒԱՆԱՅ
ՀԻՒՍԻՍԱՅԻՆ
մասն
Սիւնեաց
`
որ
է
երկիր
զուգակից
գաւառացն
Գեղաքունեաց
եւ
Սոդից,
մի
ի
յաւէտ
սքանչելատեսիլ
մասանց
է
բովանդակ
Հայաստան
աշխարհի,
ընդարձակ
եւ
կապուտակ
կոնքովն,
եւ
շրջապարոյր
բարձրակառոյց
շրթամբք
նորին.
համայն
եւ
պայծառութեամբ
օդոց
եւ
ջուրց,
պաղպաջմամբ
պորփիւրեայ
քարալերանց,
վայրենագեղ
բուսաբերութեամբ,
երէովքն
եւ
լուղականօք:
Ի
միջոյ
բարձրատափ
սահմանորդ
աշխարհաց
Այրարատայ,
Գուգարաց,
Ուտիոյ,
Արցախոյ
եւ
բնիկ
Սիւնեաց,
բարձրագոյն
եւս
կառուցեալ
սա
`
հին
հրաբուղխ
ներգործութեամբք,
արդ
իբրեւ
մեծ
տաշտաձեւ
բաժակ
մի
բիւրափայլ
`
թուի
ի
բնաբոյս
յատակէն
կարկառել
յերկինս.
զխոժոռութիւն
իսկ
ժայռիցն
`
խաժագոյն
ալեօք
զուարթացուցեալ,
եւ
զսաստկութիւն
ձմերային
եղանակին
`
գարնանային
առոյգ
ծաղկաբերութեամբն
մոռացուցեալ:
Ծովակն
եւ
տաշտն
կամ
շրջապատ
երկիրն
`
զնոյն
զմի
ձեւ
ծովուն
ունին,
ընդլայնեալ
յարեւելից
հարաւոյ,
ձգելով
ընդ
հիւսիս
արեւմտախառն,
եւ
անձկանալով
`
տկաձեւ
իմն
քան
ձուաձեւ.
զի
նեղ
ի
հիւսիսային
մասին,
եւ
եւս
նեղանայ
ի
միջակողմանն,
վասն
երկուստեք
ցամաքին
անդանօր
ի
ներքո
խաղալոյ,
յարեւելից
`
բարձրակարկառ
հրուանդանաւ,
իսկ
յարեւմտից
կուսէ
`
ցածագոյն
ցամաքակղզեաւ:
Իբրեւ
զքառորդ
կամ
զ
2/7
մասն
բովանդակ
շրջատափ
երկրին
ունի
ծովն
այն,
1200
քառակուսի
բնամղոն
տարածութեամբ,
150
շրջապատաւ,
եւ
իբրեւ
70
ընդ
երկայնն,
34
լոյնագոյն
մասնն
հարաւային,
եւ
կիսով
չափ
նորին
`
հիւսիսակողմն:
Եւ
է
իբրեւ
6000
(5996)
ոտնաչափ
բարձր
յերեսաց
Պոնտոս
ծովու.
յորմէ
յայտ
է
զի
բարձրագոյն
եւս
է
պարատափն,
գրեաթէ
քան
զամենայն
ընդարձակ
բարձրաւանդակս
աշխարհիս
Հայոց,
քան
զԿարին
եւ
զՎանանդ,
եւ
զայլս:
Իսկ
շուրջ
պատուար
սահմանափակ
լերանցն
`
երեք
եւ
չորք
եւ
հինգ
հազար
եւս
ոտնաչափ
բարձրագոյն
կատարս
ունի.
են
եւ
ի
միջոցի
եւ
ի
կռան
տաշտին
լերինք
անջատք
կամ
շեղջաձեւք,
ոչ
սակաւ
բարձունք.
եւ
գրեաթէ
ամենեքին
զհրաբղխի
հատուած
արտայայտեն,
իբրու
հասարակաց
խառնարան
ունելով
զծովակն
ծաւալասփիւռ:
«
Մարթ
է,
ասէ
ոմն
ի
գիտնոց,
առանց
ինչ
աւելազանցութեան
նմանեցուցանել
զլիճն
այն
`
կապուտակ
կապերտի
`
տարածելոյ
ի
պորփիւրեայ
տաշտին:
Լերինք
պորփիւրեայք
`
ամենայն
հնարաւոր
զանազանութեամբ
կարմիր
եւ
մանիշակային
գունոց.
հանեոյն
նոցին
եւ
քարաժայռք
ի
սպառ
անհեդեդ
կերպարանօք.
ամենայն
ուրեք
պորփիւր,
նաեւ
յամենեւին
անշուք
շինուածս
(
օրինակ
իմն,
յախոռ
մի,
որոյ
որմունք
կանգնեալ
էին
ի
կոշկոռոց
գեղեցիկ
վիմիս
).
հող
դիւրափուխր
թխորակ
կարմրայատակ
`
կազմէ
զարտորայսն,
զորս
շուրջ
պարփակէ
երէզ
թխականաչ.
երեւո
~
յթ
զարմանասքանչ
»:
