Սիսական

7. ԲԱՐՔ ՍԻՍԱԿԱՆ ՍԵՐԸՆԴՈՑ. ԲԵՐԴՈՐԱՅՔ 

Առիթ իմն այսպիսւոյ  բնաւորութեան լինէր եւ երկրին բնութիւն եւ դիրք, լեռնաշատ գոլով եւ ամուրս ապաստանի բնականս եւ ձեռագործս ընծայելով, ազատաբարոյութեան տածիչս, որք եւ մի ի նշանաւոր երեւութից են աշխարհին, յոր սակս հին աշխարհագիրն յետ սակաւուց բերոց երկրին կնքէ զբանն, « եւ ամուր տեղիք » նոյնպես, եւ սեփական պատմիչն ( Օրպելեան ) անդստին յետ անուանց գաւառացն յաւելու. « Ամուրք անառիկք ի սմա, որ ի մարդկան հնարից հեռացեաք են, բայց միայն թէ Տէր մատնեսցէ ». դարձեալ. « Ամուրք գովելիք, անվախ եւ անսասան եւ հնարից մարդկան ». ապա թուեալ յանուանէ  իբրեւ քսան եւ չորս բերդս, յաւելու. « Եւ այլ եւս յոլովս, զորս աւելորդ համարեցաք գրել »: Եւ յետոյ այլ ուրեք վասն Բաղաց թագաւորութեան միայն որ ի ԺԱ- ԺԲ դարու, ասէ բերդս ունել 43: Նշանակեալքն ի պատմչէն Սիւնեաց ն սկզբան անդ բանիցն եւ յիշեցեալքն յայլ եւ այլ գլուխս, եւ ի ցանկի գիւղորայից կամ յայլոց. այսոքիկ են, այբուբենական կարգաւ, յորոց շատք ծանօթասցին ի տեղադրութեանս, եւ ոչ սակաւք անծանօթք: Ազնաբերդ, Ադընճոց բերդ, Անապատ բերդ, Անգոկաբերդ, Արփաբերդ,  Բաղաբերդ, Բաղակայ բ. կամ Քար Բաղակու, Բարկուշատու բ. Բերդ, Բարդաթաղ, Բերդաձոր ( գիւղ ), Բերդատակ գ., Բերդի գլուխ, Բերդիկ ( յԵրնջակ ), Բերդիկ ( ի Բարկուշատ ), Բերդի մայր գ, Բղենոյ բ. Բոլորաբերդ, Բորոտնոյ բ., Բորտոյ բ, Գեղաքունոյ բ, Գեղի, Գիլաբերդ, Գրհամ, Դայեկի քար, Դղեակ Խոսրովու, Եղնաքար, Երնջակայ բ, Եօթնաբերդ ( վիճակ ), Ընջղակաբերդ, Լիզբերդ, Խոզաբերդ, Խոժոռաբերդ, Ծիծեռնաքար, Կապան որ է Բաղաբերդ, Կապույտ բ, Կարճաւան, Կաքաւաբերդ կամ Կաքաւուց քար,  Կկուաքար կամ Կըկոց քար, Համբատայ բ., Հայբերդ, Հրաշակաբերդ. Հրասեկայ բ., Ձագաբերդ. Ձագեձորոյ բ., Ճանճի բ., Մացրի, Մեղրոյ բ. Նորբերդ ( ի ճահուկ )  Նորբերդ ( ի Վետի ), Շահապօնից բ. Շամբ, Շլորուտ,  Որձաբերդ, Որձաքար, Որոտն, Ուռաց-քար, Պահու բ., Պաղաբերդ, Պելեւ, Պուղաքար, Պուղտաբերդ, Սիւնեաց բ.,  Սմբատայ բ. Սուլիմաբերդ, Վահանայ բ., Վայոց ձորոյ բ., Վժնաբերդ, Ցախացքար, Ցուր, Քաշէթաղուց բ.

Եթէ նոյնք եւ եթէ օտարք յանծանօթից սոցին ` ոչ գիտեմ, յիշին արդ եւ թուրք անուամբ բերդորայքս.

Ագգալէ ( Սպիտակ բ. )    

Գըզըլճա ( Կարմիր )

Կէավուր գալէսի

Սագսըղան գալէսի ( Կաչաղակի կամ Անծեղի բ. )

Քէչի գալէսի ( Այծուց բ. ):

Իսկ ըստ դրիցն ` որպէս վերագոյնդ ցուցաւ, Սիւնիք ` յարեւմտից միայն ունէր սահմանորդ զբնաշխարհն Հայաստանեայց, իսկ յայլ ամենայն կողմանց զխորթացեալսն, զԳուգարս, զԱրցախ, եւ զայլս. վասն որոյ եւ լեզու բնակչաց իւրոց ընդ եզերական բարբառս Հայոց համարեալ լինէր ` հանգոյն այլոց հնգիցն կամ վեցից, որպիսիք Կորճայն, Տայեցին, Արցախացին, եւ այլն: Բայց արժան է արտաքոյ այսր վայրենութեան եւ օտարաձայնութեան ` ունել զպատրաստի Ծովուն Գեղամայ, ուր երիցագոյն սերունդք Հայկայ սփռեցան, եւ հարուստ դարս հարազատաբար Հայկազունք կոչէին, որպէս ի վեպդ նշանակեցաք. եւ ի դէպ էր որիշ իմն աշխարհ համարեալ զայն, ըստ անհաղորդ բնութեան երկրին, որպէս ի տեղագրին ցուցցի: