Սիսական

32. ՁՈՐԱՀՈՎԻՏ ԵՒ ՎԱՆՔ ՄԱՔԵՆԵԱՑ. Հ. ՍՈՂՈՄՈՆ

ՁՈՐԱՀՈՎԻՏ ՄԱՔԵՆԵԱՑ, ընդ մէջ կալով Սոդից եւ Վանեվանայ, անձուկ եւ փոքրասահման է. եւ կոչի այսպէս յանուն գերահռչակ վանացն, որ զի յայլազգեաց Գզըլ-վանք ( Կարմիր վանք ) կոչի, նոյնպէս եւ գետակն, այլ ի սկզբանն Ալլահ-կեօլ-չայ. զի ելանէ ի համանուն լճէ Փորակին, եւ կտրելով զպատուարս լերանց սորին ` իջանէ խաղայ ընդ Հս. ի ծովն Գեղամայ, յերկուս բերանացեալ. այլ ի վերայ երեք առաջք են նորա ` որք առ Մաքենոցաւ միանան. աստի եւ անդր կոչի եւ Եարփուզլու, յանուն գլխաւոր գեղջն մերձաւորի ի ծովն: Ի գլուխ ձորակացն կամ աղբերաց գետոյս ` կան արկու լճակք սակաւ ինչ մեծագոյնք քան զՎանեվանայ ծովակսն,  եւ այլք փոքրագոյնք, աւելի քան զտասն ի բովանդակ Փորակին: Հազիւ չորք կամ հինգ բնակութեան տեղիք  չէնք  նշանակին ի ձորահովտիս Մաքենեաց, յոլովագոյն բնակութեամբ Թաթարաց. բայց առաջինն, Զաղալու ` հայաբնակ է 60 կամ 70 տամբք, յեզր ծովուն յարեւելեան սահմանածայրն: Առ սովաւ յամին 1882 ի քարափան ուրեք գտաւ բեւեռագիր արձան ինն տող. իսկ ի բարձրաւանդակի հին գերեզմանատեղւոջն ` նշանաւոր է անդրի երիվարի բնականին մեծութեամբ: - Եարփուզլու ` յաջմէ ` որ է յարեւելից գետոյն, կիսով փարսախաւ եւեթ հեռի է ի ծովեզերէն (40 տամբք Թաթարաց ): - Գզըլ-վանք երկու մղոնաւ ի վերոյ ( ի հարաւոյ ) առ գետովն, 45 տամբք նոցին: - Չամուրլու մղոնաւ ի Մ. Հր. նորին, 25 տամբք. եւ մերձ ի գետաբերանն Գըրգ պուլագ, որ նորաշէն թուի, հայաբնակ, 50 եւ աւելի տամբք: Հանդէպ նորին յաջմէ գետոյն նշանակի աւերակ գեօղ Գզըլ-Դաշ, թերեւս Կարմիրշէնն Սիմէոնի կաթողիկոսի: Ընդ մէջ գեօղիցս յիշեցելոց երեւին ընդարձակ տեղիք աւերակաց, պարսպօք եւ աշտարակօք եւ եկեղեցեաւ, զոր տեղացիքն ասեն ` ի հնումն Ազատ քաղաք կոչեցեալ, ըստ գրութեան ինչ Պետրոսեան Պօղոս վարդապետի, որում ասէին Սեւանցիք ` ազատագիր եւս ունել ի Շահից Պարսից վասն ապահարկութեան տեղւոյն, եւ պահիւր յԷջմիածին:

Մաքենոց մենաստանն բազմադրուատ, հնագոյն հռչակաւ քան զայլսն ամենայն յերկրիս Գեղամայ, յայսպիսեաց միջի օտարաբնակ շինից ` կիսականգուն կիսաւեր կայ յարեւելից հարաւոյ Չամուրլուի եւ Գըզլվանք գեղջ, ( ըստ կարմրագոյն նիւթոյ քարանց շինուածոցն ): Ի հնումն եւ գիւղն եւ վանքն նովին միով անուամբ կոչէին Մաքենոց կամ Մաքենեաց կամ Մաքենոցաց, այլ եւ Մաքեստենից. ո՞, յումէ՞ առեալ զկոչումն ` ոչ գիտեմ. զի սովորաբար վաներն կամ անապատքն ի շինէն առնուն. իսկ վասն այսր տեղւոյ ասի այդպէս կոչիլ մենաստանին ` սակս մաքենի կամ օդենի նիւթոյ զգեստուց միանձանցն, յորմէ ապա եւ գեօղն: Մի ի հնագոյն կրօնաւորանոցաց է սա, աներկբայ յառաջ քան զ ' Ը դար, թերեւս զուգակից այրարատեան հին վանորէիցն միաբանակեցաց, եւ ըստ այսմ ` յատկապէս յիշեալ եւ պատուիրեալ ի ծերոյ անտի բնակելոյ ի վանս Ակոռոյ ` ի լերին Մասեաց, առ իշխանն ապաշխարող, երթեալ բնակեալ ոչ յանապատս, այլ ի վանս միաբանից, « յԵրաշխաւորսն կամ ի մաքենոց ». այլ զհամբաւի հարաւ ի սկիզբն եւ ի բովանդակ Ը դարու, յերկուց ( թերեւս եւ երից ) Սողոմոնից. յորոց երիցագոյնն ` յառաջին կէս դարուն, վասն շինութեան եւ բարեկարգութեան վանացն եւ իմաստութեանն եւ սրբական վարուցն, միանգամայն եւ յորոշումն յայլոցն ` կոչեցաւ Հարանց հայր. եւ ի վերայ այլոց պիտանի գործոց ` յաւել մեզ զպանծագոյնն ըստ կրօնական եւ ըստ դպրութեան հրահանգաց, զՏօնական մատեանն, մի ի նշանաւոր եկեղեցական գրոց Հայաստանեայցս. զոր Այրիվանեցի ժամանակագիրն ` ի սկիզբն Ը դարու ցուցանէ հրատարակեալ, ի միջոցի ՃԾ-ՃԿ թուականաց (701 - 711) գրելով, « Հայր Սողոմոն արար զՏօնականն ի Մաքենիսն », թերեւս զսկզբնաւորութիւնն. զի բուն յառաջաբան նորին իսկ գրոցն ` վկայէ ի ՃՂԶ թուականի, որ է 747 ամ Փրկչին. եւ զհեղինակէն ասի հին եւ խրթին եւ բարձր ոճով. « Այր ոմն իմաստուն ` որոյ անուն Սողոմոնովն, ոչինչ հարուստ ամօք նախագոյն եղեալ յաշխարհէ արեւելից ` Դաշնաւոր անուանեալ ծովուն Գեղաքունեաց, վանաց վանական Մաքեստենից ուխտական, սրբազանից արանց առաջնորդ … հաստատեալ կանոն տօնից, ժողովոց, եւ զվսեմական արտադրութիւնս հոգէպատումն ճառից պատմութեանց, եւ զժողովուց արդարոց զզինուորական գովութիւնս … ծովացեալ բանն Աստուծոյ եւ գերապանծեալ գիտութիւն նորա յորդահոս ` ելից զվայրս զայս … Սա է ծովն տիեզերական ` զոր ասաց նախագոյն մարգարէիցն Մովսէս, թէ Հոգին Աստուծոյ շրջէր ի վերայ ջրոց, որում հովանաացեալ Հոգի Աստուծոյ ` զայր եւ երթայր ի վերայ ծովուս այսորիկ, ծնանելով ի սմա զկայտառունս վայելչատեսակաւ: Սա է լեառն բարձու աստուածական ցողով պարարեալ, որով խրախանան ի սմանէ եւ ի ճարպոյ սորա հոտք եւ հոտապետք, անդաստան հովուաց լերինն գեղեցկութեան, ի բազմաց լսելիս եւ ի քիմս … « Սա առակաւոր բանն Աստուծոյ որ յաւետարանսն, թէ Հանէ ի գանձէ իւրմէ զնորն եւ զհինն. վասն զի սա շարադրեալ օրինաւոր մասամբք, հնախօսեան վկայութեամբք, զարմազան նորոգ պատմութիւնս ». եւ այլն: Եւ համառօտիւ զբովանդակութենէ Տօնական գրոցն ասէ կանխաւ. ի « սկզբան տարւոյն մինչեւ ի կատարումն նորա, որ ունի զընթերցումն գիշերային պաշտամանն, զտէրունական տօնից եւ զյիշատակ սրբոց մարգարէից եւ զառաքելոց եւ մարտիրոսաց եւ հայրապետաց եւ թագաւորաց »:

Այսպիսւոյ խոհական եւ հոգելից առն ` եղեն եւ աշակերտք արժանաւորք, յորս գերազանցեալն բնաւից յառաջին ամս Ը դարու, Ստեփանոս իմաստասէրն գէտն Սիւնեաց. որ ըստ գրելոյ համանուան պատմչին ( Օրբելեան ), յետ զարգանալոյ « ուսմամբ ի տան կաթողիկոսարանին Հայոց ( ի Դուին )… Հրաժարէր ի բազմամբոխ քաղաքէն, եւ գնայր ի համբաւատենչ եւ ի մեծասքանչ հանդիսարանն, ի հրեշտակերամ կրօնաստանն սուրբ եւ յաստուածաբնակ առաքինարանն Մաքենոցաց, առ աստուածազգեաց եւ սերովբէատիպ Հարանց հայրն Սաղոմոն, որ էր Էգոնոմոս մեծի ուխտին, որ պայծառանայր յայնմ ժամանակի մեծամեծ ճգամբք եւ անտանելի խստամբեր վարուց … եւ անդ տուեալ զանձն ի մեծամեծ տքնութիւնս եւ յանըմբերելի վարս մշտաջան առաքինութեանց »: Յետ ամաց ինչ եկն առ Սողոմոն ա ' յլ ոմն այր զարմանալի այլով կարգաւ. - մեծ նահատակն եւ Տէրն Գողթան Վահան, - մինչ եդեալ էր ի մտի « գնալ ի դուռն արքունի ( Ամիրապետին ), եւ յայտնապէս խոստովան լինել զքրիստոնէութիւնն … Եւ հասեալ ի վանսն Մաքենոցաց ` ծանուցանէ զամենայն ` հօրն ` ստուգութեամբ … Եւ ընդունէր ի նմանէ յորդորական խրատս եւ քաջալերութիւնս որ ի Քրիստոս. որում անուն էր առաջնորդին Սաղովմոն, եւ հաղորդէր մարմնոյ եւ արեան Տեառն ` ի տօնի Սուրբ Խաչին … նա եւ տեսիլ իմն սքանչելի ցուցաւ ( նմա անդ ), լոյս անճառելի երեւեալ եւ ձայն լսելի եղեւ որ ասէր, Քաջալերեաց, Վահան, եւ այլն … « Ես ամենեցուն փառատրելով զԱստուած ` յուղարկեցին զնա մեծաւ սիրով եւ արտասուօք »: Սուղ զկնի այսր բարւոյ դիպուածի ` չար մեծ հանդիպի վանացս Մաքենոցաց, որպէս եւ այլոց կողմանց Գեղամայ եւ Սիւնեաց, զոր խառնակ իմն պատմէ Օրբելեանն, որպէս եւ այլուր յիշեցաք. զերկուս նման դէպս ի մի ձուլեալ, զՄրուանացն եւ զԲաբանայ: Առաջինն էր անուանի ոստիկանն ` ( յետոյ ամիրապետ ), որ յամի  734 առաքեցաւ ի Հայս եւ ի Հոնս. Օրբելեանն ( ասէ յամի 727) « ելանէ … աշխարհաւերն Մրվան բազում զորոք ի Հայս եւ իբրեւ հուր սաստիկ այրեաց եւ հրդեհեաց զգեցեկութիւն աշխարհիս ». եւ ընդդէմ սորա ասէ Վասակայ Սիւնեաց նահապետի ածեալ զԲարանն պարսիկ, որ յետոյ ուրեմն յամի 821 եկեսդ է. իսկ  զարդիս ոչ է յայտ յոյր ձեռն եհաս վնասն. այլ ստոյգ է պատմեալ աւերումն վանացն. « Բայց կրօնաւորքն  նախիմաց եղեալ եւ յերկուս բաժանեալ, կէօքն  գնացին ընդ հօրն Սողոմոնի … ի գաւառն Շիրակայ ի սուրբ ուխտի Զրեսկ … եւ կէսքն գնացին յԱղուանս … ի Միհրներսեհայ վանքն ` որ է Ջրվշտիկ »: Դարձեալ սխալէ աստանօր Օրբելեանն  ասելով վասն Հօր Սողոմոնի ( զոր Սաղոմ կոչէ ), թէ ոչ էր առաջինն ` « որ Հարանց հայր կոչեցաւ, այլ նորին աշակերտն ». ընդ հակառակն, երիցագոյն պատմչին Յոհվ. Կաթողիկոս, առանց յիշելոց  զպատճառսն, ի ճառելն զՍողոմոնէ կաթողիկոսէ  ասէ. « Բազում առաքինաջան երկոց զանձն տուեալ ի մեծ ուխտին Մաքենոցաց, այլ եւ վարժեալ եւս էր ( անշուշտ անդ ) ի փիլիսոփայական արուեստս, եւ առաւել եւս հմուտ լեալ փսաղտութեան կրթանաց: Եւ վասն զի ի ժամանակս Սողոմոնի Հարանց հօր ` յերկուս լինէր բաժանեալ ուխտն Մաքենոցաց, եւ Հայրն հարանց հասարակ բաժնիւ կրօնաւորական դասուն երթեալ բնակէր ի Զրեսկ ` որ ի Շիրակ գաւառի, զհետ նորա եւ այս եւս Սողոմոն չուեալ գնայր », եւ այլն: Ոչ յիշի դարձ Սողոմոնի անդրէն ի սիրելին իւր դաստակերտ, այլ եթէ անդ գրեաց եւ աւարտեաց ըստ հին յիշատակագրին զՏօնականն յամի 747, ապա եւ անդրէն դարձեալ էր եւ ի նմին հանգուցեալ. բայց, ցաւէ, զի չեհաս մեզ ի գրոց ` յիշատակ հանգստարանի նորին, առ որ կենդանեաւն դիմէին ամենեքին ի սատար սրբութեան եւ գիտութեան. զոր օրինակ կաթողիկոսն Աղուանից յառաջնում քառորդի Ը դարու ` կոչեաց զնա ի խրատել ողոքով եւ անիծիւք ` զիշխանս աշխարհին իւրոյ վասն խոտորագնաց վարուցն եւ ազգախառն ամուսնութեանց: - Իսկ Սողոմոն աշակերտն ` յետոյ կաթողիկոս ` եհարց « զվարդապետն իւր Սողոմոն որ Մաքենեցացն էր հայր, եւ նա գրով ուսոյց » զպատճառս հակառակութեան Յունաց ընդ Հայս, վասն ոչ ունելոյ զինն դասս քահանայութեան, եւ Հայոց ` յընտրութեան Աբրահամու ի կաթողիկոս ` կոչել զնա պատրիարք, զկաթողիկոսն Աղուանից ` արքեպիսկոպոս, եւ զեպիսկոպոսն Սիւնեաց ` մետրապօլիտ: Այլ շատ լիցին այսոքիկ ի յիշատակ բազմարդիւն եւ բազմաշնորհ Հօրն այն հարանց եւ պարծանաց Մաքենոցաց: -

Համանուն նորին եւ համանման երկրորդն Սողոմոն մինչ հասեալ ի խորս ծերութեան ` տքնէր տակաւին ի Զրեսկ, հրաւիրեալ եւ երթեալ ի կաթողիկոսութիւն տանս Հայոց, առ ի սեւել, որպէս ասէր, զծիւրեալ դէմսն ի շարս նախորդացն ի մեծի կաթողիկէ եկեղեցւոջն, ի սուղ եւ ի լոկ տարեւոր ժամանակի հայրապետութեանն ` անմոռաց երախտեօք հոգացաւ նորոգել զվարժոց մանկութեան իւրոյ. զոր եւ ընդ նշանաւոր դէպս ազգիս նշանակէ համառօհիւ ժամանակագիր ոմն. « ՄԼԷ թուին ` Տէր Սողոմոն շինէ զՄաքենիսն ». այն է ստուգիւ ամ Տեառն 788: - Հազիւ քառասուն ամաց ի վերայ անցեալ վերաշինութեանն ` միւսանգամ եհաս նմին քանդումն ի վերոյիշեալ բնակալէն Բաբանայ աղանդասար պարսկէ, որ ոչ շատացեալ կոտորածիւ Գեղաքունեաց, « եւ զմեծ մայրաքաղաքն Մաքենոցաց վանսն այրեաց. եւ էր թիւս Հայոց ՄՀԶ ». (827): Այլ յետ սակաւուց յանկանել նորա ի ձեռս քաջին Սահլի, ընդ այլսն սկսանէր վերստին շինութիւն առնուլ եւ տեղիս այս, մանաւանդ զի յայնմ հետէ ցդար մի ` խաղաղութեամբ տիրեցին եւ պայազատեցին Հայկազունքն Սիսականք ` տեարք Գեղամոյ, յորում ժամանակի յամին 844 յիշատակի Ստեփաննոս Մաքենոցաց վանական, ընդ ձեռնարկողս պայմանագրի տուչութեան Տաթեւու ի կալուած եպիսկոպոսարանին. սմա աշակերտէր միւս եւս պարծանք Գեղամայ եւ հեղինակն Սեւանոյ վանաց ` մեծանունն Մաշտոց, որոյ հայր ` Գրիգոր երէց Եղիվարդեցի ` ի ժառանգաւորաց Ս. Թէոդորոս եկեղեցւոյ, ի բռնութենէ Տաճկաց կողմանցն խոյս տուեալ եկեալ էր ի գաւառն Սոդից, եւ աստ « ծնաւ զգեղեցիկ աղաւնին Քրիստոսի ` զՄաշտոց », որպէս գրէ առ կենդանեաւ իսկ սորին ` աշակերտ իւր Ստեփաննոս, եւ ետ « ի ձեռն կրօնաւորազգեցի ուրումն ` որոյ անուն կոչի Թէոդորոս. վարժեցաւ … ի կրօնաստանին որ կոչի Մաքենոցք, ի գաւառին Գեղամայ, եւ ընկալեալ զաստիճան քահանայութեան » ի Դաւթէ եպիսկոպոսէ Սիւնեաց, ապա ել յանապատ միայնութեան, եւ դադարեաց ի Սեւան, ուր գտցուք զնա ի մօտոյ: - Առ սոքօք յամի 854, Յովհաննէս Ե կաթողիկոս  Ովայեցի, մինչ « շրջէր ընդ վիճակեալ կողմանս գաւառին Գեղարքունւոյ, լցեալ զկէտ կենաց իւրոց վախճանի ի մեծ ուխտ կրօնաւորական կայանին Մաքենոցաց, եւ ի նմին ուխտի սրբոյ ի հանգիստ զնա փոխէին »:

Որպիսի ինչ էին շինուածք վանացն յայնժամ կամ յառաջն եւս ( զի երկիցս աւերեցաւ եւ այրեցաւ ), ոչ է մեզ յայտ թերեւս առաջին  մենաստանն ` շինեալ էր հեռի եւ ի հիսիսոյ կուսէ գեղջն ` ուր նշանակեցաք զաւերակն Գզըլվանք, իսկ յետին եւ այժմու հազարամեայ  շինուածոցն մնացուածք ` են ի հարաւոյ անչքեցեալ գեղջն Մաքենոցաց ` որ նոյնպէս Գզըլվանք կոչի, եւ կայ ի վայելչագիտակ վայրի ի լանջակողմն լեռնակի, զեզերբք գետոյն, երկու մղոնաւ ի Հր. Եարփուզլուի  եւ երեք  ի ծովէն, տեղի պարսպապատ, բայց մասամբ քայքայեալ, որպէս եւ բնակարանք  միանձանցն կամ վանատեղին. ի միջակին ունելով կանգուն զեկեղեցին Տիրամօր, ի յետին դարս Աստուածածին Գեղամայ հռչակեալ, եւ աթոռ եղեալ հոգեւոր տեսչի բովանդակ գաւառին կամ վիճակին: Չափաւոր է ընդարձակութեամբ եկեղեցին (28 կանգուն յերկայնն 24 լայն, ըստ Ջալալ ), խաչաձեւ կիսաբոլոր կամ յութ խորշս տրոհեալ ի ներքուսի, զի Ջալալեան ասէ ինն խորանս ունել կամ սեղանատեղիս, իսկ Շահխաթունեան ` մի միայն սեղան, եւ մի դուռն ի հարաւոյ կուսէ. ի վերայ այսր դրան ` ն իերքուստ ` ճարտարապէս քանդակեալ է երիվար յընթացս, զոր գովութեամբ յիշեն մերազգի նոր քննողք կողմանցս, այլ ոչ ընծայեն եւ զպատկերն: Գեղեցիկ է գմբէթն ամբարձեալ ի վերայ կամարաց ` առանց սեան, բայց քարինք չեն քաջ սրբատաշք, եթէ չիցէն մաշեալք ի ժամանակէ, որ ոչ սակաւ խախտեալ եւ խրամտեալ է զորմունսն եւ ի վտանգի կործանման կացուցեալ, եթէ ոչ հասցէ այցելութիւն նորոգման: Յայսպիսում վիճակի կայր գրեաթէ եւ վեց դարուք յառաջ քան զմեր ժամանակս, եւ չորիւք զկնի շինութեանն ` յելս Թ դարու, որպէս  հաւաստէ պատմչին Սիւնեաց, յիշելով եւ զշինութիւնն եւ գաղափարելով զարձանագիր նորին, որ յայնժամ կիսամասն երեւիր, այժմ ի սպառ աներեւոյթ: Գրիգոր Սուփան Բ յետ շինութեան Կոթոյ եկեղեցւոյն ` « Շինէ եւ ( զայս ) զերկնաճեմ խմբարան ` ի հրաշազան մենարանին ի փառաբնակ ուխտն Մաքենոցաց, զգմբեթայարկ եկեղեցին յանուն Սրբոյ Աստուածածնին, եւ պարսպէ վիմօք, եւ այլ բազում շինուածս յօրինեալ  զարդարէ զնա անխնայ գանձիւք եւ փարթամացուցանէ բազում ընչիւք, նա եւ գեղօք եւ ագարակօք եւ այգեստանօք ` ի Գառնի եւ յԵրեւան եւ յայլ տեղիս, եւ կարգէ ի նմա արձան յիշատակի հարստայոյս  արդեանցն իւրոց, ըստ այսմ օրինակի ». որ եւ ունի բազում նմանութիւն ընդ արձանագրին Կոթայ ( տես յէջ 55):

Կամաւն Աստուծոյ ես Սուփան Սիւնեաց իշխան շինեցի զՄաքենոցաց եկեղեցիս եւ անխնայաբար զարդարեցի պատուական սպասուք եւ աստուածային կտակարանաւք. եւ ետու զսեփական գեղն մեր ի սա որ ըստ անուան եկեղեցւոյս Աստուածածնի  առի, իւր ամենայն սահմանաւք լերամբք եւ դաշտիւ, եւ ետու որս ձկանց զԲողաշէն սեղանոյն, եւ Չ դրամ ի Դեղձանագետոյ  ղապալէն, Մ դրամ ի Կոթկայ, ՅԾ յԱնմեռեն, որ լինի ՌՄԾ դրամ, ետու եւ հինգ կուղպակնի յԱնի, եւ Է այգի յԵրեւան, եւ Ե առու այգի ի գիւղաքաղաքն Գառնի, եւ Բ այգի յԵղեգիս, եւ զամենայն պէտս սուրբ  եղբայրութեանս լցի առատապէս եւ փարթամացուցի ներքոյ եւ արտաքոյ, ետու եւ ջոլիրս եցանց եւ ջոկս զուարակաց եւ անդեայս եւ հաւտս ոչխարաց: Եւ արդ մաղթեմք զամենայն աստուածացելոյ սուրբ ուխտիդ պաշտօնեայսդ, որում Աստուած է միջնորդ, կատարել վասն մեղուցեալ հոգւոյս զերկու քառասունսն  տէրունի պատարագ ինձ, եւ անխափան երգել զերեկորին սաղմոսն զոր կարգեալ եմ յամենայն եկեղեցիք: Եւ Տէր Յովհաննէս Հայոց կաթողիկոսն, ի տանէս մի իշխեսցէ դատ կամ փաքայր հանել, եւ մի յիմ որդեաց կամ ի ժառանգաւորաց, այլ որ ընծայիս հակառակէ կամ հանել ջանայ եւ որ հակառակ անուանեսցի ` նզովս չարաչար ընկալցի յԱստուծոյ եւ յամենայն աթոռակալաց Սրբոյն Գրիգորի, եւ մասն ընդ Յուդայի մատնչին եղիցի: Եւ դարձեալ խաւսիմ ընդ ձեզ առաջնորդք  եւ կրաւնաւորք վանացս հաստատուն կալ մինչ ի գալուստն Քրիստոսի եւ վարդապետելն եւ սաղմոսելն վասն իմ անխափան եղիցի. եւ եթէ ոք ծուլասցի ի քառասնմեկ  աւուրսդ ամ յամէ կատարել զմեղսաքաւիչ սուրբ խորհուրդն յետ ելից իմոց ի կենցաղոյս,  ի Քրիստոսէ որոշեալ եղիցի, եւ մասն ընդ Սիմոնի կախարդի ընկալցի, եւ ի սուրբ ժողովոցն իզովեալ եղիցի: Շինեցի եւ զեկեղեցին ի գիւղաքաղաքին Կոթայ, եւ ի նմա Ը սենեակ. եւ արարի պատիւ ի տան Տեառն, զոր շինեցաք, եւ զԱստուածածընին քահանայքն ազատ  արարաք յամենայն արքունի չարէ. ընդ նոսին եւ զայլ պաշտաւնեայս եկեղեցւոյ որք ի քահանայական  կարգ է: