Պատմութիւն Հայոց

Բայց Շապհոյ Պարսից արքայի կալեալ եւ կապեալ զԱրշակ արքայ Հայոց՝ դնէ յԱնուշն կոչեցեալ բերդի. իսկ Արշակայ յայնմ բերդի սրով ՚իսիրտս խոցեալ՝ իւրովի զինքն զրկէ ՚ի կենաց աստի։ Զայսպիսի չար աղէտս մահու նորա լուեալ մեծին Ներսեսի՝ ըղձակերտութեամբ իմն հայցէ յինքնակալէն Թէոդոսէ թագաւորեցուցանել Հայոց զՊապ՝ որդի Արշակայ, զոր եւ արարեալ իսկ՝ հանդերձ սրբովն Ներսեսիւ վաղվաղակի առաքէ ՚ի Հայս. որք եկեալ գտին՝ զՄեհրուժանն ուրացող բազում զօրք* միապետեալ զՀայս։ Եւ ապա խմբէին ՚ի պատերազմ ընդ միմեանս ՚ի Ձիրաւ. եւ իբրեւ յաւէտ իմն պատերազմն սաստկանայր՝ ելանէ ապա մեծն Ներսէս ՚ի լեառն Նպատ եւ ըստ օրինակին Մովսիսի տարածեալ զբազուկսն ՚ի յերկինս աղերսալի պաղատանօք առ ՚ի Քրիստոսէ հայցէ լինելպաշտպան քրիստոսադրոշմ բանակին, որով եւ պարտեցանն իսկ աստուածամարտ մարտուցեալքն։ Եւ բանակքն Հայոց զօրացեալք՝ դիակամբք թշնամեացն լցին զառ ՚ի ստորեւն զամենայն. ուր եւ ձերբակալ իսկարարեալ Սմբատայ զպիղծն Մեհրուժան Արծրունի եւերկաթ բոլորեալ ՚ի ձեւ պսակի՝ եւ շանթիւք հրոյ շողացուցեալ՝ դնէ ՚ի գլուխ նորա. եւ այնպէս զնա սատակեալ։ Բայց Պապ արքայ միշտ հրապոյրս յինքն կրեալ ՚ի ճակաճան աղտեղի գործոց, վասն այնորիկ ապա հանապազ կշտամբեալ եւ յանդիմանեալ լինէր ՚ի սրբոյն Ներսիսէ։ Ընդ որում յաւէտ զչարեալ Պապայ եւ յայտնի ինչ ոչ իշխեցեալ առնել՝ տայ նմա արբուցումն մահու՚ի գիւղն Խաղ. եւ լուծեալ զնա ՚ի կենացս իբրեւ ՚ի չքմեղս իմն՝ տարեալ թաղէին զնա ՚ի Թիլն աւանի. որ կալաւ զաթոռ հայրապետութեան ամս երեսուն եւ չորս։

Զկնի սորա ապա կացուցանենյաթոռ նորա զՇահակ ՚ի զաւակէ Ալբիանոսի, այրգովելի եւ լի առաքինութեամբ եւ բարեկարգութեամբկրօնից. ոչ եւս ըստ սովորութեանն առաջնոյ առաքեալզնա ՚ի Կեսարիայ, այլ լքեալ ՚ի բաց զօրէնն առաջին՝ ըստ օրինի պատրիարգաց կալան կարգ ժողով եպիսկոպոսաց ձեռնադրել որպէս Անտիոք, եւ Աղեքսանդր* եւ Հռօմ եւ Եփեսոս եւ Կոստանդնուպօլիս եւ Երուսաղէմ, զի մի՛ այլոց ոմանց ընդ ձեռամբ անկցի որ ինքնակալութեամբն է պատուեալ պատրիարգութիւն։

Իսկ յետ այսորիկ իբրեւըմբռնեալ սպանաւ Պապ արքայ յինքնակալէն Թէոդոսէ, եւ փոխանակ նորա զՎարազդատ ՚ի տանէ Արշակունեաց թագաւորեցոյց։ Յերկրորդ ամի սորա վախճանի պատրիարգն Շահակ՝ կացեալ յաթոռ հայրապետութեան ամս վեց. եւ եղբայր նորուն Զաւէն հաստատի յաթոռնորա՝ նորին առաքինահրաշ վարուք պայծառացեալ։ Ապաեւ զՎարազդատ եւս մեծն Թէոդոս արտասահմանեալ ՚ի Թուլիս կղզի Ովկիանոսի՝ թագաւորեցուցանէ միանգամայն զերկոսին որդիսն Պապայ՝ զԱրշակ եւ զՎաղարշակ։ Իսկ յերկրորդ ամի Արշակայ՝ իբրեւ եկաց Զաւէն ՚ի հայրապետութեան ամս երեք, փոխեալ ՚ի կենաց աստի, կալաւ զկնի նորա զաթոռն Ասպուրակէս եղբայր նորուն՝ ՚ի նոցին առաքինութիւնսն յառաջադէմ գտեալ։ Բայց Շապուհ արքայ Պարսից զԽոսրով ոմն Արշակունի թագաւորեցուցանէ իւրոյ կողմանն բաժնի. վասն զի Արշակ տիրել հաճեցաւ արեւմտեայ կողմանն Յունական բաժնին։ Այլ երկոցունց սոցա զվարս եւ զկարգս եւ զարութիւնս եւ զանարութիւնս եւ զպատերազմունս՝ թէ պիտոյ է քեզ, բովանդակաբար ցուցցէ քեզ Պատմութիւնն Մովսեսի Խորենացւոյն։

Բայց յետ մահուանն Արշակայ՝ Մեսրովբ, որ ՚ի Հացեկաց Տարօնոյ՝ եւ աշակերտեալ մեծին Ներսեսի եւ էր քարտուղար ՚ի դրան արքունի, ընկեցեալ ՚ի բաց զպատիւ մարդկային՝ զհետ գնայր երկնաւորին զվարս միայնակեցութեան ստացեալ։ Բայց զառաջադիմութիւն վարուց նորա եւ սքանչելիսն, զորնովաւ Աստուած ցուցանէր, բաւական ցուցցի քեզ յայնցանէ, որ նախ քան զմեզ պատմեցին։