Տարեգիրք

Ի թուին Հայոց Ո [600=1151] յամսեանն նաւասարդի որ օր ԻԳ էր ամսոյն, եկն ձիւն կարմիր մոխրախառն. եւ եկն Նուրըտին տէրն Հալպայ ի վերայ Թլպաշրայ զօրօք. եւ զի ոչ ունէին յոյս օգնութեան ուստեք՝ առեալ երդումն ի նմանէ զի անվնաս գնասցեն յԱնտիոք, եւ տուեալ զԹլպաշար ի Նուրըտինն, եւ ինքեանք գնացին յԱնտիոք խաղաղութեամբ։ Ի սոյն ամի Թորոս որդին Լեւոնի էառ ի Հօռմէն զՄսիս եւ զԹիլն, եւ կալաւ զտուկն Թումա. եւ դուքսն Անդրոնիկէ որ ունէր զպահպանութիւն Կիւլիկեցոց աշխարհիս, հրամանաւ թագաւորին Յունաց, եկն ԺԲՌ [12. 000] հեծելով ի վերայ Թորոսի ի քաղաքն Մսիս, եւ նախատանօք աղաղակէր առ Թո/110բ/րոս՝ թէ ահա կապանքն երկաթի հօրն քո, սովաւ տարցուք զքեզ ծառայ ի Կոստանդինուպօլիս որպէս հայրն քո։ Եւ լուեալ զայս քաջն Թորոս՝ ոչ կարաց տանել նախատանացն, այլ յուսացեալ յԱստուած ժողովեաց զզօրս իւր եւ պատառեաց զպարիսպն Մսսայ ի գիշերի եւ յարձակեալ առիւծաբար ի վերայ նոցա եւ ի սուր սուսերի մաշէր զնոսա։ Ընդ որս եւ ի մեծ մարտին մեռաւ առաջի դրան քաղաքին տէրն Պապեռօնին՝ Սմբատ։ Եւ կալան զտէրն Լամբրունին զՕշինն, եւ զտէրն Բարձրբերդոյ զՎասիլն, եւ զտէրն Պռականու զՏիգրանն, որք էին սոքա ի կողմն Յունաց թագաւորին, եւ զթուլամորթ Յոյնսն կալեալ մերկացուցանէին եւ արձակէին. եւ տիրեաց Թորոս Մսսայ անհոգութեամբ, եւ ամենայն գաւառացն զոր ունէր։ Բայց Օշին, տէրն Լամբրունի կտրեաց գին անձին իւրոյ ԽՌ [40. 000] դահեկան. ԻՌ [20. 000] ետ եւ իռ դահեկանի գրաւական ետ զորդին իւր զՀեթում, եւ ազատեալ գնաց ի տուն իւր։ Իսկ պատանին /111ա/ Հեթում եկաց առ Թորոս, եւ յոյժ սիրեաց զնա Թորոս, զի էր տեսակաւ գեղեցիկ եւ զգօն եւ հանդարտ. եւ առաքեաց Թորոս առ Օշինն եւ խնդրեաց առնել խնամութիւն, զի տացէ Թորոս զդուստրն իւր Հեթմոյ եւ զԻՌ [20. 000] դահեկանն պռոյգ կտրէին. եւ կամեցաւ Օշինն, եւ յայնժամ ետ մկրտել զՀեթում, զի դեռ ոչ էր մկրտեալ եւ արար ձիաւոր եւ պսակեաց ընդ դուստրն իւր ի մի օր, եւ ուրախացան յոյժ։

ՈԲ [602=1153]. - Իսկ յետ այսր յաղթութեան զոր արար Թորոս, մաշեալ եւ հեծէին Յոյնք վասն նորա. ապա գնացեալ առ Մասուտ սուլտանն յԻկոնիոյ տալով նմա գանձս բազումս, եւ ասեն՝ արա զԹորոս բնաջինջ եւ զազգ նորա եւ զամենայն Հայերն։ Եւ Մասուտն պատրեալ ի բազում տուոցն, յարուցեալ գնաց ի վերայ Թորոսի։ Իսկ Թորոս առեալ զզօրս իւր գնաց ընդ առաջ նորա ի վերայ լերանց. զոր տեսեալ այլազգեացն՝ զարմացան ընդ համարձակութիւն նոցա։ Եւ յայնժամ առաքէր սուլտանն առ Թո/111բ/րոս եւ ասէր, ոչ եկի ես աւերել զերկիր քո կամ պատերազմել ընդ քեզ, այլ զի լսես մեզ եւ դարձուցանես զերկիրն Հոռոմոց ի նոսա եւ մնաս սիրելի մեր։ Զայս լուեալ Թորոսի ուրախ եղեւ, եւ առնէ նմա պատասխանի այսպէս. կամօք յանձն առնումք հնազանդ լինել քեզ որպէս թագաւորի, վասնզի ոչ նախանձիս ընդ յառաջանալս մեր, այլ երկիր ի նոսա դարձուցանել անհնար է. եւ զայս լուեալ սուլտանին՝ ոչ նեղեաց զնա, այլ հաստատեաց երդմամբ սէր եւ դարձաւ ի տուն իւր։

Ի թուին ՈԳ [603=1154] դարձեալ Մանիլ թագաւորն Յունաց գրգռէ զՄասուտն, եւ առաքեաց նմա գանձ կրկին քան զառաջինն ասելով, թէ հանգո զայրեցումն սրտի իմոյ յազգն Հայոց, տապալելով զամրոցս նոցա եւ բնաջինջ առնելով զնոսա։ Եւ շարժեալ սուլտանն գայր բազում զօրօք յԱնարզաբա, եւ ոչինչ կարաց առնել, եւ առաքէ զմի ոմն ի մեծամեծաց իւրոց, Աղուպ անուն նորա, աւերելով զերկիրն /112ա/ Անտիոքայ. եւ յորժամ հասին ի դուռն, գային որպէս թէ առաքմամբ յԱստուծոյ Ֆրերքն, եւ պատահեցին նոցա ի դուռն եւ զամենեսեան սատակեցին, եւ սպանին զգլխաւորն նոցա. եւ իբրեւ լուան ի բանակն սուլտանին, զարհուրեցան յոյժ. եւ ոչ այս միայն, այլ եկն բարկութիւն յԱստուծոյ ի վերայ նոցա, զի երիվարք նոցա ի տապախոյ սատակեցան, եւ ինքեանք ի փախուստ դարձան, ոչ մնալով եղբայրն եղբօր, կամ ընկեր ընկերի։ Եւ բազումք զերիվարսն ջլատէին եւ ինքեանք հետիոտս փախչէին ի վայրս դժուարս եւ մացառուտս, անկեալք գնային որպէս թէ ինքեանք յինքեանց հալածէին, զի Թորոս ոչ էր յերկիրն իւր, այլ գնացեալ էր ի Ծեծ. եւ յորժամ դարձաւ եւ զայն այնպէս ետես՝ գոհացան ամենեքեան զԱստուծոյ որ առանց զինու եւ մարտի մարմնականի հալածեցան նոքա։

Ի թուին ՈԴ [604=1155] եկն սուլտանն յԻկոնիոյ Մասուտն յերկիրն Թորոսի, եւ միւսանգամ բա/112բ/նակեցան ի վերայ Թլին. եւ եղեւ դարձեալ բարկութիւն Աստուծոյ ի վերայ նոցա, եւ թէպէտ աւուրք ամարայնոյ էին, սակայն որոտմունք եւ հրաձգութիւնք ահագին լինէին յերկինս, եւ հողմն ուժգին որ եւ զծառս խլէր յարմատոյ, եւ յահաւոր բարկութենէն ամենեքեան պակուցեալ յԱստուած ապաւինէին. եւ յետ Գ-ից աւուրց ողորմեցաւ Աստուած եւ խաղաղացան երկինք եւ երկիր։ Եւ Մասուտ սուլտանն դարձաւ կրկին ամաչեցեալ ի տուն իւր, եւ յետ այնորիկ ապրէր ամիսս Ժ եւ անկեալ յախտ հիւանդութեան մահու, հաստատէր յաթոռ իւր զորդին իւր զԽլիճ Ասլանն, որ կոչեցաւ Մաճատ, վասնզի խեղ ունէր զձեռն, եւ ել Մասուտն ի կենցաղոյս եւ թաղեցաւ յԻկոնիա։ Էին եւ այլ որդիք նորա Բ, եւ մինն առատաձեռն էր քան զեղբայրն որ սուլտան եղեւ, զոր յաղագս կասկածանաց ետ խեղդել սուլտանն. իսկ կրտսեր եղբայրն երկուցեալ փախստական եղեւ եւ գն/113ա/աց ի Գանգր եւ յԱնկիւրիա. եւ ոչ միայն զեղբայրն, այլ եւ զմեծամեծս իւր սպանանէր, ուր եւ կարծէր անհնազանդ նմա. իսկ Աղուպ Ասլանն որդին ամիր Խազէ, որ էր տէր Սեբաստիոյ եւ աշխարհին Հալպայ, ոչ հաւանեցաւ նմա այլ եկն զօրօք ի Լիկանտոնն եւ արար ..... զբնակիչս աշխարհին, եւ զքրիստոնեայս սիրով բնակեցոյց յաշխարհն իւրեանց. եւ զայս լուեալ Խլիճ Ասլան սուլտանն եւ եկն պատերազմաւ ընդդէմ նորա, եւ միջնորդեալ առաջնորդացն իւրեանց, Դանուշմանացն, ոչ պատերազմել Բ դաս Մսլմանացն։

Ի թուին ՈԵ [605=1156] գայ Աղուպ Ասլանն գաղտագողի ի գաւառն Ջահնայ Ապլասթայն, եւ հանեալ զբնակիչս աշխարհին սիրով եւ տարաւ ի գաւառն իւր. եւ յաղագս այսորիկ գայ Խլիճ Ասլանն դարձեալ ընդդէմ նորա պատերազմաւ, եւ բանակեցան ընդդէմ միմեանց։ Իսկ խալիֆայն /113բ/ այն սէր արար ի մէջ նոցա եւ խաղաղութիւն, զի մի՛ պատերազմեսցին Բ դաս Մուսուլմանքն։

Ի թուին ՈԶ [606=1157] Ստեֆանէ, եղբայրն Թորոսի եւ որդին Լեւոնի, շարժեալ ի չար մարդկանէ, եւ առանց գիտելոյ եղբօրն իւրոյ Թորոսի, արար իւր գունդս զօրաց եւ ելանէ առնուլ գաւառս եւ թափել աշխարհս աջողութեամբ. որ եւ էառ զԿոկիսոն եւ զԲերդուսն։ Եւ սուլտան Խլիճ Ասլանն եւ Թորոս սէր էին ընդ միմեանս. եւ Ստեֆանէ որպէս ասացաք, առանց կամաց Թորոսի առնէր զայս. եւ վասն այսպիսի խռովութեան եկն Խլիճ Ասլանն ի գաւառն Կոկիսոնի, եւ հնազանդեցոյց իւր զամենեսեան, եւ ոչինչ մեղադրեաց բնակչացն. եւ անտի գնաց ի Բերդուսն. եւ Թորոս յաղագս սիրոյ սուլտանին՝ նենգեալ եղբօրն, տայր զԲերդուսն ի սուլտանն յոչ կամայ Ստեֆանէի. եւ սուլտանն վասն սիրոյն Թորոսի զբնակիչս բերդին անվնաս ազատեաց։ Եւ ջանաց Ստեֆանէ գողանալ /114ա/ զՄարաշ եւ ոչ կարաց։ Եւ կայր ի Պեհեսնի քրիստոնէատեաց գլխաւոր մի, որ յոյժ նեղէր զքրիստոնեայսն, վասն որոյ նեղեալք ի նմանէ կամեցան միաբանութեամբ բազմաց սպանանել զնա ի բաղանիսն, եւ տալ զբերդն ի Ստեֆանէ, եւ Ստեֆանէ զօրօք թագուցեալ կայր ի սահմանս բերդին եւ մնայր ժամու։ Իսկ ոմն ի խորհրդակցացն գնաց եւ պատմեաց գլխաւորին զբանն, որոյ մռմռեալ բարկութեամբ հրամայեաց զամենեսեան ի վայր հոսել ընդ բերդն։ Զայս տեսեալ քրիստոնէիցն բնակչաց բերդին, ապաւինեցան առ Ստեֆանէ, եւ նա առեալ զամենեսեան կանամբք եւ որդւովք տարեալ ի դաշտն Անարզաբոյ՝ բնակեցուցանէր ի Տուպնին, որք եւ անդ վախճանեցան ի շողոյն։ Այլ սուլտանն Խլիճ Ասլանն, ունէր անարատ սէր ընդ Թորոս, եւ առաքեաց դեսպան յԵրուսաղէմ եւ յԱնտիոք եւ առ Թորոս, եւ կրկին ամրացոյց զսէրն իւր երդմամբ։ Իսկ քաջն Թորոս գործ/114բ/եաց եւ այլ գործ արութեան. քանզի բրինծն Անտիոքայ Ըռնաղտն յորդորմամբ Թորոսի, եւ ինքն Թորոս միաբանեալ կազմեցին նաւս, եւ գնացին ի կղզին Կիպրոսի, եւ գտեալ զնոսա անհոգս եւ անպատրաստս եւ յարձակեցան իբրեւ ի վերայ այլազգեաց եւ աւերեցին զքաղաքս եւ զգեւղս, եւ դատարկ թողուին զնոսա ի ստացուածոց իւրեանց, եւ խայտառականօք խրատեալ զնոսա, եւ յոլով անուանի արանց կտրէին զձեռնն եւ զոտսն եւ զքիթն, եւ բազում եկեղեցականաց, եւ թողեալ գնացին։ Եւ զայս առնէր Թորոս վասն հօրն իւրոյ զոր անմեղ կապեալ տարան ի Կոստանդինուպօլիս, եւ զինքն զԹորոս եւ զեղբայրն Ստեֆանէ, եւ զմայրն իւր եւ զքորսն, որ եւ հայրն իւր անտ ի բանտի վախճանեցաւ. եւ ինքն Թորոս եւ եղբայրն իւր Ստեֆանէ ծածկաբար փախեան եւ եկին տիրեցին հայրենեաց իւրեանց։ Յիշէր եւ զառաջին իշխանսն Հայոց որ խաբմամբ տարան ի Կոստանդինուպօլիս եւ կենդանոյն յեր/115ա/կաթի կախաղանս կախեցին, եւ զդրունսն կալան. յիշէր եւ զԳագկայ կախումն ի Մանտալէի որդւոցն, եւ զայլս բազումս։ Իսկ թագաւորն Երուսաղեմի զայսու ժամանակաւ արարեալ զօրաժողով զՖրերքն եւ զամենայն դասս քրիստոնէից եւ գնացեալ պաշարեաց զԱսկալոն, եւ սաստիկ պատերազմաւ նեղեալ էառ զնա ի տօն Վերափոխման սրբոյ Աստուածածնին, եւ բնակչացն ոչինչ վնասեաց. ապա յետոյ գտեալ առ նոսա գործ նենգութեան եւ կոտորեաց զնոսա։ Ի սոյն ամի գնաց Նուրըտին, տէրն Հալպայ, եւ տիրեաց Դամասկոսի, եւ առաքէ գանձս բազումս թագաւորին Երուսաղեմի եւ բրնծին, եւ արարին սէր ընդ միմեանս։ Եւ ի սոյն ամի եկն Նուրըտինն յԱնթափ եւ էառ զնա, եւ անտի առաքէր պատգամս յՌապան եւ յայլ շուրջակայսն, տալ առանց պատերազմի, եւ նոքա յահէ Խլիճ Ասլան սուլտանին ոչ կամեցան տալ, եւ նա թողեալ առ ժամ մի։

/115բ/ Ի թուին ՈԷ [607=1158] կամեցաւ թագաւորն Երուսաղեմի փեսայանալ Յունաց թագաւորին, Կեռ Մանիլին, եւ առաքէ առ նա պատգամս, եւ նա յօժարութեամբ կամեցեալ առաքէ զդուստր հօրեղբօրն իւրոյ նմա ի կնութիւն, ի ձեռն հաւատարմաց իւրոց, բազում զօրօք եւ փարթամութեամբ մեծաւ, եւ խոստանայր անձամբ իւրով գալ յօգնականութիւն քրիստոնէից, զոր եւ արար առանց յամելոյ։

Ի թուին ՈԸ [608=1159] թագաւորն Մանուիլ ժողովէ զօրս բազումս իբրեւ բիւրս Ձ [80] եւ դիմեալ եկն յաշխարհն Կիւլիկեցւոց ի քաղաքն Մսիս, եւ ձմերեաց անդ։ Եւ Թորոս, որդին Լեւոնի, երկուցեալ ի նմանէ, ամրացուցանէր զկինն իւր եւ զորդիս եւ զգանձ ի Տաճիկքարն, եւ ինքն զօրօք իւրովք շրջէր ի դժուար եւ մացառուտ վայրս եւ ի խորաձորս Տաւրոսի, եւ մնայր Թորոս գալոյ թագաւորին Երուսաղեմի. թերեւս եկեալ միջնորդեսցէ զհաշտութիւն թագաւորին Յունաց ընդ նմա /116ա/ զի յոյժ երկնչէր Թորոս ընդ վնասուն Կիպրոսի զոր գործեցին ինքն եւ բրինծն Անտիոքայ. զի բրինծն յառաջ եկեալ էր առ թագաւորն եւ զամենայն պատճառն ի վերայ Թորոսի էր կուտեալ։ Եւ յայնժամ եկն թագաւորն Երուսաղեմի եւ խաչազգեստ Ֆրերքն եւ ամենայն քրիստոնեայքն առ Մանուիլ թագաւորն, եւ աղաչէին հաշտիլ ընդ Թորոս որդին Լեւոնի, եւ գովէին զնա թագաւորին, թէ այր իմաստուն է եւ կիրթ եւ վարժ եւ կորովի ի պատերազմունս, եւ քաջասիրտ եւ մեծախորհուրդ, եւ առ ամենայն կարիս քրիստոնէից յոյժ պիտանի, եւ առատաձեռն, եւ ամենայն բարի տեսակօք լի։ Եւ թագաւորն շնորհեաց նոցա զմեղանսն Թորոսի, եւ կամեցաւ տեսանել զնա յօժարութեամբ. եւ յայնժամ առաքեն առ Թորոս գալ առ թագաւորն. զոր տեսեալ Մանուիլ թագաւորն ուրախացաւ ընդ տեսիլ գեղոյն նորա։ Եւ ետ Աստուած շնորհս Թորոսի առաջի թագաւորին, եւ յոյժ մեղադրէր չարախօսացն Թորոսի. եւ կացեալ սակաւ աւուրս առ թագաւորն՝ հրամայ/116բ/եաց գնալ ի տուն իւր եւ փութանակի դառնալ ի բանակն։ Եւ գնաց Թորոս ի տուն իւր, եւ էառ զպէտս զօրացն, ոչխարս, գոմէշս, պախրէս, կինճս, ձիս ազնիւս, եւ բերեալ մատոյց ընծայ թագաւորին. եւ թագաւորն ուրախ եղեւ ընդ առատաձեռնութիւնն Թորոսի, եւ գովեաց զնա առաջի ամենեցուն, եւ թողութիւն արար նմա ի սրտէ, զոր արար առ Յոյնք։ Եւ յայնժամ թագաւորն Երուսաղեմի եւ բրինծն Անտիոքայ, եւ սեւաստիօսն Թորոս, եւ Ֆրերքն խորհեցան փրկութիւն առնել քրիստոնէից. եւ չուեալ ամենայն բազմութեամբն եկեալ հասին եւ բանակեցան հանդէպ Անտիոքայ. այլ թէպէտ եւ թագաւորն Երուսաղեմի եւ այլ մեծամեծքն յորդորէին զարքայն Յունաց ջանալ վասն փրկութեան աշխարհին քրիստոնէից, եւ նա յանձն առնոյր եւ խոստանայր նոցա, այլ ոչ ճշմարտութեամբ եւ ի սրտէ, քանզի ունէր խորհուրդ մտանել յԱնտիոք ոչ վասն պիտանի ինչ գործոյ այլ զեղխ եւ մոլեկան ցանկու/117ա/թեան կանանց, եւ զի խորհեալ էր առնուլ իւր կին ի դստերաց Պեմնդին, տեառնն Անտիոքայ, եւ գնայր տեսանել զայն՝ թէ լինիցի ըստ կամացն, ոչ յայտնելով ումեք զխորհուրդն։ Եւ տայր յաւուրսն յայնոսիկ թագաւորին Երուսաղեմի, եւ Պաղտնին, որ էր այր սկայաձեւ եւ բարեպաշտ յոյժ, պարգեւս մեծամեծս, եւ պսակէր զնա թագաւորական խոյրիւ եւ մեծագին զգեստուք, եւ զարդարէր պաղատ մի թագաւորական, եւ լնոյր ամենայն սպասուք ոսկեղինօք եւ արծաթեղինօք եւ ամենայն կահիւ, ըստ օրինի, եւ պարգեւէր նմա։ Տայր եւ յիշխանացն նորա մեծագոյն պարգեւս, որ եւ մի ոմն յիշխանաց անտի Ֆիլիպ անուն՝ արժանի յիշատակի բանս խօսեցաւ. վասնզի յորժամ առաքեաց նմա թագաւորն Գ քանքար ոսկի եւ հանդերձս մեծագինս, յարեաւ շնորհակալ եղեւ եւ գոհացաւ զթագաւորէն, եւ ասաց ընդ առաքեալսն առ նա. ասա՛ ընդ թագաւորսն քո, մեք վասն գանձի եւ հանդերձի ոչ եկաք առ քեզ, այլ վասն փրկութեան քրիստոնէից. եթէ /117բ/ զայդ խորհիս եւ առնես, զանձինս մեր եւ զբովանդակ զօրաց մերոց ամենայն ընչիւք մերովք տամք ի ծառայութիւն քեզ, եւ ուր եւ հանդիպեսցի պատերազմն՝ ունիս տեսանել թէ որպիսի արիագոյն զինուորս ունիցիս, եւ տացես զոսկիդ քո կարօտելոց քոց. ապա թէ զայս ոչ առնես զոր խնդրեմք եւ դու խոստացար առնել, փրկութիւն քրիստոնէից, նա ոսկիդ քո անպիտան է մեզ։ Եւ սկսան սահմանել զմտանելն իւրեանց ի քաղաքն այսպէս. զարդարեցին զդրունս քաղաքին եւ զբովանդակ պարիսպն, եւ առաքեցին զթագաւորական դրօշսն եւ կանգնեցին ի վերայ գլխոյ դղեկին, եւ կարգեալ զօրականս եւ զգլխաւորս ի դրունս քաղաքին՝ պնդէին եւ զփողոցսն, եւ կարգէին գլխաւորս փողոցացն, եւ պարփակէին զամենայն քաղաքամէջսն զօրօք. իսկ ապա հնչեցուցանէին զձայնատու փողսն, եւ ելանէր թագաւորն յոսկիակազմ երիվարն զգեցեալ զթագաւորական /118ա/ զգեստն, եւ պսակեալ թագիւն որ փայլէր իբրեւ զաստեղս ճաճանչաւորս՝ մեծագին քարինքն, եւ կարգեալ զօրքն ամենայն յաջմէ եւ յահեկէ՝ խաղային գնային հանդարտաբար, եւ թագաւորն Երուսաղեմի առաջի նորա պսակեալ խոյրիւն եւ հեծեալ յերիվար, եւ տէրն Անտիոքայ վասն առաւել խոնարհութեանն՝ հետիոտս ընթանայր առաջի նորա։ Եւ այսպիսի մեծ հանդիսիւ մտանէր ի քաղաքն Անտիոք թագաւորն Յունաց Մանուիլն, եւ թագաւորն Երուսաղեմի Պաղտինն. եւ ապա ընթանայ թագաւորն ընդ մէջ քաղաքին, եւ հասանէր յերկրպագութիւն սրբոյ տաճարին եւ առաքելական աթոռոյ սրբոյն Պետրոսի, եւ անտի դառնայր յիջեվանս իւր։ Իսկ ամիրապետն Հալպայ, որդին Զանկէ, Նուրըտինն, իբրեւ լսէր զայնպիսի ժողովիլն թագաւորացն քրիստոնէից, զանգիտէր յանձն իւր, եւ յերկիւղէն կազմէր զամենայն ասրոցսն իւր, եւ պատրաստէր պատերազմի, եւ կարգէր /118բ/ յամենայն տեղիս զօրագլուխս, եւ զառ եւ զաւար անցուցանէր յայնկոյս Եփրատ գետոյն։ Եւ ապա յետ փոքր ինչ աւուրց՝ դեսպան առաքէր թագաւորն առ Նուրըտինն, եւ հրովարտակս գրէր, եւ խնդրէր ի նմանէ զսահմանս գաւառացն Անտիոքայ, եւ զԵդեսեա եւ զսահմանս նորա, զոր յափշտակեալ էր ի քրիստոնէիցն. խնդրէր եւ զծառայս բռնակալեալսն ի բանտի, յազգաց գլխաւորաց քրիստոնէից։ Եւ ամիրայապետն Հալպայ իբրեւ ետես զդեսպանն եւ զհրովարտակս թագաւորին, հանգեաւ ի հոգոցն եւ յերկիւղէն որ կայր առ նա, վասնզի էր այր խորագէտ եւ իմաստուն, եւ ճանաչեաց զչափ զօրութեան զօրացն, վասնզի ոչ սրով եւ նիզակաւ խնդրեաց զայն, այլ քարտիսիւ եւ մելանաւ. առ որ պատասխանեաց ոչ առնել զկամսն նորա եւ ոչ բնաւ զոր խնդրէ. բայց եթէ կարող, ուժով արասցէ զայն։ Զոր իբրեւ լուաւ թագաւորն Յունաց՝ ի խորհուրդ կոչէր զամենեսեան /119ա/ թէ որպէս պատասխանի արասցեն. եւ թագաւորն Երուսաղեմի եւ տէրն Անտիոքայ եւ ամենայն իշխանքն անկանէին յոտս արքային Յունաց Մանուիլին եւ ասէին. ո՛վ թագաւոր, մի՛ զայսքան ուրախութիւնս մեր ի տրտմութիւն դարձուցանէր, քանզի թշնամիքն Քրիստոսի ընդ միաբանութիւնս մեր սրտաբեկեալ կան, եւ եթէ առանց պատերազմի սէր առնես ընդ նոսա՝ միահաղոյն բառնան զանուն քրիստոնէից յաշխարհէ, եւ արհամարհեալ ոչինչ համարին զազգն քրիստոնէից, եւ լինիմք առակ նշաւակի նոցա։ Իսկ նա պատճառէր մեծագոյն պատճառս, թէ խապար եկն յաթոռոյն իմոյ եւ այնր աղագաւ կամիմ փոյթ ընդ փոյթ գնալ. եւ ստայօդ բանիւք կարկատէր պատճառս յետս դառնալոյն։ Եւ ապա ի խոր տրտմութեան մատնեցան առ հասարակ եւ թախանձանօք աղաչէին զնա զի Գ օր միայն գնասցէ ի վերայ Հալպայ, եւ յայնժամ /119բ/ արասցէ ընդ նոսա սէր՝ եթէ կամեսցի։ Եւ Մանուիլ ոչ լսեաց աղաչանաց նոցա, եւ ոչ կամեցաւ բարի առնել քրիստոնէից. ապա առաքեաց առ Նուրըտինն եւ արար սէր. զոր լուեալ անօրինացն հիացան ընդ անակնունելի բանն, քանզի ամենեքեան կորստեան անձանց ակն ունէին, եւ տեսին զի ազատեցան ի կորստենէ առանց արեան եւ պատերազմի, եւ ի խնդութենէն ոչ հաւատային թէ ճշմարիտ է, եւ ոչ գիտէին թէ զինչ պատասխանի արասցեն՝ զի կարծէին զնոսա լրտես առաքած, մինչեւ ի պատգամաւորացն հաստատէին զճշմարիտն։ Եւ իբրեւ ստուգեցին՝ առաքեցին առ նա գանձս բազումս եւ ընծայս պատուականս, ձիս եւ ջորիս ազնիւս, եւ ի կալանաւորաց քրիստոնէիցն ծ. եւ յայնժամ բարի թագաւորն Յունաց Մանուիլն որ եկն իբրեւ զարծիւ զօրեղ, դարձաւ որպէս զաղուէս տկար։ Եւ այնքան բազմութեամբ հեծելօքն գնաց որպէս փա/120ա/խստական եւ եհաս յաշխարհն Խլիճ Ասլան սուլտանին։ Եւ ելեալ Թուրքմանք յուչէն անկան ի վերայ վերջաւորացն եւ կոտորեցին ի նոցանէ արս ԺԲՌ [12. 000] յաղագս որոյ մեծ խռովութիւն եղեւ ընդ թագաւորն եւ ընդ սուլտանն, եւ Թորոս մնաց խաղաղութեամբ։ Իսկ տէրն Հալպայ Նուրըտինն, տուեալ էր յառաջագոյն զԽառան եղբօրն իւր Միրանայ, եւ զայսու ժամանակաւ լուաւ զնմանէ եթէ դաւ նենգութեան ունի ընդ նմա եւ կամի զնա սպանանել, վասն որոյ առաքէ գանձս բազումս թագաւորին Երուսաղեմի, եւ առնէ սէր ընդ նմա Դ ամսոյ. եւ գնաց զօրօք ի Խառան ի վերայ եղբօրն, եւ յամիսս Բ էառ զնա, էառ եւ զՈւռհա եւ զՌակկա, եւ ընդ բռամբ էած զսահմանսն զայնոսիկ, եւ եկն յերկիրն Խլիճ Ասլան սուլտանին եւ էառ զՌապան, զՓարզման, զՔեսուն, զՊեհեսնի, զՄարաշ, եւ եկն իջաւ ի վերայ Հոռոմկլային. եւ մինչ բանակէր անդ /120բ/ համբաւ եհաս նմա ի Դամասկոսէ թէ կէտ պայմանի սիրոյն վճարեցաւ եւ Ֆրերքն եւ Ֆռանգնին աւերեցին զերկիրն քո։ Եւ նա ելեալ գնաց ի Դամասկոս, եւ զօրս բազումս ժողովեաց, եւ կամէր պատերազմել ընդ թագաւորն Երուսաղեմի։ Ժողովեաց եւ թագաւորն Երուսաղեմի զամենայն զօրագլուխս քրիստոնէից զօրօք իւրեանց, եւ կացեալ մինչեւ ի ձմեռնն եւ արարին սէր ընդ միմեանս եւ գնացին իւրաքանչիւր ոք ի տուն իւր։ Նոյնպէս սուլտան Խլիճ Ասլանն եւ Աղուպ Ասլանն արարին սէր ընդ միմեանս, եւ ետ Խլիճ Ասլանն զԱպլասթայն Աղուպ Ասլանին. եւ ի նոյն ամսեան տարան զորդի կոմսին ծառայ ի Հալպ. եւ ի սոյն ամի տէրն Խլաթայ, Մշոյ, Տօղուտափոյ, Մանծկերտոյ՝ Միրանն, որդի ամիր Պրեհմին, առաքեաց զորդին իւր բազում զօրօք յաշխարհն Վրաց ի Ծեծ. իսկ զօրք թագաւորին Վրաց Գորգէ ժողովեալ էին արշաւել յերկիրն Խլաթայ. եւ ի գաւ/121ա/առն Ուխտեաց հարան ընդ միմեանս, եւ յաղթեցին Վրացիքն եւ արարին զնոսա փախստական եւ կոտորեցին ի Թուրքէն արս ԺՌ [10. 000] եւ կալան ի գլխաւորացն ԳՃ [300]. բայց սպարապետն Վրաց սպանաւ եւ այլքն դարձան ուրախութեամբ յաշխարհն իւրեանց։