Տարեգիրք

Ի թուին Հայոց ՆՂԸ [498=1049] յաւուրս Մօնօմախին, ելին հրամանաւ Տուղրիլ սուլտանին, զօրագլուխք Բ բազում զօրօք եւ եկին ի վերայ աշխարհին Հայոց։ Եւ այս լինէր զի զարս քաջս եւ պատերեզմօղս Հայոց հանեալ Յոյնք կարգեցին ի տեղի նոցա զԿրտերն զօրագլուխս, եւ այնու կամէին պահել զաշխարհն Արեւելից։ Եւ յորժամ իմացան այլազգիքն եւ թէ այնպէս յանտիրութեան է աշխարհն, եկին բանակեցան ի վերայ քաղաքին որ կոչի Արծն, եւ տեսին զնա անպարիսպ եւ այնչափ լի գանձիւ եւ բազմամար/25ա/դութեամբ, սկսան պատերազմել ընդ նմա. եւ ելեալ քաղաքացիքն եւ սաստիկ պատերազմաւ կոփեցին զմիմեանս, քանզի ոչ ունէին օգնականութիւն ուստեք եւ ոչ տեղի փախստեան. վասն որոյ զմահ արարին յոյս, եւ ի սաստիկ բազմութենէ անօրինացն յաղթեալք ի փախուստ դարձան։ Եւ այլազգիքն յարձակեալ սրով ի քաղաքն, լցին դիակամբք զհրապարակսն եւ ի սուր սուսերի մաշեցին զամենեսեան, եւ լցան գանձիւք ոսկւոյ եւ արծաթոյ։ Էր ի նմա քորեպիսկոպոս Դաւիթ անուն, առին զգանձս նորա բարձեալ Խ ուղտ, Ճ վեցկի եզանց ելանէր ի տանէ նորա։ Եւ քաղաքին եկեղեցիքն էին Չ [700] եւ ամենայնիւ յոյժ փարթամ էր եւ վայելուչ քաղաքն այն Արծն, զոր անցուցին ազգն անօրինաց սրով, եւ զփառաւոր կանայքն հանդերձ տղայովքն գերի վարեցին յաշխարհն Պարսից։ Եւ այս եղեւ սկիզբն կորստեան աշխարհին Հայոց։ Իսկ Մօնօմախն իբրեւ լուաւ զչար համբաւս զայս, առաքեաց զօրս յԱրեւելս եւ կարգեաց զօրագլուխս, զԳրիգոր /25բ/ Պալհաւունի մագիստրոսն, զորդին Վասակայ, եւ զԿամէնն եւ զքաջն Լիպարիտ, զեղբայր Ռատին, զի պահեսցեն զաշխարհն ի թշնամեաց։ Ի սոյն ամի գրեաց Մօնօմախն առ կաթողիկոսն Հայոց տէր Պետրոս, եւ կոչեաց առ ինքն. եւ նա գնաց յօժարութեամբ, եւ եդ յաթոռ իւր զորդի քեռն իւրոյ զտէր Խաչատուր։ Նա եւ զօրհնեալ միռոնն գաղտ ի գիշերի հանեալ երկաթի ամանօք թաղեաց ի գետն, զի մի՛ դատարկասցի եկեղեցի հայաստանեաց ի սուրբ ձիթոյն. եւ ինքն ճանապարհորդեալ ազատօք տան իւրոյ ԳՃ [300] զինաւորօք, եպիսկոպոսօք, քահանայիւք եւ սարկաւագօք, վարդապետօք եւ դպրօք եւ երաժշտօք ՃԻ [120] անձամբ, հետեւակիր սպասաւորօք ԲՃ [200]. այսու ամենայնիւ չու արարեալ տէր Պետրոս գնաց ի Կոստանդինուպօլիս։ Եւ դղրդեցաւ քաղաքն ընդ առաջ նորա, եւ փառաւորութեամբ տարան զնա ի սուրբն Սոփի, եւ անդ դիպեալ թագաւորին եւ պատրիարգին. եւ յայնժամ թագաւորն հրամայեաց իջուցանել զնա ի պատու/26ա/ական տան, եւ տալ ծախս ի պետս նոցա։ Եւ յերկրորդում աւուրն սուրբ հայրապետն տէր Պետրոս գնայր առ թագաւորն, եւ թագաւորն ընդառաջ ել, ողջոյն ետ նմա, եւ նստուցանէ զնա յոսկի սելին. եւ իբրեւ ել տէր Պետրոս յաթոռոյն ոսկւոյ, առեալ զայն տեր Եղիսէ, եւ սպասաւորք թադաւորին հակառակեալ ոչ կարացին առնուլ զսելին, զոր հարցեալ թագաւորն զպատճառն, եւ ասեն, ով թագաւոր, աթոռ հայրապետական է յայսմհետէ եւ ոչ է պարտ նստել այլ ումեք։ Եւ թագաւորն հաւանեալ թոյլ ետ սպասաւորացն թողուլ առ նմա. եւ օրըստօրէ առաւելեալ փառօք սուրբ հայրապետն ի տունն Յունաց. եւ կացեալ ամս Դ ի Կոստանդինուպօլիս, յետ այսորիկ մեծաւ պարգեւօք ի թագաւորէն եւ ի պատրիարգէն, արարին զքուերորդին տէր Պետրոսի, զտէր Ստեփաննէ, սենկելոս, եւ տուեալ ազատաց նորա ձիրս առատապարգեւս, առաքեցին յաշխարհն Հայոց։ Իսկ տէր Պետրոս ոչ ժամանեաց մտանել յԱնի, այլ նստաւ /26բ/ ի Սեբաստիա, առ ազգն Սենաքերիմայ մեծաւ փառօք։ Արդ յորժամ հասին զօրագլուխքն Յունաց յԱրեւելս, Մագիստրոսն Գրիգոր եւ այլքն, զոր վերոյ գրեցաք, գնացին ի Կապուտռու եւ իջին յԱրջովիտ. զոր լուեալ զօրքն Թուրքացն որ բնակեալ էին յեզր դաշտին, եւ զտեղի առին, եւ խառնեալ ի միմեանս սաստկապէս զմիմեանս բախէին։ Եւ Լիպարիտն քաջապէս մղէր զզօրս այլազգեացն. զոր տեսեալ զօրք Յունաց նախանձեցան ընդ նա եւ թողեալ ի մէջ այլազգեացն յետս դարձան, եւ ըմբռնեալ զնա այլազգեացն տարան ի Խորասան առ Տուղրիլ սուլտանն։ Իսկ սուլտանն յառաջագոյն լուեալ էր զքաջութենէ առնն, եւ յետ Բ ամաց ազատեաց զնա մեծ ընծայիւք. եւ գնաց ի Կոստանդինուպօլիս, եւ Մօնօմախն եւս առաւել մեծարեաց զնա եւ դարձոյց ի տուն իւր։ Այս Լիպարիտս եղբայր էր Ռատին եւ Զորատին, ազգաւ Վրացի եւ ցեղ քաջ։