Պատմագրութիւն

Դարձեալ դարձցուք ի յառաջիկայ պատմութիւնն պիղծ թագաւորին Արեւելից։ Ի ՊԼԶ. (=1387) թվականիս մեր առեալ էր զաշխարհն Խորասանու Ը. (8)ամաւ պատերազմաւ. անտի չուեալ եկն էառ զԳանձակ շահաստանի՝ զԹաւրէզ քաղաք։ Եւ անտի չուեալ եկն ի յերկիրն Սիւնեաց՝ ի վերայ դղեկին Երնջակու, եւ ապա ի վերայ երկրին ճակատուց. էառ զքաղաքն Սուրբ Մարիեւ ի հիմանց տապալեալ զամուրն մեր որ էր ամրափակեալ պատուական ազգին Բագրատունեաց, եւ գերեաց զամենայն քաղաքն եւ զշրջակայ գեղորայսն։

Իսկ բարեպաշտ տանուտէր մի Մարտիրոս անուն՝ յոյժ զօրեղ զօրական, ողորմած եւ աղքատասէր, ի գեղջէն Կողբայ, ելեալ ի լեառն Բարդող, որ կոչի յայլոց ազգաց Թակալթու, յոյժ արի եւ քաջ մանկամբք գեղջն, ապրեցոյց զամենայն հաւատացեալսն մեծաւ պատերազմաւ եւ սրտապինդ զօրութեամբ, օգնութեամբ հզօրին Աստուծոյ Յիսուսի Քրիստոսի փրկչին մերոյ։Եւ թէպէտ բազում անգամ պատերազմեալ՝ ոչ կարացին առնուլ զլեառնն։ Զոր յետոյ այրն այն նահատակեցաւ ի պիղծ թուրքմանէն Սահաթ անուն, հեղձեալ ի ջուրն արալու, անտես ի մարդկանէ։

Ի սոյն ժամանակս կորեաւ սուրբ նշանն Գետարգել, որ էր ի փայտէն կենաց, տուեալ պարգեւ սուրբ Լուսաւորչին Գրիգորի ձեռամբ սրբոյն Սեղբեստրոսի։ Զի Բ. (2) կրօնաւորք ի սուրբ ուխտէն Կաղըզվանայ սուրբ հօրն Վարդիկ, տարեալ պահեցին գաղտնի. եւ չաղաթայն ի վերայ հասեալ՝ զերկոսեանն այլ սպանին. եւ այլ ոչ ոք գիտաց զտեղին։ Եւ բազում անգամ յետոյ որոնեալ եպիսկոպոսք նոցին՝ ոչ կարացին գտանել. եւ սուգ մեծ եղեւ ամենայն Հայոց։

Եւ անտի չուեալ եկն յերկիրն Այրարատեան եւ Կառբու եւ յերկիրն Կոտայից. եւ խսարեալ զամուրն Բջնոյ՝ էառ զնա եւ սպան զեպիսկոպոս աշխարհին զտէր Վանական, որ էր այր իմաստուն եւ գիտնական, ողորմածեւ գթած ամենայն աղքատաց։ Եւ զայլ ամենայն բազմութիւն հաւատացելոցն չարչարեալ տանջէին սովով, սրով, գերութեամբ, անտանելի չարչարանօք եւ անագորուն բարուք. անմարդաձայն արարին զամենալից գաւառն Հայոց։ Եւ բազումք նահատակութեան հասին եւ պսակաց արժանացան, զոր հանդիսադրին Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ միայն է գիտելի, որ պսակէ զնոսայ աւուր հատուցման արդարոցն գնդից, ամէն։

Եւ առեալ զառ եւ զաւար եւ զգերիսն անթիւ, զոր ոչ ոք կարէ ճառել զաղէտ եւ զդառնութիւն մերոյս ազգի, եւ ընթացեալ բազում զօրօք ի Փայտակարան Տփխիս քաղաք՝ էառ զնա եւ գերեաց անթիւ եւ անհամար։Եւ կարծիք է, թէ սպանեալն յոլով էր քան թէզապրեալն, որ եւ անդ պատահեալ վարդապետն Ստեփանոս, մականուն Փիր, մազապուրծ եղեալ ի սպանմանէ։