1845

27.               

* Գերպ. Սուքիաս Սոմալ Աբբահօր

Վենետիկ, 2 1 Յունվարի 184 5

Աստուածապատիւ Տէր իմ եւ Հայրապետ,

Քանզի անբաւական եղեն ամենայն իղձք փափագանացս ի փարատել զտխրական նիւթ տարերացս, որպէս զի անարգել փութայի գալոյ ի վայելս ցանկալի հրճուանաց դիմացդ Հայրենականաց եւ ի համբոյր աջոյդ սրբութեան, որ սնոյցն զիս եւ զարդարեաց աստիճանօք. Հաւատարմագոյն լիցին անշուշտ Վեհիդ՝ որ առ ի սրտէս առ Տէր եւ առ սուրբ Բարեխօսս Քոյին ուխտք եռանդագին եւ տենչք հայցուածոց ի ցանկալի եւ ի տօնական յաւուրս յայսմիկ, վասն պարգեւելոյ Տեառն զՎեհդ ընդ երկայն ամս ի Հայր եւ յԱռաջնորդ տենչալի՝ որդւոց բազմաց, եւ ի մխիթար քոյինասէր ազին. հանդերձ յարատեւակն յաջողութեամբ եւ անսպառ բարեօք:

Եւ որ երկինք աներկբայապէս այսօր քան զամենայն աւուրս ամբարեսցին ի Վեհդ զօրհնութեանց մթերս, համարձակագոյն եւս առնեն զիս մատչել յոտս Սրբութեանդ եւ խնդրել մասն առատապարգեւ եւ ինձ

Աստուածապատիւ Հայրապետիդ

Ամենահնազանդս Ծառայի եւ որդւոյ
Հ. Ղեւոնդի Մարգարեան
Կ[րօնաւոր] Մ[խիթարեան]

28.               

* Հայր Բարսեղ Վրդ. Մարտիրոսեանին - Ս. Ղազար

  [1845 Յունուար-Օգոստոս] [1]

Սիրեցեալ Եղբայր,

Ցայժմ ոչինչ գտի Ձեզ յարմարաւոր վասն « Բազմավիպին ». արդ առաքեմ զայսոսիկ մատենիկս. յերկուց ի նոցանէ ի Մշակականէն եւ յուղեւորութենէն ընդ ստորերկրեայ դամբա նա րանս Հռոմայ, մարթ է ինչ ինչ քաղել։ Բաժանեցարուք զնոսին ընդ Հ [ օր ] Աթանասի, որպէս կամիք եւ հաճոյ թուին Ձեզ. այլ յիշեցո, զի մատեանքն գրատանն են, զգուշութեամբ ի գործ առցին։ Ողջ լինել ձեզ ըղձայ

Մեղաւոր ծ[առայ] եւ Եղբայր Ձեր
Հ[այր] Ղեւոնդ Մարգար[եան]

29.               

* Հայր Աթանաս Վրդ. Ազարեանին - Եղիսաբէթուպոլիս

Վենետիկ, 22 Հոկտ [ եմբեր ] 184 5

Յոյժ սիրեցելոյ եւ Պ[ատուական]
Եղբօր իմոյ Հ[օր] Աթանասի խնդալ.

Ի վաղուց ընկալեալ զգիր քո ընթերցայ եւ ընդ իս ընթերցան եւ այլք, եւ խնդացին ընդ լուրսն զոր ծանուցեալն էիր, մանաւանդ որ ի Վեննա դէպքն, զոր եւ յայսմ հետէ մի՛ դանդաղեսցես ազդ առնել մեզ որ ինչ նորալուր ունիցիս, մի՛ հայիցիս յիմ ծուլութիւնս, որ միշտ ի սրտի ունելով պատասխանել սիրոյդ՝ օր ի յօր առնելով ցայս վայր յապաղեցի։

Ծանուցեալ էիր, զի վաստակիս եւ ի մշակութիւն պարտիզի եւ ի վերակացութիւն շինութեան տան, ակն ունիմ, զի ընդ հուպ տացես մեզ ծանօթութիւն եւ զհոգեւոր պարտիզաց զոր գործիցես Տեառն շնորհօք եւ տանց՝ զոր զարդարիցես՝ նորին պարգեւօք։ Եկից եւ ես ի լուրս ինչ։

Նախ ի մասին կենդանութեան, ամենեքին շնորհօք Տեառն եւ աղօթիւք միաբանից քաջողջիկք են, եւ ծերք եւ մանկունք, եւ զուարթութեամբ յիշեն զքեզ, որով աներկբայ լիցիս աղօթից եւ ողջունից նոցա։

Նորոգ դարձեալ եմք յաշնայնի գիւղազբօսութենէ, զոր մեք ըստ սովորութեան մերում ի Պատուա վճարեցաք ամսօրեայ օթագայութեամբ. Աղանուրեանք հարցանեն զքեզ։ Զ Պօղոս քեռորդի Վ[երապատուեալ] Հ [ օր ] Ռափայելի առաքեցաք ի վանս եւ մուծաւ ի վարժարան, եւ ակն ունիմք ի մօտոյ նորընծայանալ նմա եւ երկուց քոց հայրենակցաց զոր Վ[երապատուեալ] Հ [ այր ] Գրիգորն էած։

Վ[երապատուեալ] Հ [ այր ] Պետրոս [2] ի կէս Սեպտեմբերի շոգենաւու գնաց յի Զմիւռնիա, այժմ՝ ի Կոստանդնուպօլիս է, եւ անտի գնալոց է ի Տրապիզոն, լինել գործակալ վարժարանաց մերոց, բանալ անդ դպրոց, եւ լինել հովիւ հոգեւոր եթէ ընդունիցի ժողովուրդն, զորմէ ոչ երկբայիմք, քանզի թախանձանօք խնդրեն զմի ի մերոցն՝ յորմէ հետէ Վ[երապատուեալ] ՀՀ. [Հարք] Ներսէս եւ Գրիգոր ծանուցան նոցա ։

Վ[երապատուեալ] Հ[այր] Ներսէս դեգերի այժմ ի կողմանս Կարնոյ եւ Մշոյ, այլ յամսոց հետէ չունիմք լուր զնմանէ ։

Վարժարանին Մուրատեան իրք դեռ անորոշք են ի Վեննայէ. երկիցս յաւուրս յայսոսիկ եկն մեզ գիր ի տէրութենէ Վենետկոյ պահանջելով զհաշիւ վարժարանին, եւ մեք պատասխանեցաք, զի առ կայսր բողոքեալ է մեր։ Իսկ ի Փարիզ հետամուտ են մերքն գնել տուն մի մեծ վասն դպրոցի, եւ ակն ունիմք, զի ի սկիզբն գարնան առաքիցին անդր մանկունք, եւ Վ[երապատուեալ] Հ[այր] Ստեփան Վարժապետ նոցա ։

Գիտեմ, սիրելի Եղբայր, զի համառօտ գրութեամբս ոչ շատանայ յագուրդ անձկանացդ, այլ կարծեմ թէ ոչ եւ երկարագունիւն, վասն որոյ ընկալ մտադիւր զսակաւամասնեայ նշանակ մտերիմ սիրոյս, եւ յաւել ինձ գրել՝ որով սփոփիցիս եւ միշտ ընդ եղբարս քո թուիցիս բնակել ։

Առանձինն ողջունեն զքեզ եւ զՎ[երապատուեալ] Հ[այր] Անտոնիոս [3] Վարդապետն ընդ իս, Վ[երապատուեալ] Հ[այր] Ռափայէլ եւ ամենայն վարժարանեայքս եւ դասակից եղբարք քո ի վանս։ Մնա՛ բարեաւ.

խ[ոնարհ] ծ[առայ] եւ անձկաւէտ քո եղբայր
Հ[այր] Ղեւոնդ Մարգ[արեան]
Կ[րօնաւոր] Մխ[իթարեան]

30.               

Առ եղբարս Պատ[ուականս]

Յորժամ միաբան զվարդապետական ընկալաք

Գաւազան [4]

Ի ծայր ի սուրբ քո գաւազան երկնադէտ
Բարձրացաւ սիրտ յիս եւ յեղբարս վարդապետ:
Ի սլացն ի սուր կոծին մըտաց կայծք փակժոյժ
Յայսքան տօնից եւ գըթոյ վսեմ խաժամուժ:
Օ՜ր հրաշալի օ՜ր, ի՞բր ըզքեզ կոչեցից,
Չըքնաղ, միակ, գորովական անձկալից,
Օր խնդութեան ոչ անտրտում, օ՜ր յետին՝
Յոր յետ հարուստ արեգականց վերստին
Հայրապետին մերոյ հրաւէր որդեկոչ.
Յերից ծագաց՝ ընդ սուրբ բազկաւն եւ անխոնջ
Համախմբէ զորդեակս՝ եղբարքս ընդասուն
Տալ լըրութիւն ի կերպարան մեր դասուն,
Եւ զայս նըւագ՝ որում ըզհետ այլ չըգայ՝
Աբրամ, Ղեւոնդ, Բարսեղ զուգեալ ընդ Ղուկայ [5] ՝
Ի մի զճակատս առ օրհնաբաշխն ածեն աջ
Որ զՕծութիւն մեզ պարգեւ բաց եւ ըզԽաչ.
Որ յաշխարհի դրանէն կորզեալ եւ յերկնին
Ըզգարշապարս ուղղեաց եւ ետ զբանալին
Որ թաթաւեալ յԱհարոնեանն ըզմեզ յիւղ [6]
Ի սիրտս իջոյց ըզմեծ Հոգին հաշտընձիւղ,
Որ զիմս էօծ անմահութեամբ պիղծ շրթունս
Հրեշտակաց արկ նախանձ ի ճաշըս քաղցունս,
Եւ զապիկարս խաղաղութեամբ լըցեալ ձեռս
Ցօղել ուսոյց ի մրըրկեալ սիրտս եւ տարերս.
Օրհնեա՜լ օրհնեա՜լ դու ինձ երիցս եւ յաւէտ
Ով սպասաւոր երկնից ընտրեալ Հայրապետ,
Որ զիս եւ զիմ պէս աշխարհի ծնունդ տըխեղծ
Սրտիդ առեալ ի յառագաստ երկնամերձ
Ի բողբոջել սիրաստեղնեալ շառաւեղս
Նոր երկնեցեր ծնար, գըգուեցեր հոգեպէս.
Քեւ տիպք Փրկչին յոգիսս հարան, Հայր հոգւոց,
Անմահութեամբ կեցցեն նոքա ի մեր ծոց,
Որ եւ ըզնոյն մաղթեմք, առցեն շատք ի քէն.
Որչափ աւուրք ի կեանս եւ իղձք ի սիրտս են.
Յամենակալ աջոյն քո աջ զօրասցի
Մխիթարայ ՚րեւ ի քեզ յամայր ծագեսցի:
Ըզքո եւ այժմ ըզձայն լըսեմք աղուական
Լերուք որդեակք յայսմհետէ յայր զօրութեան
Եւ ի նեցուկ ձեզ գաւազան տէրունի
Որով եւ դուք իմ հասակիս ծերունի.
Առէք հանգոյն Յեսուայ [7], երթայք ի հանդէս
Ուր վարդապետըն վարդապետաց կոչէ զձեզ
Եւ յայն երկիր մանաւանդ յայն սրացարուք
Որ էր բարեաց երբեմն հանուրց խանձարուրք,
Եւ մեր, աւա՜ղ նժդեհութեանս, մեր իսկ բուն,
Զոր սէր Հաստչին կազմեաց, ցասումն եղծ նորուն
Յորժամ կըրից գազանադէմ գագաթունք
Պայքարեցան ընդ ձեզ, երկինք աննըկունք,
Վասն այն խաւար համատարած զայն կալաւ
Եւ լուսակոխ մըտաց շաւիղ կուրացաւ:
Փութացարուք, օն, գաւազան առեալ զայդ
Անհարազատ մըթոյն հարուած բարկաճայթ,
Խեթկիչ գլխոյ յամառութեան կարծրակուռ,
Խտրոց կենաց ընդ մահ, ուղեղն եւ ընդ թիւր,
Թէ գըրգըռէ երկիր ՚ւերկինք որոտան
Ըզդա ի մէջ արկէք հըզօր հաշտարան.
Հովուի հեզոյ դա, Ձեզ լիցի նըշանակ
Դովաւ հօտիդ ի թշնամեաց փրկանակ.
Ի տեսակէդ բերեալ ըզբարս աղաւնոյն՝
Բարձէք եւ զմիտս որոյ ի ծագ անդ ցըպոյն,
Զի Մովսիսեան հրաշագործին ի տիպար
Կլցեն զլեզուս դարուդ շաղփաղփ վայրապար:
Ահա ընթա՛ ՚ւետարանիչ Սիոնի,
Հար երդմնեցո՛ ցըպովդ ըզվէմ տապանի
Որ աստ ըզմեծ քարոզին յինքն ըզնըշխար
Զաստուածախօս լեզուն տանի զՄըխիթար.
Ահա շարժի եւ տատանի բեմբն սուրբ
Տեղի տան վէմք որպէս դիմաց քօղ ինչ նուրբ,
Եւ ձայն. Գոչեա ՚պաշխարութեան վարդապետ
Զոր կնիք անուանդ եւ ում աշխարհ ունի պէտ»:
Լըւա՞ր եղբայր, աստուածախառն էր պատգամ,
Զոր քեզ ի սիրտ շնչեաց վերին պատըշգամ,
Արդ խրախուսեաց արդ զօրացիր արդ փութա՛
Առեալ ի ձեռն զապաշաւանքն յանդեղեայ.
Խաչակնքեա՛ մեղսամակարդն հե՛ղ յաշխարհ,
Որսք դըժոխոց յերկնից ելցեն սուրբ ի պար:
Վառեա՛ց ի սէր, եւ հօտ քո քեւ բորբոքի
Քրտնեա՛ց, եւ քեւ թըւին բերինք փոքրոգի.
Բեր նախ ի յանձն, եւ քաղցրանայ լուծ փրկչին,
Հար մականաւդ ըզդրունս, մըտէք ընդ երկին:

9 Նոյ[եմբեր] 1845

Հ[այր] Ղ[եւոնդ] Մ[արգարեան ]

Ձրի առէք եւ ձրի տուք [8]

Զարմանար մի՛, Աստուածարեալ Հայրապետ,
Թէ նորաձեւ Քեզ նորընծայդ վարդապետ
Ձեռաց ու ոտից քոց ի հեռուստ ի համբոյր՝
Իշխէ բանալ զանկեղծ սրտին վարագոյր.
Նորօրինակ բերկրեալն՝ հորդէ շաւիղ նոր
Որ ըստ բերմանն իղձքն ընթասցին անխոտոր.
Տի՛ նա երբ զակն յերեքտասան յառեալ ամ
Յուսողութեան մատնէն մինչ յայս հուսկ պատշգամ
Տեսանէ զանձն յաճել տիոցըն տակաւ
Խոնարհեալ եօթն անգամ աջոյդ երկնագրաւ,
Որով եօթնիցս եւ վերառեալ քեւ յամայր,
Զքեզ լոկ յանմահ Բաղդէն գիտէ հոգւոյն հայր.
Եւ խոր ի նոյն հոգի դրոշմեալ զերախտիս
Զոր առն ի քէն ձրի՝ զնոյն Քեզ միշտ ձօնէ ձրիս:

10 Նոյ[եմբեր] 1845

Ռափ[այէլեան] Վարժար[ան] ի Վենետիկ

Ամենախոնարհ եւ ամենահնազանդ
Ծ[առայ] եւ որդի
Հ[այր] Ղեւոնդ Մարգար[եան]
Կ[րօնաւոր] Մխ[իթարեան]