ՆԱՄԱԿԱՆԻ

Հեղինակ

Բաժին

Թեմա

1901

2227.

* Հ. Մանուէլ Վրդ. Քաջունիին - Փատովա

Ս. Ղազար, 2 Յուն [ ուար ] 1901

Մեծարգոյ եւ Սիրելի Եղբայր,

Որպէս գրեալ էի առ Վ[երապատուեալ] Հ[այր] Դանիէլ, համարելով թէ ուղղակի ի Հռովմայ ծանուցանի Ձեզ վիճակ Գեր[ապայծառ] Աբբահօրս, ոչ գրէին աստի։ Արդ, երեկ սակաւ ժամուք յառաջ քան զՔո գիրդ, ընկալաք զլաւագոյն քան զնախընթաց լուրս, նա եւ զօրհնութեան գիր նորին ստորագրութեամբ, եւ յոյժ խնդացաք, եւ առ ժամայն հեռագրեցաք Նմա զգոհութիւն մեր, որում եւ Դուք լինիք հաղորդակիցք։ Նշանակ մի եւս չափաւոր ապաքինութեանն այն իսկ լիցի կամ է, զի այսօր մեկնի կամ մեկնեալ է անտի Վ[երապատուեալ] Հ[այր] Յուսիկ եւ դառնայ ի վանս։ Եղանակ ձմերայնոյս ոչ ներեսցէ զՆորին իսկ Վեհի ցանկալի դարձն՝ ըստ ցանկութեան մերում, յառաջ քան զվերջ ամսեանս, աւելի կամ պակաս, այլ լաւ է անագան քան զտուգան։

Արդ, մխիթարեալ աւետեօքս, գոհութեամբ միանգամայն եւ աղօթիւք եղիցի Քեզ եւ որ ընդ Քեզ, շնորհաւոր Նոր Ամ եւ նոր կեանք։

Հոգեկից Եղբ[այր]
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

2228.

* Մխիթարեան միաբանի մը, անունը անյայտ

Ս. Ղազար, 2 Յուն [ ուար ] 1901

Մեծարգոյ եւ Սիրելի Եղբայր,

Շնորհաւոր Նոր ամ. չգիտեմ զի՞նչ ասել եւ վասն նորոյ դարու, բայց զբարի՜ լոյս նորին։ Երեկ ընկալաք զօրհնութիւնաբեր թուղթ Վեհի, ստորագրութեամբ նորին, եւ առ լիուլի խնդութեան մերում առ ժամայն հեռագրեցաք զգոհացողականն. ուրախական էր եւ գիր Վ[երապատուեալ] Հ[օր] Գրիգորի, որ եւ ծանուցանէր զի այսօր (2) մեկնի ի Հռովմէ Վ[երապատուեալ] Հ[այր] Յուսիկ ՝ դառնալ այսր։ Ընդ խնդականացս տան նշմարիլ զառաւելութիւն ծախուց եղելոց եւ լինելեաց ի դարման Հիւանդին եւ հիւանդապահից, անշուշտ եւ ակն ունիցին նպաստից ամենահաս քսակի մերձաւորիդ Ս. Անտոնի, որպէս եւ ես յուսալով ի սիրոյդ, կրկին մաղթեմ լայնութիւն սրտի եւ ձեռին,

Հոգեկից Եղբ[այր]
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

2229.

* Մխիթարեան միաբանի մը, անունը անյայտ

Ս. Ղազար, 2 Յուն [ ուար ] 1901

Սիրելի եւ Արգոյ Եղբայր,

Երիկեան հեռագիր մեր հաւատարիմ արար Ձեզ զանչափ խնդութիւն մեր ընդ աւետաւոր լուրդ եւ ընդ օրհնութիւնաբեր գիր Վեհին, զոր յուսամք զի աճեցուսցէ վաղիւ բերանացի բարբառ գործակալի մերոյ դառնալով այտի։

Եդեալ էի ի մտի կանխել գրել առ վեհ յառաջ քան զտարեմուտս, այլ ստիպեցայ եւ ես առ տկարութեան ամփոփիլ ի սենեկիս եւ կալ զգոյշ ի ցրտոյ։ - Զթելադրեալդ գրել առ Վ[երապատուեալ] Հ[այր] Մանուէլ ՝ արարից, եւ Նախախնամութիւնն որ տայ զառողջութիւն, տացէ եւ զարտաքին հնարս նորին։

Արդ շնորհաւո՜ր նոր Ամ եւ մասն նորոյ դարու։

Ողջ լեր յուսով ոչ անագան տեսութեան։

Հոգեկից Եղբ[այր]
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

. Գ. ] Զպատկերքս առաքեաց Եղ[բայր] Պօղոս Ալլահվէրտի. մին շնորհաւոր լիցի Պ[ատուական] Հ[օր] Եսայեայ ։

2230.

* Հ. Յովսէփ Վրդ. Մարգարեանին - Տփղիս

Ս. Ղազար, 2 Յուն [ ուար ] 1901

Սիրելի եւ Պատուական Եղբայր,

Շնորհաբեր եւ յաջո՜ղ տարի մաղթեմ Քեզ, եւ մերձաւոր եղբարց մերոց Ղրիմեցւոց։ Շնորհակալ եւս ըլլալով Քու մաղթանացդ, եւ խնդակից վասն յառողջանալ դառնալու Գեր[ապայծառ] Աբբահօրս եւ իր համար ըրած աղօթիցդ։ Ինձ այլ մաս մի հանէ աղօթքէդ, զի ես այլ քիչ մի տկարութեամբ արգիլուած եմ ի սենեկիս. այսօր աղուոր ցուրտ մ՚այլ ունիմք. ապակիներն սառնապատ, բայց օդն կարմրի արեւով։ Վաղը յուսամք որ հասնի ի Հռովմէ Հ[այր] Յուսիկ, եւ այս նշան է բաւական ի լաւն փոխուելու մեր մեծ Հիւանդին. որոյ հեռաւորութիւնն եւս ոչ սակաւ նուազեցուց զպայծառութիւն տօնիցս, այլ աւելի եւս զուարթութեամբ կատարենք յաջորդ տօները. ո՜ւր էր թէ եւ Դուք, որ անցեալ տարի հօս գտուեցաք, դարձեալ գտուէիք. այլ կամք Աստուծոյ եւ օգուտ հասարակաց լիցին տեղիքն հեռաւորք, սրտերն ըլլան միշտ մօտաւորք։

Ողջոյն սիրոյ յեղբարցս առ Քեզ եւ առ վերոյիշեալ եղբարք մեր, յորոց յուսամք թէ ըլլան եկող առ մեզ այս տարի։ - Ողջ լեր։

Հոգեկից Եղբ[այր]
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

2231.

* Գերպ. Իգնատիոս Կիւրեղեան Աբբահօր - Հռոմ

Ս. Ղազար, 2 Յունուարի 1901

Արհիապատիւ Տէր եւ Հայր,

Կաղանդչեայ թանկագին՝ մանաւանդ թէ անգին չէր մեր ընկալեալ ի Վեհէ կամ այլուստ, քան զերիկեան օրհնութիւնաբեր ստորագրեալդ, զոր եւ համբուրիւ ջերմաջերմ սրտից քան շրթանց ողջագուրեցաք, եւ գոհացաք եւ գոհանամք զՏեառնէ եւ զամենագութ Տիրամայր Պահպանչէ Որդեգրացս. ակն ունելով, զի որքան ծանր եւ դառն եղեւ բաժակն զոր ետուն ըմպել Հօրդ եւ ճաշակել որդւոցդ, այնքան եւ քաղցրասցի առ յապայն, եռանդեամբ ժիրաժիր կենաց քան նորութեամբ տարւոյս եւ դարու։ Արդարեւ կարեմք ասել, եթէ մեծ արար Տէր եւ Տիրամայրն զառնել իւր Քեւ, յորդորելով ի մաղթանս վասն ցանկալի կենացդ, զմերձաւորս եւ զհեռաւորս, զբազմութիւն բարեպաշտից եւ բարեկամաց քաղաքաց քաղաքաց, ուր գտանին ոմանք ի միաբանիցս եւ ի ծանօթից. ընդ որ եւ հիանալով իսկ ստիպիմ զառաքելականն յիշել, Մի՛ հպարտանար, այլ երկի՛ր [1], եւ լեր անմոռաց շնորհակալու խոնարհութեամբ։

Աւելորդ է ինձ ասել, զի ըստ մեծի խնդութեանն, ջանայ իւրաքանչիւր ըստ վիճակի եւ կարգի իւրում փութաջան գործել. եւ բարեկամք յաճախեն խնդրելով մատուցանել առ Վեհդ զմաղթանս եւ զիղձս իւրեանց, որպէս երեկ Բելլեզինա, յեռանդն Թէարտոյ, այսօր Բաոլեդդի, Սանտալճեան [2], եւն. ։

Իսկ ինձ ոչ ներելով ապիկարութեանս եւ սիրոյ եղբարցս, երբեմն նա եւ զսովորականն ինչ առաջնորդութիւնս կատարել, սրտառուչ մաղթեմ առ Սրտագէտն, զօգուտ մեր եւ զՎեհիդ, կնքելով յաջ Նորին զխոնարհականս համբոյր։

ն[ուաստ] ծ[առայ] եւ որդի
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

2232.

* Հ. Թադէոս Վրդ. Թոմաճանեանին - Խարբերդ

Ս. Ղազար, 9 Յուն [ ուար ] 1901

Սիրելի եւ Պատուական Հայրիկ,

Յուսամ թէ արդ ապաքինեալ իցես կամ լաւագոյն. այսպէս եւ Վեհս առ փոքր փոքր կազդուրի. ես չգրեցի ինչ նմա զՔէն, այլ գրեմ առ Վ[երապատուեալ] Հ[այր] Դանիէլ, զի առաքեսցէ Քեզ փոքր ինչ. որով, եթէ կարող իցես պատարագել եւ չունիցիս այլ պատարագիս, ի համար վանացս պատարագեսցես հաշուելու ֆրանգ եւ կէս առ պատարագ. եւ ապա ծանուսցես ինձ թէ քանի՞ պատարագ մատուցեր ըստ դիտման կամ ի հաշիւ վանացս։

Մաղթեմ քաջողջութեամբ ի նորում ամիս լնուլ զթերի անցելոյն։

Հոգեկից
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

2233.

* Մխիթարեան միաբանի մը, անունը անյայտ

Ս. Ղազար, 11 Յուն [ ուար ] 1901

Արգոյ եւ Սիրելի Եղբայր,

Ցուրտն ոչ սակաւ գգուէ եւ զմեզ, եւ աջակցեալ սառնաշունչ հողմոյ, արգել զմերս ի կիւրակէիս երթալ ի քաղաք առ ի պատարագել եւ տպարանեայք գիշերօթեցին, կէսք ի վանս եւ կէսք ի Ս. Սերվելոյ [3]. յիմ սենեկիս ծանրաչափն էջ ցկէս աստիճան րէօմ[իւր] [4] ի վերոյ քան զզրոյ. այժմ երկու կամ 2 ½ աստիճան է, ի վերոյ։ Արգելեալ կամ եւ ես ի սենեկիս, պատարագեմ ի մատրան Վեհի [5], եւ միայն ի ճաշաժամու իջանեմ ի սեղանատուն։ Բայց ծանրագոյն ախտակիր է Վ[երապատուեալ] Հ[այր] Գարեգին, յերկու եօթնեկաց հետէ յանկողնի, յորմէ ելանելն տարակուսելի թուի, ըստ բժշկի. ինքն զգաստ եւ պայծառ հոգւով, լեզուաւ թոթով. աղօթէ վասն մեր, աղօթեմք վասն նորա, որպէս եւ հանապազ վասն Վեհի, եւ յուսամք անագան, այլ մեծապէս խնդալ շնորհօք Աստուծոյ։

Ի պահուս ծանոյց Վերակացու Նորընծայից, զի երիցագոյնն եւ միակ փիլոնաւոր, ի 14 ամսոյ (երկուշաբաթի) կատարէ զամ նորընծայութեանն. արժա՞ն իցէ ըստ սովորականին խնդրել զուխտ, եթէ սպասել գալստեան Վեհի։

Մեծարանօք ողջունեալ զՍա, մնամ

Հոգեկից Եղբ[այր]
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

2234.

* Հ. Գրիգոր Վրդ. Ճելալեանին - Հռոմ

Ս. Ղազար, 18 Յուն [ ուար ] 1901

Արգոյ եւ Սիրելի Եղբայր,

Ի ժամուն ընկալայ զգորովալիր թուղթ Վեհի, եւ այն ինչ տեսեալ զհեռագիր Նորին՝ համբուրեցի, եւ գոհ եղէ զի յառաջ քան զընթեռնուլս, որով ազատ եմ ի խղճէ հաճութեան ընդ գրեալսն զինէն, իբրեւ իմովսանն, զի բարութենէ նորա չկարեմ դատ առնել եւ գանգատել։

Ընկալայ ի վաղիւն եւ զՔո ինքնագիրդ որ վասն ուխտախնդիր նորընծային, եւ զխրատ Վեհի վասն զգուշութեան ի ցրտոյ, եւ յոր սակս եւ ո՛չ երեկ ի մեծի տօնի կրօնահօրս մերոյ Անտոնի եւ զուգակցին Բենեդիկտեայ իշխեցի երթալ յեկեղեցի յառաւօտեան ժամս։ Եղ[բայր] Անտոն ուսոյց քաջ պատսպարել զմահիճս իմ, կրկին եւ երեքկին ասուեղինօք, եւ ի տուէ ստէպ թէյըմպութեամբ։ Չունիմ այլ տկարութիւն, բայց զծերութեան ինչ, եւ ընդ այլոց մնամ փարատելոյ սառնամանեաց, որ երեկն սաստկագոյն էր քան զամենայն աւուրց, եւ ժտելոյ գարնայնոյ։

Վ[երապատուեալ] Հ[այր] Գարեգին եւս յետ անկեալ դնելոյ ի մահիճս իբրեւ եօթնեակս երիս, յերկուց աւուրց հետէ սկսաւ յառնել եւ նստել առ գրասեղանի իւրում. յուսամ թէ որպէս զայլ նուագս՝ անցուսցէ եւ զայս վտանգ։

Թղթաբերս Ֆրադդին [6] խնդրեաց տանել բերել այդր եթէ ունիցիմք ինչ յանձնել Ձեզ. ոչ իշխեցի ծանրացուցանել զպարկ նորա մատենիւ միով զոր ի վաղուց պահէի ընծայել Վեհի կաղանդչեայ. թող լիցի Նմա, բարեաւ եկիր, ի դէպ ժամուն։

Ողջ լեր։

Հոգեկից Եղբ[այր]
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

2235.

* Մխիթարեան միաբանի մը, անունը անյայտ

Ս. Ղազար, 5 Փետր [ ուար ] 1901

Արգոյ եւ Սիրելի Եղբայր,

Թուի թէ Բենեդիկտեանն Հ. Ֆրադդին անագան քան զոր ասացն, մեկնեալ է ի քաղաքէս, կամ անագան եկեալ յայցելութիւն Վեհիս, եւ բերեալ զգրեալս իմ։

Զորմէ հարցանեսդ, գրեալ էր ինձ խոհական ոմն եւ բարեսէր, զի Նա ի հանդիսի ուրեք դպրատան, ընթերցեալ է բանաստեղծութիւն ինչ, չգիտեմ որպիսի, եւ կարծեմ յաճախէ առ Էջմիածնականս. յաճախեն եւ այնպիսիք խնդրել զնա, այլ եւ ի բազում կողմանց լրտեսել զնա. զի այսպէս գրեալ էր ինձ գրողն։ Եւ ես զանգիտեցի թէ գուցէ այս յաճախութիւն՝ առթեսցէ պղտորութիւն ինչ։

Թերեւս աւելորդ էր կասկած իմ եւ իցէ։

Վ[երապատուեալ] Հ[այր] Գարեգին յոյժ տկարացեալ է, այլ մերթ այսպէս մերթ այնպէս, որպէս ասի։ - Ողջ լեր։

Հոգեկից Եղբ[այր]
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

2236.

* Հ. Մանուէլ Վրդ. Քաջունիին - Փատովա

Ս. Ղազար, 12 Բ [ Փետրուար ] 1901

Սիրելի եւ Մեծարգոյ Եղբայր,

Քաղցր բանիւք շնորհաւորես ինձ յաւուր տօնի անուանատու Սրբոյս, եւ ես քաղցրութեամբ ընդունիմ, զլաւագոյնս, եթէ հնար է, մաղթելով. այլ զիա՞րդ իշխեցից զդառնն առ բնութիւնս մեր գուժել, զայսօր իսկ յառաւօտուս զհրաժարելն ի մէնջ եւ ի կենցաղոյս զառաքինազարդ եւ սրբակրօն եղբօրս մեր եւ Հ[օր] Գարեգնի, յետ երկար համբերատար անտրտունջ անմռունչ ախտակրութեանն. կարծեմ թէ նա յետ վաղուին ընդ իւրում անուանակցին տօնեսցի յերկինս. զի այնքան աստուածարեալ հոգւով եւ բանիւ յանձն արարեալ է զանձն Աստուծոյ, եւ խնդրեալ յիշելի լինել եւ ի տաճարի Ս. Անտոնի Պատուացւոյ [7], ընկերագրեալ գոլով Նմին, չգիտեմ որպէս։ Մեք ըստ սովորութեան մերում աղօթեսցուք եւ պատարագեսցուք վասն նորա, եւ Նա լիցի մեզ բարեխօս եւ առանձինն մեզ ծերունեացս։

Հոգեկից Եղբ[այր]
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

2237.

* Մխիթարեան միաբանի մը, անունը անյայտ

Ս. Ղազար, 12 Փետր [ ուար ] 1901

Մեծարգոյ եւ Սիրելի Հայր,

Առ ամենայն միաբան եղբարս մեր որք յօտարութեան, գրեցան ի Հարցս վանականաց եւ յինէն վասն աղօթից եւ պատարագաց ի հանգիստ հրաժարելոյն [8] առ ի մէնջ մարմնով, զի հոգին կենդանի մնասցէ բանաւոր արտադրութեամբքն ի շինութիւն եւ ի սքանչանս հոգեկցացն պանդըխտելոց ընդ երկնաւ։ Գրեցան եւ առ ոմանս ի սերտ ծանօթից նորին, եւ այլոց ոմանց ծանուցան զի աղօթեսցեն. այն զի իբրեւ կտակաւ խնդրեալ է նորա ի բազմաց աղօթել վասն իւր, եւ առանձին ի Վեհէ, զի աղօթեսցէ եւ տացէ աղօթել, զոր եւ արդէն արարեալ եւ առնէ Վեհս. նա եւ յոմանց ծանօթիցն ի Հռովմ եւ յեկեղեցւոջ կամ յեկեղեցիս ոմանս մեծի քաղաքիդ, զոր չյիշեմ այժմ։

Իսկ ազդարար գիր եւ պատկեր պատրաստի, զի տպարանապետն Վ[երապատուեալ] Հ[այր] Ստեփան ոչ գտեալ ըստ կամաց իւրոց պատկերս աստանօր՝ յանձնեալ է այլուր եւ հասցեն ի մօտոյ. եւ թերեւս ինքն գրեսցէ. ինձ ծանր է ի սակաւու ամփոփել զկիրս իմ, եւ խօսել առ օտարս, բաց ի մերոց եղբարց. եւ դարձեալ զի Նա զորմէ բանս է, թէպէտ եւ առ խոնարհութեան, խնդրեալ է չհրատարակել ինչ յօրագիրս, եւ առանձինն զնոյն խնդրեալ է եւ յինէն. բայց թերեւս միամտութեամբ չէ իմացեալ զի իւր իսկ գրածն անհամեմատ գերագոյն գտցի քան զայլոցն, թէ վաղ թէ անագան։

Վասն ցրտութեան օդոց չմնայ ինչ ասել. յաւուրց հետէ ընդ առաւօտս 1 ½ ջերմութիւն գտանեմ ի սենեկիս. յետ միջօրէի վերանայ ց3. եւ շատ է։

Ողջ լեր եւ ողջոյնք։

Հոգեկից Եղբ[այր]
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

2238.

* Գերպ. Իգնատիոս Կիւրեղեան Աբբահօր - Հռոմ

Ս. Ղազար, 15 Փետր [ ուար ] 1901

Արհիապատիւ Տէր եւ Աբբահայր,

Զանգիտէի կանխել ի շնորհակալութիւն սիրաբուղխ տիրական եւ հայրական մաղթանացդ առ ի չճմլել եւ ճմլեցուցանել զսիրտս՝ դեռահաս յիշատակաւն, որ յաղթող երեւեցոյց զմահ ի վերայ կենաց [9] ։ Երանի՜ այնպիսւոյ սրբակենցաղ հանգուցելոյ եւ նմանեացն, որք կանխեցին բռնաբարել զվարձս վաստակոց իւրեանց եւ զկարգ առաջնութեան տիոց իմոց. երանի՜ եւ ինձ, եթէ յետնութիւնս վարուք քան ժամանակաւ, լիցի խթան զգաստութեամբ տնտեսելոյ զնշխարս անուանեալ կենացս, ողորմութեամբ Կենարարին, եւ աղօթիւք եւ օրհնութեամբ շնորհելոյդ մեզ առ ի նմանէ Հօր,

ն[ուաստ] ծ[առայ] եւ որդի
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

2239.

* Հ. Մանուէլ Վրդ. Քաջունիին Փատովա - Al Torresin

Ս. Ղազար ], 1 Մարտի 1901

Սիրելի եւ Մեծարգոյ Եղբայր,

Շնորհ եւ սէր մեծ ունիմ զխնամոցդ եւ զխրատուց, զոր եւ ջանամ կատարել ըստ կարողութեան կամ տկարութեան իմոյ. զնոյն ազդեն եւ եղբարք մեր որ աստ եւ որ հեռի. եւ թուի ինձ զի եւ առաւելաչափ հոգով. եւ որ ինչ հանդիպի կամ հանդիպեսցի, ես համարիմ վնասապարտ կամ յանցաւոր (գէթ յոմանց). թողցին յանցանք իմ եւ յաւելցի նոցա շնորհք. Արդ փակեալ կամ ի սենեկիս, եւ որ առաւել ցաւէ, յեօթնեկիս եւ ոչ ի մատուռն Գեր[ապայծառ] Աբբահօր գնացի ի պատարագել, առ զգուշութեան. զի չկրեմ այլ ինչ ցաւ կամ նեղութիւն։ Յիշեա՛ զիս առ Ս. Անտոն [10] եւ յիշեսջիր, որպէս միշտ առ յինէն։

Հոգեկից Եղբ[այր]
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

2240.

Ս. Ղազար, 12 Մարտի, 1901

Գաթինկոյ Ալիշանին [11]

Սիրելի քուրիկ,

Քու սիրտդ արդէն լցուած է, իմս ալ չէ պարապ ըսելիքէս կամ գրելիքէս աւելին կ՚իմանաս: Դու թէ՛ մորքրոջ եւ թէ քրոջ գութը, խնամքը հոգը երկայն ամիսներ անխնայ անհանգիստ անքուն տարիր հանգուցեալ սիրելի քեռդստերդ վրայ. քեզմէ աւելի բան մի չէր կըրնար նա խնդրել, դու այլ աւելի չէիր կըրնար ընել. ինքն ինչ որ կարենար տալ քեզի՝ երկրիս վրայ ոչինչ է այն բարեաց առջեւ, զոր քեզի պիտի ճարէ Աստուծոյ ողորմութենէն, որոյ մօտ կեցած է հիմայ, ինքն իրեն համար չի կըրնար օգնել, բայց քեզի եւ ուրիշ իր ծանօթից եւ աղօթողաց համար՝ բարեխօս կ՚ըլլայ: Դու շարունակէ կարելի խաղաղութեամբ սրտի եւ թեթեւ արցունքով աղօթել անոր հոգւոյն հանգստեան համար, ինչպէս ես այլ կ՚ընեմ. եւ երբ Փափազեան Յակոբիկ Աղայէն իմացայ՝ երկրորդ առտուն կանուխ պատարագեցի նոյն դիտմամբ եւ ամէն օր այլ կը յիշեմ զնա եւ զքեզ՝ մէկմէկ կերպով:

Այս օրերուս մենք այլ մեզմէ մէկն խաւրեցինք այն տեղ, զոր թերեւս ճանչցեր ես, մեր եղբայրն Սերովբէ աւելի լաւ ճանչնայ. անոր համար պատրաստուած պատկեր մի խաւրեմ քեզ, զոր եւ յարմար համարիմ քու վիճակիդ. միւսը տուր եղբօրդ, եւ ողջ լեր,

Հարազատդ
Հ. Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան

2241.

* Հ. Գրիգոր Վրդ. Ճելալեանին Հռոմ

Ս. Ղազար, 19 Մարտի 1901

Մեծարգոյ եւ Սիրելի Եղբայր,

Հոլովեալ ծանր եօթնեկաց քառասնորդացս, հասանեմք ի վեցերորդն, յորում օրէն էր մեզ մտանել ի կրթութիւն հոգեւոր [12], միաբանօրէն, զոր գրեթէ անմարթ տեսանեմք յայս ամ, զի կէսք ի ժողովելեացս հիւանդք եւ սենեկափակք են, կէսք հիւանդապահք եւ զպէտս եւ զգործս այլոց հոգացողք. Վ[երապատուեալ] Հ[այր] Յովհաննէս քարոզիչ մեր հազով նեղեալ ինքնին զպարտութիւն խոստովանի։ Թուի ինձ ի Յոբելեան մեր յարելի է եւ զկրթութիւնս տարեկան՝ յորժամ դարձցի առ մեզ Գլուխ մեր եւ Հայր [13]. այլ, որ ինչ անկ է, լիցի եւ այժմ եւ առ յապա Նորին գիտութեամբ եւ հրամանաւ, եւ օրհնութեամբ, որ եւ ի ժամուս։

Ողջ լեր։

Հոգեկից Եղբ[այր]
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

2242.

* Գերպ. Իգնատիոս Կիւրեղեան Աբբահօր - Հռոմ

Ս. Ղազար, 24 Մարտ 1901

Ամենապատիւ Աբբահայր մեր,

Օրհնեալ է Աստուած, որ եթէ անագան, ըստ մեր ըղձից եւ տեսութեան, հասոյց զՏէրդ ի լրումն գլխաւոր եւ անհրաժեշտ դիտմանն, մեծարելոյ զարդարեւ մեծարելի Քահանայապետն [14], այլ լիացոյց զսիրտ մեծարողիդ առաւել խնդութեամբ եւ գոհութեամբ, քան եթէ վաղ ընդ ժամանելդ ի Հռովմ, ելեալ էիր առ Նա, եւ օրհնութիւնք Երկնաւորին ընդ օրհնութեանց Փոխանորդին իւրոյ զուգախառնեալ՝ կազդուրեսցեն զՀայրդ մեր, յորմէ միւս եւս աղբիւր օրհնութեան բղխեալ առ կարօտեալ Որդիսդ, երրակի քաջալերեցին եւ քաջալերեն զմեզ։ Իսկ, զի՞նչ ասացից վասն թարմատար հեղինակի գրոցն ընծայելոց առ Սրբազանն, որ անուղղակի սպրդեալ է յընծայումդ, այլ ընդունողն հաւատամ թէ ուղղակի օրհնեալ է, վասն որոյ եւ մեծ շնորհ ունիմ Միջնորդիդ այժմ մեծագոյն ինձ շնորհի, զոր լիապատար արասցէ ցանկալի վերադարձ Վեհի առ իւրսն, յորոց ամենեցուն դիմաց խոնարհիմ ի համբոյր աջոյդ Հայրականի

ն[ուաստ] Ծառայ եւ որդի
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

2243.

* Գերպ. Իգնատիոս Կիւրեղեան Աբբահօր - Հռոմ

Ս. Ղազար, 5 Ապրիլ 1901

Ամենապատիւ Տէր Աբբահայր,

Հասեալք Տերամբ յանճառահրաշ աւուրքս գերագոյն տրտմութեանց եւ ուրախութեանց, զառաջնոցն օգուտ եւ զերկրորդին վայելս ընդ երկար, մաղթեմ նա եւ ի դիմաց Եղբարցս եւ Որդւոցդ, որք ակն ունիմք, ըստ աւետեացդ թէ ոչ ի մեծիս եւ յառաջնումս, ի կրկնազատկին բերանացի բացատրել զոր զգամքս։ Օդք, թէ եւ ոչ պայծառք, այլ մեղմացան ի ցրտոյ. շատ է թէ մի՛ դարձեալ պղտորեալ՝ խափան լիցին ուղեւորութեանդ, զոր սակայն լաւ իցէ փոքր մի եւս յապաղել քան նեղիլ։

Երգապետութեամբ Վ[երապատուեալ] Հ[օր] Արիստակեայ եւ բաւական յաջողութեամբ Պ[ատուական] Հ[օր] Վարդանայ, եւ քահանայագործութեամբ Վ[երապատուեալ] Հ[օր] Մանուէլի ՝ չափաւոր վայելչութեամբ կատարին պաշտամունք եկեղեցւոյ, որոց առաւել հետեւող լինիմ ես քան առաջնորդող։

Բազում անգամ խորհէի հարցանել զխնդրոյ երանութեան Նախահօրս մերոյ, այլ թողուի լսել լիովին. եւ արդ յապահովեալ ըստ գրելումդ, աղօթեսցուք զի հաճեսցի եւ սուրբն սրբոց դասակցել նոցին յայտնապէս եւ զմերս։

Կրկին մաղթանօք շնորհաց ամենապայծառ Յարութեան Փրկչիս մերոյ, խոնարհիմ ի համբոյր աջոյ

Արհիապատիւ Տեառնդ

ն[ուաստ] ծ[առայ] եւ որդի
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

2244.

* Մխիթարեան միաբանի մը, անունը անյայտ

Ս. Ղազար, 11 Ապրիլ 1901

Սիրելի եւ Պատուական Հայր,

Յետ չորեքամսեայ պանդխտութեան եւ ծանր խօթութեան ապաքինեալ, երեկ եհաս եմուտ ի վանս Գերապ[այծառ] Տէրս. գոհութիւն Աստուծոյ, որով եւ ընկալաք զնա. եւ Ձեզ խնդակցութիւն. որովք պահեսցէ զնա Տէր, բարեխօսութեամբ մօր իւրոյ, յամայր ամս։ - Ողջ լեր։

Հոգեկից Եղբ[այր]
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

2245.

Մեսրոպ Արք. Սմբատեանին [15]

Ս. Ղազար, 17 Ապրիլի 1901

Արհիապատիւ Տէր,

Քրիստոս յարեա՜ւ ի մեռելոց.

Ոչ միայն յարեաւ, այլ եւ յարոյց զբազումս եւս, ընդ որս եւ զիս կարեմ ըսել բաւական հիւանդութենէ, որով չափ մի այլ ծերացայ. երկար ձմեռ եւ ուշ գարուն ունեցանք. վերջապէս հասաւ եւ հասուց մեզ մեր Գերապ[այծառ] Աբբահայրը, որ երեք ամիս ծանր եւ մահացու հիւանդութեամբ ի Հռովմ տագնապէր [16]:

Յուսամ որ այդ կողմերն եւս հասած է գարուն, եւ համարիմ թէ Ձեր անցեալ տարուան փափագն արծարծի ի սրտի, այցելելու Յարուցելոյն Ս[ուր]բ գերեզմանին, եւ պատուելու մեր իսկ պանդխտարանը, եւ բերան ի բերան ողջունելու զբարեկամս։

Յետին գրածդ առ իս յոյս մի փայլատակեց առ իս, թէ ոչ միայն հաճիս գալ, այլեւ ընծայ մի եւս բերել. յայտ է թէ քան զբերողդ թանկ ընծայ չէր ըլլար, սակայն առիթն այնպէս բերաւ, ծանօթ Յոբելեանն 200 ամեակի Մխիթարայ Աբբահօր որ համարձակինք մերովսանն իսկ ընտրել եւ խնդրել զայն, որոյ համար յատուկ յանձնեց ինձ Գերապ[այծառ] Աբբահայրս, որ եւ յօժարէր իսկ գրել առ նոյն ինքն Վեհափառ Տէրն, եւ քան զոր աւելի հաճոյ չիք մեզ ի ժամուս. այն ինքն է Սեւանայ Տիրամօր պատկերն: Գրչէս աւելի զօրաւոր համարելով Արհի Տէրութեանդ բարեխօսութիւնը, խոնարհաբար խնդրէ մեր հոգեւոր հայրն իր միաբանօք, որ եթէ չէ անհնար, հաճի հասարակաց սիրելի Հայրիկ հայրապետ ն [17], այդ հին Սեւանայ յիշեալ պատկերն շնորհել մեր նորոյս Սեւանայ, ի դէպ ժամու յիշատակի զայն կենդանակերպ տեսնող նախահօրս մերոյ Մխիթարայ, որ յառաջ իսկ քան զայս 200 ամեակ՝ կերպով մը ստացեր էր զայն, եւ ո՞ գիտէ, թէ ամէնօրհնեալ Տիրամայրն, յերեւման իւրում չազդեց անոր սրտին, թէ օր մի այս պատկերս որոյ ցուցակաւ երեւիմ եւ խօսիմ ընդ քեզ, քու ապագայ կանգնելու բնակարանիդ պիտի փոխադրի:

Կարծեմ թէ այդ ծածուկ խոստման եւ մեր՝ իր եւ Մխիթարայ ՝ նուաստ որդեացս՝ ժառանգութեան ժամն հասած է այժմ: Ուրեմն ո՜վ սիրելի է Արհի Տէր, արի՛ փութա ի դիմաց Ուխտիս խնդրել, ընդունել եւ բերել, կամ կանխել ղրկել զայն, զի ի մտի ունիմք ճարտար նկարչի վրձնաւ ընդօրինակել տալ եւ վերածել յառաջին կերպարանն եւ նախադասել մեր տօնական հանդիսին յիշատակարանաց, եւ զնոյն ինքն զայն առնել անմոռաց Յիշատակ Նորին Հայրիկ Սրբազնութեան, եւ Ձեր արհիական Տէրութեան եւ բարեկամութեան,

որոյ կամ, մնամ

Ն[ուաստ] Ծառայ
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր]
Կ[ուսին]

2246.

Professor Emilio Teza - ին [18]

San Lazzaro, 8 maggio, 1901

Caro Signor Maestro,

Anche io vengo tardi a scrivere, per una combinazione curiosa. Due giorni prima di ricevere la sua, vedendolo in un catalogo de’ libri antichi l'opera dell'Ercolani, senza punto sapere che fosse l'autore dell'opera da me ricercata, ma soltanto come vita di santi eremiti, la chiesi dal librajo a Roma; non ricevendo risposta tornai a ridimandarla, questa volta assicurato da quello che mi avete scritto, e finalmente jeri ebbi l'opera ercolanea in due volumi, edizione di Venezia, 1688. Mi sarebbe maggiore la sorpresa se non avessi la sua notizia anticipata. Ma che prolissa narrazione di quel benedetto P. Girolamo! Quella del cappuccino in armeno manoscritto, non so se traduzione o scritta dallo stesso Padre Giustiniano missionario in parti d'Armenia o pure a Erzerum è molto più breve e graziosa.

Quanto alla nostra edizione di Գենովափէ, di cui or ora (1900 se ne è fatta una nuova), e che io non ricordavo immaginavo, siccome, saprà Ella è in versi, eseguita da un nostro padre defunto in Crimea, missionario anche lui, non so da qual testo abbia tirato. Forse fra poco questo in prosa che abbiamo acquistato l'anno passato, si pub[ b ]licherà nel nostro Բազմավէպ e Lei giudicherà.

P. Isaia vi risponderà forse oggi stesso.

Intanto La ringrazio delle notizie che mi ha dato, e resto coll'onore di esser nominato Suo collega.

P. Leone M[arcar] Alishan

Թարգմանութիւն

Սուրբ Ղազար, 8 Մայիս, 1901

Սիրելի Պարոն Վարժապետ,

Ես ալ ուշացումով կը գրեմ, հետաքրքրական զուգադիպութեան մը պատճառով: Ձեր նամակը ստանալէս երկու օր առաջ, հին գիրքերու ցուցակի մը մէջ տեսայ Էրքոլանիի աշխատութիւնը՝ առանց իսկ իմանալու, որ փնտռած աշխատութեանս հեղինակն է, այլ կարծելով միայն թէ սուրբ ճգնաւորներու վարքագրութիւն է, խնդրեցի Հռոմի գրավաճառէն. պատասխան չստանալով դարձեալ խնդրեցի, բայց այս անգամ վստահացած Ձեր գրածին վրայ, վերջապէս երէկ ձեռք բերի Էրքոլանիի երկհատոր աշխատութիւնը, հրատարակուած Վենետիկ, 1688-ին: Ինծի համար աւելի մեծ անակնկալ պիտի ըլլար, եթէ նախօրօք չունենայի Ձեր հաղորդած տեղեկութիւնը: Բայց ինչ երկարաշունչ է Հայր Ճիրոլամոյի գրած պատմութիւնը: Վեղարաւորի Հայերէն ձեռագիրը, չեմ գիտեր արդեօք թարգմանութի՞ւն է, թէ Հայաստանի կողմերը կամ Էրզրումի մէջ առաքեալ նոյն ինքն Հայր Ճուստինիանոյի կողմէ գրուած, շատ աւելի հակիրճ եւ գեղեցիկ:

Ինչ կը վերաբերի մեր Գենովափէ-ի հրատարակութեան, վերջերս (1900) նոր մը կատարուեցաւ, որ ես չէի յիշեր ոչ ալ կը պատկերացնէի, քանի որ ինչպէս գիտէք ոտանաւոր է, լոյս ընծայուած մեր առաքեալ հայրերէն մէկուն կողմէ, Խրիմ վախճանած: Չեմ գիտեր, թէ ո՞ր բնագրէն արտագրած է: Անցեալ տարի գնուած ասոր արձակ տարբերակը թերեւս «Բազմավէպ»ի մէջ հրատարակուի, այն ժամանակ Դուք կը դատէք:

Հայր Եսային թերեւս այսօր իսկ կը պատասխանէ Ձեզի:

Մինչ այդ շնորհակալ եմ Ձեզի այն լուրերուն համար, որ փոխանցեցիք ինծի, եւ հպարտ եմ Ձեր գործընկերը կոչուելու համար՝

Հ. Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան

2247.

Professor Emilio Teza - ին [19]

San Lazzaro, 22 maggio 1901

Carissimo Signor Maestro,

Vedendo che non si stampa nel nostro giornale, ho fatto copiare il principio della storia di Genoviefa, del Cappuccino Giustiniano, che semplicità e grazia in questo, che loquacità nel Domenicano.

Tanti saluti da parte de’ miei confratelli, e vale.

P. Leone M[ arcar ] Alishan

Թարգմանութիւն

Սուրբ Ղազար, 22 Մայիս, 1901

Շատ սիրելի Պարոն Վարժապետ,

Տեսնելով, որ մեր պաշտօնաթերթին մէջ չի տպագրուիր, ընդօրինակել տուի վեղարաւոր Ճուստինիանոյի՝ Ճենովիեֆայի (Գենովափէ) պատմութիւնը. ինչպիսի պարզութիւն եւ գեղեցկութիւն ասոր ոճին մէջ, որքան երկարաբանութիւն Դոմինիկեանին մէջ:

Շատ ողջոյններ եղբայրակիցներուս կողմէ եւ մնացէք բարով:

Հ. Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան

2248.

Հասցէատէրը անյայտ [20]

Ս. Ղազար, 25 Մայիս [1]901

Ազնիւ Պարոն,

Թէպէտ անցեալ օր կարծելով ըսի վաղուան (Հոգեգալստեան օրուան) համար, թէ Գերապ[այծառ] Աբբահայրնիս ձայնաւոր պատարագ մատուցանէ, բայց իմացայ որ դեռ տկարութեանն համար չի կըրնար. ուրիշ մէկ մի քահանայական հանդիսով պատարագէ:

Նոյն օր (վաղը կիրակի) կէսօրէն վերջը ժամը երկուքին Դքսական պալատին [21] մեծ դահլըճին մէջ մեծ հանդէս մի կ՚ըլլայ տարեկան, ինչպէս յայտնէ այս ծրարեալ հրաւիրակ քարտս. ես կերպով մի պարտական էի ներկայ գտուելու, բայց ծերութիւնս չի ներեր. գուցէ ոմանք ի կարող ընկերացս երեւնան. ինձ պատիւ եւ հաճութիւն համարիմ եթէ հաճոյ եւ պիտանի ըլլայ Քեզ եւ Օրիորդիդ՝ խաւրածս:

Ողջ լեր:

Հին ծանօթդ
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

2249.

Յովհաննէս Արթինեանին [22]

Ս. Ղազար, 28 Մայիս [1]901

Բանասէր Պարոն,

Արդէն ծանուցած էի իմ բուսաբանական գործոյս մէջ որ նպատակս չէ բուսաբանութիւն, այլ բուսաբառութիւն [23]. բառից այլ թարգմանութեան մէջ եթէ կան սխալք՝ յետ իմ կարելի քննութեանցս, ընդունիմ ուղղութիւնները. բայց այսուհետեւ այդպիսի գիտելեաց պարապելու անցեալ է ժամանակս։ Սակայն խօսեցայ մեր «Բազմավիպի» խմբագիր Հօր եւ կ՚ընդունի Ձեր գրելիքը երբ եւ խաւրէք [24] ։ Զայս միայն յիշեցընեմ, որ չեմ կարծեր թէ մեր ազգայինքն ամէն գաւառացիք մի եւ նոյն բոյսը նոյն անուամբ կոչեն:

Փափագելով ուսմանցդ եւ գործոց բարի յաջողութիւն, մնամ

Աղօթարար
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր]
Կ[ուսին]

2250.

Մեսրոպ Արք. Սմբատեանին [25]

Ս. Ղազար, 4 / 17 Յունիս, 1901

Արհիապատիւ Տէր,

Թէ ո՜րչափ անձկաւ սպասէի ընդունել Ձեզմէ ասկէ ճիշդ երկու ամիս առաջ գրածիս պատասխանը, կըրնաք ստուգել՝ երբ կարդաք անոր պատճէնը, զոր ծրարեմ այս նոր տողերուս հետ. այդ գիրը ուղղեր էի յԱթոռն հայրապետական՝ յ Էջմիածին, համարելով թէ ապահովագոյն ըլլայ պատուական ձեռացդ հասցընելու, եւ զարմանամ եւ ցաւիմ որ յոյսս ի դերեւ ելեր է, միթէ կորե՞ր է գրածս եւ ո՞ւր։ Անօգուտ է զայս հետաքննել մինչ իմ կաթոգին խնդրածէս վրիպեցայ. կամ ուշացաւ կատարումն խնդրանացս։

Արդ, Գերարգոյ եւ Սիրելի Սրբազան Տէր իմ, խնդրեմ ուշի ուշով կարդալ այդ խնդրագիրս եւ հաճիլ մխիթարել ընդ իս բոլոր միաբանքս իրեն յարգելի Գլխով։ Անհամբեր սպասեմ հաճելի եւ յուսալի գրութեանդ, փոխանակ տհաճութեան երբ ընդունեցայ անցեալ Մայիսի 25-ին գրածդ եւ իմացայ որ իմ գրածս չէ հասած Ձեր ձեռքը եւ խնդիրքս ի կախ մնայ: Այժմ ներկայ գրութեամբս երկրորդեմ զխնդիրս ի դիմաց իմ Գեր[ապայծառ] Աբբահօր եւ ընկերացս եւ մնամ յուսով ակնկալու [26]:

Վերադարձընեմ առ Սրբազան Տէրդ Պագուցի բարեկամին թուղթը. այսօր իսկ ուղարկուի իրեն՝ իր նշանակած հասցէով խնդրած երկու հատորքն Այրարատ եւ Սիսական [27]. փոխադրող ընկերութիւն ծանօթ չըլլալով այս տեղ, ուղղակի փօստով ապահով հասնի առ նա, կ՚ըսէ մեր Տպագրատան տեսուչն, որ եւ նշանակէ զգին գրոցն առ նա։

Որչափ փափագելի է մեր առաջին խնդիրն եւ ինչ որ ընդ նմին յայտնած եմ առաջին գրութեանս մէջ (17 Ապրիլի), քան զայն աւելի համարիմ Ձեր առողջութիւնն եւ հանգստութիւնն, որոյ համար եւ սրտագին մաղթանօք մնամ

Ն[ուաստ] Ծ[առայ] եւ աղօթարար
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր]
Կ[ուսին]

2251.

* Մխիթարեան միաբանի մը, անունը անյայտ

Ս. Ղազար, 6 յունիս 1901

Սիրելի եւ Արգոյ Եղբայր,

Յեռանդն, կարծելով թէ յ՚2 ժամու մեկնիք ի վանացս, ոչ կարացի ողջունել, այլ Վեհի իմացեալ զի խաբեալ եմ, յանձնեալ է ի չքմեղս կացուցանել զիս, եւ շնորհս կալայ. մնայ եւ Քեզ զնոյն առնել ընդ իս, ընդ որ չերկբայիմ, եւ մաղթեմ քաջողջութիւն։

Վ[երապատուեալ] Հ[այր] Բարսեղ թախանձեաց զիս գրել եւ ծանուցանել առ Վեհ, զի ըստ դատողութեան Վ[երապատուեալ] Հ[օր] Մանուէլի որ ընթերցեալ եւ քննեալ է զմասն մի գրութեան իւրոյ, զԱռաքելութիւն միաբանիցս՝ յաշակերտաց անտի Հօրս Մխիթարայ, հաւանեալ ի բաց թողու զերկոսին գլուխսն յորս ճառէր զդիպաց Հասունեանց, եւ զանհռոմէական Հայոց. եւ խնդրէ, զի նկատելով զմերձենալ ժամանակի Յոբելինին, հաճեսցի տալ հրաման տպագրութեան անխէթ անգրգիռ մասինն. եւ առ այս, եթէ պատշաճ դատիցի, տացէ զգրուածն եւ յընթերցումն եւ ի քննութիւն առ Վ[երապատուեալ] Հ[այր] Մինաս ։ Արդ, ըստ թախանձանաց նորա խնդրեմ եւ ես տալ նմա բացայայտ եւ ոչ անագան պատասխանի, գիտելով եւս զի շատ աշխատեցաւ, ստէպ երթալով ի դիւանս մեր եւ հետաքննելով։ Ես, որպէս կարեմ մեղմել զտապ տօթաշնորհ աւուրցս, հազիւ ժամանեմ ի պատրաստութիւն եւ ի սրբագրութիւն Հայապատում [28] գործոյս։

Ողջունելով զգիւղակեաց եղբարս եւ համբուրելով զաջ Վեհի, եւ մաղթելով Նոցա եւ Քեզ զքաջողջութիւն, նովին յուսով մնամ

Հոգեկից Եղբ[այր]
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

. Գ. ] Գիտասցէ զուարթուն վերակացու նորընծայից, զի փունջ ծաղկանցն զոր նոցին հաւաքմամբ ետ ինձ, տակաւին թարմ եւ վայելչագեղ կան, միանգամ եւ երկիցս տալով նոցա ջուր զով, այնպէս պահեսցէ եւ զաւանդեալսն նմա հոգեծաղկունս։

2252.

Գարեգին Լեւոնեանին [29]

Վենետիկ, Ս. Ղազար, 31 Օգոստ[ոս] [1]901

Բանասէր Պարոնայք,

Շատոնց ի վեր դադրած ըլլալով լրագրեր հետաքննելու, հիմայ Ձեր ղրկած ծանօթգրէն իմացայ բարի դիտումդ՝ անմոռաց պահելու Ջանշեանի յիշատակը [30], եւ գովեմ Ձեր կամքը. ինքն իր բարերարութեամբն արդէն վարձատրուած է յԱմենաբարւոյն, որոյ Դուք այլ երախտագէտ մտօք եւ սրտիւ մասնակից կ՚ըլլաք, որով եւ վարձակից՝ չափով մի:

Իսկ եթէ ըստ Ձեր խնդրոյ չկարենամ մասնակցիլ ժողովածոյիդ, ներեցէք, գիտնալով, որ ուրիշ ընկերութիւնք եւ խմբագրութիւնք այլ այդպիսի խնդիր ըրած են ինձ, եւ գրուածով չեմ մասնակցած, արդէն մեր « Բազմավէպ» օրագրի մէջ անգամ նորով ինչ չեմ երեւիր:

Մաղթեմ յաջողութիւն եւ գոհութիւն ջանիցդ:

Աղօթարար Ծառայ
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

2253.

Գրիգոր Չալխուշեանին [31]

Ս. Ղազար, 17 / 30 Սեպտ[եմբեր] 1901

Բանասէր Պարոն,

Լի գոհութեամբ սրտի շնորհաւորեմ Ձեր հանդէսը, որ է երախտագէտ ճանաչումն եւ յարգութիւն առ այնպիսի հարկեալ հանճար՝ որպիսի էր անմոռանալի Ռափ[այէլ] Պատկանեանի [32] ։ Այդ արձանն յաւէտ ներկայ եւ ապագայ երիտասարդ հայրենակցացդ պիտի ազդէ այդ հեղինակին նման ջանալ մշակել զմիտս եւ զլեզու, միանգամայն եւ Ձեզ շնորհապարտ ըլլալ, որ կանխեցիք այդ յիշատակարանով կանգնել զՆա օրինակ եւ յ օրհնութիւն, զոր ես իմ չափովս ընծայեմ յօժարութեամբ, մաղթելով Քեզ եւ գործակցացդ յաջողութիւն կենաց եւ գործոց:

Աղօթարար
Հ[այր
] Ղեւոնդ Մ [արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

2254.

Գրիգոր Խալաթեանին [33]

Ս. Ղազար, 18 Սեպտ[եմբեր] 1901

Մեծարգոյ Մագիստրոս,

Կատարեցինք ուրախութեամր եւ փառօք մեր նախահօր Մխիթարայ Յոբելեանը [34], որոյ յիշատակին ուղարկուած նուիրաց մէջ՝ Ձերն մեզ շատ հաճոյական դատեցաւ եւ դասեցաւ, զի եւ քան զբազմացն առաւել է ուղարկողին արժէքն եւ բարեկամութիւնն. եւ առանձինն այդ Շարականն, որոյ կարծեմ քանի մի թուղթք միայն կրկնագիր են, բայց Դուք լաւ եւս քննած պիտի ըլլաք, ես այլ դեռ քննելու եմ. եւ Ձեր յիշատակը գրութեամբ անոր վրայ պահելու ի գրատանս, ի կարգի յարգի ձեռագրաց։ Թողլով կարգադրաց Յոբելեան հանդիսիս իրենց շնորհակալիքն այլ յայտնել՝ ես իմովս մաղթելով Ձեզ յաջողութիւն կենաց եւ գործոց մնամ

Աղօթարար Ծ[առայ]
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

2255.

* Մխիթարեան միաբանի մը, անունը անյայտ

Ս. Ղազար, 15 Հոկտ [ եմբեր ] 1901

Արգոյ եւ Սիրելի Հայր,

Ոչ կարեմ պահանջել զի քան զարժանն աւելի ինչ գործիցէք, միայն եւ գթութեան ակն ածելով։ Բազում ամօք յառաջ զայդպիսի ինքնեկ ոք լացուցի ի վարժարանիդ իբրեւ յանգէտս տեսչաց վարժարանիդ եկեալ, եւ խիղճ է ինձ ընդ լաց պատանւոյն, որ ընդունելի եղեւ, այլ վաղվաղեաց եւ հող մահու Վենետկոյ ընդունել զնա ի ծոց իւր։

Շապանեանն [35] գրեալ է ինձ աղաչաւոր յանձնարարական։

Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

2256.

Տիգրան Նազարեանցին [36]

Վենետիկ [Հոկտեմբեր] 1901

Ազնիւ եւ բանասէր պարոն,

Սրտանց ցաւակցիմ թէ բարոյական կրիցդ եւ թէ մարմնաւոր հիւանդութեանդ համար [37], եւ խնդրեմ, որ Դու այլ նոյնպէս ըլլաս առ իս, զի ես այլ չորս ամիսէ ի վեր հիւանդաց կարգէն եմ, եւ այս տարի դեռ վանաց դռնէն դուրս չեմ ելած:

Հասարակաց բարերար Հօր Աստուծոյ տկար աղօթքով յանձն առնելով եւ փափագելով թէ առողջութեանդ համար եւ թէ յաջողութեանդ, մնամ

աղօթարար
Հ[այր] Ղեւոնդ Ալիշան

2257.

Հ. Միքայէլ Վրդ. Մարամորուշին [38] - Ռեքանադի

Ս. Ղազար, 5 Նոյեմբ [ եր ] 1901

Սիրելի Հայր [39],

Չիք ինձ բաղձալի քան զկատարումն խնդրոյդ եւ զբարձումն գայթակղութեան. այլ եւ ինքնին զգաս զդժուարութիւնն, եւ յետ ապաշաւանաց քոց. զի ոչ ամենեքին դիւրաւ համոզին, թէ ոչ միայն զկամս այլ եւ զբարս կամ բնոյթ անկ է Քեզ փոխել եւ յարմարիլ ուր եւ յոր գործ եւ կարգիցիս, եւ չէ դիւրին գտանել Քեզ գործ, յորում չգուցէ առիթ կամ հրապոյր վրիպելոյ եւ յարելոյ յօտարս։

Բայց ես մինչչեւ բարեխօսեալ, կամիմ գիտել ի Քէն անկեղծօրէն, զպատճառ այժմու առաջադրութեանդ յետ հնգամենի, որպէս ասես. միթէ նո՞ր ինչ տհաճութիւն ծագեաց ընդ Քեզ եւ ընդ այնոսիկ, առ որս գտանիս. այժմ այդր ի Ռեգանադի, կամ այլուստ։ Ծանո՛ զայս, եւ աղօթեսջիր որպէս եւ ես վասն յաջողութեան իրիդ ի կամս Աստուծոյ եւ ի հաւանութիւն միաբանիցս, եւ ողջ լեր

Աղօթարար
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

2258.

* Յակոբ Տամատին [40] - Պուէնոս Այրէս

Ս. Ղազար, 13 Նոյեմբ [ եր ] 1901

Սիրելի Պարոն Յակովբ,

Անցեալ ամսոյ 18ին գրածդ երեկ ընդունեցայ, եւ փութամ այսօր պատասխանել եւ զՔեզ մտմտուքէ ազատել։ Թէպէտ կարծեմ ասկէ առաջ այլ գրեր էի, որ հասան նկարներդ ի ձեռս մեր, եւ հիմայ զայս այլ աւելցընեմ որ անոնց վրայ կպած թղթերէն այլ ազատեցան եւ մաքրեցան. բայց այդ ի՞նչ ահաւոր ամպեր եւ փոթորիկներ են. յուսամ որ խաղաղին երբ Դու ուզես նաւարկել եւ մօտենալ մեր կողմերու։ Միայն ցաւալի եղաւ ինձ Քու մատներուդ ցաւերն, այն շտապելով երթալուդ ատեն, կառաց տակ ընկնալով. մեծագոյն վտանգէ ազատելուդ գոհութիւնն կէս մի մխիթարէ. եւ իր համար ըլլալուն համար եղածն, ինքն Մխիթար հայր մեր վարձատրէ եւ պահէ զՔեզ ի փորձանաց։

Իր Յոբելինին առթիւ մեզ եկած հեռագիրք եւ թուղթք եւ նուէրք այնքան շատ եղան, որ պատշաճապէս հրատարակելու եւ բարեսիրաց ծանուցանելու համար երկար ժամանակ պէտք է ամփոփելու եւ շնորհակալութիւն սփռելու։

Բլադայի Patria [41] օրագրին հատուածը Քրիստոսի բանից վրայօք ջուր կու վերցունէ. Հին Աւետարան կոչուած գրոց մասանց գտուիլն կըրնայ ստոյգ եւ պիտանի ըլլալ, բայց Յիսուսի իր մատներովը գրածն ի գետնի, շատ եւ շատ երկբայելի։ Աւելի պարզ եւ ընդունելի է Հայոց երաժշտութեան վրայօք գրուածն, զոր պիտի ցուցընեմ մեր Գեր[ապայծառ] Աբբահօր, որ կ՚ախորժի այդ նիւթին վրայօք եղած կարծիքն եւ դատաստանն իմանալ։

Ըսածիդ պէս ձմեռն սկսաւ մեր կողմերում, թէ եւ դեռ կրակ չվառեցաւ տաքնալու համար. օրերումս մեղմ եւ հարաւային է օդն. բայց ես առանց Քեզի պէս կառքի տակ ընկնալու եւ ոչ իսկ անկողնէ ընկնալու թեւերուս ուսերուս ցաւ ունիմ, որ բաւական զուարճացընեն զիս. յուսամ որ պու տա կէչէր, պիզ տէ [42] ։

Առ այժմ ընդունէ Քեզ եւ Ելէոնորայ, Աբբահօրս եւ եղբարցս ողջոյններս, նա եւ Հոլասեանց, որ անշուշտ երբ զիս տեսնեն պիտի հարցընեն զՁեզ։ - Ողջ լեր եւ յաջող ճամբայ։

Ծերուկդ

Հ. Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

. Գ. ] Առ Romero Եպիսկոպոս գրածդ հաճութեամբ կարդացի. Աստուած լսէ այնպիսեաց ձայնին եւ ողորմի խեղճ Հայուն։

2259.

Professor Emilio Teza -ին [43]

Օրը եւ ամսաթիւը՝ չիք [1901]

P. Léon M. Alishan
D r. Mekhitariste
Venise

Pregiatissimo Signor Professore,

Ho sentito che il Sig. r D r. Grassi di Pisa (se non mi sbaglio) ha esposto al Congresso di Firenze, un oggetto armeno: desidero sapere cosa è, scrittura o pittura? E se scrittura è possibile averne copia?

Թարգմանութիւն

Հ. Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Մխիթարեան Վարդապետ
Վենետիկ

Թանկագին Պարոն Փրոֆեսոր,

Իմացայ որ Փիզացի Պարոն Կրասսին (եթէ չեմ սխալիր) Ֆիրենցէի համագումարին, հայկական առարկայ մը ներկայացուցած է: Կը փափաքիմ իմանալ ինչ է, գրութիւ՞ն, թէ՞ նկար. եթէ գրութիւն է, հնարաւո՞ր է ընդօրինակութիւնը ունենալ:

2260.

Professor Emilio Teza -ին [44]

Օրը եւ ամսաթիւը՝ չիք [1901]

Egregio Signore,

Venerdì mattina fin a mezzogiorno posso essere a sua disposizione. Intanto augurandole le Sacre Feste, resto

Suo Servo
P. Leone M[arcar] Alishan

Martedì Collegio Armeno

Թարգմանութիւն

Յարգարժան Պարոն,

Ուրբաթ առաւօտ՝ մինչեւ կէսօր, կարող եմ Ձեր տրամադրութեան տակ ըլլալ: Շնորհաւորելով Ձեզ Սրբազան տօներու առիթով, մնամ

Ձեր ծառան՝
Հ. Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան

Երեքշաբթի, Հայկական Վարժարան

Անթուակիր նամակներ

2261.

* Մխիթարեան միաբանի մը, անունը անյայտ

[Անթուակիր]

Մեծարգոյ Հայր,

Խօսեցայ ընդ նմա, ասէ անտնօրինելի կամիմ երթալ. եւ եթէ ոչ արգելցէ տկարութիւնս, յառաջիկայ եօթնեկի մեկնեցայց. սակայն խիթամ թէ կարացից մխիլ անդ ի գործ (վասն տկարութեանն): Առ որ ասացի, թէ շատ իցէ եւ խորհրդակցութիւնդ անդ. զայն ոչ զլանամ, ասաց:

Բացարձակապէս մեկնիլ չասէ յառաջիկայ եօթնեկի, այլ թէ չարգելցի ի տկարութենէն: Որով, ըստ իս տակաւին տ[ա]րտամ մնան իրքն: Յայսմ երեկոյի գալոց է ի վարժարանս խօսել ընդ Վեհի:

Զբժիշկն ոչ գտի, այլ գուցէ գայցէ նա ի վարժարանս: Ինձ թուի թէ պայմանաւ կամ թէութեամբ արժան է մեզ սահմանել զոր առնել կամիցիմք:

Խ[ոնարհ] ծ[առայ]
Հ. Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան

2262.

* Մխիթարեան միաբանի մը, անունը անյայտ

Ս. Ղազար, 22 Փետր[ուար]
[տարեթիւը կը բացակայի]

Արգոյ եւ Սիրելի Եղբայր,

Ըստ թախանձանաց ոմանց գրեմ, զպատշաճն եւ զօրինաւոր թողեալ առ գիտողդ: Իբրեւ օգնական կազմարարի ընկալեալ յեօթնեկաց հետէ եւ այսօր արձակի Ճիրոլամոյ Սոփրէսի ոմն երբեմն արբանեակ Ֆոռնազիէի, ասեն լուեալ, եթէ պիտոյ իցէ վարժարանիդ կամ խնդրիցէք ծառայ մի հասարակ կամ խոշոր աշխատութեանց, որպէս աւելեալ, եւն. եւ խնդրէ ընդունելի լինել: Զորպիսութիւն առնն լաւ գիտէ Պ[ատուական] Հ[այր] Աթանաս, որ արձակէ վասն անվարժ գոլոյ նորա գրակազմութեան: Ես խոստացայ միայն գրել եւ հարցանել զՔեզ, եւ զպատասխանին ծանուցանել նմա ի ձեռն նաւավարի մերոյ: Խնդրողն ամուսնացեալ է եւ որդիս ունի:

Մաղթեմ բարեկենդանութիւն:

Հոգեկից Եղբ[այր]
Հ. Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան

2263.

* Մխիթարեան միաբանի մը, անունը անյայտ

8 Մայիս [տարեթիւը կը բացակայի]

Մեծարգոյ եւ Սիրելի Եղբայր,

Քանզի Սախաւ գրեալ էր առ իս, եթէ ի դառնալն ի Պեռլին յուզեսցէ զթողածս Բեդերմանի [45], եւ ի գտանելն զՕրինագիրսն ծանուսցէ ինձ, բարի է ասացի ես. իսկ թէ ոչ գտցես՝ ծանո՛ եւ առաքեսցուք քեզ օրինակ մի գաղափարելով. եւ դու իբրեւ փոխարէն միջնորդեսցես Ճեմարանին առաքել գիրս ինչ: Այսչափ էր իմ պայմանադրութիւն:

Վարժապետդ պատագրոս ջանասցի փութով ապաքինիլ, եթէ մարթի, զի, յայտ է թէ նաւավարաց չէ ախորժելի յերկար թիավարել. այլ յանձնեցից որպէս գրեսդ:

Իսկ Հ[օր] Մեսրոպայ ի դէպ էր գալ վարժապետաց նաւակաւ յերեկոյին, եւ ոչ հակառակ պատուիրեցաւ, այլ օդոց խռովութիւն ստիպէր զերեկոյի նաւակն եւ զվարժապետաց մի առնել, զի երկուք կամ երեք նաւավարք ի միասին գնայցեն, եւ հարկ լինէր նորա յամելն, եթէ նոյնպիսի օդք հանդիպեսցին՝ դարձեալ նոյնպէս լիցիս միայն թէ մարթ է նմա յամել փոքր մի եւս ի վարժարանիդ, եւ նաւավարաց փոքր մի կանխել զդարձն: Մարթ է եւս, եթէ երկրորդ օրն կիւրակէ կամ տօն հանդիպեսցի, (որպէս վաղուին) մնալ նմա առ ձեզ, այսինքն գիշերել եւ վաղիւն պատարագել ի Ս. Խաչ [46] եւ դառնալ այսր. եթէ ոչ իցէ անպատշաճ եւ անյարմար Ձեզ:

Վասն ուղեւորութեան ի Հռովմ, գիտիցես զի եւ Վ[երապատուեալ] Հ[այր] Հմայեակ [47] փափագող էր, գրեցի եւ հաւանեցաւ Վեհ. այլ ի գալ հրամանին՝ խօթացաւ փափագողն, եւ չգիտեմ թէ կազդուրեսցի ըստ բաւականին ի ժամու: Վեհ առաջարկեալ էր ուղէկից նմա զայլ ոմն. իսկ մեզ աստ պատշաճագոյն երեւեցաւ այլ ոք, այսինքն Պ[ատուական] Հ[այր] Արսէն [48], որ կարծեմ առաւել քան զՊ[ատուական] Հ[այր] Մինաս պէտս ունի օդափոխութեան կամ փոփոխութեան իրիք. եւ ես զայս գրեցի յեռանդն առ Վեհ, այլ դեռ չընկալայ պատասխանի: Եթէ հաւանեսցի, եւ Վ[երապատուեալ] Հ[այր] Հմայեակ չկարիցէ երթալ, մարթ է զերկոսին ընկերակիցսն ընկերել ի նոյն շաւիղ: Այլ որպէս ես զքո գրածդ ոչ ումեք ի վեր հանի, եւ դու նոյնպէս կալցես զիմս, մինչեւ եկեսցէ բան ի Հռովմէ, եւ ծանիցի օր ձեռնադրութեանն եւ վիճակ Վ[երապատուեալ] Հ[օր] Հմայեկայ:

Հ. Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

2264.

* Հ. Գրիգոր Վարդապետ Ճելալեանին

Օգոստոս 8 [տարեթիւը կը բացակայի]

Արգոյ եւ Սիրելի Եղբայր,

Չերուդդի առաքէ ինձ զներփակեալքս, շփոթելով զկամս Վեհիս, որ յիս յանձնել գրէր նմա զխնդիր մեր ընդ պետութեան կամ ընդ Ֆերեայ: Ես պատասխանեմ առ Չերուդդի, զի խնդիր Գրեսբեայ կամ Վ[երապատուեալ] Հ[օր] Օգոստինեայ յանձնեալ է Քեզ ( Հ[օր] Գրիգորի ) եւ ինձ անծանօթ:

Վ[երապատուեալ] Հ[այր] Գարեգին ծանոյց, զի գրեալ էր առ Չերուդդի ոչ ճանաչել զվարձս սենեկին (10 լիր[այս] ամսական) քանզի գրես զի չկամէր տալ զկարասին որ ի նմին: Արասցես զարժանն երբ եւ արժան իցէ: Ողջ լեր:

Հոգեկից Եղբ[այր]
Հ. Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

Ի ժամու գրութեանս ընկալայ ի Ծամարքեայ զթուղթ Ֆերեայ (6 օգոստոս) որ ծանուցանէ զի առաքեալ է զ Memoria յն առ Պաշտօնեայն եւ յետ սակաւուց ինքն եւս երթիցէ ի Հռոմ, փութացուցանել զգործն:

2265.

* Մխիթարեան միաբանի մը, անունը անյայտ

Ողջո՜յն, եւ զարմանք, որ իմ հարցուցած բոյսերն եւ ծաղիկներն՝ սեխի եւ ձմերուկի կուտեր են եղեր. ես յանձնեցի զանոնք առ Վ[երապատուեալ] Հ[այր] Վահան, եթէ բուսնին՝ տեսնենք ի՞նչ նոր կերպարանք ելնէ:

Հ[այր] Ղեւոնդ

2266.

* Մխիթարեան միաբանի մը, անունը անյայտ

[Անթուակիր]

Ընկալայ երեկ զթուղթդ յղեալ, որ ի Կ. Պօլսէ. եւ այսօր, զոր գիտեսդ: Դեղն այն անդորրիչ որկորոյ, առաւել բարոյական քաղցրութեամբն օգտիցէ քան բնականաւն, մանաւանդ ի ջերմ եղանակի:

Աւասիկ ցանկ մի խնդրելի գրենոյ ի Հաշեդայ [49], թէպէտեւ չեն տպագրեալք առ ի նմանէ. զորոց գտի՝ նշանակեցի եւ զտպագիրս կամ զքաղաքս, յորս գոյ եւ մի (Vanden) տպագրեալ ի Պելճիա, որ հեռագոյնն է ի սահմանաց Հաշէդի, այլ մերձագոյն ինձ ի փափագելիս:

Ոչ գիտեմ զտեղի եւ զթիւ բնակութեան Սդաւրիտեանց. յորժամ առանձինն գրեմ՝ այսպէս ի դեսպանատուն Անգղիոյ ուղղեմ. բոյս սովորաբար ծրարեմ ի թղթիս առ եղբայր իմ, եւ զայն յանձնեմ ի ծրար վանացս կամ առ Պ[ատուական] Հ[այր] Յուսիկ:

Հ. Ղեւոնդ

Առաքեցէք առ իս զթուղթ Տփղիսեցւոյն, զի տաց պատասխանի:

2267.

* Մխիթարեան միաբանի մը, անունը անյայտ

[Անթուակիր]

Santa Margarita չէ հեռի ի վարժարանէդ խնդրեմ ի ձեռն միոյ ի սպասաւորացդ՝ հասուցանել յապահովի անդր՝ առ որ ուղղեալն է, զծրարեալ թղթիկս եւ զգիրքս: Զթիւ տանն չգիտեմ, այլ կարծեմ դիւրագիւտ՝ հարցանելով:

Հ. Ղեւոնդ

2268.

* Հ. Յուսիկ Վրդ. Մեհրապեանին Կ. Պոլիս

Պատուական Հ[այր] Յուսիկ,

[Անթուակիր]

Ի ձեռն Մնացական պատանւոյն, որ մեկնի այսօր աստի, ընդ Դրիեստ նաւել այդր, առաքեմ գիրք մի (Niceta) զոր առեալ տացես առ Վիջ[էն] Հոլաս, ողջունիւս. գրեցից նմա յետոյ զգինն: Ողջ լինել ամենեցուն:

Հոգեկից
Հ. Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

2269.

* Հ. Յովհաննէս Վրդ. Թորոսեանին

[Անթուակիր]

Խնդրեմ ստուգել յԱնգղիացի վարժապետէ զնշանակութիւն բառիցս (բուսաբանութեան) գծելոց

Like a jussock of coarse grass

Like white-heart cherries

Եւ ի թուրք վարժապետէ զբառն

Վարճիպ, զորոյ սովորական նշանակութիւնն գիտեմ, այլ երեւի նշանակել եւ չափ ինչ:

Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան

2270.

* Հ. Յովհաննէս Վրդ. Թորոսեանին

[Անթուակիր]

Արգոյ եւ Սիրելի Հայր,

Եթէ տեսցես զոք ի մերայոցս ի Բիւզանդիոնէ սլացեալ եկեալ ի բլուրս Ազոլոյ, տուր նմա զանվերնագիր ծրարեալս. եւ եղելոցդ այդր Հարց եւ աշակերտաց՝ ողջոյն, եւ համբոյր աջոյ Վեհի յամեցելոյ, ի դէպ ժամու եւ աւուր:

Ողջ լեր:

Հոգեկից
Հ. Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան

2271.

* Մխիթարեան միաբանի մը, անունը անյայտ

[Անթուակիր]

Պատուական Հայր,

Բնաւ չեմ յիշեր եւ չեմ կարծեր թէ այդ գրողէն եւ խնդրողէն գիր առած եւ պատասխան տուած ըլլամ. եթէ գրած այլ ըլլար՝ Վարժարանիդ տեսչին խաւրէի. արդ, Ձեզ մնայ այդ անուշապուրն ճաշակել կամ ոչ:

Հ. Ղեւոնդ

2272.

* Մխիթարեան միաբանի մը, անունը անյայտ

[Անթուակիր]

Սիրելի եւ Պ[ատուական] Հայր,

Վախնալով որ եթէ ասկից ուղղակի ի Մուշ ղրկեմ զնամակս, չհասնի, ղրկեցի ի Պօլիս, եւ խնդրեմ յանձնել Վահանի ծանօթից, կամ եթէ հաճիք դուք ուղղել առ նոյն ինքն ի Մուշ:

Ողջ լեր, ողջունելով մէկ մարդը:

Հ. Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան

2273.

* Մխիթարեան միաբանի մը, անունը անյայտ

[Անթուակիր]

Պատուական Հայրիկ,

Ըստ վայելուչ հասակիդ եւ գիտութեանդ՝ օգնութեամբ դասընկերաց եղբարց եւ իտալական վարժապետի, նիւթ առեալ ի գրուածոյս՝ յօրինեսջիք (ըստ կարի փութով) հատուած մի եւս բանի շնորհակալեաց յիտալ լեզու. ըստ կամաց Գեր[ապատիւ] Վեհի, եւ առաքեսջիք այսր, զի տեսեալ՝ ապա տացի ի տիպ յօրագրի, յոր պատշաճ դատիցի: Հա՜պա:

Հ. Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան

2274.

* Մխիթարեան միաբանի մը, անունը անյայտ

[Անթուակիր]

[Հանգուցեալ] է մայր Գեր[ապայծառ] Աբբահօր, եւ գիրս Մկրտչի Ռափայէլեան ծանուցանէ կամ ցաւակցի նմա, թերեւս լաւ իցէ վաղ ծանուցանել նմա այդր, զի գիւղական երեւոյթք ցրուեսցեն եւ վաղ զմթարսն եւ մի՛ եկեալ այսր՝ վարակեսցի նոքիմք: Չկայր այլ գիր վասն նորա ի ծրարին Պօլսոյ:

Հ[այր] Ղեւ[ոնդ]

2275.

* Մխիթարեան միաբանի մը, անունը անյայտ

[Անթուակիր]

Արգոյ եւ Սիրելի Եղբայր,

Առ Պուրսալի, առ այժմ լռեմ. եթէ գրիցէ միւսանգամ՝ յայնժամ արասցուք որ լաւ թուեսցի:

Հ[այր] Ղեւոնդ անդամակից է Ակադեմիայի Ս. Ղազարու վանաց Մխիթարեանց, եւ միայն սմին, եւ ոչ այլում ումեք, ոչ է, եւ ոչ կամի լինել, եւ ոչ թղթակից է, ըստ իմաստին, զոր իմանայ հարցանողդ (Correspondant). եւ թէ կամիցին եւս այլք ընկերագրել զինքն՝ մերժէ, այսինքն չառնու յանձն, որպէս արար սակաւուք յառաջ իտալական ընկերութեան միոյ: Իսկ եթէ յանգէտս եւ յանկամս իւր գրիցեն զնա, տհաճի եւ անընդունող համարի: Պատուանշանքն են կապայն, գդակն, գօտին, փիլոն, եւն.:

Յանձնեալ էի առ Վ[երապատուեալ] Հ[այր] Մկրտիչ հարցանել, թէ ընդունի վարժարանդ զ Tour du Monde օրագիր:

Ողջ լեր:

Հոգեկից Եղբ[այր]
Հ. Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան

2276.

Գաթինկոյ Ալիշանին [50]

Սիրելի քոյր իմ Գաթին Տ[իկին],

Կարելի է գրելի նամակս կարճ ըլլայ, բայց կը յուսամ որ դու երկայն համարիս, որովհետեւ ես քեզի կը գրեմ, եւ շուտով ալ կը գրեմ, թուղթդ ընդունելէս շաբաթ մը վերջը. եւ ա՛լ աւելի, որովհետեւ հաճոյ լուր մ՚ալ ունիմ տալիք: Այսինքն է քու արժանաւոր քոյրակից Ելպիս տուտուի գալուստն. կ՚երեւի դու եւ ինքն ձեր կարծածէն աւելի կը սիրէք եղեր զիրար, վասն զի նոյն մէկն օր եւ նոյն ժամ առանձին ճամբով երկուքն ալ հասան հօս ի վանս. նախ Ելպիս տուտուն, յետոյ քիչ մը վերջը քու նամակդ, զոր նոյն օր Պօլիսէն եկող մեր Հարց մէկն բերեր էր: Ասիկայ քեզի բաւական զուարճութեան եւ զարմանքի նիւթ կըրնայ ըլլալ: Երկու անգամ Փափազեանք եկան ի վանք, երկու անգամ ալ ես գնացի ի տեսութիւն. մենք չկարցանք մեր փափագանաց համեմատ զիրենք պատուել, որովհետեւ Յակոբ աղայն կանխեց զմեզ հրաւիրեց, հանդերձ մատամ Հոլասով, մնացեալն կը թողում որ ինքն Ելպիս գրէ, որ եւ կ՚ուզէր ինծի տալ գիր մը որ իմինիս հետ ղրկեմ քեզի, այլ չկարցաւ. յուսամ թէ քիչ օրէն կը գրէ ի Հռովմայ:

Մեր հանգուցեալ քեռդստեր լուսագիր պատկերը դեռ չի տուի առ Մ. Նինա, առիթ չունենալով, բայց քիչ օրէն յուսամ տալու, եւ անշուշտ մեծ ուրախութիւն պիտի ունենայ. թերեւս ինքն ալ գրէ քեզի:

Հեթում Աղային շատ բարեւ կ՚ըսես. եւ թէ առջի ղրկած շնորհալի գրքերն չեն կորսուած, բայց ճամբան քիչ մը փոխեր են եղեր, այն ալ ծուռ ճամբայ չէ. ուրիշ առթով ճար մը կը գտնենք անվրէպ նպատակին հասցընելու:

Սիրելի քոյր, որովհետեւ քոյրերէն եղբայրներէն կը գրենք, ըստ իւրաքանչիւր չափու, կը յուսամ ալ թէ միայն մեր հարազատքն կըրնան հաղորդ ըլլալ իմ գրածիս եւ ոչ օտարք:

Աղօթելով առողջութեանդ եւ համբերութեանդ համար, մնամ

Հարազատդ
Հ. Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

Տապանագիրներ

Ալիշանի դիւանի ուսումնասիրութեան ժամանակ յայտնաբերեցինք առանձին թերթիկներու վրայ գրուած չափածոյ տապանագիրներ, որոնք Ալիշան յօրինած է հանգուցեալներու ընտանիքներու խնդրանքով: Առիթէն օգտուելով ստորեւ կը հրատարակենք զանոնք փորձելով օգտակար հանդիսանալ հայ չափածոյ տապանագիրներով զբաղող ուսումնասէրներուն

Ալիշանեան Պետրոս Հեթում

Ի մենաւորս յայս կափարում [51]

Զոր անձկայրեաց [52] քոյրըն Քաթին

Կազմեաց գըթով հարազատին,

Վաթսուն եւ վեց ամօք պանդուխտ՝

Նորոց կենաց կընքեալ է ուխտ.

1881 Հոկտ[եմբեր] 11

Ի բարգաւաճ ծաղկեալ ի տիս

Քըսան եւ հինգ գարնան սոսկ սին՝

Յանկարծ թողեալ զինչ որ յաստիս

Ըզծնողս, զեղբարս եւ զամուսին,

Ամփոփեցաւ աստ Պետրոս Արամ

Յուշ առնելով որոց սըգան

Զերանաւէտ կեանս յամերամ,

Եւ հայցելով զաղօթս յօճան:

Սեբաստիա

Գրիգոր Խամուր՝ մակ Չեսդնովիչ եւ Արդեմիչ

Մինչ գեղեցիկ դաշտիս Կարնոյ հըսկէր խնամիչ

Հազարապետ կայսերական ռուս ճամբարի

Հաւատարիմ ի պաշտաման քաջ են արի

Բազմանըշան պատուեալ շըքով ի դրօշ եւ խաչ,

Աստ անհրաժեշտ մահուն անահ ել ընդ առաջ:

Ազնիւ սըրտին կըցորդ Այրին իւր սըգազգեաց

Զայս վէմ յուշոյ յարոյց հեռուստ տանէն Տըփղեաց:

Հանգեաւ յ՚31 Մարտի, 1878, ամաց 55:

                                    1 Սեպտ[եմբեր] 1899

Երբեմըն Մասիս երբեմըն Պոնտոս

Շընչէին ի գլուխըս դալարահեր

Հիմիկ ձիւնապատն՝ այլ ոչ ցուրտ ծոց Կովկաս

Շնչէ ձիւնացեալ ալեացըս հրաւէր

Իսկ դու Աղաւնիկ շուշանափետուր,

Հին ու նոր սըրտից դեսպան ճշմարիտ

Ուստի՞ թռուցեալ գաս պատգամաւ մաքուր,

Այրարա՞տ, թէ այլ շատ բարձր է տեղիդ:

Մանտրափայլ տոտիդ չունիմ ես դադար

Հայելանման սիրտքն են քեզ դարի դուրիկք

Ժըխոր ժամանակ զիմս ըրաւ վեր վար...

Ձըգէ՛ յիս ձայնիկդ որ լըսեմ հերիք

Դարձիր հոն, ուր չորս սիրտք դեռաբուսիկք

Պատրաստած են քեզ կակղիկ սրբիկ բոյն.

Սիրուն ծնողաց զոյգ զոյգ աղջիկք մանչիկք

Վառէ՛ միշտ զանոնք հըրով սուրբ սիրոյն:

Խաղաղ խըշտիկէս տա՛ր նոցա բարեւս

Ջանդ դներ, մընչէր ձայնովդ անուշիկ

Մի՛ մոռնար եւ զայս թէ կարճ է այլեւս

Գուցէ ծածկըւի թէ գայք քիչ մ՚ուշիկ:

Առ Պաւլէ Գուրգէն

                                    16 բ [Փետրուար] [18]83

Յօդիւ սրտի քան արեան

Մայր Նոյեմզար Թագւորեան

Եւ Միքայէլ համակիր

Ալիշանեան որդեգիր,

Եւ ի մահուն յարկ յերկրի

Ցանկացան կալ առ երի

Յառհաւատչեայ որ յերկրին

Բնակակցութեանն անմեհին:

1882-3

                                    10 Ապրիլ 1898

Բարե՜ւ թոռնեակ իմ անուշ

Թէպէտ հասնի քեզ քիչ մ՚ուշ

Քրիստոս յարեաւ, աւետիս

Իր սուրբ շնորհօք միշտ ապրիս:

Փոխան դէմքիդ լոյս ու մութ

Զոր խաւրեցիր ծեր պապուդ,

Այս քեզ պատկեր կարմրորակ

Փըրկչին արեան յիշատակ,

Որով միայն, ո՜վ Արման,

Կ՚ըլլայ հոգոց մեր դարման:

Արման Թէրզեան

  «Յիշատակ արդարոց օրհնութեամբ եղիցի»

Եղբայր Անտոն Քաջունի

Միանձն Մխիթարեան,

Եկեաց ի Ս. Ղազար վանս ամս 57,

Եւ յուխտի կրօնին՝ 45

Վկայեալ ի հասարակաց բարի եւ բարեգութ.

Ընդունելութեամբ սրբոց խորհրդոց

Ննջեաց ի Տէր, ի 28 Մարտի 1885

                                    1872 Օգոստոս 5

(Սերոբէ Ալիշանին)

Ի յիսնամեայ յոբելինիդ

Յանկարծ գըտեալ ի կէս քո տիս՝

Ա՛յնքան մանուկ գիտա զհոգիդ

Որքան հնանայ մարմին յաստիս:

Մարզեալ զանզուսպ թեւ երկնագնաց

Ըզհետ բարւոյ-գեղոյ-սիրոյ,

Ե՜րթ աներկմիտ, ի սեամ կենաց

Գըտցես ըստոյգ ըզմեզ եւ զքոյ:

Ո՜վ երջանիկ Հայրապետ

Որ լի ամօք եւ արդեամբ՝

Դէտ ակն յերկնից ժամակէտ

Խայտաս զեղուն յոբելեամբ,

Մինչ պար առեալ ժիրաժիր

Եկեղեցւոյ սուրբ դասակք՝

Փարին ըզքէն զուգակիր

Եւ հինք եւ նորք կոյս հասակք,

Եւ օրհնութիւն համօրէն

Որ ի մօտուստ ւ որ հեռի

Յերկնից ծագաց եւ երկրի

Զօծեալ գըլխովդ յորդորեն;

Փոքու մանկանս՝ ի՞նչ մընայ, -

Բայց թէ գոչել՝ ովսաննա՜յ:

15 յունուարի 1869

                        21 Սեպտեմբեր 1865

Ահաւասիկ ես առաքեմ զձեզ իբրեւ զոչխարս

Ի մէջ գայլոց. եղերուք այսուհետեւ...

Յառաքման ՀՀ. Սերոբէի եւ Քերովբէի

Յիսուսական փարախին սընեալք յանքոյթ դալարւոջ

Եւ յանդորրու վըտակաց հոգեհոսանըն գետոց,

Ձայն ձեզ հովուին հըսկողի, երթայք անմռունչ իբր որոջ

Յանփորձ շաւիղըս գայլոց:

Այլ զանգիտես մի՛ ո՜վ քաղցր իմ Յիսուսի հօտ փոքրիկ.

Որ թէ զնըշան նորա կրես՝ ժանիք ժանտից չուժեն քեզ.

Յանձնէ միայն երկերուք եւ խայտալով վարեսջիք

Ընդ խաչանիշն ասպարէզ:

Լերուք փրկչին ի հաւատս իբր աղաւնիք միամիտ,

Այլ ի հրապոյրս անձընդիւր՝ շրջափորձ օձք խորագէտ.

Ամենատես է հովիւն. ի նոյն եւ դուք անքըթիթ

Յառեալ՝ գնացէք անզանգէտ:

Խոնարհութիւն լիցի ցանկ ճանապարհիդ եւ պատնէշ.

Վեհից հրամանք՝ անսայթաք ոտից կըռուան յամէն դէպ.

Գիտակցութեանդ անթարշամն հովանասցի ձեզ ուղէշ.

Եւ ամենայնդ է անվրէպ:

Այս են նշանք ճանաչման ընտիրն հովուի եւ հօտին,

Զոր ի ճակատ ձեր կընքեալ յողջոյն վերջին՝ համբուրեմք.

Սըրտիւքս ըզձէնջ հետազօտք ձըգել ըստ մէն քայլդ ոտին.

Երթա՜յք յամայր սրբաճեմք:

Որդւոց եւ հօր եւ եղբարց անմոռաց քաղցր յիշատակ

Յամանակաց եւ վայրաց խեթկեալ ի ճեպ բացատար՝

Գայցէ գնայցէ ՚նդ ձեր եւ մեր մէջ ժիրաժիր սուրհանդակ,

Մինչեւ տեսցուք նոր զիրար:

Ո՜վ տեսութիւն միւսանգամ, ո՜վ վերըստին գիւտ միմեանց...

Ո՞ւր, եւ կամ յետ որպիսեա՜ց անցից ամաց եւ գործոց...

Ո՜վ համառօտ հանդերձեալք, որք կանգնիք կուռ անթափանց

Ընդ հուպ լուծջիք անմիջոց:

Եւ տեսցուք, ո՜հ, եւ գըտցուք զիրար միոյ գաւթիս հօտ,

Յարօտս հովուին միակի ՚հոյլ համասպրամ շուշանի.

Բայց թէ միայն հանապազ լուիցուք ձայնին անձկարօտ՝

Որ միշտ հրաւէրն է երկնի:

Ձայնին հըզօր ձայնին սուրբ՝ յոտմամբ սըրտիւս պատկառ՝

Ուղւոյ եւ ես իմովսան առնեմ զգառինքդ աղափար,

Յանձնեալ զուարթնոցդ յարանուանց յերթ եւ ի դարձ ձեր անճառ,

Ընդ քրիստոսեան գաղափար:

Այս Պասմաճին Յովհանէս է թէ Յակովբ, չգիտեմ, իր կենդանագիրն ինձ խաւրեր էր, ես ալ փոխարէն կը խաւրեմ. Յուսամ որ կը ճանչնաք զինքն եւ կու տաք իրեն:

Հ. Ղեւոնդ

Անկ է նախ գիտել մեզ զհաստատուն կամ

զհաւանական կամս նորա, զի կարասցուք

հանել ի ժողով եւ հրապարակել:

Հարկ է նմա անհրաժեշտ յանձն առնուլ

տալ զդաւանանս կամ զխոստագիր, որ

պահանջեցաւ եւ ի մէնջ, եւ առանց որոյ

ոչ լինի ընդունելի ի Հռովմայ:

Զայս գործ ջանասցուք դիւրել, ըստ որում

արար Գերապ. Տէր վասն այլոյ ուրուք,

խնդրելով եւ ընդունելով ի Հռովմէ

Իշխանութիւն արձակելոյ:

Աւելորդ է ասել, այլ ոչ աւելորդ յիշել,

զի յայնմ հետէ չէ արժան խօսել զանցելոյն

իրաց, զբաժանմանց եւ զմիութեանց, եւն:

Եւ զի կրօնաւորական հնազանդութեամբ

պիտի կալ ի շինութիւն հասարակաց:

Անյոյս աչաց վէմս այս գոչէ

Էանց յերկրէս Յակովբ Կէօչէ,

Զորոյ բաժակ քաղցր եւ մըրուր

Արբ գոհութեամբ զուարթ եւ տըխուր.

Ազնըւատոհմն այն մեծոգի,

Առատ յօտարն եւ համազգի.

Այլ որ վըսահ յապագայն յոյս

Քննէ զխորանս եկեղեցւոյս,

Ծանիցէ զՆա՝ ընդ ամս երկար

Հոգաբարձու բարեյարդար

Յորմէ ուխտիւք եւ յիշեսցի

Ցորչափ Էն պաշտեսցի:

Մարդոյ զգօնի յաւերժ մնացուած՝

Տուրքն առ աղքատս եւ առ Աստուած:

Ծն. 18.. 1893

 


 



1901

[1]          Հռմ. ԺԱ 20:

[2]          Իմա՛ Սանտալճեան Յովսէփ Վրդ.:

[3]          Իմա՛ Սերվոլոյ (San Servolo). Վենետիկի լճակի կղզիներէն մին։ Սուրբ Ղազարէն շուրջ 600 մեթր հեռաւորութեան վրայ։

[4]          Իմա՛ Réaumur.

[5]          Իմա՛ Կիւրեղեան Հ. Իգնատիոս Վրդ.:

[6]          Իմա՛ Frattin don Marino ( աւազանի անունով Nicola), ծնած Վենետիկ 12 Մայիս 1840-ին, վախճանած է 19 Փետրուար 1910-ին. Բենեդիկտեան կրօնաւոր, կեանքի մեծ մասը ապրած է Վենետիկ, San Giorgio Maggiore վանքին մէջ: (Տե՛ս Giuseppe Tamburrino, Monaci di Praglia dal 1904 a oggi, in "Spes una in reditu", Cesena 2006 ("Italia Benedettina" 26, pp. 115-127, p. 116):

[7]          Իմա՛ Basilica di Sant’Antonio di Padova.

[8]          Նկատի ունի Հայր Գարեգին Վրդ. Զարբհանալեանը, որ կաթուածի հետեւանքով անդամալուծութեան երկարատեւ շրջանէ ետք վախճանեցաւ 1901 Փետրուար 12-ին:

[9]          Կ՚ակնարկէ Հայր Գարեգին Վրդ. Զարբհանալեանի մահուան, որ տեղի ունեցաւ Վենետիկ, 1901 թուականի Փետրուարի 12-ին:

[10]       Basilica di Sant’Antonio di Padova.

[11]    Բնագիրը կը պահուի Ալիշանի ընտանիքի ժառանգներէն արժանթինաբնակ Տիկին Nora Toros De Arslanian մօտ, որ ազնուաբար մեզի տրամադրեց լուսապատճէնները իր ընտանեկան հաւաքածոյէն:

[12]       Իմա՛ Կրթութիւն հոգեւոր:

[13]       Իմա՛ Կիւրեղեան Հ. Իգնատիոս Վրդ.:

[14]       Իմա՛ Լեւոն ԺԳ. Քահանայապետ:

[15]       Բնագիրը կը գտնուի ՊԿՊԱ Կաթողիկոսական դիւանին մէջ (ֆոնտ թիւ 57, ցուցակ թիւ 1, թղթ. թիւ 467: Հրատարակուած է Սուրէն Շտիկեանի «Ղեւոնդ Ալիշան, Նամակներ» աշխատութեան մէջ (Երեւան, 1969, էջ 195-196): Կ՚արտատպուի նոյնութեամբ:

[16]       Իմա՛ Կիւրեղեան Հ. Իգնատիոս Վրդ.:

[17]       Նկատի ունի ամենայն հայոց կաթողիկոս Մկրտիչ Խրիմեանը:

[18]       Նամակին բնագիրը կը պահուի Biblioteca Marciana, Venezia : Mss italiani, Classe 10, 417, Provenienza Teza, collocazione 11727. Առաջին անգամ հրատարակուած է Բազմավէպ 2013-ի մէջ, թիւ 1-2, էջ 71-2, P. Vahan Ohanian, Corrispondenza di Padre Łevond Ališan (1820-1901) al Professor Emilio Teza (1831-1912):

[19]       Նամակին բնագիրը կը պահուի Biblioteca Marciana, Venezia : Mss italiani, Classe 10, 417, Provenienza Teza, collocazione 11727. Առաջին անգամ հրատարակուած է Բազմավէպ 2013-ի մէջ, թիւ 1-2, էջ 72, P. Vahan Ohanian, Corrispondenza di Padre Łevond Ališan (1820-1901) al Professor Emilio Teza (1831-1912):

[20]       Նամակիս լուսապատճէնը ազնուաբար տրամադրեց Տիկին Valentina Paolon : Կը հրատարակուի առաջին անգամ:

[21]       Իմա՛ Palazzo Ducale.

[22]       Առաջին անգամ հրատարակուած է Թէոդիկի «Ամէնուն Տարեցոյց»-ին մէջ (1914, էջ 21): Վերահրատարակուած է Սուրէն Շտիկեանի «Ղեւոնդ Ալիշան, Նամակներ» աշխատութեան մէջ (Երեւան, 1969, էջ 196-197): Կ՚արտատպուի նոյնութեամբ: Յովհաննէս Արթինեանը պոլսահայ մտաւորականներէն էր, հրատարակած է բնագիտութեան քանի մը դասագիրքեր:

[23]    Ինչպէս այստեղ, այնպէս ալ շարք մը այլ առիթներով, ի պատասխան այն հարցումին, որ « Հայբուսակը » ամբողջապես բուսաբանական բառարան չէ, Ալիշան կ՚ըսէ, որ սկզբնապէս՝ 1893 թուականին « Բազմավէպ »- ի հատորներուն մէջ երբ սկսած է տպագրել զայն, անուանած է « Հայկական բուսաբառութիւն » ՝ որպէս բուսական անուանումներու բառարան, սակայն յետոյ ընդլայնած է՝ աւելցնելով նաեւ բոյսերուն վերաբերող յատկանիշները: ( Այս մասին տե՛ս « Հայբուսակի » « Նախադրութիւն », էջ Ե):

[24]       Արթինեան իր մտադրութիւնը՝ «Բազմավէպ»-ին յօդուած ուղարկելու վերաբերեալ, չէ իրագործած: Յամենայն դէպս, ամսագրի մեզի յայտնի համարներուն մէջ այդպիսի բան չէ տպագրուած:

[25]       Բնագիրը կը գտնուի ՊԿՊԱ Կաթողիկոսական դիւանին մէջ (ֆոնտ թիւ 57, ցուցակ թիւ 1, թղթ. թիւ 467: Առաջին անգամ հրատարակուած է Սուրէն Շտիկեանի «Ղեւոնդ Ալիշան, Նամակներ» աշխատութեան մէջ (Երեւան, 1969, էջ 197-198): Կ՚արտատպուի նոյնութեամբ:

[26]       Խօսքը կը վերաբերի Սեւանի Տիրամօր պատկերը ստանալուն:

[27]       Նկատի ունի իր «Այրարատ, բնաշխարհ Հայաստանեայց» (Վենետիկ, 1890) եւ «Սիսական» (Վենետիկ, 1893) աշխատութիւնները:

[28]       «Հայապատումը» (1901), Ալիշանի աւելի քան կէսդարեայ գիտագեղագիտական գործունէութեան ամփոփումն է: Երկի առաջին մասը՝ «Պատմիչք Հայոց»ը, նուիրուած է հայ պատմագրութեան պատմութեան, երկրորդը՝ «Պատմութիւնք Հայոց»-ը, տարբեր պատմիչներէ ընտրուած եւ դէպքերու ժամանակագրական կարգով խմբաւորուած 400 հատուածներով կը ներկայացնէ վաղագոյն շրջանէն մինչեւ ԺԷ. դ. Հայոց պատմութիւնը:

[29]       Բնագիրը կը գտնուի ԳԱԹ Գարեգին Լեւոնեանի հաւաքածոյին մէջ, թիւ 1218: Առաջին անգամ հրատարակուած է Սուրէն Շտիկեանի «Ղեւոնդ Ալիշան, Նամակներ» աշխատութեան մէջ (Երեւան, 1969, էջ 198): Կ՚արտատպուի նոյնութեամբ:

[30]       1901-ի սկիզբները, Պետերբուրկի մէջ, խումբ մը հայ երիտասարդներ որոշած էին տարի մը առաջ Մոսկուայի մէջ վախճանած Գրիգոր Ջանշեանի յիշատակին հրատարակել գրական-հայագիտական ժողովածոյ մը: Ընտրուած էր խմբագրական յանձնաժողով (նախագահ՝ Յովակիմ Բեդելեան, քարտուղար՝ Գարեգին Լեւոնեան), որ դիմումներ կ՚ընէր ժամանակի հայ եւ ռուս նշանաւոր գրողներու, գիտնականներու, մշակութային գործիչներու, խնդրելով մասնակցիլ այդ ժողովածուին: Ալիշանի նամակը յանձնաժողովի դիմումի պատասխանն է:

[31]       Բնագիրը կը գտնուի ԳԱԹ Ռափայէլ Պատկանեանի հաւաքածոյին մէջ, թիւ 1220: Առաջին անգամ հրատարակուած է Սուրէն Շտիկեանի «Ղեւոնդ Ալիշան, Նամակներ» աշխատութեան մէջ (Երեւան, 1969, էջ 198-199): Կ՚արտատպուի նոյնութեամբ:

[32]       Պատկանեանի մահուընէ անմիջապէս յետոյ Նոր Նախիջեւանի հայ մտաւորականութիւնը կ՚որոշէ իր ներքին միջոցներով բանաստեղծի շիրիմին արձան (կիսանդրի) դնել: Գործը կը յանձնարարուի Գրիգոր Չալխուշեանին, որ իսկոյն կը սկսի բանակցիլ Փարիզ գտնուող Անդրէաս Տէր-Մարուքեանի հետ, Պատկանեանի կիսանդրին պատրաստելու համար: Տէր-Մարուքեանը սիրով կու տայ իր համաձայնութիւնը: 1901 թուականի Սեպտեմբերին, հանդիսաւոր պայմաններու մէջ, Նոր Նախիջեւանի Ս. Խաչ վանքի մէջ գտնուող Պատկանեանի շիրիմին կը դրուի Տէր-Մարուքեանի պատրաստած կիսանդրին: Ողջոյնի հեռագիրներ ու նամակներ կ՚ուղարկեն հայ մտաւորականներէն շատերը, որոնց թիւին մէջ նաեւ Ալիշանը:

[33]       Բնագիրը կը գտնուի ԳԱԹ Գրիգոր Խալաթեանցի հաւաքածոյին մէջ, թիւ 123, բաժին V: Առաջին անգամ հրատարակուած է Սուրէն Շտիկեանի «Ղեւոնդ Ալիշան, Նամակներ» աշխատութեան մէջ (Երեւան, 1969, էջ 199): Կ՚արտատպուի նոյնութեամբ:

[34]       Նկատի ունի Մխիթարեան միաբանութեան երկուհարիւրամեայ յոբելեանը (Միաբանութիւնը հիմնադրուած է 1700 Սեպտեմբեր 8-ին), որ մեծ շուքով տօնուեցաւ Վենետիկի մէջ, 1901-ին Սեպտեմբեր 8 11:

[35]       Իմա՛ Շապանեան Արսէն (1864-1949), հայ նկարիչ, աշակերտ Վենետիկի Մուրատ-Ռափայէլեան վարժարանի։ (Տե՛ս L’Arménie: [ Նկարիչ Արսէն Շապանեանի յաջողութիւնները, Բազմավէպ, 1899, Զ, էջ 292: Ազգային գեղարուեստը եւրոպական մամուլին մէջ. Բվնդ. «Խեչափառ որսացող կիները» [Արսէն Շապանեանի վրձնած]. թրգմ. արտատպ. L’illustration թերթէն թիւ 3366; Բազմավէպ, 1907, ԺԱ, էջ 520: Յ. Ո. Փարիզեան թղթակցութիւն. Հայաստանցի երկու շրջանաւարտները եւ տաղանդաւոր ծովանկարիչ Պ. Արսէն Շապանեան / Յ. Ո., Բազմավէպ, 1910, Ժ, էջ 457-8):

[36]       Առաջին անգամ հրատարակուած է «Տարազ»-ի 1901 թուականի թիւ 44-ի մէջ (Նոյեմբեր 18) «Ղեւոնդ Ալիշանի վերջին ինքնագիր նամակը թերթիս խմբագրին» խորագրին ներքեւ: Վերահրատարակուած է Սուրէն Շտիկեանի «Ղեւոնդ Ալիշան, Նամակներ» աշխատութեան մէջ (Երեւան, 1969, էջ 199-200): Կ՚արտատպուի նոյնութեամբ: Նամակը ամիս-ամսաթիւ չունի: Հասցէն՝ Monsieur Tigran Nazarian Hotel Sonnenoff, Gri[e]s-Bozen.

[37]       Առաջին անգամ հրատարակուած է «Տարազ»-ի 1901 թուականի թիւ 44-ի մէջ, (Նոյեմբեր 18) «Ղեւոնդ Ալիշանի վերջին ինքնագիր նամակը թերթիս խմբագրին» խորագրի ներքեւ: Կ՚արտատպուի նոյնութեամբ: Նամակը ամիս-ամսաթիւ չունի։ Սակայն նկատի ունենալով, որ «Տարազ»ը զայն հրատարակած է որպէս Ալիշանի «վերջին ինքնագիր նամակը», ինչպէս նաեւ՝ յայտնի է, որ Ալիշան մահացաւ մօտ երեքուկէս ամիս շնչարգելութեամբ տառապելէ յետոյ, ինչ որ որոշակիօրէն նշուած է նամակին մէջ, ապա պէտք է գալ այն եզրակացութեան, որ նամակը գրուած է Հոկտեմբերի վերջերը (Ալիշան մահացաւ Նոյեմբեր 22-ին), գուցէ եւ՝ Նոյեմբերի առաջին օրերուն:

[38]       Բնագիրը կը պահուի Ալիշանի ընտանիքի ժառանգներէն արժանթինաբնակ Տիկին Nora Toros De Arslanian մօտ, որ ազնուաբար մեզի տրամադրեց լուսապատճէնները իր ընտանեկան հաւաքածոյէն:

[39]       Նամակին կրկնօրինակը կը պահուի Վենետիկի Ս. Ղազար Մխիթարեան Մայրավանքի դիւանին մէջ: Կը հրատարակուի առաջին անգամ:

[40]    Monsieur [Jacques] Damad Viamonte 382, Buenos Aires, Argentina.

[41]       Իմա՛ La Patria, Պարբերաթերթ հրատարակուած Արժանթինի մէջ, հիմնադրուած իտալացի լրագրող-խմբագիր Basilio Cittadini- ի (1846-1921) կողմէ, որ յաջորդ քանի մը տարիներուն փոխուեցաւ “La Patria Italiana” ի, զանազանուելու համար Gutiérrez եղբայրներու La Patria Argentina -էն:

[42]       Թրքերէն «Այս ալ կ՚անցնի մենք ալ»։

[43]       Նամակին բնագիրը կը պահուի Biblioteca Marciana, Venezia : Mss italiani, Classe 10, 417, Provenienza Teza, collocazione 11727. Առաջին անգամ հրատարակուած է Բազմավէպ 2013-ի մէջ, թիւ 1-2, էջ 73, P. Vahan Ohanian, Corrispondenza di Padre Łevond Ališan (1820-1901) al Professor Emilio Teza (1831-1912):

[44]       Նամակին բնագիրը կը պահուի Biblioteca Marciana, Venezia : Mss italiani, Classe 10, 417, Provenienza Teza, collocazione 11727. Առաջին անգամ հրատարակուած է Բազմավէպ 2013-ի մէջ, թիւ 1-2, էջ 73, P. Vahan Ohanian, Corrispondenza di Padre Łevond Ališan (1820-1901) al Professor Emilio Teza (1831-1912).

[45]       Իմա՛ Petermann Julius Heinrich.

[46]       Նկատի ունի Վենետիկի Սուրբ Խաչ Հայոց եկեղեցին, Chiesa di Santa Croce degli Armeni.

[47]         Իմա՛ Նարկիլէճեան Հ. Հմայեակ Վրդ.:

[48]       Իմա՛ Ղազիկեան Հ. Արսէն Վրդ.:

[49]       Իմա՛ Hachette.

[50]    Բնագիրը կը պահուի Ալիշանի ընտանիքի ժառանգներէն արժանթինաբնակ Տիկին Nora Toros De Arslanian մօտ, որ ազնուաբար մեզի տրամադրեց լուսապատճէնները իր ընտանեկան հաւաքածոյէն:

[51]       Գերեզման:

[52]       Կարօտակէզ: