1869

662.               

* Գերպ. Գէորգ Հիւրմիւզ Աբբահօր - Վենետիկ

Վենետիկ [Ռափայէլեան Վարժարան],

4 Փետրուար 1869

Աստուածապատիւ Տէր,

Վասն պատանւոյն պատկերահանի ընդունելութեան ի վարժարանս՝ խնդրեմք սակաւ մի եւս պարապ խորհելոյ, եւ ապա առնել պատասխանի։

Խոնարհ համբուրիւ աջոյ Սրբութեանդ

ն[ուաստ] ծ[առայ]
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշանեան

663.               

Antonio Maria Ceriani -ին [1]

Venezia, 11 feb [ b ] r [ aio ] 1869

Stimatissimo Signor Abate,

Per una singolare coincidenza quando io faceva il pacco d’un fascicolo per inviare a Lei, ricevei il suo colla pregiata lettera con la quale ha voluto confondermi.

Io mando dunque oggi la Lettre d’Abgar in armeno ed in francese; l’opera stessa che in parte soltanto ha pubblicato [William] Cureton. Lei potrà fare buon studio sul testo originale, sulla nostra antica traduzione del secolo quinto, e sulla ultima publicazione. Mi sarà sommo piacere di sentire il suo giudizio: così pure desidererei sapere il senso del nome Labubnia, nome dell’autore della Lettera.

Ringraziandola della memoria e augurando ognora successo nei suoi preziosi lavori, mi dico

Suo devotis. ^mo servo

P. Leone M [ arcar ] Alishan, M [ onaco ] M [ echitarista ]

Թարգմանութիւն

Վենետիկ, 11 փետր [ ուար ] 1869

Գերյարգոյ աբբահայր,

Զարմանալի զուգադիպութեամբ մը, մինչ ես գրքոյկի մը ծրարը կը պատրաստէի, Ձեզի ղրկելու համար, Ձեր (ծրարը) ստացայ՝ յարգի նամակով, որով ուզած էք զիս շփոթութեան մատնել։ Ուրեմն ես այսօր կ՚ուղարկեմ Lettre d’Abgar-ը հայերէն եւ ֆրանսերէն. նոյն երկը որ մասամբ միայն հրատարակած է [William] Cureton ։ Դուք կրնաք լաւ ուսումնասիրել ինքնագիրը, հինգերորդ դարու մեր հին թարգմանութեան, եւ վերջին հրատարակութեան վրայ։ (Ինծի) մեծ հաճոյք պիտի պատճառէ Ձեր դատաստանը լսել. նոյնպէս պիտի փափաքէի գիտնալ Լաբուբնիա անուան իմաստը՝ նամակին հեղինակին անունը։

(Ձեզի) շնորհակալութիւն յայտնելով յուշագիրին համար եւ միշտ յաջողութիւն մաղթելով Ձեր թանկագին աշխատանքներուն համար, (ինքզինքս) կը յայտարարեմ

Ձեր նուիրեալ ծառան
Հ. Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան,
Մ[իանձն] Մ[խիթարեան]

664.               

* Գերպ. Գէորգ Հիւրմիւզ Աբբահօր - Վենետիկ [2]

Վենետիկ, [Ռափայէլեան Վարժարան],

19 Փետրուարի 1869

Պատանին Ռուբէն, զոր խնդրեն փոխադրել ի Հռովմայ ի Վենետիկ յուսումն նկարչութեան, ընդունելի լիցի ի Ռափ[այէլեան] վարժարան, եթէ

ա) տացի վկայութիւն բարի զբարուցն.

բ) Լիովին վճարիցի թոշակ նորա.

գ) ի մտանելն ի վարժարանս կանխիկ վճարիցի գէթ մասն մի թոշակին (որպէս վեցամսեայ)

դ) Ծանուսցի, թէ բաց ի կերակրոյ եւ ի հանդերձից՝ զի՞նչ ծախք լիցին վասն նորա. եւ թէ տացի՞ն ի ձեռս նորա արծաթ՝ ծախել ըստ կամս. [Անստորագիր]

665.               

Professor Emilio Teza -ին [3]

Venezia, 27 febbraio 1869

Egregio Signore,

Volevo ma non ho potuto scriverle più presto.

Ho consegnato al R[everendo] P[adre] Eremian il Buono di 150 Lire.

L'intenzione del soprac [c]itato padre direttore della stamperia nostra in riguardo alle Preghiere del Tommaseo era di ristampare l'originale italiano, perché la prima edizione era fatta da noi: e se consentirà l'Autore, ci farà piacere. Quanto alla traduzione di quell'operetta, non abbiamo pensato, perché quello stile così conciso non si adatterebbe molto ai nostri devoti orientali.

Non avendo confrontato la liturgia non ho a dire niente delle sue osservazioni.

Ho mandato anche al chiarissimo abate Ceriani una copia del Labubnia.

Presentandole i saluti dei miei colleghi, mi dico

Suo Servo

P. Leone M [arcar] Alishan

Թարգմանութիւն

Վենետիկ, 27 փետր ու ար, 1869

Յարգելի Պարոն,

Կ՚ուզէի աւելի շուտ գրել Ձեզի, բայց չկրցայ:

Ես հոգեշնորհ Հայր Երեմեանին յանձնեցի 150 լիրի բաժնեթուղթը:

Նկատմամբ Թոմմազէոյի «Քրիստոնէական Աղօթքներ»ուն, վերոյիշեալ մեր տպագրատան տնօրէնի մտադրութիւնն էր վերահրատարակել իտալերէն բնագիրը, որովհետեւ առաջին հրատարակութիւնը մենք լոյս ընծայած ենք. ուստի եթէ հեղինակը թոյլ տայ, մենք գոհ կ՚ըլլանք: Ինչ կը վերաբերի այդ երկի թարգմանութեան, մենք մտածեցինք, որ կուռ ոճը այնքան ալ յարմարաւէտ չէ մեր արեւելցի հաւատացեալներուն:

Ծէսը համեմատած չըլլալով, չեմ կրնար նաեւ դիտարկումներ ընել:

Լաբուբնիայի օրինակ մը ուղարկած եմ նաեւ մեծահամբաւ աբբահայր Չերիանիին:

Ընդունեցէք իմ գործընկերներուս ողջոյնները:

Ձեր ծառան`
Հ. Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան

666.       

* Գերպ. Եդուարդ Հիւրմիւզին - Կ. Պոլիս

Վենետիկ, [Ռափայէլեան Վարժարան],

19 Մարտի 1869

Արհիապատիւ Տէր եւ Սիրելի Հայր,

Իմացեալ զվիճակ Ռուբինի պատանւոյ եւ խօսեցեալ ընդ Գործակցացս՝ ծանուցանեմ զի երբ եւ կամք իցեն խնամակալաց նորա առաքեսցեն այսր, կանխաւ զեկուցանելով մեզ։ Ի հարկէ առաքեսցուք զնա յակադեմիա քաղաքիս, զի եւ չունիմք իսկ այժմ վարժապետ նկարչութեան ի վարժարանիս։

Կամէի գիտել եւ զայն՝ թէ տայի՞ք արծաթ ի ձեռս պատանւոյն առ ի ծախել ըստ կամս. բաց ի գնոյ կերակրոյն՝ զոր աստ վարժարանս տացէ նմա, որպէս մեզ արժան թուի. հաւանիցի՞ եւ ինքն այսմ. այսինքն կերակրիլ ի վարժարանէս եւ ոչ ինքնին գնել եւ ուտել. ապա թէ ոչ՝ չլինիցի փոխարէն ինչ զիջմանց վարժարանիս կամ ծանրութեան։

Ի Հռովմ վարժեալ էիք ըստ Գրիգորեան տումարի կանխել ի զատիկ, զի՞ գործիցէք ի նորդ Հռովմ ամսօրեայ յապաղանօք. որոյ վասն համբերութիւն մաղթելով եւ քաջողջութիւն, համբուրիւ աջոյ Սրբութեանդ, մնամ

ն[ուաստ] ծ[առայ] եւ հոգեկից
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշանեան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին

667.               

* Գերպ. Գէորգ Հիւրմիւզ Աբբահօր - Վենետիկ - Ս. Ղազար

Վենետիկ, [Ռափայէլեան Վարժարան],

22 Մարտի 1869

Աստուածապատիւ Տէր,

Վասն օդոց անհարթութեան ոչ կարացաք եւ զՔրիստոսի Յարութեան շնորհաւորութիւն եւ զպարտս մեր կատարել այդր, իսկ արդ վասն այդպիսւոյ անախորժ խնդրոյ տխրեցուցանել զտօնս՝ ի նմին անհարթութեան օդոց գալով եւ երթալով՝ ծանր թուի։ Մեզ երեւի աւելորդ հեռագիր առնել. քանզի թէ եւ մեկնիցին ուղեւորքն՝ ոչ յառաջ քան զՄայիս ամիս։ Վ[երապատուեալ] Հ[այր] Բարսեղ թուի ճողոպրել զանձն ի պատասխանատուութենէ եւ արկանել ի վերայ Ժողովոյս, յետս դարձուցանելով զառաջին վճիռն. եւ այս ոչ թուի մեզ պատուաւոր եւ պիտանի։ Այլ թէ հաճիք թողուլ նոցա առնել զոր գիտենն՝ առանց յետս կոչելոյ զառաջինն սահման, թերեւս մեղմագոյն իցէ։ Յայսր վերայ մեզ ոչ թուի հարկ փութալոյ եւ հեռագրելոյ։ Ի պարզել օդոց՝ եկեսցուք եթէ ի Ժողով եւ եթէ ի տեսութիւն։

Համբուրիւ սրբոյ աջոյդ՝ մնամք Աստուածապատիւ Տէրութեանդ

ն [ուաստ] ծ[առայք] եւ որդիք
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշանեան

Հ [այր] Իգնատիոս Կիւրեղեան

668.               

Professor Emilio Teza -ին [4]

Venezia, 4 aprile, 1869

Egregio Signore e Caro Amico,

Il R[everendo] P [adre] Athenogene mi ricordò che io dovevo fin’ora rispondervi. Avete ragione. Oggi soltanto ho confrontato le varianti della Liturgia, rimarcate da Voi. Ci sono passi da ritoccare nella traduzione italiana, se venisse a ristampare di nuovo. Nella pagina 105 Lei vuole che in vece di cancellate i nostri peccati si mettesse purificate: io non so se si possa dire purificare i peccati, ma so che l’armeno սրբել significa anche cancellare. Nella stessa pagina dite che nel testo non c'è dal vostro costato; ma c'è կողահոս, che vuol dire scaturita dal costato.

L'iscrizione della ciotola si legge così

Ամիր Վէլի որդին Թգվալ ի Թվ. ՌՀԲ.

il figlio d’Amir-Vel Thacval l'anno 1072 (cioè 1623)

Il nome Thacval forse non sarà bene inciso: io conosco Թավագալ ma non conoscevo Թ(ա)գվալ.

Tanti saluti dalla parte de’ miei colleghi

P. Leone M [arcar] Alishan

Թարգմանութիւն

Վենետիկ, 4 Ա պրիլի, 1869

Յարգելի Պարոն եւ սիրելի ընկեր,

Հոգեշնորհ Հայր Աթանագինէսը յիշեցուց ինծի, որ պէտք է պատասխանեմ Ձեր նամակին: Իրաւացի էք: Միայն այսօր համեմատեցի Ձեր նշած ծէսի տարբերակները: Վերահրատարակութեան պարագային, անցքեր կան, որոնք վերատեսութեան կը կարօտին իտալերէն թարգմանութեան մէջ: Օրինակ` էջ 105 Դուք կ՚առաջարկէք cancellate (ջնջէք-սրբէք) մեր մեղքեր-ու փոխարէն purificate- մաքրէք բառը օգտագործուի. սակայն չեմ կարծեր, որ կարելի ըլլայ ըսել մաքրել մեղքերը. գիտեմ որ հայերէնի մէջ սրբել կը նշանակէ նաեւ ջնջել: Միեւնոյն էջին մէջ դուք կ՚ըսէք թէ բնագրին մէջ չկայ dal vostro costato -ձեր կողէն, բայց կայ կողահոս բառը, որ կը նշանակէ scaturita dal costato -կողէն բխած:

Թասի վրայի գրութիւնը հետեւեալ կերպով կը կարդացուի.

Ամիր Վէլի որդին Թգվալ ի Թվ. ՌՀԲ.

il figlio d’Amir-Vel Thacval l'anno 1072 (cioè 1623)                  

Thacval անունը, թերեւս լաւ չէ փորագրուած. ես ծանօթ եմ Թավագալ-ի սակայն չէի գիտեր Թ(ա)գվալ:

Բարեւներ նաեւ իմ գործընկերներուս կողմէ:

Հ. Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան

669.               

* Հայր Հմայեակ Վրդ. Պապիկեանին – Փարիզ

Վենետիկ, [Ռափայէլեան Վարժարան],

18 Յուլիս 1869

Մեծարգոյ եւ Սիրելի Հայր,

Աւուրբք յառաջ գրեցի առ Վ[երապատուեալ] Հ[այր] Գրիգորիս վասն խնդրոյ փռանկ վարժապետի. աղաչեմ եւ զսէրդ ի նոյն, ըստ կարի քաջիկ քննութեամբ կամ տեղեկութեամբ վարուց կամ բարուց ընծայելւոյն՝ ընդունել, զի մի՛ բացցին տեսարանք Լըֆէվրեանք։

Խնամակալք միոյ յաշակերտաց Ռափ[այէլեան] վարժարանի փափագեն գիտել, թէ ի մուծանել զոք յ Ecole Centrale յուսումն չափական գիտութեանց կամ ճարտարապետութեան (երկաթուղի ճանապարհաց), զի՞նչ պահանջիցի ի պատանւոյն, ըստ ուսման կամ գիտութեան մասին։ բ) զի՞նչ ծախք լիցին նորա կամ տուրք յայն վարժատան, (իմանամ զօրինական ծախս կամ տուրս եւ ոչ զբնակութեան)։ գ) եթէ կամիցիք ընդունել զնա ի բնակութիւն Մուրատ[եան] Վարժարանի ՝ ո՞րչափ ինչ պահանջիցէք վասն նորա, առ նուազն։ Պատանին ուշմագոյն է յիւրում դասու. եւ եթէ յաջողիցի նմա փոխադրութիւն այդր՝ լիցի ի գալ ամին։

Ակն ունելով պատասխանւոյ ոչ կարի անագան, ըստ փութոյ խնդրողացն, վաղիւ, Տեառն կամօք, մեկնիմ ես ի գիւղ կամ ի լերինս, ըստ խրատու մեծաւորաց եւ բժշկաց. մնալով

Հ ոգեկից եղբ[այր]
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշանեան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

670.               

* Հայր Աբրահամ Վրդ. Ճարեանին – Վենետիկ [Մ. Ռ. Վարժարան Ca’ Zenobio ]

Niederdorf, 23 Յուլ[իս] 1869

Արգոյ եւ Սիրելի եղբայր,

Յետ բաժանելոյ ի Վ[երապատուեալ] Հ[այր] Դաւթէ ի Պելլուն [5] ՝ զօրն ցերեկ կառագնաց եղեալ գիշերօթեցի ի Գորդինա կամ Ամբեցցոյ [6] գիւղաւան իտալ-Դիրոլոյ. ուր եգիտ զիս Մանսուեդոյ, բնիկ եւ բնակ տեղւոյս, երբեմն գործաւոր ի տպագրատան մերում, (եւ կարծեմ մի ի վաղեմի հպատակաց Քոց). ողջունէ ընդ այլսն ի մասնաւորի զՎ[երապատուեալ] Հ[այր] Աթանագինէս ՝ զվերջին բադրոն իւր։ Զարմացաւ ի լսելն զփոփոխութիւնս ինչ անձանց, այսինքն զտեղափոխութիւնս մերայոց վանականաց, յորմէ եւ ես ի միտ առի թէ արդարեւ փոփոխիմք եւ մեք. լինին եւ առ մեզ նորոգութիւնք առ աչս օտարաց։ Անդ թողեալ զհարբուղխ իմ վերահաս զճանապարհայն, ի վաղիւն որ է յերեկն՝ կառընթաց լինելով ժամս չորս՝ հասի այսր յառաջ քան զմիջօրէ, եւ իջեւանիմ յօթեվանս սուրհանդակատանն կամ թղթատան. աստի մեկնեսցի անաշխատ թուղթս այս, եւ ուր գտցեն զիս թուղթք այտի՝ եթէ գայցեն։

Գեօղաւանս այս ի միջի լերանց, այլ ի հարթ վայրի է, գուցէ զնոյն նշանակիցէ եւ անուն իւր (հարցանելի առ Գերմանագէտն). իսկ անուանեալն բաղանիքն եւ աղբիւրն (Maistadt) իբր կիսաժամաւ հեռի են ի բարձրաւանդակի, յոր գնացի ի զնին. սենեակք օթեվանին անձուկք եւ անշուքք, եւ առընթերակիցք, որպէս զխուցերն Գաբուչինաց. տեսարանն գեղեցիկ, այլ եւ պատուհանք անձուկք եւ բարձունք. վասն որոյ ոչ հաճեցայ բնակել անդ, այլ աստ, ուր նախ ասացի. բայց ի ջրոյ անտի աղբերն տամ բերել եւ ըմպեմ ցուրտ. զի է իսկ ջուրն ցուրտ յոյժ, եւ սակաւիկ ինչ անհամ քան զսովորական ջուր տեղւոյս, որ բարի է յոյժ եւ ցուրտ. զայլ ինչ բնութիւն նորին ոչ գիտեմ, ապա գիտասցուք։

Երեկ յերեկոյին յայց ելի աւագերիցու աւանիս, որպէս զի եւ խնդրեցից հրաման պատարագելոյ. ասաց թէ իբր տասն ամաւ յառաջ եկեալ իցէ եւ այլ ոք ի մերայոցս այսր ի բաղանիս, եւ պատարագեալ աստ։ Ես չգիտեմ ո՞ ի մերոցս, գուցէ այլ ոք։ Թողի առ նմա զլատին տետրակ սպասաւորութեան ի վարժ կլերիկոսի միոյ աստուածաբանութեան ուսանողի, որ եւ այսօր սպասաւորեաց ինձ բարւոք։

Լեզու տեղւոյս առհասարակ Գերմանացի է. գտանին ի պանդոկս եւ իտալագէտք, եւ արտաքոյ՝ սակաւք։ Իսկ օդք՝ այժմ պայծառ եւ յստակ, ցուրտ ընդ երեկս եւ ընդ առաւօտս, բարեխառն ի ցերեկի. ձմերային կամ ցրտային կլիմայից ծառք են շուրջանակի, եղեւինք եւ շոճիք եւ հարկ է տեղւոյս ունել գէթ իբր 3000 ոտս բարձրութեան յերեսաց ծովու. եւ ձիւն նստէր ի սնարս լերանց ոմանց առ որոց ստորոտովք անցաք, եւ չեմ շատ հեռի ի նոցունց, վասն որոյ խիթալի է ի հիւսիսոյ շնչմանէ. բայց այժմ ի զուարթարար արեւու զուարթագոյն եւս ճռուողեն ծիծռունք բունեալք ի փայտայարկ երդիս շինականաց, եւ նստեալք անահ եւ համարձակ ի վերայ թելոց հեռագրական ձողոցն։

Ողջունեմ յիշելով մի մի զՊ[ատուական] Գործակիցսդ եւ զաշակերտս եւ զվանականս, մնալով լրոյ ողջութեան ձեր եւ Վեհի ի Կ. Պօլսոյ,

Հոգեկից եղբ[այր]
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշանեան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

[Յ. Գ. ] Յանձն առնեմ Ե[ղբայր] Ստեփանոսի զողջոյնս իմ առ Հոլասեանս. եւ Վ[երապատուեալ] Հ[օր] Դաւթի ՝ առ Վ[երապատուեալ] Հ[այր] Յովհաննէս եւ առ Ռէիզեանս։

671.            

* Հայր Աբրահամ Վրդ. Ճարեանին – Վենետիկ [Մ. Ռ. Վարժարան Ca’ Zenobio ]

Նիտէրտորֆ, 29 յուլիս 1869

Արգոյ եւ Սիրելի եղբայր,

Ընկալեալ երեկ զգիրդ՝ համարեցայ առ վայր մի ելանել ի մեծէ միայնութենէս եւ խառնիլ ընդ ընտանիս եւ ընդ սիրելիս. եւ լուրքդ որ ի գրոյդ եւ որ յայլ թղթոց՝ ոչ սակաւ սփոփեցին զլեռնակեցիկս, մանաւանդ կանոնական գնացք աշակերտացն, զորս ողջունելով դարձեալ յիշեցուցանեմ եւ իմովսանն զանմոռանալի պարտսն, զի եւ իւրեանց եւ այլոց դիւր լիցի։

Հարցանէք վասն տեղւոյ գիւղակացութեան. ես ի Ձեզ ապաստան առնեմ զվճիռն, խորհրդածելով այսպէս։ Եթէ գինն ընդ որ հաճի սինդակոսն [7] Չենետայի [8] ՝ է սովորական վարձք մեր, այսինքն 250 կամ 300 ֆր[անգ] արժան թուի ընդունել զմարդասիրութիւն նորա, յանձն առնելով եւ զդժուարութիւնս ինչ. իսկ եթէ Վ[երապատուեալ] Հ[օր] Դաւթի յետոյ խօսեցեալ՝ եւ 500 ֆրանգ պահանջիցին վարձք՝ փոխակերպի խնդիրն. ի վերայ ծանրութեան վարձուցն յաւելլի է եւ անկողնոցն պատրաստութիւն, որ ոչ լիցի դիւրեաւ, բայց եթէ յառաջագոյն զոք առաքելով, հանդերձ պարկօք կամ երեսօք անկողնոցն. հարկ իցէ տանել եւ զայլ մասունս անկողնոյ։ Ի վերայ այսոցիկ եւ փոքր մի նկատմամբ կամ զգուշութեամբ հարկ է շարժիլ ի Չենետա, առաւել իմն մաքրութիւն պահանջի զգեստուց մանկանցն. զի հարկ է գէթ միանգամ յանդիման լինել եպիսկոպոսին, միանգամ սնդիկոսին [9], որ եւ սա գայցէ յայցելութիւն մեզ, եւն. ։ Ես յառաջարկելս զ Չենետա ՝ կարծէի թէ կղերիկոսարանն իցէ տակաւին ընդ տեսչութեամբ եպիսկոպոսին. եւ թէ գտցուք պատրաստ եւ զանկողինս, եւ վարձ ոչ աւելի տացուք քան զոր այլուր։ Բայց այժմ այլ տեսչութիւն գտաք, քաղաքական. եւ ոչ այնպէս մաքուր երեւեցաւ տեղին՝ որպէս ընդ տեսչութեամբ եկեղեցականացն էր, յորոց պատիւ եւ սէր մեծ վայելէաք. (այս ոչ պակասիցէ կարծեմ եւ այժմ, այլ ի հեռուստ եւ ոչ ի մօտոյ՝ որպէս յառաջն)։ Վասն որոյ թուի ինձ, զի եթէ վարձքն վայելուչք ( conveniente [10] ) 5 կամ 600 ֆրանգք են, եւ Ձեր չիցէ հարեալ ի տեղիդ, մարթ է քաղաքավար բանիւք շնորհակալել, այլոյ առթի թողլով պատուասիրել հիւրընկալութեամբ նոցին, մինչ այլ պատեհ հզօրագոյն զայս նուագ յետս ունի զմեզ։

Վասն Պատաւիոնի եւ վասն որոյ եւ է տեղւոյ՝ վասն իմ չիք խտիր. բայց ի փափագելս իմ լինել անդ՝ ակն եդեալ էի ի տուն բնակութեան Վ[երապատուեալ] Հ[օր] Օգոստինեայ, որ արդարեւ գիւղատեսիլ իմն է եւ սրտաբաց. եթէ կարասցուք արդարեւ օգտիլ տեղեաւն, կամ ոչ յոյժ խօլ եւ խաւար երեւիցի կլերիկոսարանն քաղաքին (որում մարթ է եւ Ձեզ անձամբ այց առնել եւ քննել), յայնժամ մարթ է, եւ շահ 5 կամ 600 ֆրանգաց ի բարւոք պէտս ծախիցի։ Այլ եթէ Ձեզ կամ այլոց դժպհի թուիցի բնակութիւն Պատուայ, եւ ոմն Հ[այր] Ղեւոնդ ասիցէ զինէն թէ դու ի բացավայր եւ յանուշօդ վայրի օթագայեցար եւ զմանկտիդ եւ զեղբարս ի մթան տաղաւարես, այդմ ոչ հանդուրժեմ. եւ կորակոր զերեսս ի Պասսան [11] դարձուցանեմ, յանձն առեալ զառաւելութիւն ծախուց ձանձրալի անսպառ ճանապարհին։

Աւադիկ տեսութիւնք իմ. ազատ եւ համարձակ ընտրեսջիք զոր կամիք, եւ իմ կամք նոյն լիցին։ Ժամանակ գիւղագնացութեան ինձ պատշաճ թուի ի սկիզբն կոյս սեպտեմբերի։ - Եթէ զ Պատաւիոն կամ զ Վիկտորիոն (Չենետա) ընտրիցէք՝ պատշաճ թուի ինձ գրել Վ[երապատուեալ] Հ[օր] Դաւթի առ Ֆերրացցի ի Պասսան ՝ զի մի՛ դժուարիցի, եւ մի՛ զլասցի յայլ ամս ընդունել զմեզ։ Եւ եթէ զ Պատուա ընտրիցէք՝ մարթ է պատճառել առ Ֆերրացցի ՝ թէ զայն ընտրեցաք զայս ամ առ ի մերձ գտանիլ կենդրոնի մերում, յորմէ ի բաց կայ Վեհս, այլ մեզ հարկ է ստէպ տեսաւորիլ ընդ վանականս, եւն, եւն։

Իսկ վասն իմոյ դարձի այդր՝ ի նոյն միտս կամ որով եկի այսր, եւ եթէ փոփոխիցիմ՝ ծանուցից. զի զգալի օգուտ կամ վնաս ինչ ոչ տեսանեմ կամ չիմանամ. բայց զի բարեխառնութիւն օդոյս չտայ ինձ նեղիլ ի տօթոյ, եւ հարբուխ ի բաց կայ. եւ զտութիւն եւ առաձգութիւն օդոցս առաւել է քան զամենայն վայելս, զի վասն բնական սակաւըմպութեանս չկարեմ շատ օգտիլ ջրով, եւ թէպէտ բռնի ըմպեմ, այլ ոչ կարեմ շատ ինչ։ Ընդ վայրայածութիւն երբեմն սփոփեմ զմիայնութիւնս, եւ երբեմն ընթերցմամբ. այլ ի սպառել գրոց եւ վայրացն նորութեան, գուցէ նեղեսցէ ձանձրութիւն. ա՛յլ ինչ էր՝ եթէ հարկաւ դատապարտեալ էի ի միայնութիւն վասն ամսոց ինչ, յայնժամ այլով պատրաստութեամբ երթեալ լինէի։

Պ[ատուական] Հ[այր] Սրապիոն (զոր ողջունեմ եւ յանձնեմ զմանունսն ի քաղցրախառն խնամս) յանձնեաց ինձ ծաղկունս կամ սերմանս նորագոյն ինչ ծաղկանց. աստանօր տակաւին բնութիւն երիտասարդ է. ծաղկին սպիտակ շուշան, վարդ քաջահոտ անգղիացի, բակլայ ի ծաղկի է, ցորենոյ հասկք կանաչ, եւն. սիրէ բնակիչս դարմանել ծաղկունս. եւ տեսանին ի պատշգամս չքնաղ աղաւնակտուցք (ճիրանիում). իսկ ծաղիկք վայրի յոյժ բազում, այլ հասարակք, գոնեա առ աչս իմ։ Բայց ծաղիկ մի զարմանալի որ ի բարձրագոյն լերինս գտանի՝ յոր ոչ ժամանեն ոտք իմ, այլ ի քաջոտն մանկանէ որ իջանէր անտուստ եւ փունջ մի քաղեալ էր առի, աւադիկ այս է զոր առաքեմս, սակաւագիւտ եւ ցանկալի. զոր նախ տեսեալ ի վերայ թղթոյ մածուցեալ առ ոմանս՝ կարծէի արուեստական կամ ձեռագործ, եւ իմացայ, զի արարչին ձեռակերտ է, ծնունդ բնութեան, հովասուն եւ ձիւնասուն լերանց, եւ ոչ մարդոյ ստեղծած կամ խնամած. եթէ կամիցի ծաղկասէրն ի սերմանց կամ ի բուսոյ սորին՝ նախ տնկեսցէ ի պարտիզին լեառն մի 6-7000 ոտնաչափ բարձրութեամբ, գուցէ աւելի կամ պակաս։

Ողջոյն բազում առ Պ[ատուական] Գործակիցսդ, առ Ե[ղբայր] Ստեփանոս եւ առ մանկտին, առ վանականս եւ առ Վ[երապատուեալ] Հ[այր] Յովհաննէս միջակենցաղ, առ ծանօթս. եւ Դու ողջ լեր յամայր

Հոգեկից
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշանեան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

672.            

* Հայր Աբրահամ Վրդ. Ճարեանին – Վենետիկ [Մ. Ռ. Վարժարան Ca’ Zenobio ]

Նիտէրտորֆ, 5 Օգոստ[ոս] 1869

Արգոյ եւ Սիրելի Եղբայր,

Երեկ ուղղեալն առ Եղ[բայր] Ստեփանոս զգիր իմ, զի չեւ եւս էի ընկալեալ զտուեալդ յ2 ամսոյս, ընդ երեկս գտի զայն. եւ զորս ընդ նմին զ՚ ովասիս եւ զլաբիւրինթոս։ - Ուրախ եմ ընդ հիւրընկալութիւն Վ[երապատուեալ] Հ[օր] Օգոստինեայ. շատ եթէ եւ ինքն խելօք կացցէ եւ զմանկտին գուտուրմիշ [12] չարասցէ, զի մի՛ եւ նոքա զտունն ի վերայ գլխոյն ածիցեն։ - Ծաննի (հայրն) ապաքէն դժուարիցի ընդ այս ընտրութիւն մեր. քանզի գրէ ինձ չտալ թոյլ որդւոյն երթալ առ մայր իւրեանց։

Ի լրոց Կ. Պօլսոյ զարմանալի իմն թուեցաւ ինձ յանձնաժողովն քննութիւն կաթողիկոսին, մանաւանդ Վեհի եւ Գ[երապայծառ] Եդուարդայ գտանիլ ընդ քննիչսն, եթէ առեալ իցէ նոցա յանձն զայդ գործ փշուտ!

Վ[երապատուեալ] Հ[այր] Դաւիթ եթէ շատասցի սակաւուք գոհ առնել զաշակերտսն, որոց բազում անգամ տուեալ է յիշատակս, եւ տուփ մի եւս շաքար բերելով ի դարձին, դիւրաւ վճարի կարծեմ այս խնդիր. (ըստ իս, եւ լուսանկար կենդանագիր նորա կարէ բարւոք պաշտել զայս պէտս, փոքու իւիք յաւելուածով. զի աստանօր խնդրի ճանտան [13] եւ ոչ մալտան [14] )։ Իսկ վասն իւրայոցն ի Պօլիս ընծայատարութեան, զստոյգն ասելով՝ ես չունիմ այդմ գաղափար, թէ զի՞նչ տանելի իցէ, կամ զի՞նչ տալի տանողին. իմ եդեալ է ի մտի, թէ եւ ինձ հանդիպեսցի … բաղդութիւն երթալ անդր, չտանել ումեք ինչ, բայց եթէ գիրս ինչ վանականս՝ սակաւուց ոմանց, եւ նա թէ այսպէս առնել կամէր՝ կարէր ի վանաց առնուլ, զի եւ ի դիմաց վանաց երթայ եւ ոչ վարժարանիս։ Յայսր վերայ՝ կարէք խորհուրդ առնուլ ի փորձ եղելոցն երթեւեկութեամբ, թէ ո՞րչափ ինչ արժան իցէ ծախել յայս գործ. որ, որպէս ասացի՝ արտաքոյ գաղափարաց իմոց է եւ խոցոտիչ մտացս. մանաւանդ ոչ գիտելով զչափ եւ զթիւ իւրայոցն, ընտանեաց, ազգականաց, բարեկամաց, աշակերտաց, զորս թէ զամենեսին կամիցի ոք ընծայել, չգիտեմ ո՞ւր յանգիցի. եւ այս եւս յորդոր է ինձ դատարկաձեռն գնալ, նոյն եւ դառնալ։ Վասն որոյ, զի մի՛ եւ Յ[արգոյ] Եղբայրութիւնդ նեղիցի իմով տարակուսութեամբս՝ ասացի խորհրդակցել ընդ հմտից։

Թէպէտ եւ ախորժակք են հովասուն վայրքս, եւ անախորժ յիշատակ տօթոյ տափավայրացդ, այլ պարագայք տարւոյս շատանալ ինձ կարծեցուցանեն այսքանեաւ բացակայութեամբ։ Արդ յայսմ հետէ մի՛ եւս առաքէք ինձ գիր այսր, գուցէ ոչ գտցեն զիս։

Ողջունելով զՅ[արգոյ] Գործակիցս մեր եւ զմանկտին, մնամ

Հ ոգեկից եղբ[այր]
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշանեան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

673.            

* Գերպ. Գէորգ Հիւրմիւզ Աբբահօր - Կ. Պոլիս

Վենետիկ [Ռափայէլեան Վարժարան], 20 Օգոստ[ոս] 1869

Աստուածապատիւ Տէր եւ Հայրապետ,

Ողջամբ կացի եւ դարձայ ի Դիրոլայ, որպէս գուցէ լուեալ իցէ Վեհ ի Վ[ երապատուեալ ] Հ[այր] Դաւթէ, եւ այժմ բարւոք եւս կամ, եւ յետ եօթնեկի գնասցուք ի Պատաւիոն ի տուն՝ յորում բնակէ Վ[երապատուեալ] Հ[այր] Օգոստինոս, անդ կատարել զգիւղազբօս ամիսն։

Զիրս տեղւոյդ լսեմ ի գրոց Վեհի եւ այլոց եւ աղօթեմ, զի առաւել քան զամենայն շնորհեսցի մեզ ողջամբ եւ խնդագին գոհութեամբ վերընդունել զՏէրդ, անտխեղծ մնալով ի ժխորս ժամանակիս եւ Ժողովոցն, յորոց փափագէի իսկ զազատանալդ։

Խնդրեմ, զի մի՛ լիջիք աշխատ գրելոյ առ իս, բայց եթէ հրամանք ինչ իցեն։ Ողջունեմ յարգութեամբ զԳերապ[այծառ] Հարազատն, խոնարհեալ ամենայն վարժարանեօքս ի համբոյր աջոյ Սրբութեանդ

ն[ուաստ] ծ[առայ] եւ որդի
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշանեան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

674.            

* Հայր Հմայեակ Վրդ. Պապիկեանին - Փարիզ

Վենետիկ, 22 Օգոստոս 1869

Մեծարգոյ եւ Սիրելի Եղբայր,

Ընկալեալ մի ըստ միոջէ զՔոյդ եւ զՎ[երապատուեալ] Հ[օր] Գրիգորիսի [15] թուղթս, շնորհ ունիմ երկոցուն եւս վասն խնդրոյ փռանկ վարժապետին, յոր սակս փութամ գրել եւ զայս, թողլով յաջորդ գրոյս առաքել զպայման նամակն, եւ զպատասխանի խնդրոյ Նահապետեան Վարդապետին [16] ։

Արդ այս է զոր փութամս ծանուցանել, զի թէպէտ հաճոյ է մեզ Ֆուռնըրի, այլ եթէ խնդրիցէ ազատանալ ի դասատուութենէ ի վանս, կամ այլ ինչ պայմանս դիւրութեան պահանջիցէ՝ մի՛ ընդունիցիք, մանաւանդ զի եւ խիթամ ի դանդաղութենէ բարուցն որ չէ քաջ պատշաճ առ կրսերս եւ մանկագոյնս, ժրագոյն եւ ոգեւորագոյն եւս ցանկայաք լինել զվարժապետն. միանգամայն եւ յստակաձայն, եւ եթէ չէ աւելի պահանջելս՝ եւ յստակագիր, որպիսի էր ինքն Ֆուռնըրի։ Եւ վասն ժամանակի գալըստեանն՝ շատ է թէ իցէ առ մեզ ի կէս հոկտեմբերի. զի ոչ յառաջ քան զայն կարծեմ սկսանել զուսմունս. եւ եթէ վաղ եւս գայր՝ չգտանէր տեղի ի գիւղակացութեանս, այսինքն ի Պատաւիոն, ի տան զոր շնորհէ մեզ Վ[երապատուեալ] Հ[այր] Օգոստինոս, եւ յոր դիտաւորիմք երթալ ի 26 ամսոյս. տեսցուք ո՞ յառաջ ժամանիցէ, նա՞ թէ մեք, ընդունել զմիմեանս։

Զծախս ճանապարհի եւ զվարձս վարժապետի խնդրեմ յարմարել ըստ յառաջագոյն գրելոյս։ Եւ գլուխ ամենայնի՝ ողջ լինել սիրելեօք եւ ծանօթիւք։

Հոգեկից եղբ[այր]
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշանեան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

[Յ. Գ. ] Եթէ կարիցէ Վ[երապատուեալ] Հ[այր] Օգոստ[ինոս] բերել մեզ մետալս պղնձիս եւ արծաթիս մանունս իբր 20 ֆրանգաց. եւ պատկերս (à dentelle) պէսպէս ըստ արժէից եւ տեսակի (այլ մի՛ պաղուկս) շնորհս կալայց. գին պատկերաց ց՚60 ֆր[անգ]։ Եւ թէ եւս կարիցէ՝ առանց ինչ նեղութեան՝ բերել չիոգոլադ, ընկալցին բազումք՝ յիւր եւ յիմ հաշիւ։

675.            

* Հայր Հմայեակ Վրդ. Պապիկեանին – Փարիզ

Վենետիկ, Ռափայէլեան Վարժարան,

9 Սեպտ[եմբեր] 1869

Ար[գ]ոյ եւ Սիրելի Եղբայր,

Միանսարեան [17] գրէ ինձ եւ խնդրէ փութով գիտել՝ թէ զի՞ արարէք զյանձնեալսն կամ զխնդրեալսն ի նմանէ գիրս (զորոց գրեալ էր առ Վեհ. կատարեա՞լք իցեն եւ առաքեալք, եւ ո՞ւր. եթէ դեռ կիսակազմք եւս իցեն՝ խնդրէ այնպէս իսկ փութով առաքել առ ինքն։ Ծանո՛ ինձ փութով զզիարդն, զի ըստ այնմ գրեցից եւ փութով, որպէս խնդրէն։

Հոգեկից եղբ[այր]
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշանեան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

676.            

* Հայր Դաւիթ Վրդ. Նազարէթեանին - Կ. Պօլիս

Վենետիկ, Ռափայէլեան Վարժարան,

14 Հոկտեմբերի 1869

Արգոյ եւ Սիրելի Եղբայր,

Լուայ ի Պ[ատուական] Հ[այր] Սրապիոնէ եթէ պատասխանի իմ առ գիր Ձեր ոչ իցէ հասեալ ի ձեռսդ. եւ ոչ գիտեմ զի՞նչ ասել. զի յայլ նուագս այսպիսիս լսէի ի ծնողաց աշակերտացս կամ յայլոց եւ դժուարէի. արդ եւ մեզ ժամանեցին դէպքդ։ Զգիր իմ առաքեցի կարծեմ եօթնեկաւ զկնի ընդունելոյս առ ի քէն։ Որ զիարդ եւ է՝ ողջ լեր անմոռաց առ ի մէնջ, եւ աղօթեա վասն † եպիսկոպոսին [18] Չենետայ [19], որ ի 28 Սեպտ[եմբերի] վերափոխեալ է յերջանկաց աշխարհ, լիցի եւ նա անշուշտ մեզ բարեխօս։ - Փոխանակ մեր Ռէիզեանք գնացին գիւղավարել ի Չենետայ եւ տակաւին անդ են։ Իսկ մեք սկսանիմք զուսմանց նոր ամ։ Երեկ եհաս ի Բարիզէ նոր փռանկ վարժապետ երիտասարդ. տեսցուք զհամն։

Ակն ունելով ի մօտոյ տեսանել եւ զՍիրելիդ, մնամ

Հ ոգեկից եղբ[այր]
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշանեան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

677.            

* Գերպ. Եդուարդ Հիւրմիւզին - Կ. Պօլիս

Վենետիկ, 16 Հոկտ[եմբեր] 1869

Արհիապատիւ Տէր եւ Սիրելի Հայր,

Յետին թղթաբերաւ տեղւոյդ ծանեաք, զի կամի Սրբութիւնդ ընդ Վառնա եւ Վիենա եկաւորիլ այսր ի Վենետիկ. եւ ուրախ լինիմք, զի շնորհիցէք մեզ վայելել ի ցանկալի տեսութիւնդ։ Այլ գործակիցք իմ եւ ես խնդրեմք միւս եւս շնորհս, զի հաճեսջիք նախագահել ի փոքր հանդիսի պարգեւաբաշխութեան աշակերտաց վարժարանիս. զի առ բացակայութեան Վեհիս ցարդ ոչ է կատարեալ հանդէսն, եւ ոչ եւս շատ կամիմք յապաղել. այլ գալուստ Տեառնդ դիպան է, եւ սպասեմք աներկմիտ յուսով։ Եւ եթէ հաճեսջիք առ մեզ ագանել՝ նուիրեմք եւ նուիրիմք։

Մատուցեալ առ Վեհ զարգադիր համբոյր խոնարհական, եւ ողջոյն առ ծանօթս որ ի տանդ, մնամ համբուրիւ աջոյ Սրբութեանդ

ն[ուաստ] ծ[առայ] եւ հոգեկից
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշանեան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

678.            

* Գերպ. Գէորգ Հիւրմիւզ Աբբահօր - Կ. Պօլիս

Վենետիկ Ռ[ափայէլեան] Վ[արժարան],

22 Հոկտեմբերի 1869

Աստուածապատիւ Հոգեւոր Տէր,

Շնորհակալութեամբ եւ յարգութեամբ ընկալեալ զմաղթանս եւ զօրհնութիւն Սրբութեանդ՝ յայտ առնեմ եւ զխնդութիւն իմ ընդ քաջողջութիւն Վեհի, զոր Տէր զօրացուցանէ յայնքան վաստակս ժողովոց տոկալ. եւ աղօթեմ առաւել եւս հանգստեամբ կատարել զպանդխտութիւնդ եւ շնորհիլ յաթոռդ եւ յորդիս։ Իսկ նուաստս չափաւոր իմն ողջութեամբ կամ, զգուշանալով ըստ խրատու բժշկին։

Հարցեալ է վասն գնդագլուխ գաւազանի Սիւնեաց եպիսկոպոսին. ահաւադիկ ի թղթեկիս վկայութիւն Ստեփ[անոսի] Ուռպելեան [20] պատմչի, զոր առեալ է նորա ի բանից Պետրոսի եպիսկոպոսի աշակերտի Քերդողահօրն Մովսիսի. աներկբայ է գունդ ոսկի կրելն ոսկետուտն վառիւ կարմրով, եւ յայտ է թէ ի վերայ ձողոյ [21] ։ Իսկ կաթուղիկոսի կրել այնպիսի գնտագլուխ գաւազան՝ բնաւ ուրեք ոչ եմ ընթերցեալ կամ լուեալ. եւ կարծեմ գիւտ զայն այժմ ասողաց։

Իսկ գաւազան կրկնախաչ ‡ բնաւ ոչ յիշի առ մեզ, կամ իմ բնաւ չէ հանդիպեալ. եւ կարծեմ բոլորովին լատինական սովորոյթ եւ նորամուտ առ մեզ։ Կարծեմ թէ եւ ոչ պարզ խաչաձեւ գաւազան կրէին եպիսկոպոսունք մեր նախնիք, այլ միայն կաթողիկոսն կրէր, եւ այն միախաչ † ։ Իսկ եպիսկոպոսունք ունէին գաւազան, այլ չգիտեմ որպիսի՞, կարծեմ ? հովուական։ Կաթողիկոսն կրէր գաւազան ոսկէնկար ։ Ընդ լատինական միթր [22] խուրից կարծեմ թէ եւ խաչանշան գաւազանքն մտին ի Հայս, առ կիւլիկեցեօք։

Վասն ընդունելութեան մանկանց յաշակերտութիւն Վարժարանիս, որպէս եւ գիտէ Վեհ, անցեալ է ժամանակ տարւոյս. իսկ առաջիկային՝ չեւ եւս սահմանեալ. վասն որոյ եւ Ալանեանիդ մնայի դստին յապագայն, եթէ ընդունակք իցեն։ Եւ վասն թոշակացն՝ եթէ երկոքին եւս եղբարք առաքիցին՝ կարծեմ հարկ է ամենայնիւ գէթ զմիոյ անթերի թոշակ պահանջել, ըստ հրատարակեալ կանոնաց վարժարանիս, այսինքն 1200 ֆր[անգ]։

Գրեցի նախընթացիւն եւ առ Նահապետեանն [23] թէ չկարեմք ընդունել զորս նա բերեալ է առանց առնլոյ ի մէնջ հաւանութիւն, եւ ոչ պարտաւորիմք ծախուց նոցին՝ թէ կամիցի իմն նա պահել զնոսին անդ ի հաշիւ վարժարանիս. որ միանգամ եւ երկիցս տուժեաց վասն այնպիսեաց։ Խնդրեմ չտալ նմա թոյլ բերել ընդ իւր զմանկունսն ի վարժարանս, այժմիկ, զի մի՛ ծագիցին գայթակղութիւնք։

Շնորհ ունիմ Վեհի եւ ընդ այն, զի պատուեալ էք տեսաւորութեամբ զհարազատս եւ զամենայն մարմնոյ մերձաւորս իմ. իցի՜ւ թէ այնու շատացեալ ոչ նեղէին զանձինս եւ ոչ զիս առաւել իմիք փափագելով, յորում չտեսանեմ ես ինչ օգուտ բարւոյ նոցա կամ իմ. իսկ թէ այլոց այլազգ թուի՝ ոչ գիտեմ։

Մատուցեալ զխոնարհական մեծարանս գործակցացս եւ զաշակերտաց, եւ ես արգադիր համբուրիւ աջոյ տիրականիդ՝ մնամ Սրբութեանդ

ն[ուաստ] ծ[առայ] եւ որդի
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշանեան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

679.            

* Մխիթարեան միաբանի մը, անունը անյայտ

Վենետիկ, Ռափայէլեան Վարժարան,

9 Դեկտ[եմբեր] 1869

Մեծարգոյ եւ Սիրելի Եղբայր,

Ընկալայ փութով եւ շնորհակալութեամբ զպատասխանիս հարցմանցս, եւ հաղորդեցի առ խնդրողսն. մնան արդ ընդունել եւ զպատճէնս պայմանաց մտից վարժարանացն, զորս թերեւս առաքեալ իսկ իցէք, այլ չեւ եւս հասեալ յիմ ձեռս։

Հայրենակիցդ ասէ գրեալ երկար թուղթ առ Քեզ, եւ յետ այնր չընկալեալ այտի պատասխանի։ Իսկ ծերունին Ե[ղբայր] Ստեփան ՝ ողջունէ յարգութեամբ զողջունողդ, որպէս եւ այլք որ ի վարժարանիս։

Ողջ լինել եւ քաջ դիմամարտ ներքնոց եւ արտաքնոց պատերազմաց մաղթեմ սիրոյդ

Հ ոգեկից եղբ[այր]
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշանեան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

680.            

Մարի Ժան Պ րոսս է ին [24]

Venise, 10 D é cembre 1869

Monsieur et cher Ami,

Après votre lettre j’ai reçu celle de Kunik [25], auquel je vous prie de remettre ma réponse.

Thomas Ardzrouni [26] dont nous ne possédons pas aucun exemplaire complet se divise en դպրութիւն - s comme l’histoire de Fauste Byzante; cependant les divisions ne sont pas toujours marquées.

Le II դպրութիւն commence après la mention de la mort de Moïse de Chorèn, par ces mots: Յետ բառնալոյ թագաւորութեանն Հայոց, etc.

      III դպրութիւն après l’histoire de la mort de Jusouph, commence par ces mots: Գ դպրութիւն, Վասն որ ինչ գործեցան յընդհանուր աշխարհս Հայոց ... ոչինչ զանգիտեալ մեր մինչեւ ցայս վայր պատմել զվտանգս, etc.

IV դպրութիւն – Վասն ծննդոց Դերանկին: Իսկ Դերանիկն առաւելոյր եւ առատանայր, etc. Je crois qu’une Ve դպրութիւն commence par le chapitre Աթոռակալութիւն Աշոտոյ Նորին անդրանկան, etc. բայց զկնի մահուան երջանիկ իշխանին, etc [27].

J’ai donné dans mon édition la raison pour laquelle j’ai nommé Լաբուբնեա, parce que dans le vieux manuscrit on ne lisait pas autrement [28]. Quant aux dates des mois arméniens et juliens, je crois d’avoir suivi la méthode ordinaire en commençant notre année sur 11 d’août [29].

Vous dites d’avoir vu quelque part un nouvel ouvrage de ma part sur l’Arménie ancienne. Je n’ai rien publié si ce n’est un poème ou plutôt quelques vers sur les cantons ( գաւառք ) de la Grande Arménie: c’est une nomenclature de plus de 200 cantons et quelques villages. Ce maigre ouvrage est publié dans le «Բազմավէպ» de 1868 (si je me rappelle bien) et dans la seconde édition du tome III de mes Նուագք (Poésies) [30].

Maintenant voilà 4 à 5 ans j’attends la seconde livraison de votre Histoire de la Siounie [31]; je ne sais si vous l’avez envoyé ou non, je n’ai pas reçu rien.

Je désire beaucoup avoir une copie (si cela est permis) de l’Atlas d’Ani fait par M. Koestner, au moins les vues que vous n’aviez pas reproduites dans votre Atlas des Ruines d’Ani [32]. Pourriez-vous me dire quel est le moyen le plus économique pour y réussir.

Votre serviteur
P. Leon M. Alishan

Թարգմանութիւն

Վենետիկ, 10 Դեկտեմբեր, 1869

Սիրելի Պարոն եւ բարեկամ.

Ձեր նամակէն յետոյ ստացայ պարոն Քունիքի նամակը, եւ կը խնդրեմ, որ իրեն յանձնէք պատասխանս։

Թովմա Արծրունին, որմէ մենք ոչ մէկ լրիւ օրինակ ունինք, դպրութիւններու կը բաժնուի այնպէս, ինչպէս Փաւստոս Բուզանդի պատմութիւնը. այնուամենայնիւ, բաժանումները լաւ չեն նշուած։ Երկրորդ դպրութիւնը կը սկսի Մովսէս Խորենացիի մահուան յիշատակութենէն յետոյ, այս բառերով. «Յետ բառնալոյ թագաւորութեանն Հայոց» եւ այլն։ Երրորդ դպրութիւնը՝ Եուսուֆի մահուան պատմութենէն յետոյ, կը սկսի այս բառերով. «Գ դպրութիւն, վասն որ ինչ գործեցան յընդհանուր աշխարհս Հայոց... ոչինչ զանգիտեալ մեր մինչեւ ցայս վայր պատմել զվտանգս» եւ այլն, եւ այլն։ Չորրորդ դպրութիւն. «Վասն ծննդոց Դերանկին։ Իսկ Դերանիկն առաւելոյր եւ առաջանայր... »։ Ես կը կարծեմ, որ հինգերորդ դպրութիւն մըն ալ կայ, որ կը սկսի այս գլուխով. «Աթոռակալութիւն Աշոտոյ, որդւոյ նորին Անդրանկան... Բայց զկնի մահուան երջանիկ իշխանին» եւ այլն։

Իմ հրատարակութեանս մէջ ես բացատրած եմ այն պատճառը, որու համար կոչած եմ Լաբուբնեա [33]. պատճառն այն է, որ հին ձեռագրին մէջ ուրիշ ձեւով չէր կարդացուեր։ Ինչ կը վերաբերի հայկական եւ յուլիական ամսաթիւերուն, կը կարծեմ եմ, որ ճիշտ ըրած եմ, հետեւելով հայկական սովորական եղանակին՝ սկսելով մեր տարին Օգոստոս 11-էն:

Կ՚ըսէք, թէ տեղ մը տեսեր էք իմ մէկ նոր աշխատութիւնս հին Հայաստանի մասին։ Ես ոչինչ հրատարակած եմ բացի մէկ բանաստեղծութենէ, կամ, աւելի ճիշտ՝ չափաւոր տողերէ Մեծ Հայքի գաւառներու մասին։ Ասիկա անուանակարգ մըն է 200-է աւելի գաւառներու եւ քանի մը գիւղերու։ Այդ փոքրածաւալ գործը տպագրուած է «Բազմավէպ»ի մէջ, 1868 թուականին (եթէ լաւ կը յիշեմ), եւ ապա վերահրատարակուած է իմ «Նուագք»-ներու երրորդ հատորի երկրորդ հրատարակութեան ժամանակ: Հիմա, արդէն չորս-հինգ տարի կ՚ըլլայ, որ կը սպասեմ Ձեր «Սիւնիքի պատմութեան» երկրորդ պրակին: Չեմ գիտեր, ուղարկա՞ծ էք թէ ոչ. չեմ ստացած, եւ ոչ ալ տեսած։

Շատ կը փափաքիմ օրինակ մը ունենալ (եթէ թոյլատրելի է), Անիի ալպոմէն, որ հրատարակութեան պատրաստած է պարոն Քէօսթսները. գոնէ այն տեսարանները, որոնք Դուք չէք հրատարակած Անիի աւերակներու Ձեր ատլասին մէջ: Կարո՞ղ էիք արդեօք ինծի ըսել, թէ որն է ամենախնայողական միջոցը յաջողելու համար։

Ձեր ծառան
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան

681.            

* Գերպ. Գէորգ Հիւրմիւզ Աբբահօր – Հռոմ

Վենետիկ, [Ռափայէլեան Վարժարան],

29 Դեկտ[եմբեր] 1869

Աստուածապատիւ Տէր,

Զոր անարժան շրթամբք սրտի մաղթեցի եւ մաղթեմ ի կենարար Փրկչէն յաւուրս հրաշազարդ տօնիցն, զնոյն եւ դոյզն գծովս առաջի առնեմ Սրբութեանդ, շնորհել մեզ զՀայրդ հասարակաց յամայր ամս, մխիթարեալ կենօք քան զանցեալսն. յաւելլով յարիական համբերութիւնդ եւ ի միամիտ սէր Ուխտիդ եւ Եկեղեցւոյս. որոց՝ հաւատամ աներկմիտ՝ փոխարէն առատապէս պատրաստեալ յանզլաց վարձատուէն։

Ժտիմ եւ ես ի Սրբութենէդ զաստուածաձիր օրհնութիւնքդ ի զօրավիգն իմոց կենաց եւ պարտուց. զնոյն եւ վասն աշակերտացս խնդրելով՝ մատչիմ նոքօք եւ Պ[ատուական] Գործակցօքս ի ծնրադիր համբոյր տիրական աջոյ

Աստուածապատիւ Սրբութեանդ

ն[ուաստ] եւ հնազանդ որդի
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշանեան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

[Յ. Գ. ] Ի վերջին թղթին՝ Պ[արոն] Հիթ գործակալ մեր ի Լոնտոն ազդ առնէ, զի այսուհետեւ ըստ նոր օրինադրութեան Անգղ[իական] տէրութեան պահանջի ներկայութիւն Վեհիդ ի ստորագրութեան պաշտօնէին ի վկայութիւն կենդանութեանդ։ Հարցեալ աստ եւ զհիւպատ քաղաքիս՝ կարեւոր վարկաւ եւ նա այդր ի Հռովմ տալ վկայագրել զսովորական մուրհակն՝ ի ձեռն պաշտօնէի կամ գործակալի տէրութեան նոցին։ Արդ առաքեմ զպատճէնն, զոր գաղափարեսցէ նա կամ Պ[ատուական] Հ[այր] Մատաթիա [34], յաւելլով ի կիտանիշ տեղիսն զանուն կամ զտիտղոս պաշտօնէին։ Յետ ստորագրութեանն՝ եթէ կամիք այտի առաքել առ Հիթ [35] եւ եթէ առ մեզ դարձուցանել, որպէս եւ հաճիք։ Աղաչեմ զՍրբութիւնդ յանձնել ումեք զայս գործ ի ժամու, որ եւ նշանակեսցէ ի հաշիւ մեր զծախսն, եւ շնորհակալ լիցուք։

Ողջունեմ զՅ[արգոյ] եղբարս որք ի Հռովմ, համբուրիւ աջոյ Արհիապատիւ Տեառն Եդուարդայ։