1890

1676.

* Հ. Յուսիկ Վրդ. Մեհրապեանին - Կ. Պոլիս

Ս. Ղազար, 3 յունուարի 1890

Սիրելի եւ Պատուական Հայր,

Լի սրտով մաղթեմ յերկնից վասն նորոյ տարւոյս Քեզ եւ Եղբարցդ՝ ինչ որ հաճոյ է երկնից, նաիւ [1] մեր սրտից, հոգեկան եւ մարմնաւոր բարեօք, որովք զօրացեալ եւս քան զեւս՝ վաստակիք յայգւոջ Միաբանութեանս։

Մի՛ վախեր խաւրած կաղանդչէէս. երանի՜ թէ մենք ալ արժանի ըլլայինք անոր պէս խաչակցելու վասն Քրիստոսի։ Անցեալ աշնան երանելեաց դասակից գրեր են զՍա. Ալլահվէրտեան Եղ[բայր] Պօղոսիկն խաւրեր էր ինձ անոր վարքը եւ տրցակ մ՚ալ պատկերաց, զորս բաժնեցի միաբանիցս, մեծի եւ փոքու. Ձեզի ալ պահեցի մասն, զոր խաւրեմ ի ձեռն Բիլոյի [2] ՝ փեսային Հոլասեանց, երբ մեկնելու ըլլայ ասկից յետ 10 աւուրց. դուք ալ եթէ խաւրելու բան ունենաք՝ կըրնաք յանձնել իրեն, ապահով է։ Ֆլորիոյ նաւընկերութեան Ա. Ա. նաւուն երրորդ նաւապետ է։ Կըրնաք սաղմոսամեկնիչն ալ յանձնել իրեն։ Մանտրապազ [3] տէրն եթէ հիմայ պզըգճըութեամբ [4] 150 ոսկի կ՚ուզէ, դուք ալ նովին արուեստիւ պէտք չէ՞ որ ընդօրինակութեան համար խոստացեալ վարձքը պակսեցընէք։

Հոգեկից
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

1677.

Կարապետ Կոստանեանին [5]

Վենետիկ, Ս. Ղազար, 8 Յունուարի 1890

Ազնիւ Պարոն,

Ընդունեցայ Պր. Փափազեանի լուսանկարուց ցուցակը [6], Գեղարքունեաց եւ Վայոց Ձորոյ, ամէնքն ալ ինձ հաճոյ են. ի բաց թո ղլ ո վ միայն Սեւանայ ծով եւ կղզին, եւ Նորտուզի հանգստարանը։ Յուսամ եւ փափագիմ որ լաւ եւ որոշ լուսագրած ըլլան: Զամէնն ալ կըրնաք ղրկել ինձ, յայտ է թէ առանց հաստ թղթի վրայ կպցընելու. գինն եւ ծախքն ալ նշանակելով, եւ ողջունելով զնկարահանն։ Յատուկ յարգանաց ողջոյն մ՚ալ Գերապ[ատիւ] Սեդրաքեան եպ[իսկոպո]սին, զոր չեմ մոռանար, եւ Քեզ շնորհաւոր նոր տարի ։

Հ[այր] Ղ ե ւո նդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

Այրարատիս ցանկերն կը շարուին օրերուս ։

1678.

* Հ. Յուսիկ Վրդ. Մեհրապեանին - Կ. Պոլիս

Ս. Ղազար, 10 Յուն [ ուար ] 1890

Սիրելի եւ Պատուական Հայր,

Նախընթաց թղթովս խոստացեալ պատկերքն խաւրեմ ի ձեռն նաւապետ Բիլոյի, փեսայի Հոլասեանց. կ՚ընդունիս յեղբօրէս։

Պ[արոն] Տօնապետեան [7] ոմն, որոյ հասցէն է Խմբագրատուն «Արեւելք»ի [8], որպէս գրէ, խնդրեր ինծմէ տեղեկութիւն զՀայ գաղթականութենէ Կ. Պօլսի, յառաջ քան զառումն քաղաքին յՕսմանեանց։ Ես չգիտնալով թէ որպիսի՞ ոք է խնդրողն, եւ Թորգոմայ [9] ըրած անհամութենէն պժգացեալ, կասկածելով ալ որ ոմանք մէկ մէկ բան կը հարցընեն, որպէս զի ինծմէ գիր կամ նամակ մի ընդունին, միւս կողմէ ալ տմարդի չերեւալու համար, ահա նշանակեցի քանի մի գիտելիք՝ ըստ հարցմանց նորա. եւ խնդրեմ որ աշակերտաց մէկու մի օրինակել տալով զայն՝ իմ կողմանէս զօրինակեալն յանձնես, ինչպէս կ՚ուզես, առ Տօնապետեանն, եւ թէ պատշաճ դատիս՝ իմացընես զպատճառն ալ ուղղակի իրեն չգրելուս. կամ եթէ ընտանութիւն ունիք՝ առ Արփիարն [10] յանձնել որ զայս իմացընէ։

Շնորհաւոր արեւելեան նոր տարի Քեզ եւ ընդունողաց պատկերացն, յորոց խնդրեմ զոյգ մի ողջունիկ առ Ս. Կոյսն, մին վասն նախառաքողի նոցին Եղբ[այր] Պօղ[ոսիկ] Ալլահվէրտեան, միւսն վասն իմ։

Հոգեկից
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

1679.

Գաթինկոյ Ալիշանին [11]

Ս. Ղազար, 10 Յունուար [18]90

Սիրելի քոյր իմ,

Եղբայրաբար փափագիմ որ Աստուծոյ բարերարութեամբ յաջող անցընես այս նոր տարիս ալ, երբեմն երբեմն աղօթելով ծեր եղբօրդ համար. ինքն ալ քեզի հետ քոյրակից Ելպիսին համար ալ կ՚աղօթէ: Կաղանդի դիտաւորութեամբ (թէպէտ արդէն հեռացաւ կաղանդն), մէկ մէկ պատկեր կը խաւրեմ Ձեզ, տարբեր տեսակաւ, որպէս զի քիչ մի անմեղ կռիւ ընէք. պատկերեալքն ալ ըլլան բարեխօս Ձեզ եւ ինձ

Հարազատիդ
Հ. Ղեւոնդի Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

1680.

* Մխիթարեան միաբանի մը, անունը անյայտ

Ս. Ղազար, 12 Փետր [ ուար ] 1890

Սիրելի եւ Պատուական Հայր,

Ի բաց թօթափելով՝ կամ մանաւանդ յերկինս ի վեր առաքելով զառաւելաբանութիւնս զնուաստէս, յոյժ հաճոյ եղեւ ինձ անշշունջ ձայնդ, զոր եւ հնչողապէս լսել ցանկամ, գրեաթէ եւ կարօտիմ. այլ եթէ հարկ ի վերայ կայցէ մեզ ի հեռուստ ընդ վերին կամարս հասուցանել զբարբառ մեր առ միմեանս, ընդ այն առաքեմ եւ ես իղձս եւ մաղթանս լինել Քեզ այնպէս՝ որպէս ասես վասն ուրումն, նա եւ առաւել եւս, ի բարգաւաճանս Ուխտիս յամայր ամս։

Ողջունելով զորս ընդ Քեզ, ողջ լեր եւ քաջողջ։

Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

1681.

* Հ. Յովսէփ Վրդ. Մարգարեանին - Տփղիս

Ս. Ղազար, 18 Փետր [ ուար ] 1890

Սիրելի եւ Պատուական Հայր,

Յետ բազում ժամանակաց լսելի եղեւ ձայն Քո, գրութեամբդ ի 27 անցելոյ ամսեան։ - Եթէ յապաղեաց Վեհ ի գրել վասն Քո, թերեւս վասն Սիմֆերոպօլի կնճռեալ խնդրոյն էր. զի կէսք կամ ոմանք ի քաղաքացեացն հաւանէին Վ[երապատուեալ] Հ[օր] Նիկողայոսի մնալոյ անդ, եւ կէսք ոչ. այլ եթէ չէ մարթ մնալ նորին, որպէս գրէր եւ նա ինքն երբեմն, հաւանօրէն Քեզ մնայ փոխանակել զնա, որպէս եւ ասաց իսկ Վեհ, եւ հաճեցաւ զի գրեցից իսկ Քեզ։ Արդ անկ է վարժիլ Քեզ առժամանակ մի առ Վ[երապատուեալ] Հ[օր] Քերովբէի վարուց եւ բարուց ժողովրդեանդ (ի լաւն), որպէս զի ի ժամու հարկին փոքր ի շատէ վարժ երեւեսցիս, մանաւանդ թէ գտցիս, եւ ըստ յուսոյդ եւ մեր եւ աղօթից արժանաւորաց՝ վաստակեսցես առաքինօրէն՝ յօգուտ հօտին Քրիստոսի եւ ոչ ի տոյժ անձին։

Զմաղթանսդ յաւուր տօնականիս՝ ընկալայ սիրով եւ շնորհակալութեամբ, եւ ըստ սրտիդ մաղթեմ Քեզ զկրկնապատիկն։

Ի յաջողել Քեզ յառաջնորդութիւն վերոյգրեալ տեղւոյն՝ ընդարձակեսցի եւ ձեռն Քո ի հատուցանել զպարտս Քո, որ վասն ծախուց ճանապարհիդ, եւ որ այլն եւս. իսկ ի ժամուս այնու յուսով եւ խոստմամբ կարես՝ կարծեմ ընդունել ի սիրելւոյ Հ[օր] Քուշներեանէ զ՚50 րուպլիս։

Հարցեալ էիր եւ ա՛յլ անգամ վասն օրհնեալ արկեղն այն գրոց, որ ոչ հասանէ եւ ոչ երեւի. հարցի եւ ես ըստ խնդրոյդ զտեսուչս տպագրատան մերոյ, եւ ցուցին նշանակեալ, զի արկղն այն առաքեալ է աստի յ՚7 յուլիսի 1889, շոգեկառաց երագագնաց ճանապարհաւ, յանուն քո (Հ[այր] Յովս[էփ] Մարգար), եւ ուղղակի ի Տփղիս։

Իսկ պարունակեալքն յարկեղն են, որպէս ցուցին զպատճէնն։

200 Յաւիտենական Առածք, յաւելուածովն, գին 350 ֆր[անգ]

2 Հովիւ Հոգեւոր, 5 հատոր 40 ֆր[անգ]

4 Կարգ Դպրութեան 8 ֆր[անգ]

2 Վարք Սրբոց համառօտ 6 ֆր[անգ]

1 Ժամագիրք 4։50 ֆր[անգ]

Զգումարն Դու արա, առանց շատ աշխատանաց։

Ողջոյն բազում ասպնջականի քում Հօր սիրելւոյ, զորոյ մաղթողականն ընկալայ ի պատշաճ աւուր, եւ որում կանխաւ իսկ պատասխանեալ էի, վասն որոյ եւ ոչ երկրորդեմ, այլ ողջունեմ զողջունողսն զիս՝ որպէս նոյն նշանակեալ էր, զՊետրիզեանն, զԾովանկարն [12], զԽորէն Վ. Ստեփանէ, եւ զեղբարսդ որք ի Խարասու։

Շնորհաւոր Քառասնորդք եթէ ոչ Մեծ պահք։

Հոգեկից
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

1682.

* Մխիթարեան միաբանի մը, անունը անյայտ

Ս. Ղազար, 19 Փետր [ ուար ] 1890

Սիրելի եւ Արգոյ Հայր,

Աներկբայ եմ զի արդ ի վերայ հասեալ պատճառի ճեպոյ դարձի Պ[ատուական] Հ[օր] Անտոնի, կարեկից եւ ներող լեալ ես՝ անփորձութեանն եւ փորձութեանն։ Փոխանակ նորա սահմանեցաւ այլ ոք հասունագոյն հասակաւ եւ բարուք, որում մաղթեմ քաջողջութիւն եւ յաջողութիւն, որպէս եւ Քեզ՝ առաւելութեամբ եւս, զի առանց վհատութեան վաստակեսցիս յոր սկսարդ, եւ մի՛ շատ լաւագունի եւ մեծագունի բաղձանօք հոգասցիս եւ ոչ շատ համարիցիս զլաւն։

Վ[երապատուեալ] Հ[այր] Աբրահամ ընկալաւ եւ փոխադարձ ողջունէ զՔեզ. ինքն՝ ըստ մեզ բարւոք կայ, թէ եւ ոչ գոհ ընդ ինքն, իբրեւ անգործ մնացեալ։

Ողջոյն շատ Վ[երապատուեալ] Հ[օր] Աթենոգինեայ, եւ Պ[արոն] Կոմիտասայ Հէքիմեան [13], եթէ իցէ այդր եւ տեսակցիք, այլ եւ Ղազարոսեան Պ[արոն] Տիգրանայ ։

Ողջ լեր անխէթ եւ անկասկած ի Մեծ Պահոց։

Հոգեկից
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

1683.

* Հ. Յուսիկ Վրդ. Մեհրապեանին - Կ. Պոլիս

Ս. Ղազար, 19 Փետր [ ուար ] 1890

Սիրելի եւ Պատուական Հայր,

Շնորհակալիք շնորհաւորութեանդ, եւ շնորհաւոր վերջ բարեկենդանի, եւ սկիզբն նորատեսակ Պահոց որ ոչ Մեծ է, եւ ոչ Պզտիկ, վասն նորատեսակ հիւանդութեանն, որ երկու անգամ զՔեզ սիրեր է։

Տուած տեղեկութիւնդ նորընծայարան խաւրուելու տղուն համար, կարծեմ բաւական չեղաւ վերակացուին (եւ ոչ ինձ). Պ[ատուական] Հ[այր] Անտոնի համար թերեւս այսօր կը գրէ Գեր[ապայծառ] Աբբահայր որ դառնայ ի Վանս. անոր ձեռօք կըրնաս խաւրել Ձեռագիրն եւ փայտէ մարդիկն՝ յազգէ Լօշտակեանց, որ կարծեմ խորթ եւ անհարազատ ծնունդ են։

Ծրարեալ նամակներս յանձնեմ աշխատասիրութեանդ՝ հասցընել առ որս ուղղեալ են, եւ ողջ լինել, ողջոյններով։

Հոգեկից
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

1684.

Կարապետ Կոստանեանին [14]

Վենետիկ, Ս. Ղազար, 5 Մարտի [18 ] 90

Ազնիւ Պարոն,

Անցեալ տարւոյ վերջերը գրեր էիք ինձ հարցանելով զԱյրարատայ տպագրութեան, եւ Փափազեան Մատթ[էոս]ի [15] լուսանկարուց համար։ Պատասխանեցի ես քիչ օր վերջը, ծանուցանելով (եւ հիմայ աւելի ստոյգ ) առաջնոյն համար, որ գործոյս տպագրութիւնն աւարտած է, կը սպասեմ աշխարհագրական տախտակին եւ կը յուսամ, որ քիչ օրէ կ ՚ աւարտի այն այլ, եւ վերջապէս կը հրատարակուի եւ կ՚ուղարկուի բաժանագրողաց՝ իրենց պատշաճեալը ։ - Իսկ երկրորդին համար, այսինքն լուսանկարուց Գեղարքունեաց եւ Վայոց Ձորոյ, գրեցի որ կ՚ուզեմ ունենալ, եւ ինչ որ հարկ է վճարել եւ զգինն։ Արդ երկու ամիս է, ոչ նկարներն ընդունեցայ եւ ոչ գիր մի Ձեզնէ։ Ուստի հիմայ կրկնեմ ուզածս, եւ խնդրեմ ալ որքան կարելի է շուտով յուղարկէք այդ յիշեալ երկու գաւառաց տեսարաններն, որոշակի նշանելով վրանին իւրաքանչիւրին ինչ եւ ուր ըլլալն, կամ միայն թուականներ դնել վրանին, եւ առանձին թղթի վրայ բացայայտել իւրաքանչիւր թուոյն նշանակութիւնը։ Եթէ այդ երկու գաւառաց մօտ ուրիշ տեղեաց նոր լուսանկարներ ալ հանած է արուեստաւորդ, զանոնք ալ կըրնաք խաւրել, եթէ շնորհէ լուսագրողն:

Խնդիր մ՚ալ ունիմ, բայց չեմ գիտեր, որմէ՞ խնդրել. գոնէ լոյս մի կըրնաք տալ, մանաւանդ եթէ յայտնէք Գերապ[ատիւ] Սեդրաքեան Արիստ[ակէս] եպիսկոպոսի, զոր յարգութեամբ ողջունեմ. եւ է այս ի Սեւան կղզւոյ վանս [16] ՝ պատկեր մի կայ Տիրամօր [17], որոյ առաջի աղօթած է մեր ուխտի հիմնադիր Մխիթար Աբբայ, որպէս ծանօթ է եւ տեղացի Հարց. այդ պատկերն որպիսի՞ է ր մեծ թէ պզտիկ, իւղանկա՞ր թէ այլազգ, չեմ գիտեր. բայց խնդրածս անոր օրինակն է. եթէ լուսանկար ըլլայ, եւ եթէ մանաւանդ նմանատիպ գունաւոր ( որպէս կարծեմ թէ է): Նորէն յանձնեմ յայտնել յիշեալ Սրբազանին այս խնդիրս. գուցէ ինքն ծանօթ ըլլալով տեղւոյն առաջնորդին, դիւրանայ խնդիրս. եւ եթէ որ եւ է ծախք պահանջուի վասն օրինակութեանն ՝ անվրէպ կը հատուցանեմք ։

Այս երկու խնդրոցս պատասխանին սպասելով մնամ

Աղօթարար
Հ[այր] Ղ ե ւո նդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

Ներէ ինձ Գերապատիւ Եպ[իսկոպո]սն [18], եթէ ոչ ուղղակի այլ միջնորդաւ յայտնեցի իրեն խնդիրս կամ հարցումս ։

Ծաղկարար Սահակ եպիսկոպոսի դէմքն վիմագրել տուի Այրարատայ համար. քանի մի օրինակ ալ աւելի հանել տուի, զոր կ՚ուղարկեմ այսօր ձեզ եւ խնդրեմ որ յանձնէք պատկերին տիրոջը, իմ շնորհակալութեամբս։ Իր խաւրածն ալ կ՚ուզէի յետ դարձընել, այլ վիմագրողին քով կորեր է:

1685.

Կարապետ Կոստանեանին [19]

Վենետիկ, Ս. Ղազար, 11 Մարտ [18 ] 90

Ազնիւ Պարոն,

Նախընթաց թուղթս (5 Մարտի ) հազիւ թէ ղրկեցի ի թղթատուն, ընդունեցայ քուկդ որ յ՚ 7 Փետր[ուարի]. նոյնպէս եւ լուսանկարները, որոց գինն՝ ըստ գրութեանդ պահեմ ի հաշիւդ ։

Այդ լուսանկարներն ընդհանրապէս մութ ընկած են. յուսամ որ արուեստաւորն հետ զհետէ աւելի յաջողացընէ։ Ոմանց անուններն ընկած էին. Քու առաջուց խաւրած ցանկէդ ստուգեցի։ Խաչքար մի կայ նշանակած Գեղարքունում. Գեղարքունւոյ ո ՞ ր կողմն է, կամ ո ՞ր գեղի մօտ գտուած։ - Ցանկիդ մէջ նշանակած էիր Կիւնէի վանք եւ ս, ղրկածներուդ մէջ չկար սա. եթէ կայ արուեստաւորին քով՝ զայն ալ ղրկէ։ Գեղարքունոյ վանորէից մէջ նշանաւոր է եւ Մաքենոցն (Ղզըլ վանք), միթէ զայս ալ չէ ՞ լուսագրած. եթէ այդ եւ եթէ այլ ուրիշ ալ կան ղրկածներէդ զատ, զանոնք ալ ղրկէ։ Փափագելի էր, որ դրանց վրայ կամ եկեղեցեաց ուրիշ կողմեր գտուած քանդա կ ներ ն ալ առանձին լուսագրէր, որոնք երբեմն աւելի յարգի են քան բոլոր աւերակի մի կողոպտուած կերպարանքը ։

Քաջբերունին [20] կը պատմէ Ալակէզի գերեզմանատան մէջ գտած եւ դարձեալ ընդ հողով ծածկած՝ Տարսայիճի եւ Մինայ խաթունի քանդակպատկերները. ո՜րքան ցանկալի էր զայդոնք ի լոյս հանել եւ անոնց նմաններն ալ ։

Նորէն ողջունելով յարգութեամբ զ Սեդրաքեան սրբազան ն, հարցու իմ կողմէս, եթէ խնդրելու ըլլամ, որպէս երբեմն ի Սմբատեան ^[21] սրբազանէ, քանի մի Յիշատակարան Ձեռագրաց գրատան Էջմիածնի, կարէ՞ առանց դժուարութեան օրինակել տալ, ինձ հարկաւոր ըլլալով. յուսալով որ Ներսէս սրբազանն [22] ալ բանալին չի զլանար ։

Ողջունելով եւ զՊ[արոն] Փափազեան [23] նկարիչն, ողջ լեր.

Հ[այր] Ղ ե ւո նդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

Այրարատայ տպագրութիւնն աւարտեցաւ [24], աշխարհացոյցն ալ աւարտած է, մնայ այս ետքինիս տպագրութիւնն, որ շուտով կ՚ըլլայ:

1686.

* Հ. Յուսիկ Վրդ. Մեհրապեանին - Կ. Պոլիս

Ս. Ղազար, 12 Մարտի 1890

Սիրելի եւ Արգոյ Հայր,

Թէպէտեւ ամենեւին չյօժարէի կատարել զառաջարկ Նիկողոսեանին, այլ ուր ուրեմն կատարեցի մեղմով իմն, գրելով եւ առ նա տողս ինչ, զոր աւանդելով կամ առաքելով առ նա՝ ողջ լեր։

Հոգեկից
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

1687.

* Հ. Յուսիկ Վրդ. Մեհրապեանին - Կ. Պոլիս

Ս. Ղազար, 26 Մարտի 1890

Սիրելի եւ Պատուական Հայր,

Սէտիրին [25] վրայ նստած, մատնացոյցը ձեռքին, տեսած եղբայրս յիշեցուցիր ինձ մեր Աղապապան, զոր շատ եւ շատ անգամ նոյն դիրքով տեսած էի. մէկ բան մ՚ալ կար աւելցընելիք նէ՝ սէտիրին պուճախն [26] էր։ Այս ալ վաթսուն տարուան պատմութիւն է. բայց երբեմն հեռացեալ եւ հնացեալ յիշատակք աւելի կը հաճոյանան եւ կը թարմանան, քան թէ մօտաւորք եւ ներկայք. փափագիմք լաւագոյն ապագային։

Կիւլպէնկեանին իմ կողմէս բարեկամական բարեւ. իսկ առուտուրի կողմէն՝ ձեռք չեմ տար. այդ իմս չէ. իմացուցի Գեր[ապայծառ] Տեառն եւ տպագրապետի [27] ըստ վերջին ծանօթարար հրատարակութեան Այրարատայ հազիւ 100 ֆր[անգ] սահմանեալ են, այդ խնդրողիդ՝ հարիւրին 25 զեղչ շնորհեցին, եթէ երկու օրինակ առնու, եւ փոխանակ երկուքին համար 100 վճարելու, վճարէ 150։ Ըսածնին ըսի. ընելիքն ընէ։

Իսկ այդ գրոց օրինակները խաւրելու համար՝ չգիտեմ ի՛նչ ըսեմ. ես Բիլոյ յիշեցի, ոչ յուսալով որ անոր ձեռքով շատ բան խաւրուի, այլ թերեւս մի երկու օրինակ առ անգամ մի ինքն հիմայ ամէն ամիս այդկէ հօս կու գայ եւ կ՚երթայ. այս Կիրակի (30 մարտ) կամ երկրորդ օր կը հասնի ի Պօլիս, բայց շուտով ալ կը մեկնի ի Սեւ Ծով, քանի մ՚օրէն կը դառնայ, եւ երկու օր մի կենայ. այս միջոցն է լաւ ժամանակ զինքը տեսնելու. Ֆլորիոյի ընկերութենէն [28] կը տեղեկանաս անոր հասնելու եւ մեկնելու ժամանակը. լաւ կ՚ըլլայ մէկ մի զինքը տեսնել եւ որոշ իմանալ իրմէ թէ կըրնա՞յ բան մի ընել այս խնդրոյս նկատմամբ։ - Բայց կարծեմ ուրիշ անգամ ալ գրեցի, ինծի բարեկամ մի խորհուրդ տուաւ եւ ինքն ալ այնպէս կ՚ընէ եղեր. որ է, այս տեղէն (ի Վենետկոյ ) խաւրել զգիրս մեր ի Լիբսիա [29] ՝ առ գրավաճառ ոմն, որ ունի գործակից ի Կ. Պօլիս, առ որ ինքն խաւրէ ի Լիբսիոյ զգրեանն, եւ ամենեւին ազատ եւ անարգել հասնի, ըսաւ, ի ձեռս Պօլսեցւոյն։ Արդ մնայ Քեզ քննել եւ տեղեկանալ ի Պօլիս, թէ կա՞յ եւ ով է այն գերմանացի գրավաճառն, եւ զգուշութեամբ հարցընել այս խնդիրս, իմանալ եւ իմացընել մեզ։

Ողջոյն եւ ողջութիւն։

Հոգեկից
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

1688.

* Հ. Քերովբէ Վրդ. Քուշներեանին - Խարասուպազար

Ս. Ղազար, 5 Ապրիլ 1890

Սիրելի եւ Յարգոյ Հայր,

Զաւետաւորդ Յարութեան ընկալեալ կանխա[շարունակութիւնը ծայրատուած] ահա ի ճրագալուցի մերոյս Զատկի՝ զշնորհս սորին մաղթ [շարունակութիւնը ծայրատուած] քոյով սիրով եւ չափով անչափելեաւ. ակն ունելով զի [շարունակութիւնը ծայրատուած] թարգմանս այս (թղթիկս) հասցէ Քեզ ի դէպ ժամու։

Լուայ զի Ծովանկարն [30] արդ ի Բարիզ է, եւ հա[շարունակութիւնը ծայրատուած]սակարգեալ է նկարս ծովայինս 28 թուով, այլ ոչ թո[շարունակութիւնը ծայրատուած] յօժար հանել եւ մեզ մասն. չէ քո բաւական ամոքել [շարունակութիւնը ծայրատուած] թէպէտեւ տակաւին խոստանայ առնել ինձ շնորհս ինչ [շարունակութիւնը ծայրատուած] ոչ գիտեմ քանի՞ ինչ արժեն եւ զօրեն խոստմունք եւ յու[սա]դրութիւնք նորին եւ նմանեաց։

Ողջոյն Յարութեան եւ Պետրիզեան բարեկա[մաց] եւ թէ գուցէ այլ ոք ծանօթ։

Հոգեկից
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

1689.

* Հ. Յովսէփ Վրդ. Մարգարեանին - Տփղիս

Ս. Ղազար, 5 Ապրիլ 1890

Սիրելի եւ Պատուական Հայր Յովսէփ,

Այսօր իսկ ընկալայ եւ ընթերցայ զմաղթողականդ որ յ՚17 Մարտի, եւ զփոխարէնն առաքեմ ընդ ճանապարհ սրտի եւ յուշոյ. յաւելլով մաղթանս կարողութեան եւ շնորհաց ի նորում վիճակիդ կամ պաշտաման։

Վասն առաքման եւ մտից Այրարատայ ի Տփղիս ՝ գրավաճառն կենդրոնական խօսեցեալ եւ յարմարեալ է ընդ գրաքննըչին, ընծայելով նմա օրինակ մի, զի դիւրաւ թողցէ զմուտ եւ զել։ - Իսկ առ Եզեանն ամսօք յառաջ գրեալ էի, եւ նա չկարծէր դժուարամուտ, յայսր ամենայնի վերայ սպասէր ընդունել օրինակ մի, զի ստուգագոյն եւս ասասցէ. մեղք իմ ցայս վայր յապաղեցին զհրատարակումն. տպագրեալ է արդ բնաւին. միայն մնայ զարդ ինչ յաւելուլ ի ճակատն, որ տպագրելոց է ի քաղաքի, զի պղնձադրոշմ է։ Աւարտեալ է եւ աշխարհացոյցն ի Հռովմ։ - Ոչ կարեմ այժմիկ խոստանալ աւելի օրինակ մի ընդ առաքեալսն ի Թէոդոսիա, զի գինն բարձրացաւ, գիրքն (թիւն) նուազեաց. տեսցուք զինչ արասցէ սիրելի դասակիցն Քո տպագրապետ [31] ։

Թերեւս գրեալ իցէ Վեհ, զի ասէր գրել առ Քեզ, եթէ ի լուսատիպ տեսարանս ինչ Նորատուս գեղջ Կէօքչայ գաւառի, նշմարեցաք զքեզ՝ հովանոց ի ձեռին, սովորական որ այսր գլխարկ ի գլուխդ. իցէ՞ այսպէս։

Հոգեկից
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

1690.

* Հ. Յուսիկ Վրդ. Մեհրապեանին - Կ. Պոլիս

Ս. Ղազար, 9 Ապրիլ 1890

Արգոյ եւ Սիրելի Հ. Յուսիկ,

Հարկաւ Վ[երապատուեալ] Հ[այր] Եւգենիոս [32] եւ այլք գրած են որ երկու գառնուկներն հասան անվնաս. ես ալ կ՚իմացընեմ որ ընդունեցայ զՁեռագիրն, լոշտակն եւ ստակն։ Եթէ այն արմատեղէն մարդիկն աւելի անկերպարան ըլլային՝ աւելի ալ յարգի կ՚ըլլար այդ խումբն [33]. եթէ սրունքնին ալ քիչ մ՚աւելի երկայն ըլլայ, գուցէ այս Զատկի օրերը՝ կիկոյներու պար մ՚ալ պարէին, մենք ալ քիչ մ՚աւելի խնդայինք։ Բայց առանց անոնց եւ այնպիսեաց կարօտելու՝ ես սրտանց Քրիստոս յարեաւը կ՚ըսեմ, մաղթելով ի նմանէ հասարակաց եւ մասնաւորաց պիտոյից շնորհք մը։ Քեզ եւ սիրելի եղբարցս, այս եւ այլ շատ տարիներ։

Հոգեկից
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

[Յ. Գ. ] Նախընթաց թղթէդ իմացայ եղբօրս պարտուց գումարը. շատ գոհ եղայ. կարծեմ իրեն մեզի տուած բաներուն հետ համեմատելով՝ շատ պարտական չի մնար, գուցէ չադա բադա ալ ըլլաք։

1691.

Կարապետ Կոստանեանին [34]

Վենետիկ, Ս. Ղազար, 16 / 28 Ապրիլ [18 ] 90

Ազնիւ Պարոն,

Անցեալ փետրուարի 7/19- ին գրած գիրդ եւ խաւրած Փափազեանի [35] լուսանկարները ընդունելով ի ժամանակին, պատասխանեցի գրեթէ անմիջապէս, Մարտի 11- ին, ըստ նոր տօմարի. կ՚երեւի թէ երկրորդ թուղթդ գրած ատեն (14/26) Մարտի՝ դեռ չէ հասած Քեզ։ Ի սկ ես իմ առջի գրածիս երկրորդ օրը՝ կարդացի լրագրաց մէջ Քու յարգելի Տէր Հօրդ վախճանը [36] եւ սրտանց ցաւակցեցայ Քեզ եւ Պ[ատուական ] եղբօրդ, զոր եւ խնդրեմ յայտնել իրեն, եթէ գրելու ըլլաք. եւ Ա[ստուա]ծ անոր քահանայութեան հոգեոր արդեամբքն զինքն ալ զ ձեզ ալ վարձատրէ ։

Ինչպէս առաջուան խաւրած լուսանկարները ( որոց համար մնամ պարտական իբր 13 րուպլեաց ), նոյնպէս հաճութեամբ կ՚ընդունիմ ՝ եթէ խաւրէք Գողթնեաց գաւառինն ալ, փափագէի որ Զանկեզօր գաւառի արժանաւոր տեսարաններն ալ հանուած ըլլային, այսինքն՝ Տաթեւու, Որոտան, Սիսիանու եւն, Սատանայի կամուրջին ( դժոխք երթալու համար չէ ) եւ այլն ։

Նոյնպէս փափագելի էր որ նշանաւոր քանդակաց, մանաւանդ մարդու կերպարանաց լուսանկարք ալ գտուէին, որոց մէջ թեր եւ ս աւելի զանազանութիւն ալ տեսնուէր ՝ քան եկեղեցեաց գմբէթից եւ խաչարձանաց վրայ ։

Ողջունելով զՊ[ատուական] Վարդգէս Սուրէնեան [37] ՝ շատ եւ շատ շնորհակալ կ՚ըլլամ՝ եթէ կատարէ խոստմունքը, Սեւանայ Տիրամօր պատկերը նկարելով ըստ կարելւոյն նմանատիպ եւ զիս պարտաւորելով [38]: Կղզւոյն քանի մի կտոր լուսատիպք կան, բա յց Ծովուն՝ գոնէ մէկ մասին, մէկ անկեան եւ ափին տեսարան մի չունիմ. եթէ գտուի, միւսներուն հետ խաւրէք ։

Այրարատայ 6 օրինակի կազմի դրամն ընդունեցայ եւ հիմայ կը սկսին կազմք, վասն զի թէ գրոց եւ թէ աշխարհացուցին տպագրութիւնն աւարտած է։ Ղրկելու ճամբան կը մտածուի՝ դէպի Պաթում եւ ի Տփղիս. այս տեղի գրաքննիչն կարծեմ յուսադրեր է չխստանալ։ Բայց այս բանիս նկատմամբ Պր. Եզովեանի կարծիքն ալ պիտի ընդունիմ ։

Անցեալ անգամ գրեր էի վասն Յիշատակարանաց օրինակութեան, եթէ կայ յոյս յաջողութեան՝ որ եւ է ձեռօք, իմացու՝ որ խնդրեմ ։

Ողջ լեր, յարգութեան ողջունիւ առ Սեդրաքեան սրբազանն։

Խ[ոնարհ ] Ծ[առայ]
Հ[այր] Ղ ե ւո նդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

1692.

Կարապետ Կոստանեանին [39]

Ս. Ղազար, 17 / 29 Ապրիլ [18 ] 90

Ազնիւ Պարոն,

Երեկուան գրածիս մէջ մոռացայ յիշել, որ խաւրած լուսանկարիցդ մէջ կը պակսէր Կիւնէի վանից պատկերն. ցանկին մէջ նշանակած էիք, բայց ծրարին մէջ չկար ։

Դարձեալ, փոքր պատկերն խաչարձանի, թիւ 260, զոր նկարիչն Գրիգորի Սուբանայ կարծեր է, եւ չէ՛, զի յայտնի է թուականն ՉԽ Գ [1294], եւ գրուածն ՝ « Կանգնեցաւ խաչս ի բարեխաւսութիւն Գրիգորոյ ». կ ՚ ուզեմ իմանալ, թէ ո՞ր տեղաց է հանած։ Նոյնպէս միւս խաչքարն ալ, թիւ 262, որուն ներք եւ գրած է Գեղարքունի եւ ուրիշ բառիկ մ՚ալ որ ջնջուած է խաւրած օրինակին վրայ:

Գեղարքունւոյ վանորէից մէջ՝ ինչո ՞ւ Մաքենոցաց վանքն կամ Գզըլ վանքն ալ չէ՞ լուսագրած:

Ողջ լեր.

Հ[այր] Ղ ե ւո նդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

1693.

Կարապետ Եզեանին [40]

Վենետիկ, Ս. Ղազար, 17 / 29 Ապրիլ 1890

Մեծապատիւ Տէր,

Վերջապէս, յետ ակամայ յապաղման ՝ ի լոյս ընծայեցաւ Այրարատս [41], եւ այսօր իսկ՝ յառաջ քան զայլ ոք առ Ձեզ կ՚ուղարկուի առաջին օրինակն, թէ եւ խեղճ կիսակտուր կերպարանօք. այսինքն երկու առանձին ծրարի բաժանեալ։ Չեմ համարձակիր բարով վայելէք ըսելու, ինչուան որ Ձեր հաճութիւնն ալ չի լսեմ։ Ընդ նմին կը սպասեմ ըստ կարելւոյն շուտով լսելու նաեւ Ձեր կարծիքն եւ ապահովութիւնն՝ որ կարենամք խաւրելու այս այն կողմ Ռուսիոյ, անկասկած յարգելից գրաքննչաց։ Անդրկովկասեանք ոմանք վախվըխելով կամ կասկածելով ՝ գրեն ինձ թէ Պետրպուրկի վրայօք խաւրելն աւելի ապահով է, իբր թէ հ օն նուազ է խստութիւն քննութեան. թէպէտ եւ կարծեմ թէ բնաւ Պետութեան դպչելու բան չկայ ի նմա, որպէս եւ ոչ ի Սիսուան ։ Միով բանիւ մնամ Ձեր վստահագրութեան, մինչչեւ ուրիշ տեղ խաւրելու զգիրսն, որ դեռ կը կազմուին ։

Միւս հինգ օրինակներն ալ զոր պարտիմք առ Ձ եզ՝ իսկոյն, երբ հրամաննիդ ընդունիմք՝ կը խաւրեմք, եւ եթէ խաւրելու ճամբուն կամ կերպին վրայօք ըսելիք ունիք, ծանուցէք: Նոյնպէս խնդրեմ որ Ձեր հասցէն, այսինքն պաշտաման տիտղոսը եւ տեղին որոշակի նշանակէք ինձ:

Ողջունելով զմեծարգոյ Պ[ա]ր[ո]ն Սանասարեանն, մնամ

Խ[ոնարհ ] Ծ[առայ]
Հ[այր] Ղ ե ւո նդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

1694.

Մաղաքիա Արք. Օրմանեանին [42]

Վենետիկ, Ս. Ղազար, 19 / 31 Մայիս [ 18]90

Գերարգոյ Սրբազան Տէր,

Ի նկատեալդ պահու եհաս մաղթողականդ հեռագիր, որքան անակնկալ այնքան եւ պատուական, զարթուցիչ հին յիշատակաց եւ լաւագունից թերեւս եւ յստակագոյն աւուրց [43]: Շնորհ ունիմ յարգութեամբ եւ ի սեռն [44] սրտէ, եւ վերադասեմ զմեծարանսդ քան զյոգունց [45] աշխարհիկ արանց, զի որոց վիճակեցաւ խորհրդազգած լինել խորոցն Աստուծոյ, հարկ է թէ անտուստ [46] միայն ակն ունիցին զօրհնութիւն եւ զօգուտ անձանց եւ ընկերաց։ Զնոյն եւ ես ուխտիւք խնդրեմ ի Տեառնէ, որ ներեաց անարժանիս զայնքան ամս պաշտել զսեղան իւր, պահել եւ հանել մասն բարի:

Գերարգոյ Տէրութեանդ    

ն[ուաստ ] ծ[առայ]
Հ[այր] Ղ ե ւո նդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր ] Կ[ուսին]

1695.

* Մխիթարեան միաբանի մը, անունը անյայտ

Ս. Ղազար, 20 Մայիս 1890

Արգոյ եւ Սիրելի Հայր,

Զորմէ յառաջնումս գրեցի՝ ոչ յաւելում, զի արդէն ժամանակն անցեալ է եւ մերձ են աւուրք հարցաքննութեան ուսմանց եւ պարապոյ Քաղկեդոնեան վարժարանի։ - Իսկ վասն գրոց առաքման աստի այդր, խոստացաւ տպագրապետն [47] եւ տայ կազմել զԲուրվառիկսն [48] եւ առաքեսցէ թղթատարաւ. զայլոց մատենից չգիտեմ։ Գիտէր նա եւ զպակասել արձանագրութեան տախտակին յերկոսին Սիսուանսն, զի որոնեալ եւ չէր գտեալ ի գրանոցի։ Բայց լսեմ գանգատ, զի հերու 16 կամ 17 արկեղի գրոց առաքեալ են աստի այդր, եւ փոխարէն գին նոցին ոչ է հասեալ այսր. սակս այսորիկ դանդաղեն կամ չկամին այլեւս առաքել. այն զի եւ ծախս արարեալ են վասն առաքման դոցին, ոչ միայն նաւու այլ եւ թղթատարի։ - (Թերեւս անկ իցէ գիտել Քեզ, զի Գործակալ վանացս ոչ կայ յընդարձակի, այսինքն նեղի ի նուազութենէ հասից. զի աշխարհիկ գործակալ մեր ի քաղաքիս՝ ոչ հատուցանէ զտնավարձսն զոր հաւաքէ։ Եւ այս այսչափ)։

Ասաց հնարել առաքել եւ զօրացոյցսն. դժուարութիւնն ասէ այն է, զի ոչ կամիք ծրարիւ ընդունել, զի մի՛ ի մաքսատան գնայցէ. եւ այլազգ՝ լինիցին ծախք։

Պ[ատուական] Հ[այր] Դիոնեսիոս [49] յիշեցոյց զի գրեալ է Քեզ զի առաքեսցես գիրք մի թուրքարէն (թարիխի Ղալպում?). - Ողջ լեր։

Հոգեկից
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

1696.

* Հ. Քերովբէ Վրդ. Քուշներեանին - Խարասուպազար

Ս. Ղազար, 21 Մայիս 1890

Սիրելի եւ Արգոյ Հայր,

Պր. Տամատ մոռացեալ զհասցէ քո՝ յղեալ է առ իս զծրարեալս ի սմա՝ հասուցանել Քեզ, զոր եւ իմ պատեհ առեալ՝ գրեմ զերկտողիկս, մաղթելով Քեզ փոխարէնս երկպատիկս մաղթանացն, զոր աներկբայ եմ մաղթեսցես վասն իմ ի յիշատակի յոբելինի քահանայութեանս, յաւելլով խնդրել ի Տեառնէ, զի լաւագոյն պաշտեցից զնա ի սուրբ պաշտամանս՝ միշտ անարժանս,

Հոգեկից
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

Ողջոյն Պ[ատուական] Հ[օր] Յովսեփայ եւ յիշողացն զիս։

1697.

Բարդուղիմէոս Եպս. Գէորգեանին [50]

Վենետիկ, Ս. Ղազար, 21 Մայիս/2 Յունիս 1890

Գերարգոյ Սրբազան Տէր,

Եթէ գուցէ ինչ որ կարիցէ հրապուրել զիս ի փափագ երկարակեցութեան, յետ կամացն Ա[ստուծո]յ՝ է հաճութիւն կամաց սիրելեաց, մտերմաց եւ ազգասիրաց. յորոց միջոյ յատուկ քաղցրացաւ ինձ հեռաթռիչ ձայն Սրբազանիդ սիրելւոյ, հասեալ ի դէպ ժամու կատարման հանդիսի Յոբելինիս [51] եւ եթէ ներեսցի ասել, պիւլպիւլացաւ յիս ի ծաղիկս կիսաթարշամ, որ յայսքան յոլովից մաղթողական զընչոց արծարծեալ՝ նոյնպիսիս մաղթէ նոցա բարիս, եւ առաւել եւ ս բարգաւաճ եւ յոգնաբեղուն կեանս

Գերարգոյ Տեառնդ իմոյ,

Ն[ուաստ ] Ծ[առայ]
Հ[այր] Ղ ե ւո նդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

1698.

Կարապետ Կոստանեանին [52]

Վենետիկ, Ս. Ղազար, 21 Մայիս/2 Յունիս [18 ] 90

Ազնիւ Պարոն,

Մտերմական սրտէ բղխած մաղթանքներդ՝ նոյնպիսի սրտով ընդունեցայ, նոյնպէս եւ զեղբօրդ, որովհետեւ քանի մի տարիէ վեր թղթակցելով՝ ոչ օտար ոք կը համարիմ զՔեզ եւ ոչ անծանօթ՝ որպէս զշատս, որք յայլ եւ այլ կողմանց կը շնորհաւորեն զիս, առթիւ Յոբելինիս, եւ որոց չեմ հասնիր պատասխանելու [53] ։ Եթէ կամք են Ա[ստուծո]յ երկարել զկեանքս, ըստ մաղթանաց ձերոց, իմ ալ պարտքս է միշտ ծառայել Նմա եւ ազգիս, շնորհապարտ ճանչնալով զիս, միանգամայն եւ աւելի քան զարժանն իմ պատուասիրած. յամենայն սրտէ փափագելով որ ըստ սրտի նոցա տայ Ա[ստուա]ծ իրենց բարիս եւ մխիթարութիւն յընտանիս եւ ի հայրենիս։ - Խնդրեմ որ յայտնես իմ զգացմունքս ազնիւ եղբօրդ ալ, կամ կարդաս դոյզն գրածս ։

Շնորհակալ եմ իմ կողմանէս Պ[ա]ր[ոն ] Փափազեանի [54] յանձնելուդ համար պատրաստել լուսատիպ պատկերները ։

Դարձեալ խնդրեմ, որ այս ծրարեալ թուղթերս ալ հասցընէք ի ձեռս որոց վերագրեալ են, եւ ողջ լինիք ։

Աղօթարար
Հ [ այր ] Ղ եւ ոնդ Մ [արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

Մոռացայ գրել որ Քու եւ այլոց ուզած Այրարատքն կազմած եւ անկազմ պատրաստ են. մնամք լուր մի առնուլ ի Տփղիսէ, ուսկից պիտի հասնին Ձեզ ի Վաղարշապատ կամ յ Էջմիածին:

1699.

* Հայ Կաթողիկէ Պատրիարք

Ստեփանոս Պետրոս Ժ. Ազարեանին

Ս. Ղազար, 27 Մայիս 1890

Ամենապատիւ Սրբազան Հայրապետ,

Ոչ այնքան մաղթանք ընկերաց եւ բարեկամաց ի պատեհի յիսնամենի քահանայութեանս՝ սփոփէին զիս, որքան զգաստ առնէին խորհուրդք տեսչութեանն Աստուծոյ, որ ներեաց անարժանիս զայնքան ամս պաշտել զնա. զնոյն զգացումն յաւելին յիս, նախ՝ օրհնութիւնաբեր թուղթ Հոգեւոր Տեառնդ, եւ ապա՝ անակնկալ եւ յանկարծահաս նուիրակութիւն Արգոյ Յովհաննու Վարդապետի Միսկճեան [55] ի Հռովմայ, որք եւ գրեաթէ ապշեցուցին զիս, ոչ սակաւ եւ զայլս. վասն որոյ եւ իբրեւ տակաւին ի զարգացման՝ ոչ կարեմ այլ ինչ՝ բայց յետ Աստուծոյ խոնարհել առաջի Սրբութեանդ ի նմանէ խնդրելով՝ զի շնորհեսցէ զՏէրդ ընդ երկայն ամս՝ ի գլուխ հովուութեան կաթողիկեայ Հայոցս, խնամոտ Հովուակցօքդ եւ համօրէն ուխտիւ Եկեղեցւոյդ, ի բարգաւաճանս սորին եւ ի հովանաւորութիւն միաբանից ուխտիս, եւ ի Ձէնջ՝ զյաւելուած աստուածահաճոյ աղօթից եւ օրհնութեանց, որոց ակնկալու մնամ

Ամենապատիւ Սրբութեանդ

ն[ուաստ] Ծառայ եւ որդի
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

1700.

* Հ. Օքսենտիոս Վրդ. Գուրգէնեանին - Հռոմ

Ս. Ղազար, 27 Մայիս 1890

Մեծարգոյ Հայր եւ Սիրելի Եղբայր,

Ներեսջիր եթէ փոխանակ այնքան փարելի բանիցդ, որոց ձայնակցեալ են եւ որք ընդ Քեզ երկոքին կրսեր եղբարք մեր, համառօտիւ պատասխանեցից ի լրութեան սրտիս, այլ ի նուազութեան ժամուց, որք եւ այնքան յուզեցին զիս, զի (ծիծաղեսջիր փոքր մի եթէ կամիս) կորուսի կամ ոչ գիտեմ ո՛ւր եդի զթուղթդ եռադրոշմ. այլ բանքն անկորուստ մնայցեն ի ներքին դիւանս սրտի. յորմէ եւ ես ըստ տկարութեան իմոյ՝ յիշեցի եւ յիշեմ յաւուրքս զմի մի ի պատուական եղբարց իմոց, զմերձաւորս եւ զհեռաւորս, մանաւանդ որոց եհաս մեզ գրեաթէ ի մանկութենէ կենցաղակից լինել. եւ եթէ կամեսցի Տէր ոչ յետ բազմաց նորոգեսցի յիշատակս, միայն փոփոխութեամբ դրից Քո եւ իմ. այլ հաճոյագոյն եւ եռանդնալից եւս պատարագաւ զոր մատուսցես յայնմ աւուր. որոյ բաղդ հասցէ եւ երկոցուն փոքրկանցն ըստ Քրիստոսի, որոց ամենեցուն վերստին յանձնեալ զիս յաղօթս, մնամ

Հոգեկից Եղ[բայր]
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

[Յ. Գ. ] Ի ձեռն Արգոյ Միսկճեան Վարդապետի առաքեմ դուզնաքեայ ինչ մի [56] ։

1701.

* Միաբան Հայրերու - Կ. Պոլիս

Ս. Ղազար, 28 Մայիս 1890

Մեծարգոյ եւ ամենասիրելի Հարք եւ Եղբարք իմ,

Միաբանք Ս. Ուխտիս որք ի Կ. Պօլիս պանդըխտիք եւ զորոց միոյ միոյ զանուանս նշմարեմ ի պահու գրութեանս ի ձերում միաբանական սիրազեղուն թղթի, եւ փոխանակ կրկնելոյ զնոսին՝ յիմումս, յեղյեղեմ բազմապատիկ ի սրտիս։

Ոչ կարծեմ անհաւատանալ Սիրելեացդ՝ զի յ՚առնուլ իսկ զգրիչս ի ձեռն՝ առընթեր ունելով զմիաբանականդ, արտասուք աղամողեն զաչս իմ, եւ թողեալ զթուղթ՝ զթաշկինակ առնում։ Բազում եւ պէսպէս ձայնք շշընջեցին եւ շշնջեն յաւուրց հետէ յականջս իմ, ոչ բազումք ի սիրտս, այլ երբ եղբարց հոգեկցաց եւ շունչ մի թեթեւ հասցէ յիս՝ անդրագոյն քան զսիրտ՝ յոգիս ի խորս թափ անցանէ. ո՞ւր թողից զպէսպէս յեղանակեալ նրբազգած եւ սրբազգած բանս Սիրելեացդ, որք իսպառ շուարեցուցանէին զիս, եթէ հաւատայի մասին միոյ նոցին արժանաւոր գոլ։ Սակայն զի եւ ոչ երկբայիմ ի ճշմարիտ եւ ի սեռն սիրապատար սրտէ բղխեալ զնոսին, ողջագուրեմ խոնարհաբար եւ գորովանօք, եւ մաղթեմ, որպէս եւ մաղթեցի եւ դարձեալ մաղթեցից ի Տեառնէ եւ ի Տիրուհւոյ, զգեղեցիկ եւ զհոգեւոր իմաստս մտաց եւ սրտից սիրելեացդ՝ անջինջ ունել եւ բարգաւաճել ի Ձեզ եւ յիս, զի որպէս հաւասարք եմք եղբայրութեամբս, լիցուք եւ հաւասար ընտիր պաշտօնեայք նոցին, եւ հայրանման որդիք երանաշնորհն Մխիթարայ։

Խնդրեմ ներել սղաբանութեանս եւ թողուլ պատեհի զպատասխանի առանձնակ թղթոց Մեծարգոյ եւ սիրելի Եղբարցդ։

Կեցջի՜ք։

ն[ուաստ] Հոգեկից
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]
Աթոռակալ Մխ[իթարեան] Ուխտի

[Յ. Գ. ] Եթէ ոչ ժամանեսցեն երկոքին Վ[երապատուեալ] ընկերք իմ օծակիցք գրել Ձեզ ուրոյն՝ ընկալարուք իմովս եւ զնոցայն։

1702.

Հ. Ղեւոնդ Վրդ. Յովնանեանին - Վիեննա [57]

Վենետիկ, Ս. Ղազար, 29 Մայիս 1890

Մեծարգոյ Հայր եւ Սիրելի Եղբայր,

Ներեսջիր, եթէ տակաւին ի խուռն հնչմանց պէսպէս ձայնից՝ առթիւ ծանօթ յիսներեկիս, ալէկոծեալ գլուխ իմ ոչ կարասցէ թարգմանել զսիրտս՝ ի պատասխանի շնորհալից եւ շնորհաբեր նամակիդ [58]. բայց զի քաջ գիտեմ նմին գիտակից զՔեզ, սիրելի Եղբայր, ես ինքնին ինձ կանխեմ ներողամիտ լինել. այն զի ոչ բանից ի միջի մերում է՝ հանդէս, այլ սիրոյ զգացման. եւ դարձեալ զի երկաքանչիւր եւս, որպէս եւ անուամբ եւ այլով իւիք հաւասար գտանիմք, ի նմին պայմանի կամք եւ աստանօր. իմ թերեւս անժուժութեամբ եւ ստոյգ անարժանութեամբ՝ յառաջեալ ի ձեռնադրութիւն, քո՝ խոհական ընթացիւք եւ արժանեօք փոքու խտրոցաւ ամսոց՝ հետեւեալ ի շաւիղ Սրբոյ Սեղանոյն։ Վասն այսորիկ եւ արդարապէս ամենայն իրօք՝ ոչ միայն վայել այլ եւ հարկ իրաւանց է ինձ՝ մաղթել Քեզ զոր միանգամ մաղթեսդ ի շնորհաց Տեառն [59]. այլ խնդրեմ եւ զյաւելումն սոցին ի մեզ, առ բարւոք եւս կատարել զպաշտօնն սուրբ յօգուտ անձանց եւ եղբարց եւ ի շինութիւն եկեղեցւոյ եւ աշխարհի. ուշ կալեալ առաջնոյն, եւ զգուշացեալ երկրորդին. որոյ աղաղակք գովասանականք՝ առաւել ի յանդիմանութիւն կրթին յիս քան ի հաճութիւն սնոտի։

Աղաչեմ մատուցանել առ Ամենապատիւ Տէրդ [60] եւ Հայր զխոնարհ յարգութիւն իմ եւ զաջահամբոյր, նոյնպէս եւ վերապատուեալ Եղբարցդ զողջոյն խնդակցութեան, որք այդքան ջերմ սիրով աւանդեալ էին Քեզ զմաղթանս իւրեանց. եւ լեր աներկմիտ, որպէս հաւատամ թէ իցես, զի այդպիսի Ձեր եղբայրական մաղթանք գերազանցեն զբնաւ այլովքն. եւ ի հաւաստիս՝ ընկալ զհամբոյրս սիրոյ եւ մտերմութեան որ առ

Մեծարգոյ եղբայրդ իմ

Խ[ոնարհ, ծ[առայ] եւ Եղբայր
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

1703.

Աբգար Յովհաննիսեանին [61]

Վենետիկ, Ս. Ղազար,
  29 Մայիս/10 Յունիս 1890

Պատուելի Պարոն եւ Խրախճանակիցք.

Ձեր համախումբ զուարթ սեղանոյ եւ կենաց բաժակաց ատեն՝ հայրենասիրական բորբոքեալ ոգով հեռագրած մաղթանքներ լսուեցան մեր վանական սեղանոյ ոչ նուազ թուով բազմականաց մէջ. եւ թերեւս ի նմին ժամու Կովկասու բարձունքն եւ Ադրիական խոնարհ ափունքն՝ առաջին անգամ միաձայնեցան ի սէր ի պատիւ ի խրախոյս հայրենեաց եւ հայրենասիրաց՝ իւրաքանչիւր սրտերէն նման եւ աննման զգացմունքներ վերաբղխելու. ոմանք վառվռուն շնորհաւորութեամբ, այլք ջերմաջերմ շնորհակալութեամբ, որոց՝ շուտ թէ ուշ՝ վկայութիւն համարեցէք սակաւ տողերս, ճանաչելով զիս կամ զգործս իմ շատ պակաս քան Ձեր եռանդեամբ դրուատածը. այլ այդպիսի ուրախ եւ գոհ սրտերու լեզուն ալ ի հարկէ չափ չի փնտըռեր:

Ընդունեցէք շնորհակալիք մ՚ալ ի դէմս Ձեր պատկերափայլ «Արձագանք» օրագրի խմբագրաց. եւ մինչեւ որ կարենամ կերպով մի միւս օրագրաց խմբագրաց ալ յայտնել, հաճեցէք՝ որպէս եւ գիտէք՝ հաղորդել փափագս, յուսալով որ անոնք ալ կամ անոնցմէ ոմանք էին Ձեզ խրախճանակից, որոց մաղթեմ եւ ես լաւագունից արդեանց համար շատ բաժակներ նուիրել հայկական տաճարաց մէջ՝ միաբան ոգով եւ ջանիւ. ոչ միայն զժողովեալս անդ այլ եւ զարդիւնական նախահարս մեր ուրախացնելով իրենց երկնաւոր տաճարին մէջ, որոց եւ Ձեզ հաղորդակից ըլալու փափագով՝ մնամ

Աղօթարար Ծ.
Հ. Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշանեան

1704.

Ն. Ալիխանեանին [62]

Վենետիկ, Ս. Ղազար,
29 Մայիս/10 Յունիս 1890

Ազնուափայլ տիկին,

Անշուշտ առաջին անգամ է, որ մի այդպիսի բարեկիրթ ընկերութիւն Հայազգի Տիկնայց՝ հեռագրաւ իսկ կը յայտնէ իր ազնիւ զգացմունքը՝ հեռաւոր աբեղայի մի, յիշելով զնա իր յոբելեան հանդիսի օր իբրեւ բանաստեղծ: Եթէ դա յաջողած է թէ ոչ իր գրուածոց մէջ, այդ մնայ ի հաճոյս դատողաց. բայց ես, Տիկին, առանց տեսնելու Քո եւ ընկերացդ գործը կը հաւատամ թէ յաջողել էք. վասն զի նոյն իսկ գործոյդ վրայ կըպած է բարի անունն, քան զոր չը կայ մեծագոյն եւ ազնուագոյն մարդկային արուեստ կամ աշխատանք: Քաղցրագութ Փրկիչն մեր իր ճշմարտաբուղխ բերանովն վկայեց եւ գովեց Ձեր համասեռ սիրելին, թէ «Մարիամ մասն բարի ընտրեաց»: Ապահով եղէք՝ որ եթէ այսպիսի ընտրութեամբ կ՚աշխատիք ի բարերարութիւն, Ձեր գործն շատ աւելի գերագոյն է քան զգրուածս եւ զքերթուածս, եւ կըրնայ այդու՝ Աստուծոյ եւ ուղղադատ մարդկան առջեւ աւելի արդիւնաւոր ըլլալ համեստ Տիկին Ալիխան քան գրիչն Ալիշան. այլ յուսամք, որ ամենաբարին Աստուած ողորմի եւ վարձատրէ զիւրաքանչիւր ոք ըստ դիտմանն:

Չեմ տարակուսիր, որ կը հաղորդէք շնորհակալութիւնս եւ ողջոյնս առ գործակիցս Ձեր Տիկնայս, ընդ որոց մնամ եւ Ձեզ

Աղօթարար Ծ.
Հ. Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան

1705.

* Հ. Մանուէլ Վրդ. Քաջունիին - Փատովա

Ս. Ղազար, 30 Մայիս 1890

Մեծարգոյ եւ Սիրելի Եղբայր,

Նախ, փարատումն ցաւոց ողին կամ թիկանց՝ որով նեղիք, որպէս լուայ, թերեւս եւ արդէն փարատեալ իցէ, որպէս փափագիմ։

Երկրորդ, խնդիր ստէպ խնդրողին 2000 ֆր[անքաց] եթէ վնասեալ իցեն տանիք դպրատանն՝ արժան թուի ինձ շնորհս առնել, որպէս դատիք։

Ի Teolo ասի ընտանիք են Adami անուն. պատեհաւ ստուգել կամէի, թէ ունիցին ազգակցութիւն ընդ համանուն տոհմի որ ի Լիվոռնոյ եւ որ ի Ֆիրենցէ, սերելոց յԱդամեանց Վենետկոյ։

Ողջ եւ քաջողջ լեր։

Հոգեկից Եղ[բայր]
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

1706.

* Հ. Յուսիկ Վրդ. Մեհրապեանին - Կ. Պոլիս

Ս. Ղազար, 1 Յունիս 1890

Սիրելի եւ Պատուական Հայր,

Ի յիշատակի Յոբելինիս թարգմանածոյ գրքոյկ մի տպագրեցաւ [63], որոյ, եթէ յաջողի, ձեռամբ Պ[արոն] Արփիարայ [64], կամ ուրիշ կերպով, խաւրեմ քանի մի օրինակ, որ մէկ մէկ հատ՝ շնորհք ընես բաժանելու ամենայն եղբարց մերոց սիրելեաց որք ի Պօլիս, ի Պարտիզակ եւ Նիկոմիդիա։

Ողջ լեր ողջունելով զողջունողս։

Հոգեկից
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

1707.

Տիգրան Նազարեանին [65]

Վենետիկ - Ս. Ղազար, 1/13 Յունիս [18]90

Ազնիւ պարոն,

Յոբելինիս [66] առթիւ մտերմական շնորհաւորութիւննիդ մտերմաբար ընդունելով, մաղթեմ փոխադարձ՝ աղբիւրաբար յաջողութիւն Աղբիւրիդ [67] եւ հետեւողութիւն Տարազուդ [68] ։ Եւ եւս աւելի՝ առողջութիւն եւ բարօրութիւն կենացդ, եւ մխիթարութիւն աշխատանացդ ի սէր եւ յօգուտ հասարակաց հայրենեաց մերոց եւ մնամ՝

  աղօթարար
Հ [ այր ] Ղ եւ ո ն դ Մ[արգար] Ալիշանեան

1708.

Գիւտ Քհնյ. Աղանեանին [69] 

Վենետիկ, Ս. Ղազար, 1 / 13 Յունիս 1890

Յարգելի Տ էր,

Շնորհակալու մտօք ընկալայ զհեռագրեալ մաղթանս Ձեր եւ զհրատարակիչ ընկերութեանդ [70], ի յ իշատակի Յոբելինիս [71]. որոց եւ ես մաղթեմ պէսպէս յոբելեանս եւ յիսներեակս բարեյոյս եւ բարելից ամաց։ Եւ ընդ շնորհակալեացս խնդրեմ ընդունել պատուական ընկերացդ զհա ւ աստի ողջունաթուղթս ինչ, զոր առաքեմ յանուն Յարգոյ Տեառնդ

խ[ոնարհ ] ծ[առայ]
Հ[այր] Ղ ե ւո նդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

1709.

Գրիգոր Արծրունիին [72]

Վենետիկ, Ս. Ղազար, 1/13 յունիսի 1890

Պատուական Տէր,

Իբրեւ հին ծանօթի եւ բարեկամի՝ աւելի քան շատերու շնորհաւորութիւնները ձեր հեռագրածն ընդունեցայ մտերմաբար. ոչ այնքան ինձ պատիւ, որքան հասարակաց ուրախութիւն համարիմ որ յոբելինիս յիշատակն ազգային տօնախմբութիւն կ՚անուանէք: Ուրախ եմ եւ ես ընդ ազգայնոցս ազնիւ եւ աննախանձ զգացմանց, մանաւանդ ձեր խմբագիր ընկերաց, որոց իւրաքանչիւր ըստ բարի դիտմանց բարիս մաղթելով, մնամ շնորհակալութեամբ անոնց եւ ձեզ

Խ[ոնարհ] Ծ[առայ]
Հ[այր ] Ղ եւ ոնդ Մ [արգար] Ալիշան

1710.

* Հ. Քերովբէ Վրդ. Քուշներեանին - Խարասուպազար

Ս. Ղազար, 3 յունիս 1890

Մեծարգոյ եւ Սիրելի Հայր Քերովբէ,

Կարես գուշակել թէ որքան պաշարեալ եմ ի խուռն տարափոյ թղթոց եւ հեռագրաց ի պատճառս Յոբելինիս. այլ ոչ կարեմ նախադասել զօտարս քան զհոգեկից Եղբարս իմ, զորոց, գրով եւ հեռագրով ընկալայ զշնորհաւորութիւն եւ զմաղթանս. եւ որոց փոխանակ՝ նախ խոնարհեալ առաջի Աստուծոյ, ապա եւ նովին սերտ սիրով եւ զգացմամբ շնորհս մատուցանեմ Սիրելեացդ, քեզ եւ Պ[ատուական] Հ[օր] Յովսեփայ, եւ ձայնակցացդ Մեծարգոյ Տեառն Խ. Ստեփանէի Վարդապետի, անտես բարեկամի իմոյ Ն. Պետրիզեան, Քուշներեանց եւ Միրզայեանց. եւ խնդրեմ յայտնել միոյ միոյ ի նոցանէ զոր գրեմս։ Նոյնպէս եւ շնորհ ունիմ առաքողի կամ առաքողաց զթէյ, զոր դեռ լուայ եթէ հասեալ իսկ է, եւ թերեւս առանց գիտելոյ իսկ ճաշակեցի. եւ այսուհետեւ ի լինել առթի՝ գիտութեամբ իսկ ճաշակեցից եւ քաղցրացայց յիշատակաւ բարեկամացդ իմոց հեռաւորաց, զորս օրհնեսցէ ամենախնամն Տէր եւ ըստ սրտից նոցա տացէ եւ յաւելցէ բարիս կրկին կենօք։

Ողջունել խնդրեմ եւ թէ այլ ոք յիշեսցէ զիս։

Հոգեկից
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

1711.

A Monsieur M. L. Zagourski
Secretaire de la Section géographique russe du Caucase [73]

10 Juin, 1890

Monsieur le Secretaire, Permettez-moi de dire tous simplement que les felicitations amicales que la section caucasienne de la Societé geographique russe, a eu l’obligeante bonté de m’envoyer par télégramme, étaient tou t-à-fait inattendues de ma part, et j’en fus presque confondu. Je vous prie, Monsieur le Secrétaire, d’accepter et de faire accepter à vos savants collègues, mes plus chauds et plus humbles remerciements pour l’honneur que vous venez me faire à l’occasion de mon jubilé, et dont je serais toujours reconnaissant. J’ai encore une autre dette envers cette même honorable Section; car je crois que c’est elle qui m’envoi de temps en temps des ses publications géographiques imprimées à Tiflis, et je ne savais à qui en accuser la réception.

Agréez donc Monsieur le Secrétaire, avec mes double remerciements, aussi les hommages respectueuse de

Votre serviteur

Թարգմանութիւն

Ռուսական Աշխարհագրական  ընկերութեան   կովկասեան մասնաճիւղի քարտուղար
Պարոն Մ. Լ. Զակուրսկիին՝

Յունիս 10, 1890

Պարո՛ն քարտուղար,

Թոյլ տուէք ինծի պարզապէս ըսել, որ բարեկամական այն շնորհաւորանքները, որոնք մեծ բարեացակամութեամբ ինծի հասցէագրած է Ռուսական Աշխարհագրական Ընկերութեան կովկասեան բաժանմունքը իր հեռագրին մէջ, միանգամայն անսպասելի էին ինծի համար եւ մինչեւ իսկ շփոթմունքի մատնեցին զիս: Պարո՛ն քարտուղար, թոյլ տուէք ինծի որ իմ ամենաջերմ եւ ամենախոնարհ շնորհակալութիւններս յայտնեմ Ձեզի այս առիթով եւ կը խնդրեմ զայն փոխանցել նաեւ Ձեր բանիմաց գործընկերներուն. շնորհակալ եմ այն պատիւին համար, որուն արժանացուցած էք զիս յոբելեանիս առիթով, ու մշտապէս երախտապարտ պիտի ըլլամ Ձեզի: Բայց ես դարձեալ բանով մըն ալ պարտական եմ Ձեր պատկառելի մասնաճիւղին. ինծի կը թուի, որ ճիշտ Ընկերութիւնն է ինծի ուղարկողը Թիֆլիսի մէջ հրապարակուող այն աշխարհագրական ուսումնասիրութիւնները, որ կը ստանամ ժամանակ առ ժամանակ՝ չիմանալով, թէ ով է առաքողը:

Ուստի, կը փափաքիմ իմ կրկնակի շնորհակալութիւններս յայտնել Ձեզի ու այն խորին ակնածանքը, որ ունիմ Ձեզի հանդէպ, պարո՛ն քարտուղար:

Ձեր խոնարհ ծառան

1712.

Կարապետ Եզեանին [74]

Վենետիկ, Ս. Ղազար, 11 Յունիս 1890

Մեծապատիւ Տէր,

Ձեր թէ գրով եւ թէ հեռագրով բարեմաղթութիւնն՝ յիշատակաւ Յոբելինիս [75], ջերմ շնորհակալութեամբ եւ յարգութեամբ իսկ ընդունեցայ. վասն զի այդպիսի յարգելի եւ բանասէր անձէ եկած էր. անոր համար եւ ինձ քաղցր պարտք է փափագել որ Դուք ալ երկար տարիներ եւս պատիւ եւ օգուտ բերէք ազգերնուս ։

Բարեկամական ցաւօք ընդ մահ մեր ազգասէր բարե[րա]րի Մ[կրտիչ] Սանասարեան [76], ուսկից քիչ օր առաջ շնորհաւորութեան հեռագիր ընդունած էի, իբր եւ մտերմի նորա եւ մեկենասի ՝ Ձեզ կը մաղթեմ դարձեալ երկարօրութիւն, եւ եթէ մերձաւոր ոք ունի՝ խնդրեմ անոր ալ հաղորդել ցաւակցութիւնս ։

Ձեր հետ հեռագրաւ բարեմաղթողաց ինձ՝ իբր եւ ի պատասխանի կը խաւրեմ յանուն Ձեր քսանիւ չափ օրինակ շնորհակալութեանց, եւ խնդրեմ, որ հաճիք պատշաճ ձ եռ օք հասցընել ստորագրողացն, ներելով համարձակութեանս ։

Այրարատներն սկսան բաժնուիլ, բայց Ձեզ համար փափագելով որ օրինակ մի վայելուչ կազմուի՝ ուշացաւ ղրկելն հանդերձ այլ օրինակներով. կը փափագէի որ ցուցընէք ինչ ճամբով խաւրեմք որ ապահով եւ ոչ ուշ հասնի. սնտուկով խաւրելով՝ վախեմք որ ուշանայ, իսկ առանձին թղթատարի ճամբով գիրքն ամբողջ չեն ընդունիր։ Գիրքը կտըրտել կամ թերթ թերթ յ ուղարկելն ալ անշնորհք է. վասն այն, խնդրեմ որ իմացընէք պատշաճը, այս ձանձրութիւնս եւս յանձն առնըլով եւ շնորհակալու ընելով զիս

Ազնիւ տէրութեանդ

խ[ոնարհ ] ծ[առայ]
Հ[այր] Ղ ե ւո նդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

1713.

Գրիգոր Խալաթեանցին [77]

Ս. Ղազար, 11 յունիս 1890

Ազնիւ Պարոն,

Շատ լաւ ճանչցեր էք զգացմունքս, որոյ սիրելի է ըստ կարելւոյն լռութիւն. այլ երբ ազգն կ՚աղաղակէ, պէտք է խոնարհիլ. բայց Ձեր եւ մեր յարգելի Պ. Էմինեանի բարեմաղթութիւնքն ոչ հասարակաց ձայն, այլ բարեկամական եւ հաճոյագոյն է. ըստ այնմ համարեցէք եւ շնորհակալիքս եւ փոխադարձ մաղթանքս Քեզ՝ ի յաջողութիւն գործոց, Նմա յանդորրութիւն կենաց ։

Այրարատք սկսան բաշխուիլ։ Խնդրեմ ծանուցէք, ի՞նչպէս խաւրել Ձեր օրինակները. համարիմ թէ սնտուկով մի, բայց արդեօք շատ չո՞ւշանար կամ չի մոլորիր եւ մնար տեղ մի. իբրեւ ծրար՝ չեն ընդունիր, բայց եթէ գիրքը կտոր կտոր կամ թերթեր բաժնելով, որ անշնորհք կ՚ընէ զգիրքը. ասոր համար խնդրեմ որ ծանուցանէք Ձեզ պատշաճ եւ լաւագոյն եղանակն ։

Կրկին ողջունելով մեր յարգոյ Ծերունին, մնամ [78]

Խ[ոնարհ ] Ծ[առայ]
Հ[այր] Ղ ե ւո նդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

Խնդրեմ դարձեալ յանձնել զծրարեալս առ որ ուղղուած է ։

1714.

To Mr. Lomcelat Baugh Esq., Collegio Armeno [79]

St. Lazare, 17 June 1890

Dear Sir,

I know not any translation of the History Joseph and Asaneth, into english. We have some years ago published our old armenian version. Sir Robert Curzon (afterly Lord Zuch) had an armenian manuscript of Bible containing the same History. He asked me when I was upon him (1852) in his country dwelling (Barham Park), and I translated it in italian, and left there. Lately M. Carrière, professor of armenian language at Paris, published a part of that work; and presently an other learned Frenchman is occupied at Rome with a new publication of the same work, on an ancient greek codex. This is all I know on this subject. Excuse my bad anglicism, and farewell.

Rev. Leo M[arcar] Alishan

Թարգմանութիւն

Մեծարգոյ պրն. Lomcelat Baugh - ին,
Հայկական վարժարան

Ս. Ղազար, 17 Յունիս, 1890

Յարգելի պարոն,

Ծանօթ չեմ Յովսէփի եւ Ասանեթի [80] պատմութեան որեւէ անգլերէն թարգմանութեան: Մի քանի տարի առաջ մենք հրատարակեցինք մեր հին հայերէն տարբերակը [81]: Պարոն Robert Curzon -ը [82] (յետագային՝ լորտ Zuch ) ունէր Աստուածաշունչի նոյն այս Պատմութիւնը պարունակող հայերէն ձեռագիր մը: Երբ իր մօտ էի (1852-ին)՝ քաղաքամերձ իր առանձնատան մէջ ( Barham պուրակին մէջ), իր խնդրանքով թարգմանեցի զայն իտալերէն եւ հոն թողուցի [83]: Վերջերս Փարիզի մէջ հայոց լեզուի փրոֆեսէօր Պրն [Auguste] Carrière -ը այս գործէն հատուած մը հրատարակեց [84]: Ներկայիս Հռոմի մէջ այլ ուսեալ ֆրանսացի մը կը զբաղի նոյն գրուածքի նոր հրատարակութեամբ՝ հիմնուելով հին յունարէն ձեռագրի վրայ: Ահա ամէն ինչ որ գիտեմ ասոր մասին: Ներեցէք, խնդրեմ, վատ անգլերէնիս համար. եւ մնաք բարով:

Հայր Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան

1715.

* Մխիթարեան միաբանի մը, անունը անյայտ

Վենետիկ - Ս. Ղազար, 18 Յուն [ իս ] 1890

Արգոյ եւ Սիրելի Հայր,

Վստահ գոլով յաներկբայ սէր եղբարցս՝ ոչ փութացայ ի պատասխանի կամ ի շնորհակալիս մաղթանաց նոցին եւ շնորհաւորութեանց, որպիսեաց եւ չէ իսկ փոյթ սպասել մեզ, մինչ սէր թագաւորէ ի մեզ, եւ գիտէ եւս լռելեայն իսկ բարբառել եւ մեծաձայնել. այնպէս հնչէ յիս ձայն Քո եւ այլոց եղբարցդ որ ընդ քեզ, որոց եւ աղաչեմ իբրեւ յատուկ միոյ միոյ նոցա գրեալ հաղորդել զբանս իմ. զբանս ասեմ, քանզի իմացուածք եւ զգացմունք իմ յայտնի են նոցա, որպէս եւ նոցայն ինձ։

Առանձինն եւս ողջոյն առ Պ[ատուական] Հ[այր] Անանիա [85], որ ուրոյն եւս թղթով գրեալ էր զոր գրեալն էր. յորմէ որպէս եւ յայլոց՝ թօթափելով զգերագոյնսն քան զիս, շատանամ սիրով եւ աղօթիւք. եւ ես տկար աղօթիւքս մաղթեմ ամենեցուն յոբելեանս արդիւնագոյնս, ոչ վայրապար շառաչմամբք եւ մարդկային վկայութեամբք, որք առաւել խեթկեն քան հանգուցանեն զսիրտ, այլ ծածուկ վկայութեամբ խղճի եւ Աստուծոյ։

Խնդրեմ աւանդել զծրարեալքս՝ առ որ ուղղեալն են, եւ ընդունել զգրքոյս ինչ զոր առաքեմ, մի մի Ձեզ չորից եղբարց, մի Պ[արոն] Ռափայէլեան Մկրտչի, եւ միւս առ Պր. Տիգրան Ղազարոսեան, ասելով յետնոյս՝ զի ոչ ժամանեցի գրել զանուն իմ ի նմին, այլ ընկալցի որպէս գրեալ։

Հոգեկից Եղ[բայր]
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

[Յ. Գ. ] Ընկալայ զմետալն Կարսի։

1716.

Գրիգոր Խալաթեանցին [86]

Վենետիկ - Ս. Ղազար, 18 / 30 յունիս [18 ] 90

Ազնիւ Բարեկամ,

Ամսոյս 11/23- ի գրածդ ընդունելով հարցուցի եւ իմացա[յ] որ երկու օր առաջ ուղարկեր են Ձեզ խաւրելի Այրարատքն, ոչ արկղով այլ թղթատարով, ապահովեալ: Բայց անկազմն եւ արձակ թերթերով։ Եթէ յաջողէ Աստուած Սիսականի [87] լոյս տեսնել՝ նա պէտք է ուղարկուի արկղով. ներեցէք եղածին։

Յատուկ ողջոյններս պատուական Ծերունի վարժապետիդ Պ. Էմինի, երկար տարիներ ալ վայելէք իր ընկերութիւնը եւ մեք՝ իր բարեկամութիւնը ։

Հ[այր] Ղ ե ւո նդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

1717.

Մինաս Չերազին [88]

Venise, Saint - Lazare, 19 juin, 1890

Monsieur,

Votre lettre si superbe et votre langue si éloquente, au lieu de m ’ élever aux hauteurs o ù votre enthousiasme vous entrainait, m ’ ont  abymé en quelque manière, ayant en vue ce que j ' ai fait ou plutôt ce que j ’ ai écrit, et tous ce qu ’ on en dit ces jours - ci, de votre part et d ’ autre. Mais comme l ’ objectif suprême c ' est l ’ affection soit de l ' amitié, soit de la patrie, toute est pardonné ! Quant à cette dernière, peut - être l ’ époque des larmes n ' est pas encore expirée, pour ceux au moins qui n ' ont pas d ’ autres moyens.

Agréez, Monsieur tout mon estime et mes remerciements sincères.

P. Leonce M. Alishan

Թարգմանութիւն

Մինաս Չերազին

Վենետիկ, Սուրբ Ղազար, Յունիս 19, 1890

Պարո՛ն, Ձեր հիասքանչ նամակն ու Ձեր պերճախօս լեզուն, զիս Ձեր խանդավառութեան բարձունքները տանելու փոխարէն, ինչ-որ առումով վիհը նետեցին՝ հայեացքիս պարզելով այն, ինչ որ ես ըրած եմ, աւելի ճիշտ՝ այն, ինչ որ գրած եմ, եւ այն ամէն ինչ որ կը հնչէ ատոր վերաբերեալ այս օրերուն Ձեր եւ ուրիշներու կողմէ: Բայց քանի որ վերին նպատակը սէրն է՝ կամ բարեկամներու, կամ հայրենիքի, ապա ամէն ինչ ներելի է: Ինչ կը վերաբերի հայրենիքին, գուցէ դեռ աւարտած չէ արցունքներու ժամանակը, առնուազն անոնց համար, որոնք ուրիշ միջոց չունին:

Հաճեցէք ընդունիլ, պարո՛ն, յարգանացս հաւաստիքը եւ անկեղծ շնորհակալութիւններս:

    Հայր Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան

1718.

Մեսրոպ Արք. Սմբատեանին [89]

Վենետիկ, Ս. Ղազար, 19 Յունիս/1 Յուլիս 1890

Արհիապատիւ Սրբազան Տէր,

Շատոնց մտադիր էի գրել Սրբազանիդ, եւ զբաղեալ ի պատասխանիս շնորհաւորողացն զյոբելեանս իմ [90], ոչ իսկ յիշեմ, թէ գրեցի ՞ եւ թէ ոչ. այլ հիմայ հանգչած՝ կը ծանուցանեմ, որ Տէրութեանդ տարւով յառաջ նուիրեալ պատուական ուղերձդ, անդրանիկ ամենայն ուղերձից, նախադասեցաւ անոնց մէջ, եւ իբր եւ յաւուր պատշաճի կրկնեմ զշնորհակալութիւնս ։

Սոյն օրերս հրատարակեցաւ եւ իմ ծեր Այրարատս. Ձեր հրամայեալ հինգ օրինակքն, եւ ապա երկուքն եւ ս (յորոց մին վասն անուանակցիդ յ Ասխապատ ) պիտի ուղարկուին Ձեզ ի կենդրոնական գրավաճառանոցէ Տփղիսու, առ որ յանձնուած են. նոյնպէս եւ Պագուի բաժանորդաց 14 օրինակքն՝ հասցընելու հօն, առ Տէր Խորէն Միրզաբէգեան [91] կամ յեկեղեցի Հայոց:

Զայս ծանուցանելով մնամ փափագանօք քաջողջութեան

Սրբազան Տէրութեանդ

Խ[ոնարհ ] Ծ[առայ]
Հ[այր] Ղ ե ւո նդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո [ րդեգիր ] Կ [ ուսին ]

1719.

Մեսրոպ Սէթեանցին [92] - Կալկաթա

Վենետիկ - Ս. Ղազար, 23 յունիս, 1890

Պատուական Պարոն,

Հեռաւորութիւն ափանց Գանգիսի ՝ թուեցան իմն առաւել եւս հաճոյացուցանել զշնորհաւորութիւնդ ի յիշատակի Յոբելինի, ընդ նմին եւ յաւէտ բացատրութիւնք նորաձայն սրտիդ եւ մտացդ պարարելոց հայրենական յիշատակօք, որովք երբեմն առաւել ճոխանայր մեծ մայրաքաղաքդ այդ Հնդկաց ՝ ասպնջական Հայ գաղթականութեան. բայց գիրդ եւ մանաւանդ եռանդն գրչիդ, տան յուսալ զի արծարծի եւ վառի դարձեալ հրատն հայրենի ի ճեմարանիդ եւ յընտանիսդ առ ի չմնալ յետնեալ քան զայլս ի գաղթականաց որք ոչ սակաւ յառաջադիմեն յազգային ոգի եւ ի գիտութիւնս։

Լե՛ր աներկմիտ, զի բազում հաճութեամբ եւ շնորհակալութեամբ ընկալեալ զմաղթանս քո, մաղթեմ եւ ես քեզ նմին յաջողութիւն ուսմանցդ, եւ ապա նովիմբ եւ այլ եւս ջանիւ՝ յաջողութիւն բովանդակ կենացդ յոր սակս եւ սիրով որպէս զմի ի ծանօթից ինձ պառաւեաց յանձն առնեմ ի խնամս եւ յօրհնութիւն Աստուծոյ եւ Սրբոց նորին պաշտպանաց ազգիս։

Ողջ լեր։

Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան

1720.

* Հ. Յուսիկ Վրդ. Մեհրապեանին - Կ. Պոլիս

Ս. Ղազար, 25 յունիս 1890

Պատուական եւ Սիրելի Հայր,

Աշխատեր ես Ընթրեաց գրքոյկները բաժնելու, աշխատէ եւ ծրարիս թուղթերը բաժնելու։ Եւ զօրացիր բարեխօսութեամբ Ս. Յուսկան, յորմէ մաղթեմ քեզ ինչ բարի որ փափագիս, զնոյն եւ յընկերաց նորին վասն Քո ընկերաց անուանակրաց, որոց ուրախութեան մասնակցիմ որպէս եւ դուք մերոցս։ - Ողջ լեր։

Հոգեկից
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

1721.

* Հ. Յուսիկ Վրդ. Մեհրապեանին - Կ. Պոլիս

Ս. Ղազար, 30 յունիս 1890

Սիրելի եւ Պատուական Հայր,

Եղբայրս ծանոյց Կեսարացւոյ մի բերած արծաթապատ Ձեռագիրք մի։ Ժամանակիս Ձեռագրաց նուազութիւնն եւ ծանր գիներ պահանջելը նկատելով՝ արդ արծաթազգեացն (որոյ նմանը չունիմք), ծանրագին չ՚երեւար ինձ. ուստի լաւ կ՚ըլլայ գնել մանաւանդ եթէ քիչ մ՚ալ վար իջնէ, ինչպէս գրեցի եւ առ եղբայրս։ Եթէ հիմայ Ձեռագրաց մեծ եւ չափազանց ալ յարգ չտային, գիտունք եւ տգէտք), գուցէ մէկ երկու Ձեռագիրք ընծայ ալ գային ի յիշատակի Յոբելինին, այլ կամեցողք իսկ չեն եղած ձեռնհաս։

Ծրարեալս առ Մոզեանն խնդրեմ յանձնել եղբարցն, որ հասցընեն առ նա։

Ողջոյն Պ. Պ. [Պատուական] Հարց Եղբարց մերոց. եւ դու ողջ լեր,

Հոգեկից
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

[Յ. Գ. ] Իմացայ որ աներեւոյթ կերպով Այրարատք հասեր են, եւ աւելի օրինակներ ալ գտուի քովդ. եթէ հատ մի կազմեալ որպէս եւ է՝ հաճի ընդունել եղբայրս եւ տալ քեզի իր չկազմուած օրինակը, եթէ մաքուր պահած է, դուք գիտցիք։

1722.

* Հ. Յուսիկ Վրդ. Մեհրապեանին - Կ. Պոլիս

Ս. Ղազար, 2 յուլիս 1890

Սիրելի Հայր,

Մեր հին եւ անուանի աշակերտաց մէկն Գէորգ ՝ այժմ Պէյ Սամանճեան, ինձ քերդողաբար ոտանաւոր շնորհաւորութիւն մի գրեր էր, որուն պատասխանն է ծրարեալս, զոր խնդրեմ հասցընել։

Յուսամ հիմայ ընդունած ես բաւական օրինակներ Այրարատայ եւ բաժնած ընկերագրաց։ - Գեր[երջանիկ] Կաթողիկոսին [93] համար կազմուած օրինակն ալ յանձնուեցաւ Բիլոյ նաւուղղին, որ կը հասնի ի տեղդ ամսոյս 6 կամ 7ին։

Ողջ լեր բարեխօսութեամբ Ս. Յուսկան եւ եղբօրն եւ Հօր եւ Հօրեղբօր եւ մեծ Պապուն, հանդերձ եղբարբք մերովք։

Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

1723.

Մկրտիչ Բարխուդարեանին [94]

Վենետիկ - Ս. Ղազար, 2 / 14 յուլիս 1890

Ազնիւ Տէր,

Եթէ քիչ մի ուշ եւ եթէ կանուխ, ինձ հաւասարապէս ընդունելի է Ձեր շնորհաւորութիւնը, եւս առաւել պատուելի Ձեր ազնիւ զգացմունքը, որոյ հաղորդ եմ եւ ես ընդ Ձեզ եւ ընդ հասարակաց, վասն զի վերաբերին առ հայրենիս մեր եւ առ ազգային դպրութիւն։ Յատուկ շնորհակալութեամբ ալ կ՚ընդունիմ, երբ որ հասնին ի ձեռքս, ձեր խաւրած Գրականական եւ Պատմական Հանդիսի հրատարակութիւնները, որով կը հարըստացնէք մեր ներկայ գրագրութիւնը. եւ որոյ համար, որպէս եւ Ձեր այլ գործոց եւ կենաց՝ լի սրտով փափագիմ եւ մաղթեմ յաջողութիւն եւ գոհութիւն ։

Խ[ոնարհ ] Ծ[առայ]
Հ[այր] Ղ ե ւո նդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

1724.

* Հ. Յուսիկ Վրդ. Մեհրապեանին - Կ. Պոլիս

Ս. Ղազար, 9 Յուլիս 1890

Պատուական եւ Սիրելի Հայր,

Փա՜ռք Բարերարին, որ յաջողեց ձեռքովդ Այրարատայ բաժանումը. անփորձ պահէ մինչեւ վերջ ի մախանաց եւ մատնըչաց, եւ ի քովդ մնացեալ օրինակներն ալ ընդունելի ընէ չունողաց. եւ զապագայն ապահովագոյն բերէ։

Մանրուսմունքն՝ հնութեամբ կ՚արժէ ոսկի մի, մանաւանդ յիշատակարանին մէկ ծանօթութիւնը, որ յարգի է։

Ս. Լուսաւորչի պատկերն ալ՝ եթէ քանի մի դահեկանաց կամ ֆրանգի տրուի՝ ա՛ռ. ես ալ գտայ աւելի նոր տպագրած պատկեր մի Լուսաւորչի, շատ աւելի տեսարաններով, մագաղաթի վրայ տպած եւ գունաւոր։ Օտար լեզուով տպագրած Լուսաւորչի վարքեր ալ կը ժողովեմ, այդ ալ անոնց կարգը անցնի. այսօր իսկ նաւավարին յանձնեցի գնել Նաբոլիի Լուսաւորչի [95] եկեղեցւոյ վրայօք գրուած տետրակ մի [96], զոր երեկ գրոց ցանկի մի մէջ տեսայ. կը սպասեմ նաւակին դարձին։

Ծրարեալ նամակս առ Խաչոյեան ՝ խնդրեմ վերագրելով ինչ որ պէտք է՝ թուրքարէն, հասցընել առ նա. սէօլէօզը՝ չի շփոթելով սայլանկէօզի [97] հետ։

Ողջ լեր Պ[ատուական] Եղբարբք։

Հոգեկից
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

1725.

* Հ. Յուսիկ Վրդ. Մեհրապեանին - Կ. Պոլիս

Ս. Ղազար, 6 Օգոստ [ ոս ] 1890

Պատուական եւ Սիրելի Հայր,

Արշակ Գանձապետեանն գրէ ինձ թէ ինքն Մարաշցի բողոքական ուսանող է, եւ փափագի գալ աստ մեզ ի Վենետիկ եւ աւարտել ուսմունքը, խոստանայ եւ ընդունիլ պայծառագոյն կաթուղիկեայ կրօնքը։ Ես գրեցի որ պէտք է իրեն այդ տեղ Ձեզի հետ տեսնուիլ, բացատրել իր միտքը, եւ ըսել թէ կարելի՞ է խնդիրքն։ Ի հարկէ եթէ գայ Քեզ՝ ըստ պատշաճին կ՚ընես, եւ ուր որ վայլէ՝ հօն կ՚ուղարկես։ - Ողջ լեր։

Հոգեկից
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

[Յ. Գ. ] Ի Սեբաստիա ուղղած թուղթս ալ՝ խնդրեմ պատշաճապէս վերագրելով թուրք կամ փռանկ լեզուով՝ խաւրես։ Խնդիրն քանի մի նոր Ձեռագրաց վրայօք է, զոր, եթէ հաճի, պիտի վաճառէ Դաւիթ Արամեան, ղրկելով առ քեզ զգիրսն ի Սեղբոս խան [98]. եթէ երկու հատ ըլլան գիրքն՝ գինն է 2 ½ լիրայ. եթէ չորս հատ կամ հատոր, 4 լիրայ։ Այսպէս գրած եմ իրեն, եթէ հաւանի։ Քանի մի տարի առաջ, կամ Արեւելք [99] կամ ուրիշ լրագրի մէջ՝ երկայն եւ մանրամասն տեղեկութիւններ հրատարակեցան Բիւզանդիոյ Հայ կայսերաց եւ պաշտօնէից վրայօք, բանասէր Պր. Տօնապետեանն [100] կըրնայ հարցընել, քննել եւ տեղեկանալ ի յիշողաց։

Բիւզանդացի Յոյն պատմիչք թարգմանուած են ի Լատին լեզու, ի փռանկերէն չեմ յիշեր. բայց կան պատմութիւնք Բիւզանդիոյ կայսերաց, ինչպէս LeBeau (Լըպոյ) ֆրանսերէն, 21 հատոր ութածալ [101] ։

Կայսերաց պատկերքն՝ իրենց դրամոց վրայէն կ՚առնուին, իսկ թէ ձեռագրաց կամ եկեղեցեաց մէջ ալ գտուին, չեմ յիշեր։

Ասողիկ պատմիչ մեր (Գ. ի) յիշէ Մակեդոնիոյ Լարիսա եւ Սեբաստիա քաղաքաց Հայ եպիսկոպոսներն ի Ժ դարու։

Յերկրորդ կէս Ը դարու Կոստ[անդին] Կոպրոնիմոս եւ Լեւոն Դ կայսերք Մելիտինէ եւ Գերմանիկէ քաղաքները քանդելով՝ Հայ բնակիչքը փոխադրեցին ի Թրակիա, եւ մասամբ ի Կ. Պօլիս։

ԺԲ դարուն վերջը Փրետրիկ Պարպարոսսա կայսր գտաւ զՀայս ի Փիլիպպուպօլիս։ - Երկու եպիսկոպոսք ալ յիշուին Հայոց՝ այն ժամանակ։

ԺԳ դարուն սկիզբը (1203-5) հին Տրովադայ կողմերը շատ բազմացեր էին Հայք, եւ օգնեցին Լատինաց յառման Կ. Պօլսի. վասն որոյ երբ ասոնց Պալտին կայսեր եղբայրն (Հենրիկ) հեռացաւ այն կողմերէն մաս մի Հայոց հետը գնացին, մեծագոյն մասն ալ ջարդուեցան ի Յունաց։

Ի սկզբանէ ԺԴ դարու (1307) մինչեւ ցկէս ԺԵին, չորս կամ հինգ եպիսկոպոսք Հայոց Կ. Պօլսի յիշուին յանուանէ. յայտ է ուրեմն, որ կար հօն բաւականաթիւ Հայ ժողովուրդ։

1726.

* Մխիթարեան միաբանի մը, անունը անյայտ

Ս. Ղազար, 9 Օգոս [ տոս ] 1890

Արգոյ եւ Սիրելի Եղբայր,

Կարծեմ վայրապար անհանգըստիս վասն խնդրոյն զոր գրես. առանց հասարակաց հաւանութեան ինչ ոչ լիցի. եւ ոչ իսկ կարծեմ թէ այնպիսի ինչ էր առաջարկ եկելոյն. այլ թերեւս խնդրէր նպաստ դրամական, վասն որոյ եւ գնաց եւ խօսեցաւ ընդ Վ[երապատուեալ] Հ[օր] Մանուելի, այլ որպէս լուայ՝ միայն ամսով մի կանխել խոստացեալ է զսահմանեալ տալին։ Իսկ միւս մասն խնդրոյն այն է, զորմէ ամաւ կամ երկու յառաջ բանք եղեն եւ ի մերում Ժողովի, այնպէս իմն կարգաւորեալ զամենայն վարժարանս մեր, զի ունիցին լծորդութիւն կամ դասակարգ ընդ իրեար. եւ զայս ասացեալ էր Վեհ ուսումնասիրել ոմանց, եւ զոր ինչ թուէրն՝ առաջարկել Նմա կամ Ժողովոյս. ընդ որ հաճեալ եմ եւ ես, յուսով նոր ինչ լոյս տեսանել, եւ թուի ինձ կարեւոր գործ. զի գիտասցուք մեք եւ այլք զինչ, եւ որչափ իցէ կարգ եւ սահման վարժարանաց մերոց. այսմ կարծեմ եւ ոչ զոք անհաւան. այլ թէ ո՞րպէս հոգալ եւ յարմարել զայս, ա՛յս է գիտելին եւ գտանելին. իսկ թողուլ զընթացս իրաց որպէս ընթանան, ոչ օգուտ մեզ թուի եւ ոչ պատիւ։

Անագան է կարծեմ ժամս հարցման, այլ հարցից. ունիցիք յաւուրքս յանձնեալ կամ յանձնելի գիրս բերելոյ ի Բարիզու, արկեղբ, որպէս յայլ նուագս, ի Հաշեդէ։ Խնդիր իմ այս էր, մեծ հատոր մի գրոց յանձնեալ է ուրուք առ Քլինսիք [102] գրավաճառ՝ վասն իմ. եթէ գոյր Ձեր առիթ բերելոյ արկեղբ գրեան, յայնժամ գրէի առ գրավաճառն (եթէ չէր ցարդ այլով ճանապարհաւ առաքեալ զմատեանն) զի յանձնեսցէ այնմ, որ առաքելոցն է զձեր գրեանն։ - Այս ոչինչ համարեսցի։

Ողջ լեր։

Հոգեկից Եղ[բայր]
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

1727.

* Հ. Քերովբէ Վրդ. Քուշներեանին - Խարասուպազար

Ս. Ղազար, 19 Օգոստ [ ոս ] 1890

Արգոյ եւ Սիրելի Հայր,

Ի վաղուց ընկալեալ զգրեալդ եւ զառաքեալ ի ձեռն Պ[արոն] Յով[ակիմայ] Սելինեան [103], սպասեալ մնայի դարձի նորա ի Միլանէ, որպէս ասացն, այլ զի մինչեւ ցօրս այս ոչ երեւեցաւ, ոչ եւս կամեցայ սպասել. եւ արդ յայտ է զի ընդ թղթոյդ ընկալայ եւ զթղթադրամն. ետու զ՚12 րուպլիս առ Պ[ատուական] Հ[այր] Յովհաննէս խմբագրող «Բազմավիպի», եւ զհարիւրն կալայ կամ յանձնեմ ի գին 5 օրինակաց հանդերձելոյ Սիւնեաց աշխարհի, որոյ գրեաթէ առաջին գտար ի բաժանորդս։

Ծովանկարդ [104] ի Բարիզ խոստացեալ իմն էր առ Տամատ ՝ տալ մեզ զպատկեր ջրհեղեղեան Այրարատայ. այլ ի լրագրոց ծանեայ զի գնեալ է այն յԱնգղիացւոյ ի Լոնտոն։ Եթէ գուցեն կամք ի նկարիչն՝ չպակասեն նմա նկարք. այլ ես ոչ եւս կամիմ խօսել, գրել եւ սպասել այսմիկ։

Փափագելով եւ աղօթելով վասն ուղղութեան եւ յաջողութեան գործոցդ, մնամ, ողջունելով զմերձաւորդ

Հոգեկից
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

1728.

* Հ. Յուսիկ Վրդ. Մեհրապեանին - Կ. Պոլիս

Ս. Ղազար, 21 Օգոս [ տոս ] 1890

Սիրելի Հայր,

Խնդրեմ ապահովապէս յանձնել զծրարեալս առ Հոլաս Տէր Պետրոս [105], ըստ թախանձանաց մօրն։

Սեբաստացւոյն մի լիրայի երգարանն ի՞նչ եղաւ։

Ողջոյն Հարց եւ Եղբարց սիրելեաց։

Հոգեկից
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

1729.

Professor Emilio Teza -ին [106]

San Lazzaro, 7 settembre 1890

Stimatissimo Signor Professore,

Volendo che prima della sua partenza per Parigi ricevi, le scrivo subito queste due righe. Sarà servito in ciò che scrive per nostro P. Basilio, e in tutto che possiamo per Lei.

Grazie per il suo Discorso, il quale avevo già letto con interesse nel giornale dell'Istituto.

Ecco l'indirizzo del suddetto Padre.

Buon viaggio e ritorno con profitto.

Suo Vecchio amico
P. Leone M[arcar] Alishan

Թարգմանութիւն

Սուրբ Ղազար, 7 Սեպտեմբեր, 1890

Յարգարժան Պարոն Փրոֆեսոր,

Շատ արագ կը գրեմ այս երկտողը, որպէսզի նախքան Ձեր Փարիզ մեկնումը ստանաք զայն: Օգտակար պիտի հանդիսանանք Ձեզի այն հարցով որ դիմած էք մեր Հայր Բարսեղին, ինչպէս նաեւ ամէն բանի համար որ կարող ենք:

Շնորհակալ եմ Ձեր ճառախօսութեան համար, որ հետաքրքրութեամբ կարդացած էի Հաստատութեան պարբերականին մէջ:

Ահա վերոյիշեալ Հայր սուրբի հասցէն:

Բարի ճանապարհ եւ արդիւնաւէտ վերադարձ:

Ձեր վաղեմի բարեկամը՝
Հ. Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան

1730.

* Հ. Բարսեղ Վրդ. Սարգիսեանին - Կ. Պոլիս

Ս. Ղազար, 1 Հոկտ [ եմբեր ] 1890

Արգոյ եւ Սիրելի Հայր,

Տեսանել զհրաշագեղ ափունս Վոսփորի եւ փափագել անդրէն դառնալ ուստ ելեր, այդ անձնասիրութիւն կամ շահասիրութիւն է. անկելոյդ ի ծով, որպէս ասես, անկ է սակաւ մի ծփալ, այլ ոչ ալէկոծիլ. կարծեմ թէեւ քաղցր են ջուրք ծովուդ, գոնեա ի քիմս բազմաց՝ այլ հողմն որ շնչէ արտաքուստ ի ժամանակիս՝ արդարեւ դառն է, եւ զգուշութիւն պիտի, մինչեւ անցցէ մրրիկն։

Խնդամ զի յաջողութեամբ զերծուցեալ է Պ[ատուական] Հ[այր] Յուսիկ [107] զգրեանդ ի նաւէն, այլ տուժեալ զիս, զերկու ծրար ծխախոտոյն յանձնելոյ Ձեզ առ յինէն, տուեալ սենեկապանի նաւուն։ Եղա՞ւ մի այս։

Ողջոյն տուր սիրելեաց Հարց եւ եղբարց մերոց, ընդ որս եւ հարազատի իմոյ՝ յորժամ հանդիպեսցիս։

Տպագրեցաւ թերթ մի եւս Ագաթանգեղեան գործոյդ [108], միւս եւս երեկ սրբագրեցաւ, ի հարկէ պատեհաւ առաքեսցին Քեզ։

Ողջ լեր

Հոգեկից
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

[Յ. Գ. ] Դեզա [109] հարցանէր ինձ զհասցէդ, գրեցի նմա, առաքեալ էր եւ օրինակս ինչ զիւրոյ գրածոյն cose armene [110]. զմին առաքեցից պատեհաւ։

1731.

Հասցէատէրը անյայտ - Վիեննա [111]

Վենետիկ - Ս. Ղազար, 4 Հոկտ [ եմբեր ] 1890

Ազնիւ Բարեկամ,

Որչափ ուրախութիւն պատճառեց ինձ առողջութեանդ լուրը՝ Ձեզմէ իմանալով, կերպով մի այնքան ալ տրտմութիւն գրութեանդ պատճառն։ Ստոյգ է որ յիշեալ երիտասարդն ի վանքս եկած է մեծ փափագով, այլ յարմար չգտուելով՝ յետ ղրկուած է. երթալու ատեն՝ առանց իր վերակացուաց գիտութեան քանի մի գրքեր տարած ըլլալով՝ բռնուեր են. արծաթեղէն բան չեմ կարծեր, այլ կարծեմ որ քիչ մի խստութեամբ ալ դատուած է ինքն, որ պակասութեանց հետ լաւութիւններ ալ ունենալով՝ ես եւ այլք դեռ գութ ունիմք վրան, եւ փափագիմք որ եթէ ոչ ի վանս՝ այլ յաշխարհի յաջողութիւն ունենայ, եւ յուսահատական մտածմանց չենթարկէ զինքը։ Բաղդաւոր կը համարէի զիս ինքն՝ եթէ կարելի ըլլար յարատեւել արժանապէս Ձեր ծառայութեան մէջ, որոյ եմ եւ ես

Աղօթարար ծ[առայ]
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

 

1732.

* Հ. Յուսիկ Վրդ. Մեհրապեանին - Կ. Պոլիս

Ս. Ղազար, 8 Հոկտ [ եմբեր ] 1890

Սիրելի եւ Պատուական Հայր,

Ես ընդունեցայ գիր ի Սեբաստիոյ. Դաւիթ Արամեան խաւրեր է չորս Ձեռագիրներն ի Սամսոն, առ Պ[ատուական] Պ[արոնայք] Յովհ[աննէս] Հէքիմեան եւ Յակովբ Ճինկէօզեան. Պ[ատուական] Հ[այր] Աթանաս ըսաւ թէ ատոնց հետ հաշիւ ունիս, խնդրեմ եթէ այդ տեղ իրենց գործակից կայ՝ իրեն, կամ անոնց իմացընես որ խաւրեն Քեզ գրքերը, եւ դու ալ չորս ոսկի օսմանեան վճարես, ինչպէս որ պատշաճ համարիս, ի տեղդ կամ ի Սամսոն խաւրելով, որպէս զի իրենք ալ գոհացընեն զ Արամեան ն, ըստ կարի շուտով։ Ուրիշ Ձեռագիր մ՚ալ առաջարկած է, չգիտեմ թէ յաջողի։ - Առ նա ուղղած թուղթս ալ՝ առջինին պէս խնդրեմ հասցընես ապահովի։

Քիւբէլեան եպիսկոպոս [112] կարծեմ թէ դեռ ի Պօլիս է, խնդրեմ առ նա գրածս ալ յանձնես։ Աշխատանքդ եւ աշխատելիքդ հաշուէ երկու ծրար ծխախոտիս մատնութեան. եւ ողջ լեր։

Հոգեկից
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

[Յ. Գ. ] Հաւանութեամբ տպագրապետի [113] Վ[երապատուեալ] Հ[օր] Աթանասայ ՝ խնդրիս առաքել առ վերոյիշեալ Սամսոնեցի գործակալս, մի օրինակ Բ (երկրորդ) հատոր հայերէն դպրութեան Վ[երապատուեալ] Հ[օր] Գարեգնի, զի եւ նոքա առաքեսցեն ի Սեբաստիա. առ յիշեալն Դաւիթ Արամեան։

1733.

* Հ. Քերովբէ Վրդ. Քուշներեանին - Խարասուպազար

Ս. Ղազար, 8 Հոկտեմբ [ եր ] 1890

Սիրելի եւ Արգոյ Հայր,

Գիտեմ քաջ զի ոչ երկբայիս, եթէ որքան գորովանօք կարեկցիմ Քեզ՝ ի հասեալ փորձութեանդ, ներելով Աստուծոյ, որ որպէս եւ գիտես, երբեմն փափկագոյն կամ նրբագոյն իսկ եւ անակնկալ պատահարօք փորձէ զպաշտօնեայս իւր, յընտանեաց եւ յընկերաց առթելով զտագնապն. որպէս զի՝ որքան դժուարագոյն իցէ ելից աղագն կամ դարման, պնդագոյն ապաւինիցիմք յԱստուած, խոնարհեալք ի խորս տկարութեան մերում, եւ մերովսանն ոչ դադարելով այլ եւ յաւելլով զգութ եւ զսէր առ այլախոհս եւ այլագործս, եւ հնարելով՝ որպէս ինչ ազդիցէ Տէր ի շինութիւն ընկերաց եւ ժողովըրդեան, որոց գայթակղութիւն, է գայթակղութիւն փոքրկանց, յորմէ այնքան սոսկացոյց զմեզ Քրիստոս։ Իսկ ես անփորձս եւ աղօտատեսս, յետ աղօթից, խորհեցայ եւ գրեցի ինչ աւուրբք յառաջ, առ առաջնորդն Խարասուի, զոր ինչ ազդեաց խիղճ իմ եւ սէր, զոր ունէի առ նա առաւել քան առ բազումս յընկերացն. եւ ակն ունիմ եթէ գութ Տիրամօրն եւ Պահպանչիս մերոյ՝ ոչ արասցէ զանց զմեօք, եւ լուիցուք խնդութեամբ զփարատումն մթարից տեղւոյդ, եւ եղիցուք՝ որպէս մի հօտ եւ մի հովիւ, նոյն եւ մի սիրտ եւ մի հոգի. եւ որպէս ցարդ եղեւ դա ( Ղրիմ ) մխիթարութիւն եւ գլուխ առաքելութեանց Ուխտիս, եղիցի եւ յամայր, եւ Քո զգեցեալ կրկին զօրութիւն՝ վաստակեսցիս մտադիւր, յետ ամենեցուն՝ այլ եւս ի սէր իմ, որով մնամ

Հոգեկից
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

1734.

* Մխիթարեան միաբանի մը, անունը անյայտ

Ս. Ղազար, 15 Հոկտեմբ [ եր ] 1890

Սիրելոյ, Յարգոյ, այլ եւ Լալուկ Հայր,

Յիշեցուցի մեղմով առ Վեհ. եւ գիտէի զոր ասելոցն էր եւ ասաց. Զի՞նչ գրեցից առ նա, զի ստէպ գրէ եւ խնդրէ դրամ, եւ ես ոչ ունիմ առաքել առ նա։ Զայս եւ յինէն կողմանէ յաւելում, զի ասէ երբեմն թէ այսքան ամք են առաջնորդութեանս՝ ոչ երբեք այսպէս պակասեալ էր ինձ դրամ, որպէս յայսմ ամի։ Գիտեմ եւ զայս, զի շինութիւն եկեղեցւոյն Պարտիզակի յոյժ ծանր եղեւ մեզ. եւ զի առաւել քան զ՚60. 000 ֆրանգաց փոխառութիւն արարեալ է, որոց միայն մասն մի առանց տոկոսեաց. այլ ոչ գիտեմ ե՞րբ եւ զիարդ հատուսցի գլուխն եւ տոկոսիք մեծի մասին գումարին։ Գիտելի է եւ այս, թերեւս եւ ցաւալի, զի գրեթէ ըստ ստիպողական հաճութեան Սրբազան Քահանայապետին [114] Մուրատեան Վարժարան հատուցանելոց է ամի 20, 000 ֆր[անգ]. եւ արդէն յայսմ ամի տուեալ է 8000. յորմէ յայտ լինի եւ ամփոփութիւն ձեռին գործակալի նորին։ Այսոքիկ չեն քեզ մխիթարականք, եւ ոչ դադարէ ձեռն քո ձգիլ ուր ցաւն է. այլ տեսանես զի հասարակաց է ցաւն. եւ եթէ յանկարծ (զոր ոչ կարծեմ) արասցես փոխանակագիր առանց նախահաւանութեան Վեհի, կարես գուշակել զհետեւանսն։ Այլ զի՞նչ առնել իցէ. - եւ ես Քեզ հարցանեմ. զի դիւրին է խնդրել, այլ փափագելի է զի եւ խնդրողն ցուցցէ լոյս կամ հնարս ինչ։ Զի՞նչ ասէ Վ[երապատուեալ] Հ[այր] Աթանագինէս, որ ծիծաղիցի ի լսելն զգրեալքս։ Կեանք քո պատուական են ինձ յոյժ՝ քան զիմս, այլ կեանք Վեհիս ի ժամուս՝ պատուական եւ վասն իմ եւ քո եւ համօրէն Միաբանութեանս։

Վասն խնդրոյ Նազարէթեանին յիշեցուցի, եւ եղեն բանք ինչ անորոշ. ոչ կամեցայ կրկնել. ինձ թուի թէ կարես վկայել վասն գիտութեանն այս կամ այն ուսման։

Եթէ հաճի Յակովբոս կեայ տակաւին՝ աղօթեսցէ դարձեալ վասն մեր. եթէ հրաժարեաց ի կենցաղոյս՝ ողջ լիցի գլուխ որդւոյ նորա Պ[արոն] Տիգրանայ, եւ մեք աղօթեսցուք, նոյնպէս եւ վասն միմեանց. եւ ի լինել ինչ յարմար ժամու յիշեցուցից դարձեալ զխնդիր քո։

Ողջունելով զորս ընդ քեզ են Հարք, ողջ լինել ասեմ։

Հոգեկից
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

1735.

* Հ. Բարսեղ Վրդ. Սարգիսեանին - Կ. Պոլիս

Ս. Ղազար, 29 Հոկտ [ եմբեր ] 1890

Արգոյ եւ Սիրելի Եղբայր,

Զի մի՛ կարծիցիմ անփոյթ եւ անկարեկիր փորձանացդ, ձաբռտեմ զտողս, ոչ կարելով աւելի շարժել զձեռս՝ առ սաստիկ ցաւոյ եւ պրկման աջոյ ուսոյս կամ թեւոյս։ Խոհեմութիւն եւ սէր միայն առ այժմ դիւրեսցեն զելս փորձանացդ, եւ համբերութիւն համադեղ. յուսամ թէ Վեհ գրեաց Քեզ քաջալերս, եւ ես աղօթիւք եւ սիրով մնամ

Հոգեկից
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

1736.

Հ. Ղեւոնդ Վրդ. Յովնանեան - Վիեննա [115]

Ս. Ղազար, 30 Հոկտեմբ [ եր ] 1890

Սիրելի եւ Մեծարգոյ Եղբայր,

Հ. Ղեւոնդիէ Վ. Աթոռակալ Մխիթարեանց ի Վիեննա.

Ոչ գիտեմ անձնասիրութիւն եթէ եղբայրսիրութիւն է զոր զգամս ի լրման եւ ի հանդիսի Յոբելինի քահանայութեանդ, որպէս թէ Դու Զատիկ կատարիցես, ես կրկնազատիկ։ Բազում մասամբ զոյգք վիճակաւ, զի՞նչ այլ կարիցեմ մաղթել Քեզ եւ քոյոցդ վասն քո, եթէ ոչ զոր Դու սակաւ ամսօք յառաջ մաղթէիրդ ինձ, առաւել սրտիւ քան գրով եւ բանիւ, զի այսոքիկ սակաւայօդ թոթովանք են՝ առ սեռն սիրով սրտից, մանաւանդ որոց աներկբայք զիրերաց՝ զօր ամենայն կարեն զնոյն մաղթանս վերընծայել Սրտագիտին, որոյ առաջի կան ի սպաս գերահրաշ խորհըրդոյն։ Ընկալ ուրեմն, Եղբայր սիրելի, որպէս զքոյս՝ զտարփանս սրտիս, որ փափագէ Քեզ՝ ըստ հոգւոյ՝ առաւել քան զառաւել վայելել յամենունակ ճաշակս սրբոյ սեղանոյն Քրիստոսի, որչափ եւ Նա հաճեսցի յաւելուլ ի Յոբելեանդ. եւ ըստ մարմնոյ՝ քաջողջութիւն ցկէտն այն, ի մխիթարութիւն, ի քաջալերս, յօրինակ եւ ի պարծանս Ուխտիդ, որպէս ցարդ եղեալդ ես եւ սիրեցեալ արժանապէս. մասնակից այսոցիկ գրելով եւ զՄեծարգոյ Օծակիցդ Վ[երապատուեալ] Հ[այր] Տիմոթէոս [116], որպէս եւ իմոցս մաղթանաց գիտեա ձայնակից զեղբայրակիցս իմ, հանդերձ Արհիական Գլխոյս [117] ողջունիւ եւ օրհնութեամբ։

Ինչ մի եւս առանձնակի ասել սիրելւոյդ բուռն է ինձ. զի ոչ միայն խնդամ այլ եւ խանդամ ընդ բաղդ քո, համարելով թէ ոչ այնքան շշուկ աշխարհական խառնեսցի ի տօնդ սրբազան, որպէս յիմումս, որ գրեաթէ զզուեցոյց զիս, մանաւանդ վասն անհամ եւ անհիմն բանիցն՝ զոր յայդ կոյս ձգեաց որ ձգեացն. գիտեմ զի ոչ երկբայէր եղբայրդ սիրեցեալ ընդ այս, այլ իբրեւ խէթ եւ խիղճ մածեալ զինեւ՝ փարատել խնդրէի իսպառ։

Արդ թողեալ զմթարսն ի բաց ընդ առաջինս ի սիրելեաց քոց յիշեա եւ զիս՝ որպէս գիտեմս զիս եւ ոչ որպէս Դուդ, եւ սուրբ Նաւակատիսդ. եւ եղիցի այս ուխտ ընդ մեզ, զի որ յերկոցուն համանուանցս եւ համակրօնից՝ յառաջեսցէ անդր ուր վարեն զմեզ անխարդախ ալիք, յիշեսցի ի յետամնաց պանդխտելոյն աստէն՝ առ փոքր մի եւս, ի մատուցման վերջին պատարագաց իւրոց. (խնդա՛, մի՛ լար). եւ կնիք ուխտիս եղիցի արդ այժմիկ հոգեխառն գրկահամբոյրս, յորում փափագեմ մնալ ցօրն այն։

Սիրելւոյ եղբօրդ եւ Մեծարգոյ Հօր,

ն[ուաստ] Եղբայրակից
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

[Յ. Գ. ] Խնդակցութիւն իմ առ համօրէն միաբան եղբարքդ, եւ արգադիր համբոյր աջոյ արհիապատիւ Աբբահօրդ [118] ։

1737.

Կարապետ Կոստանեանին [119]

Վենետիկ - Ս. Ղազար, 8 / 20 Նոյեմբ[եր] [ 18 ] 90

Ազնիւ Պարոն Կարապետ,

Դուք ինձմէ նամակի սպասեր էք ( ըստ գրածիդ ի 15 Հոկտեմբ [ երի]), ես ալ Քեզմէ սպասէի. ըսել է որ երկուքներուս գրածներն ալ չեն հասած իրարու. եւ շատ ցաւալի է այս, որ շատ անգամ կը հանդիպի Ռուսաստան ի հետ թղթակցութեան ատեն. եւ ի ՞ նչ դարման ընելու է՝ չեմ գիտեր, բայց եթէ ապահովագրելով թուղթերնիս, ինչպէս որ ըրեր էիք այս անգամ, եւ ես ալ այնպէս պիտի ընեմ զայս ։

Ձեր թուղթը ընդունած չըլլալով՝ չգիտեմ ո՞ր պատկերաց համար գրած էիք. բայց կարծեմ թէ մէկն է Երեւանայ Նորք թաղին, որ պէտք է լինել Նոր Պայէզիտի Նորտուս գիւղը. մէկն ալ Մողնու Ս. Գէորգայ, որ ոչ անոր՝ այլ Տփղիսու եկեղեցին է եղեր. մէկ մ՚ալ կարծեմ Օշականի Ս. Մեսրովբայ համարուած եկեղեցին, որ ուրիշի տեղւոյ է։ Ես տարակուս ե ր էի ատոնց վրայ, եւ ոմանց համար հարցուցի ալ ի Տփղիս, եւ չկարցան շիտակն ըսել: Դանիէլեան սարկաւագն ալ իր լ ուսատիպ պատկերաց տակ տպագրեալ տեղեկութիւններ դրած էր առանձին թղթերու վրայ, որոնք ոմանք լաւ կպուցած չէին եւ քակուած էին. գուցէ ոմանք ալ սխալ դրուած։ Հիմայ Փափազեանին լուսագրաց մէջ [120] ալ չգիտեմ թէ կա՞ն տարակուսելիք, միայն Սեւանայ եկեղեցեաց պատկերաց վրայ կասկածիմ, եւ դեռ անոնք փորագրել տուած չըլլալով՝ չեմ կրնար խաւրել։ Երկու խաչվիմաց պատկերք ալ կար անոնց մէջ, եւ ահաւասիկ կը խաւրեմ. մէկն կ՚ըսէ խաչքար ի Գեղարքունի. Գեղարքունոյ ո՞ր կողմն է։ Միւսն գերեզմանաքար Ս. Գրիգոր Իշխանի. ո՞վ է այդ Ս. Գրիգոր իշխանն եւ ո՞ր տեղ իր գերեզմանն։ - Ստուգեցէք եւ իմացուցէք, եթէ կըրնաք ստուգել. եթէ ոչ՝ զայն ալ իմացուցէք թէ չէք գիտեր որոշ տեղը, որպէս զի սխալ սխալի վրայ չըլլայ:

Իմ մէկ թղթիս մէջ Ձեզ գրած էի թէ Փափազեանի լուսագրաց ցանկին մէջ ՝ զոր խաւրեր էիք ինձ, Կիւնէի վանքի պատկեր ալ նշանակած էր. եւ սակայն պատկերն չկար. արդ եթէ կայ եւ հանած է, խնդրեմ խաւրէք շուտով ։

Դարձեալ գրած էիք, որ Գողթան կողմերու պատկերներ ալ հանած է. ես ալ ուզեր էի. եւ ահա վեց ամիս անցաւ եւ բան մի չընդունեցայ ։

Դարձեալ գրեր էի, թէ Գեղարքունեաց կողմերը ինչո՞ւ համար Մաքենոցաց վանքի կամ աւերակաց տեսարանն ալ չէ՞ հանած ։

Ձեր խնդրած գիրքերը այսօր կամ վաղը կ՚ուղարկուին քանի մի ծրարով. բոլորն ի միասին կարած լաթով՝ այս տեղ չեն ընդունիր. իսկ անոնց գինն եւ ճամբու ծախքն արդէն վճարած համարեցէք ձեր 14 ռուպլի պահանջով. կարծեմ քիչ աւելի կամ պակաս ըլլայ հաշիւն ։

Սիւնեաց աշխարհի ստորագրութեան համար նպաստելու ձեր ձեռքէն եկած կերպով, որպէս կը գրէք, յօժարութեանդ շնորհակալ եմ. առ այժմ փափագիմ այն կողմերր գրուած Ձեռագրաց Յիշատակարաններուն. տեղւոյդ ( Էջմիածնի ) ճոխ գրատան մէջ յիսունի չափ կամ աւելի ձեռագիրք նշանակուած են ի տպագրեալ ցանկի Յակոբայ Կարինեանց [121]. դոքա ինձ կարեւոր եւ պատուական են, եթէ հաճին պահպանողք թոյլ տալ հաւատարմաց՝ օրինակելու։ Կ՚ուզէի այս բանիս համար գր ե լ առ Սեդրաքեան սրբազանն, բայց լրագրի մի մէջ կարդացի որ Երեւանայ թեմի յաջորդ անուանած է, եւ չգիտեմ հիմայ ո՞ւր է. թեր եւ ս ուրիշ եպ[իսկոպո]սի մի ձեռքով նշանակեմ եւ խաւրեմ փափագելիքներս. սակայն հիմկուց ալ եթէ առնուք Կարինեանցի ցանկը եւ քննէք այս քանի մի Ձեռագրաց թիւերը՝ կը գտնէք Սիւնեաց տեղուանք. ինչպէս թիւք 16, 110, 112, 117, 335, 1520, 245, 493, 947, 1409, 1524, 1594, 2035, 2110, 1535, 185, 246, 2339։

Ետքի մէկ քանին Սիւնեաց մէջ չեն, բայց ինձ փափագելի են ։

Եթէ վերոյիշեալ Սեդրաքեան բարեկամ Սրբազանն ի տեղդ է, իմ յարգանաց ողջունիւս խնդրամատոյց եղիր, կամ թէ ուրիշ լաւ հնարք գտնես։ Կան դեռ ուրիշ Յիշատակարանք ալ ուրիշ տեղեաց, զոր յետոյ աշխատութիւնըեթէ դրամական ծախք եւ եթէ գիրք պահանջուի՝ յօժարութեամբ կը վճարուի ։

Ողջ լեր.

Հ[այր] Ղ ե ւո նդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

1738.

Մեսրոպ Արք. Սմբատեանին [122]

Վենետիկ - Ս. Ղազար, 8 / 20 Նոյեմբեր 1890

Արհիապատիւ Սրբազան Տէր,

Թէ եւ վստահ էի, որ հասնին ձեռուընիդ Այրարատայ [123] քանի մ՚օրինակք, բայց փափագէի Սրբազանիդ գրովն ալ ապահովիլ, եւ ահա ընդունեցայ զայն մեծ գոհութեամբ եւ շնորհակալութեամբ Ձեր մաղթանաց, օրհնութեանց եւ հաճութեանց համար, որք եւ ինձ հաճոյագոյն են քան զայլոց բազմաց. զի Դ ուք տեղեկագոյն էք եւ հմտագոյն՝ եթէ իրաց եւ եթէ ստորագրեալ տեղեաց. որոց մէջ հարկաւ վրիպակներ ալ սպրդած են, որոց ներողամիտ կ՚ըլլաք. քանի մ՚ալ պատկերաց սխալք եղեն, զորս անձամբ չէի կըրնար ճանչնալ, եւ որոց ոմանց վրայ տարակուսեցայ, հարցուցի եւ զիս չլուսաւորեցին. Կարծեմ Ս. Մեսրովբայ Ձեզ ծանօթ Օշականի գերեզմանի եկեղեցւոյն փոխան ալ ուրիշ եկեղեցւոյ պատկեր դ րուած է։ Դուք ականատես Ձեր հայրենի Նախիջեւան գաւառի ՝ չէք սխալիր անոր ցանկացեալ ստորագրութեան մէջ. եւ եթէ կանխէք ի հրատարակել ՝ ես ալ ապահով կ՚ըըլամ իմ ստուերագրութեանս մէջ, բայց նախ քան զայն ալ կ՚ ուզեմ տեղեկանալ Ձեր բնիկ ծննդեան հայրենեաց, որ Նորք գիւղն է՝ ըստ լսածիս եւ համարիմ թէ Ճահկոյ կողմերը եղածն է. եթէ նշանաւոր կամ հին բան մի ունի այդ տեղդ՝ փափագելի է ինձ գիտնալ [124]:

Սրբութիւնդ ամաչեցուց զիս յիշեցընելով իմ պարտքս ի յիշելն իմ Այրարատայ յառաջաբանին մէջ զերախտաւորն իմ [125]. այդ ինձ ոչ պարտք էր սոսկ, այլ եւ քաղցրիկ. բայց հիմայ պէտք է խոստովանիմ, որ յետ ամօթոյ՝ անամօթ պիտի ըլլամ կերպով մի՝ ուզե լ ով զՁեզ ալ պարտաւորել, որ նորէն առիթ ունենամ յիշատակելու պատրաստեալ Սիւնեաց աշխարհի ստորագրութեան մէջ։ Այս է խնդիրս. Էջմիածնի հարուստ Ձեռագրաց մէջ յիսնիւ չափ տեսայ ի ցանկի Կարինեանց Յակոբայ [126] գրեալս յայլեւայլ վանորայս եւ կողմանս Սիւնեաց, որոց աւադիկ անուանքն եւ Ձեռագրաց թիւերը նշանակած խաւրեմ առ Սրբութիւնդ, միջնորդ բռնելով առ ո ոք եւ յարմար եւ պատշաճ համարիք, մինչեւ առ Նորին Վեհափառի Սրբազնութիւնն, զայդոսիկ գաղափարել տալու ի պէտս ստորագրութեանս։ Ես խորհէի գրել առ Սեդրաքեան Սրբազանն, այլ՝ իրաւ թէ ոչ՝ կարդացի որ Նա Երեւանայ թեմի յաջորդ ընտրուած է. Յիշատակարանաց մէկ քանին նշանակեցի առ ոմն յուսուցչաց ի Ճեմարանին ՝ զի ներկայացընէ յիշեալ եպիսկոպոսին, եթէ հօն է. բայց առ Ձեզ՝ ահա բոլորն ալ՝ որ են իմ գիտցածներս, նշանակեցի, եւ յուսամ, որ ընդունիմ Ձեր միջնորդութեամբ. Դուք առ այժմ հեռու էք ի Մեծ Աթոռոյն, այլ հեռաւոր սրբոյ մեծագոյն զօրութիւնն ունեցիք։ Նշանակելոցս մէջ քանի մ ՚ ալ կան որ չեն ի Սիւնիս, սակայն ինձ փափագելիք են։ Զասոնք օրինակելն ի հ արկէ երկայն կամ բաւական ժամանակ կը պահանջէ, անոր հ ամար խաչաձեւով (+) կը նշանակեմ զանոնք ՝ զորս աւելի շուտով փափագիմ ունենալ: Կը մնայ խնդիր մ՚ալ, օրինակողին կամ աշխատողի վարձք, զոր եւ պատրաստ եմ հատուցանել, եթէ գիրք ուզէ փոխարէն եւ եթէ այլ ինչ։ Բազումք ի բարեսիրաց եւ հայրենասիրաց ցուցին յօժարութիւն օգնելու ինձ ի ծանօթութիւն ստորագրելի տեղեացս. յուսամ որ ծայրագոյնքն ի կարողս նպաստել ինձ այդու օրինակաւ՝ յօժարագոյնք ալ ըլլան: Եթէ եւ Սրբութեանդ քով կամ յեկեղեցիս Շամախեաց գտուին այդպիսի Յիշատակարանք՝ ապահով եմ ընդունելու եւ կանխեալ շնորհակալելու ։

Ադամեանց Յակովբ աղայն [127] շատ մտերիմ ե ւ բարեբարոյ անձ մի եր եւ եցաւ մեզ, եւ Ձեր տեսութիւն եւ յիշատակն ալ՝ նորէն իր տեսութիւնը կենդանացուցին: Ձեր օրհնութեամբ Աստուած յաջողէ իր գործերը, պարգեւելով երկար եւ բարի հ ովուութիւն ։

Ձեր Արհիապատիւ Սրբութեան, որոյ եմ

Խ[ոնարհ ] Ծ[առայ]
Հ[այր] Ղ ե ւո նդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

1739.

* Հ. Բարսեղ Վրդ. Սարգիսեանին - Կ. Պոլիս

Ս. Ղազար, 12 Նոյեմ [ բեր ] 1890

Պատուական եւ Սիրելի Հայր,

Չափաւորապէս արձակեալ արդ բազկիս՝ կարեմ դիւրագոյն գրել։ Սակայն զի՞նչ գրել առ անդորրութիւն սրտիդ, կամ ծովուն, յոր ասես յովնանակերպ արկեալ զքեզ։ Եթէ նաւաստիքն այնոքիկ խուժ դուժ՝ ոչ առ ատելութեան՝ այլ առ փրկանս հասարակաց՝ արկին զնա յալիսն ամբոխեալս, միթէ խժդժագո՞յն եւ ոչ գթածագոյն քան զնոսա էին որք արկինն (եթէ արկին) զքեզ ի համատարածդ այդ, յօգուտ հասարակութեանս, որպէս անշուշտ վկայէ եւ սիրտ Քո, թէ եւ այլազգ ինչ եղեալ իցեն կամ կարծիցին լինել արդիւնք իրացն։ Եթէ խռովեալ է տակաւին ծովդ եւ տագնապի ծովընկեցիկդ, տագնապին եւ նաւաստիքդ եւ նաւապետն. այսինքն դուք եւ մեք. հասարակաց է փորձանքն. եւ մինչեւ ոչ հանդարտիցին այդր ալիք, եւ ոչ կղզեակս մեր հանդարտէ։ Ապա ուրեմն ընդ Յովնանու գոչեսցուք ի խորոց անտի, ի նեղութեան իմում, եւն. ։

Եթէ քո չէր վիճակեալ բաղդիդ, այլում պատահելոց էր նոյն. եւ ի հարկէ չասէիր յայնժամ՝ թող նա տագնապեսցի եւ ես ոչ. արդ զի այսպէս տնօրինեցաւ բարի դիտմամբ, ընկա՛լ եղբայր, որպէս ի ձեռանէ Տեառն զբաժակդ, համբեր առ վայր մի, եւ քաղցրանայ, գէթ ոչ լինի զզուելի։ Ոչ երկբայիմ զի հաւատաս եթէ կարեկից եմք քեզ, այլ ի ժամուս ստիպիմք բանիւք այսպիսեօք պատասխանել, մինչեւ դարձեալ ի քնին առեալ զդիրս եւ զպէտս տեղւոյդ՝ ծագեսցէ լոյս նոր։

Զլոյս գրելով՝ անկաւ ի յուշ Արփիարն. զի՞ եղեւ, ընթեռնումք եթէ երկիցս արկեալ է ի խաւար բանտի. ցաւէ ինձ. թէ եւ խիթայի թէ այդպիսի ինչ հանդիպեսցի։

Սահակ եպիսկոպոս Խապայեան [128] հարցանէ յԵրուսաղէմէ, ընկալա՞ր արդեօք զգիր նորա յորում տայր ծանօթս զկարծեցեալ գործոց Մանդակունւոյն։

Ողջոյն Հարց եւ Եղբարց որք ընդ Քեզ են։ Ողջ լեր։

Հոգեկից Եղ[բայր]
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

1740.

* Մխիթարեան միաբանի մը, անունը անյայտ

Ս. Ղազար, 12 Նոյեմ [ բեր ] 1890

Արգոյ եւ Սիրելի Հայր,

Լուայ եւ ի Վեհէ զի գրեալ ես առ Նա, եւ կարծեմ փոխանակագիր եւս արարեալ, եւ ընկալեալ զփոխարէնն. արդ չմնայ ինչ ասել, այն զի տեսի եւ զՎեհն իսկ կարէկից քեզ եւ վարժարանիդ, որպէս եւ էրն. այլ դիրք ժամանակիս կամ գանձանակն տնտեսութեան՝ պահանջեն, զի դուք եւ որք ձեզ նման՝ զփող ձեր հարկանիցէք, եւ աստուստ հարցի փող տեղւոյս, մինչեւ գտցի պարապ կամ հնար լաւագոյն եւ լիագոյն յարմարելոյ զգանձանակն եւ զմատակարարութիւն. յայնժամ ծաղկեսցին նորաբոյս ծիծաղք եւ ի դէմս Վ[երապատուեալ] Հ[օր] Աթենոգինեայ ։ Գուցէ եւ յակօսս իմ ցցուիցին ծայրք ինչ ծաղկականք կամ ծաղրականք. իսկ այժմիկ ողջունեմ զՆա եւ զմիւսն, եւ մնամ

Հոգեկից Եղ[բայր]
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

1741.

* Հ. Յուսիկ Վրդ. Մեհրապեանին - Կ. Պոլիս

Ս. Ղազար, 18 Նոյեմ [ բեր ] 1890

Սիրելի եւ Պատուական Հայր,

Սեբաստիոյ կամ Ամասիոյ Ձեռագիրներէն ձայն չկա՞յ։ Ճինկէօզն [129] (քաջակն) չի գրե՞ց։

Խնդրեմ ծրարեալս տաճկագիր արձանն՝ հասկացողի մի ցո՛յց. նախ ինչպէս գրուած է՝ զնոյն հայերէն գրով գրէ, միայն սխալները սրբագրելով, եթէ գտնէ. երկրորդ, թարգմանէ հայերէն։ Լեզուն ալ թուրքարէ՞ն է թէ արաբերէն։ Յետոյ զբնագիրն ալ հանդերձ թարգմանութեամբն յետ կը դարձընես։ Եթէ կարենայ հօճայն սխալ գիրերը ուղղել եւ ուղղագիր օրինակ մի ալ աւելցընել, լաւ եւս կ՚ըլլայ. յատուկ անուանց մէջ ի հարկէ սխալ կայ, զոր ինքն չի կըրնար գիտնալ, եւ ես գիտեմ, բայց տեսնենք ինքն ի՞նչ կը կարդայ։

Ողջոյն սիրելի եղբարց եւ ողջութիւն։

Հոգեկից
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

1742.

* Հ. Յուսիկ Վրդ. Մեհրապեանին - Կ. Պոլիս

Ս. Ղազար, 26 Նոյեմ [ բեր ] 1890

Սիրելի եւ Պատուական Հայր,

Ժամանակին ընդուներ էի եղբօրս խաւրած Ձեռագիրքն եւ հին դրամները։ Այսօր ալ թերեւս կըրնայի ընդունիլ Դաւիթ Արամեանէն գնածներդ, բայց տարակուսիմ օդուն խառնակութեան համար, թէ հասնի շոգենաւն, զի ցուրտ, հով, ծով, անձրեւ եւ ձիւն. ամենէն խառն բան մի եղաւ այսօր, թէ եւ սաստիկ ըլլայ, եւ հազիւ օդոյ մէջ սլաքօրէն անցան ձեան պատառիկքն. շատ է թէ իրիկունը կամ գիշերը՝ չիջնայ գետնին երեսը ճերմըկցընելու։

Անկարիա աշխատութիւն եւ ծախիկ մ՚ալ ղրկելու ծրարեալքս ի կամարակապ՝ առ որ ուղղեալ է, եւ որ որոշ հասցէ մի չէր գրած, թուի թէ տէրտէրի ձագ է տիրացուաշնորհ։

Պ[ատուական] Հ[այր] Յովհաննէս բերած Ձեռագիրներն ի Ռուսճուգէ [130] եւ ոչ ի Ճուռճովէ [131], ամենքն ալ մեզի անպիտան եւ գրատուն մտնելու անարժան, կամ յետ պիտի դարձընեմ, կամ իբրեւ թուղթ ձգել ի բաց եւ ծախել, միայն քանի մի չխաւրած Ձեռագրաց յիշատակարանքն ինձ բանի մի գան։ Ըստ խաւրողին բանք շնորհազարդ շապիկ մ՚ալ կայր որ տեսած պիտի ըլլաս, չգիտեմ զայն ի՞նչ ընելու է։

Թեւիս ցաւն թեթեւցաւ, թէ եւ կ՚երեւի թէ այս ձմեռ կ՚ուզէ հիւր մնալ վրան կպուցածիս եւ թանձր ֆլանէլի կտորին տակ։

Ամենայն սիրով եւ հոգով աղօթեմ Քո եւ Եղբարցդ գործոց եւ սրտից հանգստութեան եւ յաջողութեան, եւ եւս առաւել յորդորման սիրոյ։ Մեզի ճերմակ կատուներ խաւրեր էիք, դուք ալ սեւերը հալածեցէք։ Երանի՜ թէ կատուի տեղ աղաւնիք միշտ բունէին ի մեզ։

Հոգեկից Եղբ[այր]
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

1743.

* Հ. Յուսիկ Վրդ. Մեհրապեանին - Կ. Պոլիս

Ս. Ղազար, 3 Դեկտ [ եմբեր ] 1890

Սիրելի եւ Պատուական Հայր,

Ընդունեցայ Տրապիզոնցի պատանիէն՝ տոպրակապատ չորս կտոր մոգական Ձեռագիրքն, երբ Դու լաւագոյն եւ հնագոյնները չես ղրկեր, ի հարկէ այսպիսիներ կու գան, որոց մէջ կըրնամ չէօփլէնմիշ ըլլալ, ինչպէս կ՚ըսեն այդ տեղ. եւ արդէն քանի մի տեղեկութիւն գտայ մէկ հատորին մէջ։ Ժամանակաւ նոյն հեղինակին գործոց ուրիշ հատոր կամ երկու հատոր ալ գներ էինք, որ աւելի հաստ եւ աւելի մաքուր գրուած են։

Այն այլազգի կամ պարսկերէն գրուածն՝ յայտնապէս սխալ կամ պակաս օրինակուած է յիսկականէն, որ ի վերայ կարաւանատան մի, ինծի խաւրուածն՝ այն էր զոր խաւրեցի Քեզ. փափագելի էր որ, ըսածիդ պէս՝ լուսագրած կամ calquer եղած ըլլար. կ՚ենթադրեմ թէ տեղւոյդ հօճան (Յակ[ոբ] Գրպաճեան  !), որ հօս պիտի գայ կ՚ըսես) օրինակած ըլլայ իմ ղրկածէս, եւ քովն ունենայ հիմայ. քանի մի անուանց սխալն կըրնայ ուղղել՝ ըստ իմ գիտցածիս. Ճէսարն իպնի Էնարիտ, պէտք է ըլլայ Լիպարիտ եւ ոչ Էնարիտ. Այվանին ալ է՝ Իվանէ. իսկ այն անիմաստ թութ բառն մէկն կարդացեր է Թաւատ (թերեւս Թաւուտ, Դաւիթ ) իբր թէ յիշեալ Վարդանն ալ ըլլայ որդի Իվանէի որդւոյ Թաւատի կամ Դաւթի. ես կարծեմ թէ այդ երկրորդ Իվանէն աւելորդ գրուած է, եւ բաւական էր այն Թութն կամ Թաւուտն. Տուրշահն ալ ըստ իս պիտի ըլլայ Խորիշահ. զի այս անուամբ կանայք յաճախ կը յիշուին այն թուականներուն. ուստի հօճայն պէտք է քննէ թէ Էնարէտ կըրնա՞յ կարդացուիլ Լիպարիտ. Տուրիշահն ալ Խուրիշահ. Տալ գրոյն վրայ աւելցընելով կէտ կամ նշան մի որ Խ կարդացուի։ Իսկ այն գծէն վար տաճկերէն անկարդալին՝ մեր վարժարանցի Եղբ[այր] Եփրեմ Անկիւրացի ն կարդաց այսպէս, «Հագգ թէալի պիզլէրինտէ ռահմէթ քէնար էթմէյէ Մահմուտ պէն տիր միւգամ զիյտէ սաճան րախիր թիլպան» Մեկնութիւնը Քեզմէ սպասեմ. ողջ լեր։

Հոգեկից
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

1744.

* Մխիթարեան միաբանի մը, անունը անյայտ

Ս. Ղազար, 3 Դեկտ [ եմբեր ] 1890

Սիրելի եւ Արգոյ Հայր,

Ոչ գիտեմ արդարեւ ո՞րպէս հանգուցանել զմիտս Քո եւ զսիրտ, բայց եթէ յայտնելով զկարեկցութիւն իմ ստուգապէս, մանաւանդ զի արդէն գրեալ է Քեզ Վեհ՝ զխնդրոյդ եւ զվիրացդ. եւ ինձ եւ Քեզ աւելի է զնոյնպիսիս երկրորդել բանս. բայց ասել, համբե՛ր, ժուժեա առ վայր մի, մինչեւ անցցէ ամպս այս, եւ կարասցուք առնել ինչ քան ասել. սակայն յայտ է թէ ոչ գտցի հզօրագոյն հնար քան զսէր երկայնամիտ։

Ցաւէ ինձ յոյժ ասել Քեզ զարդարեւ ցաւալի ինչ, զոր ոչ ոք գիտէ ցարդ աստ, բաց յերկուց ոմանց, եւ Դու լռես առ այժմ, բայց միայն Վ[երապատուեալ] Հ[օր] Դաւթի [132] ՝ ծանո թէ կամիս։ Դասընկեր Քո Պ[ատուական] Հ[այր] Գաբրիէլ առթիւ հանդիսի օրհնութեան միւռոնի երթեալ յ Էջմիածին ՝ խնդրեալ է կաթողիկոսէն [133] լինել միաբան տեղւոյն, պայմանաւ զի կարգեսցի վանահայր Սեւանայ. եւ գրէ ինձ զի զայսպիսի խորհուրդ ի վաղուց երկնեալ էր եւ ծանուցեալ իսկ Քեզ, Հ[օր] Բարսղի եւ այլում ումեք։ Կաթողիկոսն խոհեմագոյն վաղաժամ ասացեալ է զվանահայրութիւնն, այլ կարգել զնա ուսուցիչ աստուածաբանութեան յ Էջմիածին. նորա չհաւանեալ՝ եւ լուեալ զծանր խօթութիւն եղբօր իւրոյ՝ դարձ արարեալ ի գիւղ իւր ի Շիրակ, ուստի գրէ ինձ յերկար զիրացս։ Առ որ զարմացեալ գրեցի ինձ սակաւ եւ յիշեցուցի զի ի յայտնել նորա ի գարնայնի զփափագ իւր երթալոյ ի տես հանդիսի միւռոնօրհնութեան՝ զգուշացուցեալ էի զնա։ Արդ եւ Դու եղբայրաբար ազդեսջիր նմա զգաստանալ, եւ մի՛ յաւելուլ գայթակղութիւն ի վերայ գայթակղութեանց եւ ոգեսպառ առնել զմեզ։ Եդեալ է ի մտի նոր իմն միաբանութիւն Մխիթարեան հաստատել ի Սեւան, զոր միշտ Սեւ վանս գրէ, եւ իբրեւ զայլս որսալ կամելով՝ ինքն մատնի յորս … ո՞ւմ։

Ողջունիւ ողջոյն Սիրելեաց Եղբարց եւ օժանդակութիւն աղօթից, որոց մնամ

Հոգեկից
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

1745.

* Հ. Յուսիկ Վրդ. Մեհրապեանին - Կ. Պոլիս

Ս. Ղազար, 10 Դեկտ[եմբեր] 1890

Սիրելի եւ Պատուական Հայր,

Անկարիայ մ՚ալ խաւրելու ի Սեբաստիա զծրարեալս առ Արամեան Դաւիթ. առ որ գրեցի որ իմացընէ ինձ իր հասցէն որոշ, որպէս զի երբ պէտք ըլլայ՝ ուղղակի ասկից գրեմ իրեն այսուհետեւ։

Ողջոյն Հարց եւ Եղբարց մերոց։

Հոգեկից
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

1746.

* Հ. Բարսեղ Վրդ. Սարգիսեանին - Կ. Պոլիս

Ս. Ղազար, որոյ տօն է այսօր.
17 Դեկ [ տեմբեր ] 1890

Սիրելի եւ Պատուական Հայր,

«Անարատ կալ զմտածութիւնդ». ոչ ոք առ հակառակութեան բարձեալ կամ եղծեալ է զգրածդ. ամենայն երկիւղածութեամբ ջանայ Պ[ատուական] Հ[այր] Եդուարդ [134] անփոփոխ պահել զայն, մինչեւ յասել իմում ինչ առ նա վասն յետին թերթին, որ կարծեմ չեւ եւս է առաքեալ առ քեզ, յերկրորդում աւուր եկն առ իս ասել, թէ հեղինակն տհաճի առնել փոփոխութիւնս կամ զեղչել։ Բայց ես վստահացուցի, զի բարձցէ զերկու տողն, յորում ասէիր ի Յայսմաւուրս Անաւարզեցոյն գրեալ եւ Կոստանդնի Կաթողիկոսի ըստ մտաց նորա. - քանզի Կոստանդինն այն գրող կամ ծրող ծրտող ի ստորին լուսանցս պատուական մատենին, ոչ է Կոստանդին համախոհ Անաւարզեցոյն եւ ողջամիտ, այլ յետին Կաթողիկոսն եւ այլախոհ։ - Իսկ վասն սխալագրութեանց յունական բառից եւ բանից չունիմ ինչ ասել, զի ես անգէտ եմ, եւ ոչ գիտեմ ո՛ սրբագրէ, բայց յիշեցուցի։

Յայսմ գիշերի ձիւնեալ է շատ, որպէս դուն ուրեք պատահէ աստ. եւ ձմեռնս դաժան երեւի, սակայն անցանէ եւ այն, որպէս եւ ամենայն ձմերունք բարոյականք. chi dura vince [135].

Ողջ լեր եւ արիացիր ըստ կարի եւ լեր

Աղօթակից
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

1747.

Կարապետ Կոստանեանին [136]

Վենետիկ, Ս. Ղազար, 17 / 29 Դեկտեմբեր 1890

Ազնիւ Պարոն,

Անցեալ Նոյեմբեր ամսոյ 28 թուականաւ գրածդ եւ Պ[ա]ր[ոն] Փափազեանի 24 հատ մեծ եւ փոքր լուսանկարներն ընդունեցայ, որոց համար պարտական եմք Ձեզ՝ 9 ռուբլի։ Ա յ դ լուսանկարքն հաճոյ եղան ինձ, թէ եւ ոմանք անորոշ կամ մութ, որք, եթէ ընդ աղօտ կ՚երեւին այդպէս լուսագրեալ, ա՛լ աւելի կ՚աղօտանան ե ւ անորոշ կ՚ըլլան ՝ երբ փորագրուին որ եւ է կերպով։ Օ րինակի համար, Կիւնէի վանքն, զոր խնդրեր էի, Ղզնայի եկեղեցին ( որոյ ոչ անունն նշանակուած էր եւ ոչ թիւ ի վերայ պատկերին ), Պեստու Ս. Ստեփանոս եւ ն։ Փոքրիկ քանդակներն եւ խաչարձանք ալ պէտք է շատ որոշ եւ պայծառ լուսագրին, որպէս զի կարելի ըլլայ անոնց մանր եւ նուրբ ձեւերն ու գծերն փորագրել:

Երբ հարկ ըլլա յ նորէն այդպիսի լուսանկարներ խաւրել ( առանձին բարակ թղթի վրայ լուսագրել ) լաւ կ՚ըլլայ որ ետ եւ նին թիւ ալ դրուի, զատ անունէն եւ առանձին ցանկի վրայ ալ նոյն թուերով նշանակուին անուններն, ինչպէս որ ըրեր էիք. սակայն, ինչպէս վերն ըսի, կա ր ո րուն անունը նշանակած չէր պատկերին ներքեւ եւ թիւ ալ չըլլալով՝ կըրնար անստոյգ մնալ ։

Յիշեալ Պ[ ա]ր[ոն] լուսագրողին Ա ալպոմն ( Գեղարքունեաց ) ունիմք, վերջի երկուքին ալ զատ զատ պատկերներն. առ այժմ կըրնաք խաւրել Գուգարաց ալպոմն, եւ ինչպէս կ՚ըսէք, թէ ուզէք՝ գրոց հետ կըրնամք փոխանակել՝ փոխանակ դրամոց։ Ինչպէս անցեալ անգամ գրեր էի՝ փափագելի էր ինձ Մաքենոցաց վանաց (Գզըլ վանք) լուսանկարն ալ ունենալ, որ այդ կողմերու նշանաւոր վանաց մէկն էր, թէ եւ հիմայ խանգարեալ ըլլայ. չգիտեմ ինչո՞ւ համար զանց ըրեր է արուեստաւորն, թեր եւ ս ինչուան այն կողմը չէ գնացել, Սեւանայ ծովու հարաւակողմը։ Ըստ փափագանաց նորա եւ պատշաճի՝ կը յիշեմ իր անունը փորագրեալ պատկերաց ներքեւ կամ առանձինն ։

Պատկերաց անուանց շփոթութիւն չըլլալու համար, նորէն կ՚ուզեմ ստուգել, ինչպէս Դուք ալ կ՚առաջարկէիք, կը խաւրեմ Սեւանայ եկեղեցեաց պատկերներն, Ա. Բ. եւ Գ. եւ անոնց շէնքերուն վերեւն ալ 1, 2 նշաներ եմ. արդ ծանօթք տեղւոյն հաւաստեն, եւ դու ալ գրէ իւրաքանչիւր 1, 2 թուոց տակ կամ շէնքերուն վրայ անոնց անունը եւ նորէն դարձուր ինձ, առանց ուշանալու. վասն զի սկսած է գործոյս տպագրութիւնն. թէ եւ այդ կողմերէ բաժանորդք չեն եր եւ իր, եւ պայմանաժամն լմննալու մօտ է, ի վերջ տարւոյս. յետ որոյ գինն կիսով չափ պիտի աւելնայ ըստ յայտարարութեան տպագրատան ։

Մատաթեան [137] իշխանի ծննդեան գեղը կամ քաղաքը ո՞ր է:

Նախընթացիւս խաւրած եւ խնդրած Յիշատակարանաց ընդօրինակութեան խնդիրն ի՞նչ եղաւ ։

Ողջ լեր, շատ եւ լաւագոյն տարիներով, յարգութեամբն առ Սեդրաքեան սրբազանն, եւ ողջունիւս առ Փափազեան։

Հ[այր] Ղ ե ւո նդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

1748.

«Հայք » -ի Խմբագրութեան [138]

Վենետիկ - Ս. Ղազար, 30 Դեկտեմբեր 1890

Ազնիւ Բանասէր Պարոն,

Ընդունեցայ զ« Հայք »-դ, մինչ անոր անունը տպագրել գրեթէ արգիլեալ է մեր կողմերը, ինչպէս ձեզ ծանօթ պիտի ըլլա յ, թեր եւ ս այդ արգելման փոխանակ՝ յօտար աշխարհս հռչակուի այդ անունն. այլ լաւ եւ ս, եթէ այց առնէ Աստուած՝ ըստ ողորմութեան եւ իմաստութեան Իւրոյ:

Սիսուանի պատկերաց ո ՛ րն եւ հաճոյ ըլլայ ձեզ կրնաք արտատպել։ Ենթադրեմ թէ ծանօթ է ձեզ եւ անկէ ետ եւ տպագրեալ « Այրարատ »ն եւ նոր տպագրիլ սկսեալ « Սիսական »- ն:

Ձեր գործոց բարի յաջողութիւն կը մաղթեմ նոր տարւոյս հետ:

Հ[այր] Ղ ե ւո նդ Մ[արգար] Ալիշան

1749.

Հ. Ղեւոնդ Վրդ. Յովնանեանին - Վիեննա [139]

Ս. Ղազար, 31 Դեկտ [ եմբեր ] 1890

Սիրելի եւ Մեծարգոյ Հայր եւ Եղբայր,

Գրեալդ ի 20 ամսոյս (որ ահա այսօր աւարտի ընդ բովանդակ տագնապող տարւոյ իւրոյ), ոչ էր ինձ թուղթ սովորական, այլ զանգակ իմն հնչեցեալ ի միջասահմանէ երկուց յաւիտեանց. որ նախ յափշտակեալ զիս յետս ընդդէմ իբր ամաց վաթսընից, եմոյծ ի նորընծայարանն, ուր ծանեաք զիրեար, յամի 1832, եւ ապա վարեաց վերացոյց անդրագոյնս, առաւել յերկինս՝ քան թէ յերկրի։ Աւելորդ է ինձ ասել, թերեւս եւ զգուշալի, եթէ քանի՜ զոյգք կայլակաց իջին ի մրճոտեալ աչացս եւ յընթեռնուլս եւ յետ ընթերցման հոգեխառն շարածիդ. (ասացի՞ց զանխլաբար, թէ եւ արդ ի տողելս՝ լճանան գուբքն ցամաքեալք) … Այլ մի՛ ինչ խղճեր. զի յոյժ ախորժ է ինձ այս եւ քաղցր՝ տխրութիւնն զոր զգամս, եւ գոգջիր հոգեւոր, լի մխիթարութեամբ քան սգով։

Արդարեւ ափշիմ հիանամ եթէ ո՞րպէս անցին անհետացան այնքան ամք՝ ի ծայրէ անտի ծանօթութեան մերոյ՝ մինչեւ ի ծայրս յոր հասեալ կամք, խուն ինչ խտրոցաւ նոցին բացակայք յիրերաց. եւ ո՞ գիտէ թէ ո՞ քան զո կանխիցէ յանցս յանցաւորէ աստի յանանցն այն. զի չիք մահու օրէն հասակի եւ կարգի։ Այլ եղիցի որպէս սահմանեալ է Կենսատուին. յետամնացն ի մէնջ աղերսիցէ վասն կանխողին, եւ կանխողն բարեխօս լիցի յետնելոյն։ Սակայն ասացից ստուգութեամբ, զի ոչ միայն գորովիմ, այլ եւ նախանձիմ ընդ բանսդ, մանաւանդ թէ ընդ կիրս, զի թօթափեալ զբեռինս նաւաչու կենացդ՝ նաւահանգստին անդորրու ակնկալեալ մնաս։ Ո ՜հ, ո՞րպէս իղձ էր ինձ, զի գամ մի եւ ժամ մի վաղագոյն հրաժարեալ ի դեգերելոյ գրով սնոտի հայրենասիրութեան, ճշմարիտ հայրենեաց սիրով եւ յուսով միայն պարապէի եւ պարարէի … այլ աւա՜ղ զի դեռ նոր իսկ հարկաւորեցայ՝ կամաւ եւ ակամայ, սկիզբն առնել տպագրութեան միւսոյ եւս հատորոյ տեղագրութեան (Սիսական), որ ոչ գիտեմ՝ որքան ժամանակս գերեսցէ զիս։ Այլ ակն ունիմ զի՝ քո եղբօր աւագի խրատ եւ օրինակ՝ գէթ զմի յաչացս ի վեր անդր պիշ ունիցին, եւ եթէ այնպէս հրամայեսցեն սահմանք երկնից՝ կանխել կոչել զքեզ, արարից ըստ ցանկութեանդ, եւ Դու՝ ըստ խոստմանդ։ Բայց գիտասջիր զայս յապահովի, Սիրելի Եղբայր, զի ոչ ես միայն՝ այլ եւ ամենայն ընկերակիցք իմ ունին զքեզ յեղբայր հարազատ, եւ աղօթեսցեն ըստ սահմանեալ օրինաց Ուխտիս։

Եւ զի թելադրես ինձ տակաւին յամել ի կենցաղումս եւ զներելին սորա ճաշակել, իշխեմ եւ ես ընդ նորել տարւոյս՝ մաղթել քեզ նոր զօրութիւն եւ նորոգութիւն կենաց. իցեն թերեւս ցաւագինք՝ եւ այս եւ որ յետ սորին ամք, սակայն գէթ առիթք են յաւերժական վարձուց եւ երանութեան, համբերատարն վշտակրութեամբ, որոյ չիք փոխանակ ի վերայ երկրի, եւ որում փափագին, ըստ հոգեկրաց, երկնաբնակ Սուրբք անգամ, թէ հնար էր, գալ միւսանգամ յերկիր եւ կրել վիշտս եւ ցաւս՝ առ սէրն Աստուծոյ, եւ լիագոյն արդեամբք վերադառնալ յարքայութիւնն։

Ապա դարձեալ մաղթեմ, զի ընդ երկար եւ ստէպ ակն արկեալ ի պատկերդ Կուսամօրն, յաւելցես ի Մայր սուրբ՝ բարեխօսեայն, եւ զվասն մեր. եւ ես խոստանալով նոյնպէս առնել, մնամ ի սէր Մեծարգոյ Եղբօրդ

Հոգեկից Եղբ[այր]
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]