1854

266.               

* Գերպ. Գէորգ Հիւրմիւզ Աբբահօր - Փարիզ

[Վենետիկ ], 25 Մարտ 185 4

Արհիապատիւ Տէր իմ եւ Հայր,

Զպատճէն գրոյս՝ զոր առաքեցի առ Վ[երապատուեալ] Հ[այր] Գաբրիէլ աւուրբք յառաջ ի լուծումն տարակուսանաց, պատշաճ վարկայ յղել առ Վեհդ, զի մի՛ ինչ այլ ընդ այլոյ հնչիցի եւ կարծիցի. վասն որոյ եւ աղաչեմ յակն արկանել զայն եւ եղելոց այդր Յարգոյ Հարց մերոց, զորս եւ ողջունեալ՝ մնամ

Արհիական Տէրութեանդ

Ն[ուաստ] ծ[առայ] եւ որդի

Հ [այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշանեան

Յերկարութիւն եւ պէսպէս կերպարանք ներքին անցից Միաբանութեանս, եւ զրոյցք եւ իրք երբեմն եղեալք ըստ ոչ հասարակաց կարծեաց եւ հաճութեան, եւ հծծիւնս որ աստ եւ անդ եւ տարակոյսդ ի սակս գալստեան Վեհի եւ ընկերացն այդր ի Բարիզ, հարկեցուցին եւ զիս լուծանել զինն ամսեայ լռութիւնս, յոր ստիպեցայ։ Թէպէտ եւ ամսօրեայ աւուրբք յառաջ լսիւր իմն աստ թէ Վեհ հանդերձի երթալ ի Բարիզ. այլ զիա՛րդն մեզ հասարակաց չէր ծանօթ. մինչեւ յառաջ քան զաւուրս 15, կոչեալ զվանականքս՝ ծանոյց, թէ ընդ հուպ մեկնի երթալ ի Բարիզ, եւ հայրաբար խօսել եւ վախճան առնել ծագելոյ գժտութեանս եւ վիճին վասն Վ[երապատուեալ] Հ[օր] Գաբրիէլի. եւ առ այս եթէ չիցէ այլ հնար հաճելոյ զՍրբազանն, համոզկեր լինել նմա՝ զի առ սակաւ մի մեկնիցի ի Մուր[ատեան] վարժարանէն. իսկ եթէ գուցէ հնար՝ մանաւանդ պաշտպանութեամբ առաքել [ ական ] Նուիրակին եւ արքեպիսկոպոսին Բարիզու, միայն զկրճիմն լուծանել եւ դառնալ հաշտութեամբ. իսկ զուղեկցացն չասացաւ ինչ բան ամենեւին։ Եւ զի ոչ հաճութեամբ եւ ոչ գիտութեամբ հասարակաց էր գնալն եւ գնացողքն, խնդրեցին անգէտքն ազատ լինել ի պատասխանատուութենէ գործոց եւ բանից անդ լինելեաց. բայց ոչ զոք կարծեմ անհաւան ընդ բանն՝ զոր քարոզեաց Վեհ, այսինքն է հայրաբար վարիլ եւ յորդոր հաշտութեան գործել։ Իսկ թէ Առաջիկայից [1] իցէ՝ եւ որո՛ց եւ ո՛րչափ գիտութիւն եւ երաշխաւորութիւն՝ արտաքոյ այսր բանի յոր եւ ես եւ այլքն հաւանին՝ ոչ գիտեմ ։

Եւ քանզի ժամանակս յահ եւ ի յոյս տարուբերէ զմեզ, աղաչեմ զամենեսին ներել բանիցս առանց կրից՝ բաց ի մարդկօրէն երկեղէ, եւ ասել. զի ոչ ես եւ ոչ այլք ի լսողացն ընդ իս՝ ոչ եմք հաւան ամենայն բանի կամ խորհրդակցութեան կամ գործառնութեան՝ որ թէ այդր հակառակ ելցեն ծանուցելոյ բանի Վեհիս՝ զոր յիշեցաքս. եւ թէ ոք առանձինն գիտութեամբ կամ խելամտութեամբ գործէ ինչ՝ զոր ոչ գիտէ կամ հաճի Միաբանութիւնս, կամ գիր գաղտ եւ անծանօթ զիւր կամ զօտարի տացէ առ օտար զայսմ խնդրոյ, որով պարաւանդիցի ազատութիւն Միաբանութեանս, եւ թերեւս իւր իսկ տուողին, եւ տագնապս ածցէ ե՛ւ յընդունելն ե՛ւ ի մերժելն զասացեալսն կամ զլուեալսն յօտարէն, գիտասցեն ամենեքին՝ զի օտար է ի գիտութենէ եւ ի կամաց մերոց այդպիսի գործ կամ բան. օտար եւ արտաքոյ բանից Վեհիս՝ վասն որոց ե հաւատս իսկ պահանջեաց ի մէնջ. օտար եւ արտաքոյ՝ կարծեմ՝ իրաւանց եւ յուսոյ եւ սիրոյ ե՛ւ մեր ե՛ւ գործողին ։

Ներեցէք աղաչեմ եթէ ծանր ինչ թուիցի յասացուածս. սիրոյ եւ նախանձու միութեանս՝ թէ եւ տարապայման գրիցէք զերկիւղս, հաւատացէ՛ք զգիրս դուզնաքեայ, զոր եւ վկայ անաչառ եւ անկեղծ մտաց՝ թողում ընդ մէջ Աստուծոյ եւ ընդ մէջ Այնոցիկ, որք յետ Աստուծոյ յառաջնորդ եւ յառաջացուցիչ Ուխտիս ընտրեցան յընդհանուր Ժողովոյս, որպէս Գ. Աբբայ եւ Աթոռակալ եւ Քարտուղար եւ Առաջիկայ. եւ որք դարձեալ յայժմուս՝ գումարեալ իմն ունին ի ձեռս իւրեանց զբաղդ եւ զանդորրութիւն եղբարց եւ որդւոց եւ զազգիս. դատաստան՝ որով վարիցիք ընդ սոսա՝ հասցէ անշուշտ եւ ձեզ յԱստուծոյ եւ ի մարդկանէ, առ որս հարկն ուր ուրեմն կամ վաղ բացցէ զբազմաց բերանս զՁէնջ՝ յօրհնութիւն կամ ի բողոք՝ թերեւս անլռելիս ։

Ն[ուաստ] ծ[առայ] եւ

հ ոգեկից եղբ[այր]
Հ [այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշանեան
Ո [րդեգիր] Կ[ուսին]
Վ [արդապետ] Ա[պաշխարութեան]

267.               

Վիեննայի Մխիթարեան միաբանի մը, անունը անյայտ [2]

Վենետիկ, 3 Ապր [ իլ ] 1854

Արգոյ Հայր եւ Սիրելի Եղբայր,

Խնդութեամբ եւ շնորհակալութեամբ ընկալայ զնուէր մտերմութեանդ եւ զյիշատակի, զոր ի ձեռն Վ[երապատուեալ] Հ[օր] Եղիշեայ առաքեալ էր Ար [ գոյ ] Եղբայրութեանդ, գովելով ի նմին եւ զջանս եւ զերախտագիտութիւն վաստակողացն, որոց եւ մաղթեմ ընդ երկայն աւուրս վայելել զԱմենապատիւ եւ զԱրհի Հայրն իւրեանց, եւ անագանագոյնք քան զմեզ գտանիլ ի յետին նշանակն երախտեաց, զոր հատուցաք մեք մերոյս Հօր Վարդապետի [3], եւ որում հաղորդակից լինել ոչ սրտիւ միայնով, այլ եւ յայտարար բանիւ՝ ըղձայ Ար [ գոյ ] Եղբայրութիւնդ: Արդ, զի զխնդիրդ կանխաւ վճարեալ էր մեր ի « Բազմավիպին » համառօտելով զկենաց նորին, մնացի եւ տպագրութեան պատրաստելոյ ծանօթութեանն յիտալական լրագրի քաղաքիս, զորոյ եւ զօրինակ մի յանուն սիրելի Եղբօրդ յղեալ եմ ընդ թղթիս. իսկ զ « Բազմավէպն » կարծեմ թէ վաղու իսկ ընկալեալ է Ձեր:

Մի ոմն յեղբարցս աղաչէ յիմ ձեռն գիտել ի Ձէնջ թէ գտցի՞ առ Ձեզ երկրաչափութիւն Եւկղիդեայ [4] ՝ նախնեաց թարգմանութեամբ, եւ թէ իցէ՞ անթերի: Եւ Վ[երապատուեալ] Հ[այր] Ստեփանոս մնայ պատասխանւոյ հարցմանն զՎ[երապատուեալ] Հ[այր] Կղեմէս [5], զոր եւ իմ ողջունեալ մտերմապէս հանդերձ համօրէն վերապատուեալ Եղբարբքդ, եւ մատուցեալ զպատիւ եւ զհամբոյր խոնարհութեան առ Ամենապատիւ Արհի Տէրդ եւ Աբբահայր [6], մնամ

Ար [ գոյ ] եւ Սիրեցելոյ Եղբօրդ

խ[ոնարհ] ծ[առայ] եւ եղբայրակից
Հ [այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշանեան
Ո [րդեգիր] Կ[ուսին]
Վ [արդապետ] Ա[պաշխարութեան]

Ողջունել աղաչեմ եւ զՊ [արոն] Մանասեանն եւ Պիւլպիւլճեան, եթէ իցէ այդր:

268.               

Հայր Սարգիս Վրդ. Թէոդորեանին [7] - Փարիզ [ Collège Armén ien Moorat, Rue de Monsieur, 12 ]

Չենետա [8], 21 Սեպտեմբեր 185 4

Մեծարգոյ եւ Սիրելի Հայր իմ,

Շնորհեալդ գիր ի 1 0 ամսոյս [9], նորոգեաց յիս տրտմութեամբ զյիշատակս անցիցն անցելոց ընդ Մ[ուրատեան] վարժարանդ, եւ զկիրսն՝ զոր գիտեմ քաջ, զի կրէք թէպէտ եւ լռէք, յետ այնքան կրից եւ վաստակոց ձերոց, յայդմ հասակի, որոց վարձս եւ սփոփանս՝ միայն Աստուած եւ ազգն: Յորոց ի սէր եւ յԱնձինդ՝ այո՝ պարտ եւ արժան էր ինձ լսել առաջարկութեանն եղելոյ աստ՝ երթալ այդր ի վաստակ, այլ տարազ առաջարկութեանն ( առանց ամենեւին ծանուցանելոյ թէ եւ այտի հաճեցեալ է Ձեր ընդ երթս իմ), եւս առաւել տարազ վարման եւ զրուցաց եղելոց զինէն աստ, եւ տկարութիւնս մարմնոյ, որք ամփոփեցին եւ զփոքր ի շատէ զառաջին զօրութիւն իմ եւ զուարթութիւն. այս ամենայն, եւ կասկած ապագային ( յանդիման աչաց ունելով զվարչութիւն ուխտիս), հարկեցուցին զիս ծանուցանել առ առաջարկողն զդժուարութիւնս խնդրոյն, զոր թուի թէ եւ նա քաջ գիտէր, այլ չկամեցաւ գիտակ երեւիլ, մինչեւ քննեալ ժողովով զբանս իմ, օրինաւոր համարեցաւ, եւ հաւանեցան մնալ ինձ աստ:

Թէ էր յիս կատարեալ կորով մարմնոյ եւ ոչ այսքան դիւրազգածութիւն սրտի, կամելով կամէի արհամարհել զամենայնիւ, եւ փութալ՝ ըստ առաջարկութեան եւ ըստ հրաւիրիդ՝ այդր, եւ հեղուլ ի ծոց ազգին սիրելւոյ զամենայն զօրութիւն իմ. իսկ մինչ դէպքն այսպէս խիթացան, եւ զկրակիկն իմ կամաւ կամ ակամայ շիջուցանել ճգնեցան, պարտք թուին եւ ինձ չմատնել ինքնին զմնացեալ կայծն իմ ի հողմն ցրտին, այլ պահել իրրեւ զաւանդ աստուածատուր առ նոյն ազգ, Քո եւ իմ սիրելի, եւ որպէս կարեմս, այնպէս սատարել նմին:

Ներեա՛, Հայր սիրելի, զի ոչ որպէս զքո հրաւէրդ մտերմաբար, կարծեմ եւ զառաքումնս ոչ եւս տեսանեմ, ոչ յիս եւ ոչ յայլս զլիութիւնն սրտի, որով երբեմն յուղարկեցայ. եւ մեկնիլ այսպէս ի վանաց՝ օրհասական ինձ թուի, վասն որոյ եւ չկարեմ անձամբ յօժարիլ, մինչչեւ վստահացեալ ի վարչութիւն տեղւոյս եւ ի հաւատարմութիւն:

Արդ ոչ առանց սրտցաւութեան եւ ամօթոյ շնորհս խորինս կալեալ անարգամեծար մտերմութեան Հօրդ սիրելւոյ եւ յարգելւոյ, հայցեմ ներումն եւ անմեղադրանս, ապաւինեալ ի նոյն մտերմութիւն եւ յարդարութիւն՝

Մեծարգոյ Հայրութեանդ

Ն[ուաստ] ծ[առայ]
Հ [այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշանեան
Ո [րդեգիր] Կ[ուսին]
Վ [արդապետ] Ա[պաշխարութեան]

269.               

* Հայր Մանուէլ Վրդ. Քաջունիին - Կ. Պոլիս

Վենետիկ, 4 Հոկտ [ եմբեր ] 1854

Սիրեցեալ եւ Պատուական Եղբայր,

Որպէս զանձինդ լուրս առ Ե[ղբայր] Ստեփանոս յանձնեալ էիր ի գրիդ, այսպէս եւ զիմս ի նմանէ ընկալջիր ընդ թղթոյս, եւ բազում անգամ կենակցելով ընդ նմա ի դպրատանդ՝ յիշեսջիր եւ զիս, որպէս երբեմն ի Ռափ[այէլեան] վարժարանի յեռախումբ ժողովիս, անայլայլակ գոլով ի սէր, առաւելեալ յանձուկ:

Տետրակդ հերքողական հերձաբանիցն, որպէս անդ՝ հաճոյ գտաւ եւ աստ, եւ ինձ մանաւանդ վասն միջակ՝ այսինքն անկողմնատար ոգւոյն, քան զոր չիք ինչ դժուարին ի բացատրութիւն:

ԶՀնախօսութիւնդ Հայաստանեայց [10] յակն արկի բովանդակ եւ յանձնեցի առ տուողն, եւ նորա տուեալ է ի տպագրութիւն: Գիտելիքն զՆախարարաց, զտոհմից եւն. երկարք թուեցան ինձ առ այլոցն համեմատութեամբ, զի գրեաթէ զհնգիր մասն գրոցն ունին, աւելի կամ պակաս. այլ որպէս էրն թողի: Են ինչ կարծիք, որպէս զԼեզուէս Հայոց եւ զ Սպերայ եւն., զորս արդի քննութիւնք եւրոպէացւոց հնախուզից՝ ոչ որպէս յառաջն ընդունելի թողուն, եւ յաչս նոցա թեթեւք յոյժ են. այլ ի փոխել զայնոսիկ՝ հարկ էր վեր ի վայր առնել զհիմն բանիցն. ինձ լաւ թուի թէ ի յառաջաբանիդ ասիցես հետեւեալ բարեյիշատակ Հօր մերոյ Ինճիճեան [11], եւ դիւրամատոյց հասարակաց արարեալ զանձեռնհասն ի բազմաց զեռահատոր Հնախօսութիւնս նորին, որպէս զի թէ իցէ ինչ մեղ ի կարծիսդ՝ ի նորա վերայ անկցի, եւ շահն՝ Քեզ: Զտպագրութենէն չկարեմ ինչ ասել, զի չտեսի դեռ, եւ ոչ գիտեմ ում յանձնեալ է Վեհ. ակն ունիմ թէ եւ ինձ մասն ելցէ ի սրբագրութեան:

Յ Եղ[բայր] Ստեփանոսէ ընկալ զգրկալիր համբոյրս իմ եւ ողջ լեր միշտ.

քո հոգեկից եղբայր
Հ [այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշանեան