1892

1792.

* Հ. Յուսիկ Վրդ. Մեհրապեանին - Կ. Պոլիս

Ս. Ղազար ( Անկողին ),
1 Փետր [ ուար ] 1892

Պատուական եւ Սիրելի Հայր,

Անցեալ ամսոյ 25ին գրածդ՝ զիս ոչ միայն ուրախացուց՝ այլ եւ ղպնեցուց. չգիտեմ ի՞նչպէս շնորհակալել մերձաւոր եւ հեռաւոր եղբարցս սիրոյ եւ խնամոց. կ՚աղօթեմ միշտ։ Աստուած վարձատրէ եւ օգնէ ամենուն։

Թէ եւ տկար, այլ լաւագոյն եմ. փա՜ռք Աստուծոյ։

Ամենուն բարեւ, շնորհակալութիւն։ Փափագիմ քանի մ՚օրէն պատասխանել եւ առ Վ[երապատուեալ] Հ[այր] Դաւիթ, որչափ կարենամ։ - Ողջ լեր։

Հոգեկից
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

1793.

Գաթինկոյի աղջկան [1]

Վենետիկ, Ս. Ղազար, 3 Փետր[ուար] [18]92

Իմ ազնիւ եւ սիրելի քեռորդեակ,

Ո ՜հ, այս ո՞րքան տարի էր որ գիրդ չէի տեսած, եւ իբրեւ ձայնդ չէի լսած. երբեմն դժբաղդութիւն մի պատճառ կ՚ըլլայ բաղդի. շնորհակալ եմ: Ամիս մ՚է յանկողնի եմ, հիմայ լաւագոյն եմ, բայց դեռ չեմ կըրնար դուրս ելնել, թէ եւ ուշ՝ յուսամք որ Աստուած ուզէ նորէն զօրացընել, եւ քիչ շատ առջի վիճակիս մօտեցընել: Փա՜ռք իր սուրբ կամաց:

Շատ սիրով բարեւ քրոջդ, անուշիկ հրեշտակներուդ, ընկերիդ, եւ հարցանողաց:

Փափագիմ եւ յուսամ ձեր առողջութեան եւ գործոցդ յաջողութեան, որոց համար եմ

Աղօթարար քեռիդ
Հ. Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

1794.

* Մխիթարեան միաբանի մը, անունը անյայտ

Ս. Ղազար, 8 Փետր [ ուար ] 1892

Յոյժ Սիրելի եւ Արգոյ Եղբայր,

Մի՛ հայիր ի ձեւ գրոյս, զի յանկողնի գրեմ. թուական քո թղթոյդ է 2 յունուարի. յայնմ աւուր ես դեռ առողջ էի. բայց ի մէջ գրոյդ յայտնես զի լուեալ ես զխօթութիւն իմ. ապա, թուականդ չէ ուղիղ. գուցէ յայնմ աւուր սկսեալ ես գրել եւ յետոյ յաւելեալ, այդ չէ ինչ։

Բազում ինչ կարեւորս գրես, որոց չեմ բաւական պատասխանել արժանապէս, եւ դու ոչ սպասես այժմիկ. այլ կարեւորագոյն այս է, զի դու մերձագոյն կաս սրտիս քան զամենեսին որք արդ արտաքոյ վանացս գտանին, իբրեւ կարող եւ պիտանի ուխտիս. եւ համարիմ թէ եւ այլք խոհականք հասակաւ՝ այսպէս զքեզ առ լաւ եւ կարող ունին. վասն որոյ մի՛ լիցի քեզ փոյթ՝ եթէ իբրեւ անգործ թողեալ իցէ Ուխտս զքեզ՝ յամաց հետէ. թերեւս լաւ եւս էր այս. զի ի լինել հարկի եւ կոչոյ՝ կարես անարգել գալ այսր կամ այլուր. իսկ եթէ կապեալ էիր այդր պաշտամամբ իւիք՝ գուցէ դժուարանայիր խզել զկապանսն, որպէս բազմաց թուի դժուարին, եւ զինչ եւ կրիցեն՝ չկամին շարժիլ, եւ մանաւանդ թողուլ զհրաշալի Պօլիսդ այդ։ Արդէն լուեալ էր իմ ի Պ[ատուական] Հ[այր] Բարսղէ, գուցէ եւ այլուստ, զի պատրաստ ես առ ձայն տեսչութեան ուխտիս եւ գալոյ ի կենդրոն այսր, եւ ուրախ եղէ։ - Դարձեալ ի մնալդ այդր այսքան ամս, նախ, մոռացօնք եղեն հին յիշատակաց ինչ անհաճոյից, եւ երկրորդ, Աստուծոյ շնորհօք եւ յօգուտ մեր՝ ոչ իւիք կարծեմ արատեցեր, նա մանաւանդ յաւելեր պատիւ քեզ յաչս ազգայնոց, որ եւ այն պատիւ եւ շահ է Ուխտիս, եւ որպէս ասի աշխարհօրէն capital, Զայսոսիկ ասեմ համարձակ, ըստ սրտիս, զի ոչ առ մանուկ ոք կամ առ մանկամիտ գրեմ, առ ի շողոմել կամ հպարտացուցանել։ Քաւ լիցի. Աստուծոյ փառք, մեզ խոնարհութիւն։

Յայլոց գրելոցդ կարեւոր մի է խնդիր Բերայեան դպրոցի, զայսմանէ չունիմ կամ չկամիմ ինչ գրել, ոչ իսկ քաջ գիտելով զորպէսն. զարմանալի իմն է, զի յայսմ ամի եւ ի դեռ անցեալ յունուարի Մանտալարի իտալացի (կարծեմ ծանօթ եւ քեզ) գրեալ է յօրագրի ուրեք բան զդպրոցէդ, թերեւս եւ առաքեալ մեզ օրինակս ինչ որպէս զայլ ինչ գրուածոցն. այլ չգիտեմ զի՞նչ այս յետին գրուած։

Մուր[ատ] Ռափ[այէլեան] վարժարան արդարեւ պէտս ունի վերածութեան. այլ գլխաւոր մեղադրեալն՝ կարծեմ չափազանցութիւն է եւ անզգոյշ եւ անկշիռ գրութիւն, ո ոք եւ իցէ գրողն, ներքին կամ արտաքին. բաւականաչափ կարգապահութիւն տեսանի եւ լռութիւն յուսման ժամս, որում կարեմ վկայ լինել, ի սակաւ երբեք հանդիպելովս։ Մեծագոյն թերութիւն է զճղճիմ տղայս ընդունիլն յաշակերտութիւն. եւ այս առաւել յանցանք տեսչացն է, զի ժողով առաջակայից (յորում եւ տեսուչքն գտանէին), ի բազում ամաց հետէ հաւանեալ եւ կամեցեալ է չընդունել զայդպիսիս, եւ զմնացեալսն բարձրացուցանել ի վերագոյն աստիճան ուսմանց, եւ ի կատարելագոյն. որպէս փափագեն եւ ազգայինք, թերեւս համարելով թէ ինքեանք նախ գտեալ են զայս գեղեցիկ խորհուրդ։ Նոյնպէս չէ մոռացեալ Ուխտս՝ փոխանակ Բարիզեան վարժարանին վերացելոյ՝ առնել ինչ պատշաճ. այլ առնել զայդ յայսմ 1892 ամի! ( Mon Dieu [2] գոչէր Խապարաճին Տէր Կարապետ ) [3]. իսկ Գարագաշդ այդ Կարապետ [4] ՝ տարաժամ ճարտասանութեամբ իւրով՝ զի՞նչ կամի. ցրուե՞լ իսպառ զոյժ եւ զսակաւաթիւ անձինս միաբանութեանս, եւ բանալ նոր խանութ, նոր տեղի։ Երանի՜ նմա, եւ 15 անգամ ծափահարող ունկնդրաց նորին. ինձ թուի թէ գիտելով զվիճակ մեր՝ 16 անգամ արժան էր ծափահարել զնա, եւ զայնպիսիս, որք բանիւ եւ գրով գրգռեն զանտեղեակս, եւ շատանան ճարտասանութեամբ իւրեանց եւ գովութեամբ համակարծեացն։

Ի թղթիդ եդեալ էիր եւ քարտ մի վասն խնդրոյ վաճառման վանատեղոյ. զայն միայն ետու Վեհի, զթուղթդ դեռ ոչ, զի յոյժ վշտացեալ էր վասն հիւանդացս, յոր սակս եւ ժամասացութիւն խափանեալ (այլ վերսկսեալ յաւուրց հետէ) եւ ընթերցանութիւն ի սեղանատան։ Գումարն առաքեալ այսր՝ պահի եւ դնի ի շահ յապահովի, մինչեւ յորոշումն օրինաւոր գործոյ. այլ կարծեմ մասն ինչ կալեալ եւ մնացեալ է այդր. պարտ է հսկել ի վերայ այդորիկ, եւ մի՛ առանց քննութեան ժողովոյ, եւ հրամանի վանաց՝ ծախել յո՛ր եւ է պէտս եւ ի շինութիւնս։

Ահա առաւել քան զկարծիս իմ, անշուշտ եւ քո, երկարեցի զգիրս։ - Յետ այսր, մի՛ գայթակղիր կամ զարմանար, եթէ յաւելում ինչ, ոչ անամաչ։ Պ[ատուական] Հ[այր] Բարսեղ յասելն զոր յանձնեալ ես նմա ասել զոր ի վեր անդր յիշեցի յաւել եւ զայն ասացեալ քո, թէ վաստակիս այդր ի մեր եւ յօտար դպրոցս, եւ վաստըկիս իսկ զօրինաւոր մամոնայն։ Այս 16 ամք են աբբայութեան Գ[երյարգոյ] Վեհիս, ցարդ չէ նկարեալ կենդանագիր նորա, որպէս արժան էր եւ է, ըստ այլոց Աբբայից, ի բազում ամաց հետէ փափագեմ եւ հետամուտ եղէ հաւաքել ինչ արտաքուստ, որպէս զի եւ վանական գործակալս շարժեսցի. Վ[երապատուեալ] Հ[այր] Գրիգորիս առաքեաց ինձ ինչ. ընկալայ ինչ եւ ի Ղրիմեցի եղբարց, ոչ յամենեցուն. ակն ունիմ եւ եւ ի Վ[երապատուեալ] Հ[այր] Մանուէլէ. արդ եթէ կարող ես եւ դու սատարել, արա ըստ կարողութեանդ, կամ գտանել սատարողս, արա՛ որպէս արժան դատիս, առան[ց] ձայնձայնելոյ։

Գրեցի այսօր տողս ինչ առ Տիրուհի քեռդուստր իմ [5] ։

Ողջոյն եւ սէր շատ առ Արգոյ եղբարս մեր։ - Ողջ լեր,

Հոգեկից Եղբ[այր]
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

1795.

* Մխիթարեան միաբանի մը, անունը անյայտ

Ս. Ղազար, 9 Փետր [ ուար ] 1892

Սիրելի եւ Արգոյ Եղբայր,

Դու ասես ի հինգ աւուրց հետէ հիւանդ լինել. ես այս 36 աւուրք են զի կամ յանկողնի, յորում եւ գրեմս առ քեզ։ Փա՜ռք Աստուծոյ, արդ երեք կամ չորք աւուրք են զի ժամս ինչ կամ ի վերայ աթոռոյ, հազիւ կարելով քայլս ինչ առնել, եւ ո՛չ առանց գաւազանի։

Ընկալեալ ի ժամանակին զպատկեր Գ եւ հանդերձեալ Հ[օր] Մինասայ ՝ եդի ամսօրէիւք յանդիման իմ ի վերայ գրասեղանոյս. եւ խորհէի թէ գրեցի՞ արդեօք պատասխանի թէ ոչ, եւ համարեալ թէ գրեցի՝ բարձի զպատկերն. արդ իմանամ զի չեմ գրեալ։ Երկրորդ թուղթ քո անշուշտ հասեալ է ի սկիզբն խօթութեան իմոյ. իսկ երրորդին ահաւասիկ պատասխանեմ։ - Ոչ գիտեմ ո՞ ժամանեսցէ տեսանել զձեռնադրութիւն Գ. Մինասիդ, որում անկ է աճել եւ ինձ մեղմանալ։

Ողջոյն բազում Վ[երապատուեալ] Հ[օր] Աթանագինեայ. ե՞րբ եկեսցէ մի յերկուցդ տեսանել զմեզ եւ զտեղի հոգեւոր սննդեան մերոյ։

Հոգեկից
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

1796.

* Հ. Յովսէփ Վրդ. Մարգարեանին - Տփղիս

Ս. Ղազար, 15 Փետր [ ուար ] 1892

Արգոյ եւ Սիրելի Հ. Յովսէփ,

Անշուշտ լուեալ ես զխօթութիւն իմ եւ աղօթեալ. փառք Աստուծոյ. թէ եւ տակաւին զմեծ մասն աւուր յանկողնի կամ, այլ օրըստօրէ զօրանամ։ - Յաւուրս տկարութեանս քննէի զհաշիւս ինչ սակաւ դրամոց որ ընդ ձեռս իմ անցանէին, պարտք եւ պահանջք. մի՛ գայթակղիր, եթէ յիշեցի կամ յիշեմ զ՚100 ֆրանգսն զոր ետու քեզ՝ յերթալդ ի Տփղիս, վասն Ձեռագրաց, զոր ոչ գտեր, եւ առաքեցեր արդարեւ Ձեռագիր մի (ոչ պիտանացու) այլ այն ընծայ էր ի տուողէն. առաքեցեր եւ լուսանկարս ինչ, զորս ի հարկէ գնեալ ես եւ ծախեալ վասն նոցա ի փոքրիկ գումարէ անտի. արդար եւ իրաւ։ Արդ տեսեալ եւ Քո զքոյ հաշիւ, եթէ յաւելու ինչ ի 100 ֆրանգաց անտի (հանելով զծախսդ), մի՛ ամաչեր՝ որպէս եսս, գրել յիմ հաշիւ եւ դարձուցանել, հանդերձ յաւելուածով։ Զիա՞րդ այս։ Ասացից. այս 16 ամք են աբբայութեան Գեր[ապայծառ] Հօրս, եւ ցարդ չէ նկարեալ կենդանագիր նորա, որում ի վաղուց հետամուտ լինէի. եւ յոր սակս բարեյիշատակն մեր † [հանգուցեալ] Հ[այր] Քերովբէ եւ Վ[երապատուեալ] Հ[այր] Նիկողայոս սատարեցին ինչ, ակն ունիմ եւ այլուստ. արդ եթէ կարես օգնեա եւ դու, մանաւանդ եթէ կարես եւ զ Խաչիկ աղայ առնուլ ի նպաստ, առանց շատ ձայնձայնելոյ, զի մի՛ հնչիցէ համբաւն եւ աստ՝ մինչեւ ի յաջողել գործոյն։ Եթէ ունիցիմ գումար ինչ՝ ապա օգնեսցէ եւ քսակ վանաց, որ ցարդ ոչ բացաւ յայս պէտս. եւ է ամօթ եւ ցայս վայր յապաղելն։

Եթէ գուցէ այդր ծանօթ եւ հարցանող՝ ողջունեմ, եւ Քեզ մաղթեմ ընդ քաջողջութեան եւ յաջողութիւն բարի։

Հոգեկից
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

1797.

* Հ. Յովհաննէս Վրդ. Թորոսեանին - Հռոմ

Ս. Ղազար, 18 Փետր [ ուար ] 1892

Սիրելի եւ Արգոյ Հայր,

Այսպէս անագան ուրեմն ձեռն արկանեմ ի պատասխանի թղթոյդ, որ ի 4 յունուարի, քանզի եւ ի նմին իսկ աւուր անկայ յանկողին հիւանդութեան, յորմէ տակաւին չկարեմ ասել զերծեալ. յետ ամսոյ եւ կիսոյ այսօր արժանի գտայ (միշտ անարժանս) հաղորդել Սրբոյ Խորհրդոյն, տակաւին անկարող ի պատարագել։

Արդարեւ ա՛յլ տպագրութիւն է Արմելինեայ մատենին զոր ընթեռնում, այսինքն է 1889 ամին, լի սխալօք տպագրութեան, նաեւ գրութեան հեղինակին, որ թուի հապճեպով շուտափեալ առ հասուցանել զգործն ի դիտեալ օր Յոբելինի Ս. Պապին [6] ։ Փափագելի է ինձ նոր տպագրութիւնն 1891 ամի, եւս առաւել նորագոյնն, ներկայ տարւոյս, եթէ գուցէ յոյս աւարտելոյ. քանզի զոր ընթեռնումս՝ յաւանդ առեալ եմ, եւ հարկ է թէ նորագոյն տպագրութիւնք ուղղագոյնք եւ յաւելագոյնք իցեն։ Օրինակ իմն յառաջնում տպագրին (1889) չիք հատուածն զոր գաղափարեալ ես յետ բանին (զՍ. Յակոբ եկեղեցւոյ Հայոց) diventato dimora degli Agostiniani [7] (աստ աւարտի հին տպագիրն). եւ չունի զյետագայն Nel Portico di S. Pietro, եւն. յորում յիշի կարեւոր բանն եւ խնդիրն որ վասն Puortica degli Armeni, զոր յիշէ Ռոսսի [8] da un cronista romano del secolo XIV [9].

ա) զայս բան հեղինակին (ժամանակագրի ԺԴ դարու) փափագիմ ունել. թերեւս հրատարակեալ իցէ ի Bollettino Ռոսսեայ, այլ ոչ յիշեմ յո՞ր թիւ կամ հատոր [10], զի եւ չունիմ զամենայն թիւս նորին, այլ սակաւս։

բ) Փափագէի նոյնպէս ստուգել կամ ունել զբան կոնդակի Պապին, որ յիշէ զնոյն Puorta կամ Puortica Հայոց, զորոյ սխալ նշանակեալ էր Ռոսսի յԳ հատոր Մուրադորեայ [11], որ ոչ գտաւ անդ, կամ զհատորսն շփոթեալ է եւ կամ զէջս մատենին։ Կարիցէ՞ արդեօք Արմելլինի գտանել։

գ) Ունիմ զօրինակ տապանագրի կամ խաչարձանի Մխիթարայ, որ արդ ի Լատերան. սակայն չունիմ զհամաձեւ գրուածն, ըղձալի էր ունել եւ զհամաչափն, եթէ գուցէ հրատարակեալ. իսկ եթէ ոչ՝ մարթիցին տալ ընդօրինակել համաչափ. կամ լուսատպել չափաւոր մեծութեամբ, այլ նշանակելով զչափ մեծութեան արձանին, զլայնն եւ զերկայն։ Խաչարձանն ծանուցանէ զմահ Մխիթարայ ուրումն. իսկ Ստեփանն այն Lazzaro Vanente (որպէս գրէ Արմելլինի ) էր վանահայր ժամանակին, ոչ Ղազար վանեցի, այլ Ղազարավանեցի կամ Լազրեւանցի [12] ։

Եկեսցուք ի խնդիր Յովհ[աննէս] Ը կաթողիկոսի գալոյ կամ գտանելոյ ի Հռովմ յամի 1220, զոր ասես յիշէ Հուրդեր [13] ի Պատմութեան Իննովկենտ[իոս] Գ. ի [14] յ՚Բ հատ. էջ 211. ունիմ ես զգիրսդ, թարգմանութիւն իտալերէն, 3 հատոր, տպագրեալ յամի 1839. չիք նշանակեալ Դ բան յ՚Բ հատ. յէջ 211. միթէ ա՞յլ տպագրութիւն իցէ քո յիշածն կամ Արմելլինեայ, թէ սխալեալ իցէք ի թիւսն, որպէս Ռոսսի (ի Մուրադորեայ մատեանսն). ստուգեսջիր եւ զայս։

դ) Պ[ատուական] Հ[այր] Ստեփան [15] աշխատ եղեւ, քննեաց եւ զԲ հատորն եւ զայլ երկուսն, եւ ոչ եգիտ զկարեւոր զայդ յիշատակ (թէ եւ ոչ ստոյգ). այլ ցանկալի էր գիտել ուստի՞ առեալ էր Հուրդեր զայդ տեղեկութիւն։

Տեսանե՞ս, եղբայր, քանի՞ մտադրութիւն պիտի ի նշանակել զթիւս հատորոյ եւ իջից. այլ եւ զամ տպագրութեան մատենիցն. զի որպէս տեսաք ա՛յլ տպագրութիւն էր Արմելլինեայ զոր ունիմս, եւ ա՛յլ քոյդ։

Գալով առ խնդիր սորա, վասն տեղեկութեանց առ յինէն, զՀայոց Հռովմայ կամ զեկեղեցւոյ նոցա, չկարեմ այժմիկ պարապել կամ յերկարել, բայց ասացից, զի ի Հայ գիրս, այսինքն ի ձեռագիրս՝ եկեղեցի Հայոց յիշի յանուն Ս. Աստուածածնի, եւ բնակարան նոցա Հանգստարան կոչի, ի դրան Ս. Պետր[ոսի] եւ Պօղոսի. յ՚ամէ 1240՝ ցդար մի ողջոյն կամ ց՚ամն 1351. յետ այնր ոչ գտանեմ ի հայումս։ - Զոյգ Ս. Աստուածածինք յիշի մի անգամ եւ Ս. Լուսաւորիչ. գիտեն եւ եկեղեցագրողք Հռովմայ, զի Ս. Գրիգոր Հայոց կոչէր եւս եկեղեցին, թէ եւ զառաջինն յանուն Մեծին Գրիգորի էր այն կոչեցեալ։ - Ծանօթ է եւ Գլխատման վանք Հայոց ի Ս. Պօղոս (յ A [ c ] que Salvie ) [16], ուր գտաւ միւս մահարձան Վարդանայ ճգնողի † [վախճանեալ] յամի 1305, հրատարակեալ ի Ռոսսեայ,

ե) այլ ոչ համաձեւ, թող թէ համաչափ, որպէս փափագելի էր։

Իսկ Ս. Յակովբ եկեղեցւոյ կամ մատրան Հայոց ի Վատիկան, (Oratorium S. Jacobi de Harmenis), չիք իմ գտեալ յիշատակ ի հայում։

Յիշատակագիր մի մեր ասէ յամի (1351) վաճառեալ գիրս ինչ, եւ փոխանակ առեալ (կամ գնեալ «երեք սոմ [17] ի Հռոմայ ճամբուն»։

զ) Զի՞նչ իցէ սոմս այս. կարէ՞ ստուգել Արմելլինի ։

Այսչափս բաւական։ Ողջունիւ առ Վ[երապատուեալ] Հ[այր] Օքսենտ, ողջ լեր։

Հոգեկից
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

1798.

* Հ. Օգոստինոս Վրդ. Գույումճեանին

Վենետիկ, Ս. Ղազար, 24 Փետր [ ուար ] 1892

Մեծարգոյ եւ Սիրելի Եղբայր,

Զմիաբանական հեռագիր մաղթանսդ Յարգոյ եւ Սիրելի եղբարցդ՝ ընկալայ ի դէպ եւ ի դիտեալ ժամուդ, այնու սիրով որով ուղղեալն էր, եւ առաւել եւս շնորհակալութեամբ. եւ ի նմին աւուր՝ երեկ՝ զառաջինն պատարագեցի (ի մատրան Գեր[ապայծառ] Աբբահօր) յետ իբր 50 աւուրց դադարելոյ։ Փա՜ռք բարերար Տեառն եւ շնորհք բարեսէր եղբարց, զորոց աճեցուսցէ Նա զսէր՝ յամրապնդութիւն ուխտիս, ընդ հովանեաւ Մօր իւրոյ Պահպանչի մերոյ, որում յանձն առնել զիս դարձեալ ժտիմ ի քէն եւ յԵղբարցս, որոց եմ

ն[ուաստ] հոգեկից
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

1799.

* Հ. Մանուէլ Վրդ. Քաջունիին - Փատովա

Ս. Ղազար, 24 Փետր [ ուար ] 1892

Մեծարգոյ եւ Սիրելի Եղբայր,

Եթէ եւ լռեալ էր Քո, ես լսէի զմաղթանսդ, այլ գուցէ յայնժամ եւ ես լուռ կայի. արդ սրտիւ եւ գրով շնորհ ունիմ, եւ փափագիմ, զի եթէ հաճի Աստուած յաւելուլ մեզ կեանս, լիցի յօգուտ Ուխտիս եւ անձանց մերոց։ Իսկ գալուստդ ցանկալի էր համօրէն եղբարցս, առ արծարծել փոքր մի զԲարեկենդանն, որ լռիկ մնչիկ անցանէ։

Երեկ զառաջինն մատուցի պատարագ յետ 50օրեայ դադարման, եւ աղօթեցի եւ աղօթեմ վասն բարեսէր եղբարցս, որոց ընդ առաջնագոյնս ճանաչեմ եւ մնամ Յ[արգոյ] եղբայրութեանդ

Հոգեկից Եղբ[այր]
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

1800.

* Մխիթարեան միաբանի մը, անունը անյայտ

Ս. Ղազար, 24 Փետր[ուար] 1892

Արգոյ եւ Սիրելի Եղբայր,

Ժամաւ յառաջ քան զեղբայրական սէր երեկոյին թէյըմպութեան, ընկալայ զհեռագիրդ, որոյ վասն նախ Դու ընկալ զշնորհակալիս իմ եւ հասո առ սիրելի դասակիցդ Վ[երապատուեալ] Հ[այր] Համազասպ, եւ առ ազնիւ անծանօթ ինձ բարեկամս մեր տանուտեարս կողմանցդ, միաբանեալս ընդ Ձեզ ի մաղթել ինձ. որոց Տէր լիցի այցելու եւ պահապան։

Յետ 50 աւուրց դադարելոյ երեկ մատուցի զառաջինն պատարագ, յիշելով զեղբարս իմ բարեսէրս, զհեռաւորս եւ մերձաւորս, եւ յիշեցից։

Իբր 10 աւուրբք յառաջ գրեալ էր իմ քեզ, ակն ունիմ զի ընկալար ի ժամու։

Ողջունելով զհարցանողս մեր, ողջ լեր, աներկիւղ ի Մեծ Պահոց։

Հոգեկից
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

1801.

* Հ. Յուսիկ Վրդ. Մեհրապեանին - Կ. Պոլիս

Ս. Ղազար, 2 Մարտի 1892

Սիրելի եւ Պատուական Հայր,

Շնորհաւորութեան մաղթանքդ չես տարակուսիր որ շնորհակալութեամբ եւ մանաւանդ սիրով ընդունեցայ. բայց ես (եւ երկուք ոմանք որոց ըսի) տարակուսեալ մնացինք գրածիդ վրայ, թէ նոյն օր ճամբայ պիտի ելնես գալու առ մեզ. կատա՞կ էր թէ ստոյգ, չկարցանք լուծել, եւ մնայ Քեզ զարժանն իմացընել։

Բաւական առողջ կըրնամ ըսուիլ. միայն երկար քայլելու, մանաւանդ ելնելու իջնելու ծանրութիւն կ՚իմանամ. օդերն ալ անարեւ եւ խոնաւ. սպասեմ արեւու եւ աղօթիցդ, կամ գալստեանդ։

Հոգեկից
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

1802.

* Մխիթարեան միաբանի մը, անունը անյայտ

Ս. Ղազար, 28 Մարտի 1892

Արգոյ եւ Սիրելի Եղբայր,

Խնդիր իմ որ ի ձեռն քեռորդւոյդ՝ գրեաթէ ի դերեւ ել. եւ էր գիտելիք ինչ զգրոց Le Bas, Voyage archéologique [18], եւն. արդ լուայ զի տպագրողն Տիտոյ [19] ասացեալ է սպառեալ ամենայն օրինակաց գրոցն եւ չունել եւ ոչ մի։ Սակայն եթէ քեռորդիդ կարիցէ ստուգել ինչ ի գրավաճառաց, թէ ո՞րքան արժիցէ գործն այն (թերակատար, 12 հատորք, յորոց մին Ատլաս) եթէ գտցի, այս եւս բաւական է ինձ. այսինքն զարժէսն կամիմ գիտել եւ ոչ զգիրսն։

Յաւելից արդ հարցանել եւ այլ ինչ (շատ է թէ մի՛ տաց ձանձրոյթ եւ աշխատութիւն նմա). Պաշտօնեայն Ուսմանց (Instruction Publique)  փռանկաց տայ տպագրել երկուս շարս Bibliothèque des écoles françaises d’Athènes et de Rome, մին փոքրադիր (իբր 60 հատորք հրատարակեալք) միւսն մեծադիր. յայսմ երկրորդ շարի՝ թիւ կամ գործ 3դ, է Liber Pontificalis, հեղինակն L. Duchesne [20] քահանայ. խնդրեցի ի պաշտօնէէն, ձրի, որպէս տայր այլ ինչ գործս, եւ ասաց չունել ա՛յլ օրինակս շնորհելիս։ Արդ կամէի գիտել, ա) թէ աւարտեա՞լ իցէ տպագրութիւնն. բ) խնդիր առնել թէ որքանո՞յ մարթ իցէ ստանալ գնով (թանկագին է). տպագրողն է Ernest Thurin, Rue de Médicis, 7. կամ թէ գտանիցի օրինակ մի en occasion [21]. ոչ յանձնեմ գնել, այլ զգինն ստուգել։

Ողջոյնք նմա եւ Քեզ քաջողջութիւն եւ անդորրութիւն,

Հոգեկից Եղբ[այր]
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

1803.

* Յովհաննէս Ալթնին

Ս. Ղազար, 30 Մարտի 1892

Սիրելի Հօրաքեռ թոռն իմ,

Մարկոս Վիսգոնդիի թարգմանութեան եւ տպագրութեան խնդիրն ինձ անծանօթ էր. գրածէդ իմացայ եւ իմացուցի ում որ պէտք էր. հաւաներ են խնդրոյդ, եւ ըստ այնմ գրած են առ Վ[երապատուեալ] Հ[այր] Յուսիկ, հակառակ առաջուան գրածնուն. ուստի կը տեղեկանաս իրմէ եւ գոհ կ՚ըլլաս, որպէս եւ ես, մաղթելով Քեզ եւ քուկիններուդ քաջողջութիւն եւ հանգստութիւն։

Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

1804.

Մեսրոպ Արք. Սմբատեանին [22]

Վենետիկ, Ս. Ղազար, 1 / 13 Ապրիլ 1892

Արհիապատիւ Սրբազան Տէր,

Տարակուսելով, որ եթէ թուղթս ի Շամախի ուղղեմ, գուցէ անտի ելած կ՚ըլլաք՝ հասնելուն ատեն, ապահովագոյն համարեցայ ի Մայր աթոռն ուղղել, եւ յուսամ կ՚ընդունիք՝ նախ քան զմեծ եւ կար եւ որ գործ ընտրութեան Աթոռակալին, որ արդար եւ մերձաւորաց եւ հեռաւորաց ուշոյ կէտ մ՚եղած է, պէս - պէս տեսութեամբ. եւ որ փափագիմ ըլլայ խաղաղութեամբ եւ հաճութեամբ հասարակաց, յօգուտ եւ ի պարծանս սոցին, եւ յ ուրախութիւն սրտի Սրբազանիդ [23] ։

Ձեր ազգատոհմի ճիւղագրութեան [24] վրայօք ուղղելիքը կատարեմ ի ժամանակին ՝ որ մօտ է, ըստ տանելոյ չափոյ եւ ոճոյ գործոյս։ Իսկ Ձեր ի տպագրութիւն պատրաստելոց մէջ՝ ինձ հետաքննականք են երկրորդն ( նոր Պայէզիտ ) եւ չորրորդն ( Շամախոյ վանքերն ), որոց եւ սպասեմ [25] ։

Մեծապէս շնորհակալ եմ Ձեր բարեհաճութեան՝ ի կատարել խնդիրներս ի Գրատանէ Մեծ Աթոռոյն. ի կար եւ որ ժամանակիս չեմ ուզեր Սրբութեանդ օտար հոգ տալ, այլ երբ հանգչիք՝ այս փոքր բաներս փափագէի ընդօրինակել տալ, զորս նշանակեմ առանձին թղթակտորի վրայ:

Մէկ խնդիր մ՚ալ, որ թեր եւ ս ծիծաղելի ըլլայ. Գրատանդ հարիւրաւոր Աւետարանաց ամենէն մեծագունին չափը կ՚ուզեմ. երկայնութեան եւ լայնութեան, փռանկաց մեդրի չափով. եւ մէկ երեսի կամ մէկ սիւնակի քանի՜ տող ըլլալն ։

Փափագանօք բարի յաջողութեան նախայիշեալ գործոյն ի գոհութիւն սրտի

Սրբազան Տէրութեանդ,

Ն[ուաստ ] Ծ[առայ]
Հ[այր] Ղ ե ւո նդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

1805.

* Հ. Յովսէփ Վրդ. Մարգարեանին - Տփղիս

Ս. Ղազար, 11 Ապրիլ 1892

Սիրելի եւ Պատուական Հայր,

Ըստ միոյ խնդրոյդ (որ թղթովդ յ՚7 Մարտի, պատասխանեմ փութով, այլ եւ ոչ ըստ միւսոյն, այսինքն, խնդրէիր զի փութով պատասխանեցից. եւ ահաւասիկ. այլ խնդրէիր եւ զոր ասես բազում անգամ խնդրեալ, օգնականս առաքել Ձեզ զվարժարանեայս ռուսահայս՝ չեւ ձեռնադրեալ սրբազան աստիճանօք։ - Այսմ ոչ կարեմ պատասխանել Քեզ հաճոյական, եւ ստիպիմ զհակառակն։ Զի թէպէտ եւ կամք էին եւ աստ այնպէս առնել եւ վասն այնորիկ ցարդ յապաղեցին զձեռնադրութիւն նոցա, այլ արդ ի վերջին աւուրքս բազում ինչ խորհեալ եւ նկատեալ՝ շրջեցաւ առաջին դիտաւորութիւնն. եւ պէտք վանացս, նուազութիւն անձանց եւ հիւանդութիւն ոմանց, կարեւորագոյն ցուցին ձեռնադրել աստանօր. եւ ահա յաւուր Զատկին ձեռնադրելոց են կիսասարկաւագ, եւ ի Պենտեկոստէի՝ քահանայ. յուսալով եւս զի բանագնացութիւնք պետութեան Ռուսաց ընդ Գահուն Հռովմայ յաջողեսցեն յապայն զմուտ ռուսահպատակ ձեռնադրելոցն յօտար երկրի՝ ընդունելի լինել անդ ի պաշտօն քահանայութեան. եւ մերովսանն ջանալ այսպէս տալ առնել զմերայինս։ Արդ մնայ Ձեզ առ այժմ աշխարհիկ վարժապետօք հոգալ զդպրոցս ձեր, որպէս եւ պատշաճ թուիցի, մինչեւ ելցեն եւ աստի մշակք։ Իսկ եթէ Դուք ժողովրդապետք, իբրեւ տժգոհք, փափագէք իմն թողուլ զ Տաւրիա [26] եւ ի Տփղիս փոխիլ, չտայք մեզ յոյս եւ քաջալեր։ Բարի իցէ խնդիր ժողովրդեանդ ընդունել առ ի մէնջ հովիւս ռուսահայս. սակայն լաւ եւս էր առաքել նոցա առ մեզ մանկունս ոմանս արժանաւորս յայդ գործ, եւ հասունացեալ աստանօր դարձուցանել առ նոսա, որպէս զերկոսին Քուշներեանս։ Են արդարեւ չորք ռուսահայք առ մեզ, երկուք ի վարժարանի եւ երկուք ի նորընծայարանի, եւ մի քան զմի պատուականք երեւին, այլ եւ ոչ մի Ղրիմեցի է. զի՞նչ իրաւունք են ղրիմեցւոց ակն ունել նոցա եւ կորզել ի բնիկ գաւառաց նոցին։ Զայս ասեմ փոքր մի կամ աւելի՝ գայթակղեալ ընդ Ղրիմեցի ժողովուրդն եւ զկծեալ. այլ որչափ ինչ կարասցէ առնել՝ արասցէ Միաբանութիւնս, որպէս ցարդ, վասն թերակղզւոյդ, իցէ՜ թէ եւ դա զփոխարէնն։

Հարցանես վասն գումարի ծախուց նկարու կենդանագրի Գեր[ապայծառ] Աբբահօրս. առ այժմ սակաւ հարիւրեակս ֆրանգաց աստի եւ անտի հաւաքեալ եմ. այլ սակաւ է, ակն ունիմ եւ այլուստ եւ այտի. ե՛րբ եւ որչափ ինչ կարես օժանդակեա խաղաղութեամբ։

Եթէ ոչ գոհացուցի զքեզ վերոյգրելովքս, գոհացուսցեն զքեզ եւ զիս շնորհք Յարութեան Քրիստոսի, որում յանձն լիցուք։

Հոգեկից
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

1806.

* Մխիթարեան միաբանի մը, անունը անյայտ

Ս. Ղազար, 13 Ապրիլ 1892

Սիրելի եւ Արգոյ Եղբայր,

Վաղու ընկալեալ էի զգիրդ յաւուրս ելանելոյ իմ ի մահճաց հիւանդութեանս, յետ որոյ ընկալայ եւ զգրեալդ ի վերջ կոյս անցելոյ ամսեան, որպէս եւ զհանգանակդ վասն կենդանագրի Վեհիս, զ՚3 ոսկին՝ փոխակերպեալ 60 լիրայ իտալական, աղտեղեալ թուղթ. (առ ծաղու ասեմ զայս). եւ պահեմ զտուրսդ մինչեւ բոլորեսցի գումար չափաւոր, ապա թէ ոչ յետս դարձուցից առ տուողն զտուրս իւրեանց։

Յօգուտ Միաբանութեանս յօժարէիր քան այսր, անդ ի Կ. Պօլիս վաստակել առ այժմ, եւ Միաբանութիւնս պատշաճ համարեցաւ յանձնել Քեզ զտեսչութիւն Բերայեան դպրոցին. (խնդրեմ չյայտնել զայս ումեք, եթէ չիցէ գրեալ Վեհի առ Քեզ կամ առ այլս, մինչեւ պաշտօնապէս հրատարակիցի)։

Կարծեմ թէ եւ սակաւ մի եւս յաւելլոց են զտուրս ի պէտս դպրատանդ. բայց զաւելին յուսամք ի չափաւոր մատակարարութենէդ, զի մի՛ լիցի տաղտուկ եւ ձանձրոյթ ստէպ խնդրելոյ դրամ ի նպաստ, որպէս յանսպառ գանձէ, զոր օրինակ առնեն գրեաթէ ամենայն տեսուչք եւ առաքեալք մեր, իւրաքանչիւր զիւր գլխոյ ցաւ ի հասարակաց գլուխն տալով, եւ ակն ունելով ճոխութեան ի նուազութենէ վանացս։

Շնորհք հրաշափառ տօնի Յարութեան Փրկչին մերոյ լիցին զօրաւիգն Քեզ եւ ինձ։

Հոգեկից Եղբ[այր]
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

1807.

* Հ. Յովհաննէս Վրդ. Թորոսեանին - Հռոմ

Ս. Ղազար, 19 Ապրիլ 1892

Սիրելի եւ Պատուական Հայր,

Օրհնեալ է Յարութիւն Քրիստոսի.

Երկու ամսօք յառաջ խոստանայիր ի Բարեկենդանական աւուրս պարապել ի քննութիւն հարցմանց իմոց եւ պատասխանել, եւ ահա եկն եհաս եւ Յարութիւն Քրիստոսի. ի դէպ իսկ այսմ ամի յորում լուծումն եղեւ Մեծ Պահոց, վասն որոյ եւ Բարեկենդան ի Յարութիւնն կցեցաւ. բայց ընդ Պահոց չքացա՞ն եւ հարցմունք իմ. մանաւանդ խնդիր Յովհ[աննու] Կաթողիկոսի գալստեանն ի Հռովմ, որոյ յիշատակ ոչ գտաւ ի նշանակեալդ տեղւոջ Հուրդերի Պատմութեան Իննովկ[ենտիոս] Գ ին [27] ։

Յանդէպ ժամու հանդիպի եւ խօթութիւն Արմելլինեայ. այլ որ ի վերուստն գայ, այնմ չէ մարթ եւ ոչ օրէն հակառակել։

Յաւելից արդ եւ նոր ինչ. արդեօք առ Դոմինիկեանս գտանիցի՞ կենդանագիր Ս. Դոմինիկոսի՝ համարեալ ստոյգ կենդանագիր կամ յար եւ նման կերպարանաց նորին. կամ գէթ աւանդութեամբ այնպէս համարեալ. եւ թէ գուցէ, գտցի՞ եւ փորագրեալ կամ տպագրեալ պատկերն այն։

Դարձ արարեալ առ Արմելլինի [28]. յէջ 456 (տպագրութիւն 1887 ամին) յիշէ զՊալատ Հայոց, որ երբեմն առաջնորդարան եղեալ իցէ Ասպետաց Մալդայի, եւ այժմ Ս. Մարտին եկեղեցի է անդ։

Ո՞րպէս եւ առ ի՞նչ կոչիցի Պալատ Հայոց։

Նոյն յիշէ ուրեք ուրեք, (որպէս յէջ 348) զ Adinolfi [29] եւ զգործն La Portica di S. Pietro, ossia Borgo, nell’età di Mezzo. տպագրեա՞լ իցէ այս գործ, եթէ ձեռագի՞ր։

Յուսամ ոչ սպասել առ այսոսիկ մինչեւ յայլ Բարեկենդան, այլ այժմէն մաղթեմ Քեզ բարեկենդանութիւն հոգւոյ եւ մարմնոյ. զնոյն եւ յատուկ ողջունիւ եւ սիրով առ Վ[երապատուեալ] Հ[այր] Օքսենտ Վարդապետ։

Հոգեկից
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

1808.

* Հ. Յուսիկ Վրդ. Մեհրապեանին - Կ. Պօլիս

Ս. Ղազար, 6 Մայիս 1892

Սիրելի եւ Պատուական Հայր,

Մոռցեր էի Հոլաս էֆէնտիին հարցմանը պատասխանել։ Պելլոյի ձեռագիր հայ-փռանկ բառգրոց նկատմամբ։ Իբրեւ գործ չեմ կարծեր որ լաւ եւ պիտանի բան մ՚ըլլայ. այլ իբրեւ հեղինակին ձեռագիր եւ 2 մեծ հատորք, ես 40 կամ 50 ֆրանգ կու տայի։

Ողջոյն մեր սիրելի Հարց Եղբարց։

Հոգեկից
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

1809.

* Հ. Յովհաննէս Վրդ. Թորոսեանին - Հռոմ

Ս. Ղազար, 18 Մայիս 1892

Սիրելի եւ Պատուական Հայր,

Յետին առ իս գրութեանդ որ ի 24 ապրիլի՝ անագան առնեմ զպատասխանիս, զի կազդուրեսցի Արմելլինի յամսաչափ ժամանակիս, եւ Քեզ յաջողեսցի պարապ գտանել առ ի գոհացուցանել զձանձրացուցիչ ծերունիս։ Որպէս գոհացուցեր տալով տեղեկութիւն զնորատիպ մատենէ Եր. Յորդանու, գոհագոյն եւս լինէի՝ եթէ հարցեալ էիր եւ զգին մատենին, զի խիթամ թէ անգիտաբար տալով բերել զայն՝ ծանրանայաք ընդ գինն. այլ թերեւս մարթ իցէ եւ աստ ի ձեռն գրավաճառաց հարցանել եւ տեղեկանալ։

Եկեսցուք յայլ խնդիր. ի կոնդակաց Քահանայապետաց որ տպագրին ի Վատիկան, շնորհեցան մեզ կոնդակք Ոնորիոսի Գ ի զոր հրատարակէ Բրեսսուդի [30]. ունիմք միայն զԱ հատորն, որ ժամանէ ի յուլիս ամիս 1211 ամի. արդ խնդրելի է որ ինչ յետ այնր տպագրեալ է։

2) Նոյնպէս շնորհեցան կոնդակք Լեւոնի Ժ ի, զոր հրատարակէր † Գերմանացի ծիրանաւոր մի դժուարանուն (իբր Հէրկէնրոդէր կամ այսպիսանման). ունիմք 6 պրակս, որ կազմեն զԱ հատորն, ցդեկտ[եմբեր] ամիս 1574 ամի. համարիմ թէ շարունակի տպագրութիւնն, ապա խնդրելի են եւ հետեւորդ պրակքն։

3) Այս այլ ինչ է. խնդրեմ ընդօրինակել ի դիւանաց Վատիկանի ի կոնդակաց Նիկոլ. Դի, զոր նշանակեմս հատորովն եւ երեսով. ի Regesta 46 c. 86 թղթ 184. ^ro (որ է ասել բ էջ թղթոյն) գրուածն առ Magistro Domus militiae Templi որոյ սկիզբն է Quoniam Regni Armeniae նոյնպէս գրեալ է եւ առ Hospitalieri.

4) Ի նմին հատորի c. 87 f° 184 ^ro - Nobili viro Rogero de Thodinis capitaneo Galearum Romanae Ecclesiae.

Այսչափ առ ժամս։ Ողջոյն Վ [ երապատուեալ ] Հ [ օր ] Օքսենտի։

Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

[Յ. Գ. ] Այլ եւ այլ օրագիրք պարբերականք հրատարակին ի Հռովմ. ծանօթարարք դիւանական եւ հնաբանական գիւտից եւ հրատարակութեանց յաւէտ եկեղեցականաց, կամ վատիկանեան գրուածոց, եւն. հարցանել զ Հ[այր] Բալմիերի [31], կամ զ Բրեսսուդի, կամ զայլ ոք, թէ ո՞ր լաւագոյն կամ բազմածանոյց իցէ, զի թերեւս ընկերագրեսցուք եւ ծանիցուք զինչ բղխեն աղբերք Հռովմայ, որոց ոչ միայն անճաշակք այլ եւ անգիտակք մնամք։

1810.

Գարեգին Լեւոնեանին [32]

Վենետիկ, Ս. Ղազար, 1/13 յունիս [18]92

Ազնիւ Պարոն,

Աշուղներդ ընդունեցայ [33], մասամբ կարդացի եւ հաւնեցայ դիտմանդ կամ ջանքիդ, եւ փափագիմ որ աւելի կատարելագործես, յիշած անձանց վրայ նոր տեղեկութիւններ ալելցընելով, մանաւանդ որոց միայն անունն կայ ։

Մանր քննութեամբ չկարդացի եւ չի նշանակեցի՝ քանի մի սխալ գրուած կամ տպուած. բայց յիշեմ, որ Կան ( երես 95) Էրզրում ի գեղերէն մէկն է, մեծ եւ քաղքին մօտ։ Նաղաշ Յովնաթանն ալ ( երես 79) Շոռոթեցի է, ԺԷ. դարուն վերջերը ։

Ողջոյն քու սիրական աշուղ Ջիւանին:

Հ[այր] Ղ ե ւո նդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

1811.

* Մխիթարեան միաբանի մը, անունը անյայտ

Ս. Ղազար, 8 Յունիս 1892

Սիրելի եւ Արգոյ Եղբայր,

Pur troppo ! [34] սիրելի եւ անմեղուկ Հ[այր] մեր Բառնաբաս բարձաւ ի մէնջ ի 27 անցելոյ ամսեան. պարգեւեսցէ նմա Տէր ըստ բարեսէր սրտի նորա, եւ մեզ օգնականս՝ նման նմին երագս։

Ուրախ եմ զի հաճոյ գտեալ է Քեզ եւ պիտանի գրքոյկն Ս. Ալոյիսայ [35], եւ յիշատակն երկեակ հարազատաց։ Գրեալ է իմ վաղու եւ բանս ինչ յիշատակի անմոռաց վկայօրէն խողխողելոյն մերոյ ի Սաւուրա, ի յառաջաբանի գրոց ինչ Ս. Օգոստինոսի [36], թարգմանելոյ յիմոյ Հ[օրէ] Անդրէէ Ծռվիզեան, այլ անպարապութիւն տպագրատան մերոյ յետս թողու, եւ ոչ գիտեմ ե՞րբ հասցէ նմա կարգ։

Աստ առ մեզ է Գեր[յարգոյ] Հ[այր] Ներսէս մեր Ճնտոյեան ընծայեալն յեպիսկոպոսութիւն Տարօնոյ եւ Վասպուրականի, որպէս գրէ Կաթողիկոսն [37], որ եւ ձեռնադրել կամի զնա յաւուր տօնի գիւտի նշխարաց Ս. Լուսաւորչին։ Գուցէ յերթալն ի թեմ իւր՝ անցցէ ընդ Տրապիզոն եւ տեսջիք։

Ոչ եւս կամիմ խօսել կամ յիշել զխնդիր Ռափայէլեանի, զի կարծեմ ըստ բաւականին գրեաց Քեզ եւ նմա տպագրապետն [38], այլ ողջունեմ, եւ նախ քան զայլս զՎ[երապատուեալ] Հ[այր] Աթենոգ[ինէս]. պատրաստեսցէ նուագ մի առ նորընծայ եպիսկոպոս մեր. եւ Դու ողջ լեր Գ[երյարգոյ] Հ[արբ] Մինասիւդ հանդերձ։

Հոգեկից
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

1812.

* Հ. Օքսենտիոս Վրդ. Գուրգէնեանին - Հռոմ

Ս. Ղազար, 16 Յունիս 1892

Մեծարգոյ եւ Սիրելի Եղբայր,

Ոչ կարացի լնուլ զիղձս քո, զի գրեաթէ եւ ժամանակն ոչ ներէր, այն ինչ յերեկն ընկալեալ զթուղթդ։ Գործակալն մեր կարօտագոյն եւս է. հազիւ երբեք եւ դուն ինչ, եթէ գայ ի ձեռս նորա, ի վաճառոյ գրոց ի Կ. Պօլիս, իսկ ի կալուածոց գեղջ կամ ագարակաց՝ ոչ ինչ։ Դարձեալ Գերապ[այծառ] Աբբահօր մնայ հայթհայթել, ոչ գիտեմ ուստի, եւ որպէս յայլ նուագս առաքեալ է այդր, առաքել եւ զայս նուագ։ Ի գեղջ գտանի այժմ, այլ յետ վաղուին եկեսցէ եւ ծանուցից նմա։

Թուի ինձ թէ յոյժ բարւոք լինէր եթէ ի պարապմանց եղանակիս գայիր ի վանս, եւ բերան առ բերան խօսէաք, եւ ստուգագոյն եւս տեսանէիր զէն եւ զչէն, զի անմարթ է ի հեռուստ եւ ի միոյ կամ յերկուց տեղեկանալ եղելոցն կամ մանաւանդ հանգամանաց եղելոցն։ Մնալով այսպիսում բարեպատեհ ժամու, յանձն լինիմ յեղբայրական աղօթս Քո։

Հոգեկից Եղբ[այր]
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

1813.

* Հ. Յուսիկ Վրդ. Մեհրապեանին - Կ. Պոլիս

Ս. Ղազար, 10 Օգոս [ տոս ] 1892

Պատուական եւ Սիրելի Հայր,

Աւետաբերն ընդունեցայ։ Լաւ ըրեր ես անանկ նոր Շարականներ չի գնել, եթէ ուրիշ յատկութիւն մի չունենան (ինչպէս պատկերներ, զարդեր, եւն. )։

Բայց այս տարի դեռ եւ ոչ մի նոր Ձեռագիրք ունեցանք. Վիենականք իրենց օրագրին մէջ երբեմն երբեմն կ՚իմացընեն նոր Ձեռագիրք ստանալնին. թուի թէ մերայոց յոյսն ապաստանեալ է ի նորընծայ եպիսկոպոս մեր [39], զոր յարգութեամբ ողջունելով ընդ այլոյ Եղբարց մերոց, մնամ

Հոգեկից
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

1814.

Կարապետ Եզեանին [40]

Վենետիկ, Ս. Ղազար, 21 Օգոստոս/2 Սեպտեմբեր 1892

Մեծապատիւ Տէր,

Ներքոյ ծրարեալ թղթէս կ՚իմանաք խնդիրս. այդ հեղինակն խոստացեր էր ինձ եւ գրեր ալ էր որ խաւրած է իր Սլաւեան զարդագրութեանց մեծահատոր մատեանը [41], յետոյ իմացուց որ իր բացակայութեան պատճառաւ ի քաղաքէն՝ չէր խաւրուած, եւ հիմա ( կը գրէր ի սկզբան տարւոյս ) Պաշտօնեայն տէրութեան կը խաւրէ ի Հռովմ դեսպանն, ուսկից պէտք է առնուլ գիրքը։ Գրեցի առ դեսպանն. պատասխանեց քարտուղարին ձեռօք թէ երբ հասնի գիրքն՝ կը խաւր է. եւ ահա 8 ամիս անցաւ։ Չեմ յիշեր թէ ո՞ր պաշտօնեայն պիտի խաւրէր: Ձեր ուսմանցն, թէ՞ Արտաքին Գործոց։ Արդ խնդրեմ որ ծրարեալս կարդալէն վերջը գոցէք եւ յանձնել տաք առ Սդասոֆ. եթէ պատշաճ համարիք՝ հարցանել տալով, թէ ունի ՞ պատասխանել։ Եւ եթէ Ձեր պաշտօնարանին վերաբերէր՝ գրոց առաքումն առ դեսպանն, ստուգել, եւ միով բանիւ յաջողել զխոստացեալն եւ զշնորհեալ:

Ներելով մտերմաբար տուած աշխատութեանս, ընդունեցէք մե ծ արանքս եւ ողջ լերուք.

խ[ոնարհ ] ծ[առայ]
Հ[այր] Ղ ե ւո նդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

1815.

* Հ. Յուսիկ Վրդ. Մեհրապեանին - Կ. Պոլիս

Ս. Ղազար, 28 Սեպտ [ եմբեր ] 1892

Պատուական եւ Սիրելի Հայր,

Խնդրեմ որ ծրարեալներս ապահով հասցընես ի ձեռս նշանակելոցն. շաբաթներով առաջ գրածս չէ ընդունած մէկն. չեմ հասկընար, ո՞ւր կը մնայ կամ ի՞նչպէս կորսուին մեր թըղթերն։

Ողջ լեր։

Հոգեկից
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

1816.

* Հ. Յուսիկ Վրդ. Մեհրապեանին - Կ. Պոլիս

Ս. Ղազար, 5 Հոկտ [ եմբեր ] 1892

Սիրելի եւ Պատուական Հայր,

Մոզեան աշակերտ մի կար, որ յետոյ ի Մուշ գացեր է իբրեւ վարժապետ. ապա լսեմք որ աքսորուեր է անդարձ, ի՞նչ է յանցանքն, եւ ո՞ւր ղրկուեր է խեղճն։

Ողջոյն եղբարց։

Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան

1817.

* Հ. Մանուէլ Վրդ. Քաջունիին – Փատովա – Al Torresin

Ս. Ղազար, 7 Հոկտ [ եմբեր ] 1892

Սիրելի եւ Մեծարգոյ Եղբայր,

Կայծ թռուցեալ ի հնոցէ անտի որ ծախեաց զդաստակերտ Քո, աղէկիզեաց ընդ Քեզ եւ զիս եւ զեղբարսդ, թէպէտ եւ ոչ բաւեմ զգալ զոր զգացեր եւ զգաս, այլ կամիմ մասնակից լինել, եւ եւս առաւել կամակից ընդ Գերագոյն կամաց։ Ի լուր գուժին [42] ՝ միտք իմ ընթացան առ Յովբ, եւ ոչ գիտէի որպիսի բան բարեկամի բարբառել. տարաժամեալ էր օրն, հնչեաց ազդումն հրեշտակին, իջաք ի մտածական. ընթերցողն, համարիմ թէ աստուածային ներշնչմամբ, յանգէտս նորին՝ ետ ընթեռնուլ ի խոկմանց գրոց զ՚ԺԸ աւուրն, Յաղագս միաբանութեան կամաց մերոց ընդ Աստուծոյ. զովացան միտք իմ եւ սիրտ. յաւել նա ի կարգի աղօթից ընթեռնուլ յԱբեղայի աղօթիցն [43] ՝ զ՚Լ տառին, որ յաւարտին ասէ առ Աստուած, տո՛ւր եւ բա՛րձ որպէս եւ կամիս. եղիցին կամք քո, որպէս յերկինս եւ յիս։ - Այլ ինչ յաւելուլ յինէն՝ աւելորդ վարկանիմ. բայց զոր գիտեսդ՝ կրկնել, զի քան զամենայն կորուստ՝ մեծագին ես Դու մեզ, վասն որոյ եւ պարտիս ջանալ ստանալ եւ ցուցանել աստանօր զքաջութիւնդ. հասարակաց է աղէտն, մի՛ զամենայն գրաւեր, թէ եւ մեծագոյն իցէ բաժին քո։ Սակաւ ինչ ջուր կարէր ապաքէն խեղդել զհրդեհն, այլ իմաստունն վկայէ, զի «Ջուրք բազումք՝ զսէր ոչ կարեն շիջուցանել» [44] ։

Սովիմբք քաջալերեալ լիցուք միմեանց կարեկից եւ

Աղօթակից Եղբ[այր]
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

1818.

* Հ. Յուսիկ Վրդ. Մեհրապեանին - Կ. Պոլիս

Ս. Ղազար, 12 Հոկտ [ եմբեր ] 1892

Պատուական եւ Սիրելի Հայր,

Ներփակեալս կարդալով՝ կ՚իմանաս խնդիրը. գրողին մականունը չկարցայ կարդալ. խնդրեմ բերնով կամ երկտողով՝ իմացընել իրեն, բարեւովս, որ չունիմք ի վանս իր ուզած Եփրատ [45] թերթերը, եւ ոչ Դուրեանի [46] գրչով կամ վրայօք գրուածք։

Բարեւիկ մ՚ալ հարազատիս եւ մեր հոգեւոր եղբարց։

Հոգեկից
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

1819.

Vladimir Vasil'evič Stasov -ին [47]

Venise, St. Lazare, 2 Nov[embre] 1892

Excellent et Cher Monsieur, Maintenant c’est un fait accompli. Votre monumental Ornement Slave et Oriental est déposé sur les tables de notre salle d’études à l’admiration de notre Communauté. Son Excellence l’Ambassadeur de Sa Majesté à Rome nous l’a envoyé, et nous en avons accusé réception. J’ai l’honneur et le plus grand plaisir d’en faire autant à l’auteur, à vous même, Monsieur, avec les remerciements du Monseigneur notre Abbé et mes confrères. J’ai déjà parcouru deux ou trois fois toutes les séries de ces charmantes planches, et je le dois faire encore mainte fois. Ce qui m’a frappé à la première vue, c’est la ressemblance à peu près des styles de ces différents peuples, aussi Slave qu’Orientaux avec le notre, l’Arménien, et nous sommes heureux que vous l’avez présenté avec les autres. En les examinant j’ai fait quelques petites remarques de peu de valeur le N° 12 de votre Planche CXXXXIV devait être 8, selon l’annotation de la Table. Les ornements N° 1-9 de la Planche CXXXXVIII notés dans les tables comme appartenant à un Շարակնոց me paraissent d’un autre livre. Il y a une confusion entre les N°s 14-36 de la même Planche et l’indication de leurs titres dans la table : P. ex. la Croix N° 25 de la planche susdite, dans la table est 24 ; et le N° 24 de la planche est la lettre t : - Ses deux ornements sur les Tranches dans les tables sont notés 34 et 35 sur la planche 35-6. Les N°s 37 et 38 de la même planche, ne sont pas indiqués dans la table, et on ne sait d’ou sont-ils tirés. (salve errore aussi de ma part). Agréez, Monsieur, encore une fois l’assurance de ma parfaite considération et gratitude Votre Serv[iteur] obligé

P. Léonce M. Alishan

Թարգմանութիւն

Վլատիմիր Վասիլեւիչ Ստասովին

Վենետիկ, Սուրբ Ղազար, Նոյեմբեր 2, 1892

Յարգարժա՛ն եւ թանկագին պարոն,

Այլեւս անշրջելի փաստ է: Ձեր կոթողային աշխատութիւնը՝ «Սլաւոնական եւ արեւելեան զարդարուեստը», մեր ընթերցասրահի սեղանին է՝ ի հիացումն մեր հոգեւոր հասարակութեան: Ան մեզի ուղարկած է Ձերդ Մեծութեան դեսպանը Հռոմի մէջ, եւ գիրքը տեղ հասած է: Ինծի համար պատիւ է եւ մեծ ուրախութիւն՝ ատիկա Ձեզի յայտնել՝ ատոր միացնելով միաբան եղբայրներուս եւ Գերապայծառ աբբահօր շնորհակալութիւնները: Արդէն երկու-երեք անգամ դիտած եմ սքանչելի նկարազարդումները եւ նորէն պիտի դիտեմ: Բան մը զիս ցնցած է առաջին իսկ հայեացքէն. սլաւոնական կամ արեւելեան բոլոր այդ ժողովուրդներու ոճի եւ մեր՝ հայկական ոճի միջեւ եղած նմանութիւնը, եւ մենք երջանիկ ենք, որ Դուք զայն կը ներկայացնէք միւս մշակոյթներու կողքին: Նկարազարդումները ուսումնասիրելով՝ ես քանի մը ոչ այնքան արժէքաւոր դիտարկում ըրած եմ. Ձեր CXXXXIV -ի N° 12-ը իրականութեան մէջ պէտք է N° 8-ը ըլլար՝ ըստ անուանացանկին մէջ տեղ գտած նշումին: CXXXXVIII -ի N° 1-ի եւ N° 9-ի զարդանախշերը, որոնք ըստ անուանացանկի կը պատկանին «Շարակնոցին», կարծես ուրիշ ձեռագիրէ մը առնուած են: Նոյն նկարազարդումի 14 եւ 36 համարները չեն համապատասխաներ անուանացանկին մէջ յիշատակուող անուններուն: Օրինակ՝ վերոյիշեալ նկարազարդումի N° 25 Խաչը անուանացանկին մէջ կը դառնայ N° 24, իսկ N° 24-ը կը յիշատակուի «t» տառով: Կռնակի վրայ պատկերուած երկու զարդանախշերը անուանացանկին մէջ կը նշուին 34 եւ 35 համարներով, մինչդեռ վերատպութեան մէջ կը դառնան N° 35 եւ N° 36: N° 37-ը եւ N° 38-ը բացակայ են անուանացանկին մէջ, եւ յայտնի չէ, թէ ուրկէ առնուած են (աղաղակող սխալ իմ կողմէս):

Թոյլ տուէք ինծի արտայայտելու, պարո՛ն, Ձեզի հանդէպ ունեցած իմ խորին ակնածանքս ու երախտագիտութիւնս:

Ձեր խոնարհ ծառան
Հայր Ղեւոնդ Ալիշան

1820.

* Հ. Յուսիկ Վրդ. Մեհրապեանին - Կ. Պոլիս

Ս. Ղազար, 7 Դեկտ [ եմբեր ] 1892

Սիրելի եւ Պատուական Հայր,

Աստուած պարգեւէ մխիթարութիւն իմ հոգեւոր եղբօր եւ Քո Հօր մեզմէ առնուելուն փոխարէն [48], եւ իրեն նման եւ աւելի արդիւնաւոր ընէ իր աշակերտները։

Ահա պատառ մի թղթոյ վրայ գրածս, յանձնել առ Պասմաճեան [49] ։ Կարծեմ պիտի գրէ Գեր[ա]պ[այծառ] Տէր, ես ալ յիշեցընեմ, որ եթէ ինչուան նոր տարի հասնի Պ[ատուական] Հ[այր] Եդուարդ [50], քանի մի (3 կամ աւելի, փոքր տուփ ռահաթի շաքարի յանձնէք, մէկ երկու հօխանոց. օտար երախտաւորաց համար իբրեւ վարձք տալու եմք. մերոնց համար չէ գրածս։ - Ողջ լեր։

Հոգեկից
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

1821.

* Մխիթարեան միաբանի մը, անունը անյայտ

Ս. Ղազար, 7 Դեկտ [ եմբեր ] 1892

Արգոյ եւ Սիրելի Հայր,

Ընկալայ ի Վեհէ զծրար Յիշատակարանաց, մինչդեռ ծրարեալն կայր ի սրտիս, որպէս եւ Քո արդ, կիրք՝ զորս եթող մեզ իմ սիրելի հոգեհարազատն եւ Քո Հայր հոգեւոր, յանկարծոյն իմն բարձեալ առ ի մէնջ [51]. օրհնեսցին կամք Տեառն, որ եւ շնորհիցէ Ուխտիս վայելել ընդ երկար զարդիւնս նորա յորդիս իւր, առաւելաւն հանդերձ, եւ տացէ Քեզ զօրութիւն ի պաշտամանդ եւ ի տեսչութեան, մանաւանդ ի ժամանակս փորձանաց սրածութեան։

Յիշատակարանքն պատուականք էին, այլ ինձ եւ տխրականք, զի այդպիսի ընտիր մատեանք հեռանան ի մէնջ եւ ի հայրենեաց եւ երթան ի ծագս աշխարհի խորասոյզ լինել. մանաւանդ Աստուածաշունչն այն հնագոյն քան զմեր օրինակս, զոր ըղձալի էր ի ժանեաց Պատուելւոյն կորզել։ Զգեղեցիկ աւետարանին գրելոյ ի ՉԾԳ [1304]՝ ունէի ես արդէն զՅիշատակարանն, սակաւ ամօք յառաջ ընդօրինակեալ ի ծանօթէ, յորմէ եւ ծանեալ թէ ուստի՞ բարձեալ է ծերդ այդ զմատեանն եւ զայլս ընդ նմին, զօրութեամբ ոսկւոյ, որ պակասէ առ մեզ, եւ բռունքդ այդոքիկ փարթամք յափշտակեն զժառանգութիւն մեր։ Ի վաղուց հետէ չեմուտ ի վանս ձեռագիր մատեան ինչ. տեսցուք զի՞նչ գործեսցէ դասընկեր Քո եպիսկոպոսն Տարօնոյ [52]. յուսամ թէ արդ հասեալ է ի Մուշ։

Ողջոյն ծերունազարդ Հօր Աթենոգինեայ եւ նորեկ գործակցիդ, այլ եւ Ռափայէլեան վարժապետի։

Հոգեկից
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

1822.

* Հ. Յուսիկ Վրդ. Մեհրապեանին - Կ. Պոլիս

Ս. Ղազար, 14 Դեկտ [ եմբեր ] 1892

Սիրելի եւ Պատուական Հայր,

Ամսոյս իրեքին գրածէդ առաջ ընդունեցայ գիր եղբօրմէս. եւ իմացայ ինչպէս եղած ըլլալը։

Խաւրած Յիշատակարաններդ խեղճուկ են իրենց գրքերուն հետ. մագաղաթեայ աւետարանն՝ ըստ Յիշատակարանին գրուած է 1726ին. ինծի շատ նոր կ՚երեւի մագաղաթեայ ձեռագրի մը համար. տարակուսեցայ թէ այդ նոր եւ վերջի յիշատակարանն ըլլայ, եւ հնագոյն մ՚ալ ունեցած ըլլայ։ - Քան զատոնք լաւագոյն էր կամ էին Պ[ատուական] Հ[այր] Դանիէլի [53] օրինակածին աւետարանը, 300 տարիէ աւելի հին. եթէ երկու երեք ոսկւով ծախուէր՝ կ՚ընդունէի։ Այդչափ ոչ հնագոյն աւետարանք՝ իրաւ մեզի համար նոր բան չեն յուսացըներ, բայց երբեմն պատկերներն բան մի կը սովրեցընեն, ուրիշներէն տարբեր ըլլալով։ Ես առանձին փորձութիւն մ՚ալ ունեցայ մեր Ձեռագիր աւետարանաց թիւն հասցընելու ի հարիւր. դեռ տասնի չափ կը պակսի. բայց յայտ է որ շատ նոր եւ առանց պատկերի կամ ուրիշ յարգ մի ունեցողը չեմ ուզեր։

Ափսո՜ս բանտելոց աշակերտաց համար. եթէ ես հօն ըլլայի՝ զիս ո՞ւր պիտի դնէին։

Մաւրոնեանի բժիշկ փաշայն ո՞ղջ է՝ թէ նա ալ յանկարծամահ։

Ողջոյնք։

Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

1823.

* Հ. Յուսիկ Վրդ. Մեհրապեանին - Կ. Պոլիս

Ս. Ղազար, 28 Դեկտ [ եմբեր ] 1892

Սիրելի եւ Պատուական Հայր,

Շատ եւ շատ կը ցաւիմ երբ կը լսեմ որ աշակերտք մեր եւ նմանիք բանտ կը մատնին, այս օրհնեալ հայրենեաց համար, եւ խղճամ թէ ես ալ հեռաւոր պատճառ մի չըլլամ. Աստուած լուսաւորէ մեծերն ալ փոքրերն ալ։

Ըստ փափագանաց Ձեր եւ իմ՝ արդէն կանխեալ գրեր էի եւ տպագրուեր էր բան մի նոր հանգուցեալ Հօր եւ Եղբօր համար. յետոյ փոքրիկ յիշատակ մի ալ աւելցաւ՝ իր դէմքով, զոր եւ կարծեմ այսօր կը խաւրէ տպագրապետն [54] ։ Ծանր էր ինձ այս հարկն, եւ ոչ իմ առանձին զգացմունքս բացատրեցի, այլ կերպով մի գոհ եղայ որ ես չպատճառեցի իրեն կսկիծ կանխելով ի մահ։ Աւելի լաւ է որ ինծի համար բարեխօսէ, քան թէ մէկն իմ վրայօքս ալ գրէ։ Երանի՜ որոց ի Տէր ննջեցին, առանց տեսնելու եւ լսելու այնպիսի բաներ, որ այս օրերս զձեզ ալ զմեզ ալ կը տագնապեցընէ. Աստուած լսեցընէ մեզ իր ձայնն ալ, հնազանդութեան ձայնն ալ, որ նոյնպէս Աստուծոյ ձայնն է, զոր եւ երբեմն մենք փափագիմք որ լսեն մեր եղբայրները կամ եղբայրը, բայց մենք չենք լսեր, գերզգօնութիւն կարծելով, թէ եւ հրամանն երկու երեք անգամ կրկնուի, եւ շատոնք գայթակղին ընդհանուր մեծաւորին պատուիրանը չկատարուելուն։ Փափագիմ որ Ձեր հին տարին մեր նոր տարին խաղաղութեամբ վերջանայ եւ սկըսի, եւ այս տարի պէս պէս կրածնիս եւ կորուստնիս ընդունելի ըլլայ Աստուծոյ, եւ պարգեւէ մեզ զօգուտն մեր, զոր եւ մաղթելով Քեզ եւ Յ[արգոյ] Եղբարցդ, մնամ

Հոգեկից
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

[Յ. Գ. ] Եղբայր իմ յանձնեալ է Քեզ ձեռագիր մի, գործոց Արիստոտելի. եւ զի տպագրի արդ ի վանս գործ նորին Արիստոտելի, ի դէպ է վաղ առաքել զայն, ի բաղդատութիւն։

1824.

* Մխիթարեան միաբանի մը, անունը անյայտ

Ս. Ղազար, [ ամիս ամսաթիւը կը բացակայի ] 1892

Արգոյ եւ Սիրելի Եղբայր,

Աւադիկ յանձնագիրս առ եպիսկոպոսն Երեւանի։ Իբրեւ 15 ամօք յառաջ Պ[ատուական] Հ[այր] Սրապիոն գտեալ եւ խօսեցեալ էր ընդ մնացորդաց Չոլագեան ընտանեաց Հայավենետաց, առ ի գիտել զազգաբանութիւն նոցա. ա՞րդ կամ վերստի՞ն զարթնուն յուսով ժառանգութեան. եթէ այլուստ գտցեն նոքա այդպիսի ինչ՝ հանցեն եւ մեզ մասն, իսկ եթէ յերազի՝ ամենայնն ինքեանց լիցի։

Զխնդիր Հոլասի կատարեցից ի ժամանել գրոցն։

Արդ լիցի եւ իմ խնդիր մի կամ երկու ի պատուական ծերունւոյ այտի Մ. Պեռնարտեայ. (աստանօր ընդհատեցաւ գրութիւնս. զի եկն Քիբերդ, եւ յետ իբր ժամու՝ դառնամ ի գրել)։ Ա խնդիր իմ այս է, զի յանձնեսցէ ի ձեռն միջնորդին՝ առ բուսաբան ճանապարհորդն այն, զի ի նշանակելն զբոյսս գտեալս ի Հայս, հարցցէ տեղացեաց եւ նշանակեսցէ, որքան կարէ, զհայկական անուանս. միայն թէ գիտիցեն Հայկազունք մեր։ - Բ խնդիր տեղական, այսինքն աստ ի քաղաքիս. յամաց հետէ կաղանդչեայ իմն հրատարակէ Պերնարտի [55], կտակս հինս [56]. եթէ ի յուզելն կամ տալ յուզել կտակս ԺԳ-ԺԶ դարուց, հանդիպեսցի կտակաց Հայոց (իտալ. կամ լատին) նշանակեսցէ զնօտարն, զթիւ մատենին, զամն եւ զանուն կտակողին. եւ ապա մեք տացուք ընդօրինակել։

Ողջ լեր։

Հոգեկից Եղբ[այր]
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

[Յ. Գ. ] Աթանասեանն յիշեալ ի յանձնարար թղթիս հրատարակեալ է յամի 1881 տետրակ մի զբուսաբերութենէ Երեւանեան գաւառի [57] ։