1897

2010.

* Եղ. Երանոս Եանողեանին

Կրնամ յերկինս ես ելնել
Թ՚երկրիս վրայ չի գտնեմ
Տեղ մի ուր գլուխըս դնել:
Կրնամ վայելել զուարճութիւն՝
Թէ միշտ այս տեղ ունենամ,
Քիչ շատ կրելու նեղութիւն:
Փառաւորուիլ հոն՝ կրնամ
Թէ Քրիստոսի համար հոս,
Արհամարհուիմ վըշտանամ:
Թ՚երկրիս վրայ չունենամ
Զգայարանացըս հաճոյս,
Հոն շատ եւել գոհ կ՚ըլլամ:
Թէ ի դասին ջերմեռանդ
Ըսեմ ըզփոխ՝ ըզսաղմոս,
Սիրտս երջանիկ կ՚ըլլայ անդ:
Թէ Աստուծոյ համար հոս՝
Կըրեմ հոգ, ցաւ նաեւ մահ,
Ամէն բանէ մնամ անվախ:
Երբ թըշուառ չըքաւոր
Ըլլամ յերկրի՝ բայց զուարթ
Յերկինս կ՚ըլլամ թագաւոր:
Թէ Յիսուսիս մըտերիմ
Կանոնապահ ըլլամ արդ
Յերկինս մեծ վարձք կ՚ընդունիմ:

Գրեց Սրբուհի Թերեզա ։ Թարգմանեց Հ. Ղեւոնդ Վ. Ալիշան
Յամին 1897 Յունուար 2

2011.

* Մխիթարեան միաբանի մը, անունը անյայտ

Ս. Ղազար, 11 Յուն [ ուար ] 1897

Արգոյ եւ Սիրելի Եղբայր,

Եօթնեկաւ յառաջ առաքեալ է յանուն Քո, թղթատարաւ, ծրար կամ պատատ մի երկու շիշ ափսինդ. ես ոչ գիտացի յայնժամ. արդ հասեալ է անշուշտ, եւ տալի է առ եղբայրն իմ: Եւ ես տամ առ Վ[երապատուեալ] Հ[այր] Յուսիկ զ24 ֆր[անգ] զորոց հաւասար տուեալ ես առ եղբայրն իմ:

Արծաթապատ Սաղմոսարանն զոր առաքելոց ես կամ առաքեալ, աւանդ է առ իս, զպարտիս ինչ հատուցանել առ յանձնողն Քեզ: Շնորհաւոր Նոր Տարի՝ եղիցի:

Հոգեկից
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

2012.

* Սերովբէ Ալիշանին - Կ. Պոլիս

Ս. Ղազար, 11 Յուն[ուար] 1897

Սիրելի Եղբայր,

Անցեալ շաբաթ գրեցի խաւրած Ձեռագրացդ եւ իմ առ Քեզ խաւրած 250 ֆրանգաց համար, այնպէս ըլլայ, մանաւանդ որ Հեթմոյ կնիքն այլ, շնորհես վանացս, եւ ընդունիս շնորհակալութիւնս: Արծաթկողիկ Սաղմոսարանդ՝ երբ հասնի ի ձեռքս՝ պահեմ իբրեւ աւանդ՝ յետ Զատկին սկսանին գալ օտարականք այցելուք. տեսցուք ի՞նչ ցուցանէ բաղդն եւ դէպք:

Ո՞ր վանք է Փրկչին, վասն որոյ տրուած ըլլայ այդ հէքիմ Սարգսի բժշկարանն. հաւանօրէն Կեսարիոյ կողմանց պիտի ըլլայ, ուր է եւ Թալաս:

Ընդ Նոր տարւոյ մաղթեմ քաջողջութիւն եւ յաջողութիւն առեւտրիդ ընդ կանոն Կրինվիլի [1] եւ այլոց. եւ ողջոյն ծանօթից:

Հարազատդ
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

[Յ. Գ. ] Յուսամ ընդունած ես կամ կ՚ընդունիս երկու շըշիկ ափսինդն Վենետկեան, որ շաբաթ մի յառաջ խաւրուած է աստից, յանուն Վ[երապատուեալ] Հ[այր] Գրիգորի:

2013.

Նիկողայոս Մառին [2] 

Վենետիկ, Ս. Ղազար, 14 / 26 Յունու[ար] [18]97

Ազնիւ բարեկամ,

Շնորհակալ եմ Ձեր շնորհաւորութեան յանկեղծ բարեկամական սրտէդ, որ ինձ հաճոյ եւ պատուական է, քան ինձ շնորհուած պատիւն, որոյ երբէք ակնկալութիւն չունէի եւ ոչ կարծեմ արժանաւորութիւն։ Հնագիտական ընկերութեանց մէջ [3] ես ինքս արդէն հնութիւն մի եղած եմ, եւ չէի ախորժեր հնութեան նոր տիտլոս մ՚այլ աւելցընել վրայս: Բայց, ի հարկէ պէտք է պատուել զմեզ պատուողները, թէ ոչ արժանեօք, այլ խոնարհութեամբ։ Ես դեռ չընդունեցայ պաշտօնական թուղթ կամ ծանօթութիւն, որոյ մէջ, եթէ նշանակուած չըլլայ իմ պարտքս կամ ընելիքս, խնդրեմ հաճեցէք ինձ իմացընել եւ թէ առ ո՞ պէտք է գրեմ եւ շնորհակալիմ։

Իմ ընկերացս ողջունիմ մաղթեմ Ձեզ առողջութիւն եւ յաջողութիւն Ձեր ուսմանց եւ քննութեանց։

Աղօթարար ծ[առայ]
Հ[այր ] Ղեւոնդ Մ [արգար] Ալիշան

2014.

* Մխիթարեան միաբանի մը, անունը անյայտ

Ս. Ղազար, 27 Յուն [ ուար ] 1897

Արգոյ եւ Սիրելի Եղբայր,

Ներեա պատառիկ թղթիս: Մի՛ ինչ հոգար վասն արծաթակող Սաղմոսին. չունիս ինչ հատուցանել ի գին դորա. եղբօր իմոյ յարմարեալ է ընդ իս վասն դորա: Եթէ այլ ինչ նմանն բայց ոչ համանման որոց ունիմքս, հանդիպեսցի Քեզ, զայն ծանո եւ արասցուք զկարելին: Եղբայր իմ գրէր, զի ոտքդ ուռուցեալ են եւ կաս ի դպրատանն, բայց թուի թէ կազդուրեալ ես այժմիկ, եւ նոյնպէս եւ աւելի եւս քաջողջութիւն մաղթեմ, ողջունելով զորս ընդ Քեզ են:

Հոգեկից Եղբ[այր]
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

2015.

* Սերովբէ Ալիշանին - Կ. Պոլիս

Ս. Ղազար, 27 յուն [ ուար ] 1897

Սիրելի Եղբայր,

Ամսոյս 16ին գրածդ, ՁԹ, իմացուց ամենէն կարեւորը հանգիստ ըլլալդ. ես այլ ձմերական սովորութեամբ երկու ամիսէ վեր առողջ եմ քան զնախընթաց շատ ամիսս. ցաւիմ մեր քրոջ տառապանաց. քիչ շատ երեք այլ ժամանակին քըշ քըշը կու լսեմք. Աստուած վերջերնիս ուղղէ ի բարին, ի գիրկս իւր:

Այն փոքրիկ լուսատիպ դէմքս նոյն եւ նոյնչափ էր՝ ինչ որ հանեց ի պարտիզի՝ ուհին այն, վայրկենական (instantanée) գործիքովը, որ այնպէս պզտիկ հանէ. եւ այն մէկիկ օրինակն էր որ ինձ խաւրեց, ես այլ Քեզ. լուսագրողք կըրնան զփոքրն այն մեծացընել իրենց արուեստով: Շատ տարիներէ վեր նորէն չեմ լուսագրել տուած ծերունի դէմքս. վերջինն կարծեմ որ ունիս:

Ձեռագրաց եւ արծաթկողիկ Սաղմոսին համար գրածներդ՝ այնպէս ըլլան առ ժամս, մինչեւ եթէ ժամանակն ուրիշ կերպ մի ցուցընէ. Վ[երապատուեալ] Հ[այր] Գրիգոր գրէ, որ պիտի խաւրէ, բայց դեռ չհասաւ:

Առ ի չգոյէ իմ կողմէս հիմկու հիմայ ուրիշ ըսելիքի, չնչին թղթիկովս ընդունէ շատ բարեւ եւ բարիք մաղթանաց սիրոյ սրտի, որով կամ մնամ

Հարազատդ
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

[Յ. Գ. ] Բարեւներդ առ Վ[երապատուեալ] Հ[այր] Յուսիկ ՝ կարդացուցի իրեն. ընդունէ իրեններն ալ ինձմով:

2016.

Մխիթարեան միաբանի մը, անունը անյայտ - Վիեննա [4]

Վենետիկ, Ս. Ղազար,
1 Փետր [ ուար ] 1897

Գերապատիւ Տէր Հայր,

Իբրեւ մերձաւորագունի եւ սիրողագունի հոգեկցիդ հանգուցելոյ ի Տէր եւ իմոյ անուանակցի եւ սիրելւոյ, կարեկից լինիմ Գեր[յարգոյ] Եղբօրդ. աղօթեմ վասն նորա եւ մաղթեմ զբարեխօսութիւն Նորին առ ընկալուչ իւր, շնորհել Քեզ յաւելուած ժամանակաց յառաւելութիւն բարեաց հոգւոյ [5] ։

Խնդրեմ եւս ի սիրոյդ, եթէ հաճեսցի, հաղորդել զկարեկցութիւնս իմ առ համօրէն Ուխտ Եղբայրութեանդ Ձերոյ, հանդերձ Արհիական Գլխովն [6]. եւ յանձնել զիս յարժանաւոր աղօթս նոցին եւ Քո

Գեր[յարգոյ] Եղբօրդ,

Ն[ուաստ ծ[առայ] եւ եղբայրակից
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

[Յ. Գ. ] Ողջոյն մեծարանաց առ Գերապ[ատիւ] Արքեպիսկոպոս հիւրանոցիդ, առ Գեր[ապայծառ] Ռուպեան [7], եւ առ ոմն։

2017.

* Մխիթարեան միաբանի մը, անունը անյայտ

Ս. Ղազար, 10 Փետր [ ուար ] 1897

Արգոյ եւ Սիրելի Եղբայր,

Ի հասանել եւ յընդունել մեր զարծաթակող Սաղմոսարանն ծանուցից:

Գուցէ՞ յոյս Դանիելի Սաղմոսամեկնչին վաճառման: Դաւիթ Խաչիկեան, ծանօթ Ձեզ գրեալ է առ Վեհ եւ առ իս իբրեւ միջնորդ, փոխան գրենոյն իւր ի հուր եւ յաւար մատնելոյ ի Խասգիւղ, շնորհ առնել նմա, եւ առաքեալ է երկար ցանկ մի զկորուսելոցն. չասէ որոշակի տալ կամ պարգեւել. խնդրեալ է ի Վ[երապատուեալ] Հ[այր] Դաւթէ ՝ դիւրագնի ստանալ. թերեւս գրէ առ սա Վեհս, եւ խնդրողն յանտի առցէ պատասխանի. աւելորդ համարիմ իմովսանն գրել. եւ զայս ասեմ, զի եթէ խօեսեցի ընդ ձեզ եւ ակն ունիցի յինէն պատասխանւոյ, կարէք ասել, թէ նա (ես) կատարեալ է զմիջնորդութիւնն, եւ անկ է նմա լսել ի Վեհէ:

Յուսամ թէ արդ փարատեալ իցէ յօդուածացաւդ եւ նախընթացք գարնայնի հողմունք փարատեսցեն փոքր ի շատէ եւ զսրտացաւն մեր ի դիպաց ժամանակիս:

Հոգեկից Եղբ[այր]
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

2018.

* Սերովբէ Ալիշանին - Կ. Պոլիս

Ս. Ղազար, 10 Փետր [ ուար ] 1897

Սիրելի Եղբայր,

Ամսով եւ աւելի առաջ՝ ի Շիրակ գտուած ակատ քարի վրայ քանդակի մի ուրուագիծը խաւրեր էի Քեզ, արժէքը ստուգելու, որոյ համար պատասխան չընդունեցայ Քեզմէ, տարակուսիմ որ կամ իմ կամ Քու թղթիկդ կորսուած ըլլայ: Որպէս եւ է փոյթ չէ. վասն զի առիթն այլ անցած համարուի. հարցողն ինձ եւ խաւրողն՝ տեղափոխուեր է:

Մեր ծանօթ քաղցրաձայն եւ քաղցրաբարոյ † [հանգուցեալ] Հ[այր] Օգոստինեայ մահագիրը խաւրեմ, որ ուշ հրատարակեցաւ, եւ դնես ի կարգի այլոց նմանեաց եւ աղօթես. եւ նոքա բարեխօս լիցին Քեզ եւ ինձ

Հ[օր] Ղեւոնդեայ Մ[արգար] Ալիշ[ան]

[Յ. Գ. ] Ողջոյն քեռ եւ քեռորդեաց եւ հարցողաց, առ ի չգոյէ լրոց, բայց զի կանուխ գարնան նշանք կան, եթէ մարդն խաբուսիկ չխարդախէ:

2019.

* Սերովբէ Ալիշանին - Կ. Պոլիս

Ս. Ղազար, 17 Փետր [ ուար ] 1897

Սիրելի Եղբայր,

Բարեւիկ մի միայն: - Անցեալ շաբաթ կամ երկու շաբաթ առաջ գրած թղթիս պատենին վրայ ծանուցի ի Լէօպէքը արծաթէ դրամ մի ընդունելս, զոր եւ կրեմ ի ծոցիս. չիմացայ ո՞ր քաղաքի է. միթէ այժմ Բարենցա կոչեցելոյ՝ յ Իստրիա:

Երեկ ընդունեցայ արծաթապատ Սաղմոսարանն. ես փոքր սաղմոս մի կարծէի, սա մեր ծանօթ Գուլնազարի [8] Սաղմոսամեկնիչն է եղեր [9]. Տեղ տեղ գրոց մէջ պակաս կայ, ընդ բնաւ 23 թուղթք պակսին, մենք ունիմք ամբողջ օրինակ: Կազմն կամ քանդակն որ է մեր Կեսարացի Հայոց, որպէս յուսայի, թուի ի Վենետիկ գործեալ, տպագրեալ երկու պատկերքն օրինակելով յարծաթի, բաւական ճարտարութեամբ եւ արուեստական ճաշակով: Դեռ ուրիշներու չեմ ցուցած. տեսնենք ի՞նչ կ՚ասեն անոնք, եւ ինչ բաղդ կ՚ունենայ յապագայն:

Այսչափիկով շատացիր այս անգամ, եւ ողջունելով զծանօթս ողջ լեր, եւ թէ կարելի է բարեկենդան ըրէ, շնորհօք Աստուծոյ:

Հարազատդ
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

2020.

* Մխիթարեան միաբանի մը, անունը անյայտ

Ս. Ղազար, 17 Փետր [ ուար ] 1897

Արգոյ եւ Սիրելի Եղբայր,

Երեկ ընկալաք ի մաքսատանէ զարծաթապատ եւ բամբակապատ Սաղմոսամեկնիչն, անվնաս. ես կարծէի թէ փոքրադիր սաղմոս մի իցէ. պակասաւոր է գիրքն, ուրեք ուրեք թղթոց ի բաց անկեալ գոլով, այլ մեք ունիմք զանթերի օրինակն:

Ի կիւրակէիս (14 ամսոյս) մեկնեցաւ Պ[ատուական] Հ[այր] Դանիէլ շոգենաւու, ի Ռեգանադի [10]: Այսօր կամ վաղիւ հասանելոց են այսր (այտի) 12 որբք եւ 5 որբուհիք, յանձնեալք առ Ագապի Քէչիպաշեան. զայս ասաց Աւետարանական քահանայ Գերմանացւոց, խնդրելով զի գիշեր մի օթեսցեն ի վարժատան մերոյ ի Վենետիկ. ուստի գնալոց են ի Ֆռանգֆորդ, եւ անտի գրեալ են առ քահանայն՝ խնամ տանել եւ ուղւոյ առնել: Այսպէս ցրուին փշրանք Հայկազնեայց:

Լսեմ թէ տակաւին տկար ես, եւ աղօթեմ. յուսամ ի մերձաւոր գարուն որ փոքր ի շատէ նորոգէ զհնութիւն մեր, մինչեւ զգեցցուք զանթափն ի վերայ կարկատանացս: - Ողջոյն որոց ընդ Քեզ են:

Հոգեկից Եղբ[այր]
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

2021.

* Հ. Դանիէլ Վրդ. Ստեփանեանին

Ս. Ղազար, 27 Փետր [ ուար ] [ 18 ] 97

Արգոյ եւ Սիրելի Եղբայր,

Ընդ երախայրեաց գարնայնոյ՝ երփներանգ ծաղկանցդ, լուայ եւ զձայնս մաղթանաց երկթեւենիցդ ձագուց հնգեցուն, զորս, դասապետաւն հանդերձ՝ աղօթիւք եւ շնորհակալութեամբ յանձն առնեմ ի շնորհս Աստուծոյ:

Ա՞յդչափ են մանկտին թէ յաւելան: Եկի՞ն եւ աղջկունք. իցե՞ն եւ գալոցք. քանի՞ ամաց են: Զայսոսիկ մեզ ծանուսցես. եւ յորժամ համաձեւ զգեցցին՝ ցուցցես մեզ:

Ի նմին աւուր յորում դու այդր ելեր ընդունել զմանկտիդ, հասին եւ ի Վենետիկ 12 մանկունք եւ 5 աղջկունք, յանձնեալք առ Գերմանացի աւետարանականս, որք առաքեցին զնոսա ի Ֆրանքֆորդ, ժամս ինչ հանգուցեալ ի Մուրատ Ռափ[այէլեան] վարժարանի [11]:

Յետ մատուցանելոյ զխոնարհական ողջոյնս իմ առ Գեր[ապատիւ] Եպիսկոպոսդ եւ առ իւրսն, յիշեցո՛ գիտնականաց, զի ի ստորագրութեան Cento città քաղաքաց Իտալիոյ [12] ՝ պակասէ Ռեգանադի. Լաւ տեղեկութեամք ծանուսցեն մեզ զհինն եւ զնոր: Երեկ, ըստ դիպաց ընթերցայ ի գիրս ինչ, զի երբեմն (կարծեմ յԺԲ դարու) Ոզիմոցիք ուծանան ի Ս. Պապէն եւ ձեռն տան ի կայսրն, Ռեքանադիցիք հաւատարիմ մնան. վասն որոյ Պապն բառնայ յառաջնոց զարքեպիսկոպոսական գահն եւ շնորհէ Ռեգանադեցեաց, յետ սակաւուց՝ խոնարհին Ոզիմոցիք, վտարանդեն Ռեգանադեցիք, սրտմտեալ Պապին՝ բառնայ ի սոցանէ զպարգեւեալն, եւ դարձուցանէ անդրէն յ Ոզիմոյ:

Ոչ գիտեմ ո՛րչափ, այլ ոչ շատ, հեռի է Ռեգանադեայ ՝ Castel Fidardo, ուր ի վերջ կոյս անցելոյ դարուն եւ յառաջնում մասին մերոյ դարուս, կային Հայ կուսանք: Արդ խնդրի, յո՞յր ձեռս է եկեղեցին նոցա եւ վանատունն – կայցե՞ն յեկեղեցւոջն դամբանք կուսանացդ, արձանագրաւ – գտցի՞ն ի մեռելագիրս եկեղեցւոյն ընդ որոյ հոգաբարձութեամբ էր կուսանոցդ, յիշատակի մեռելոց կուսանացդ զոր եւ ընդօրինակել խնդրեմ [13]:

Cecconi Giosué [14] ոմն գրեալ է զՊատմութիւն Գասդել Ֆիտարտոյի [15], այլ կարծեմ ոչ ժամանէ պատմածն մինչեւ ի վերոյիշեալ ժամանակն եթէ գտցի այլ պատմիչ, որ յիշեսցէ եւ զվերջին ժամանակս՝ փափագելի է: Եթէ ի թեմի Ռեգանադեայ իցէ տեղին այն, դիւրաւ տեղեկանաս զխնդրոցս [16]:

Յուսամ եթէ ըստ կարի քում եւ տեղւոյդ բարեկենդան առնես եւ առնիցեն՝ քոյովքդ փոքրկամբք ըստ թուոյ հնգեցունդ՝ առձեռն պատրաստ գտի հնգեակ պատկերիկս, զոր առաքեմ, եւ միւս մեծագոյն՝ մեծագունիդ, շնորհաւոր մաղթելով, եւ զոր յետ բարեկենդանական աւուրց, զհոգեւորական բարեկենդան քառասնօրեայ, զոր զուարճալի եւս զարդարեսցեն բանաւոր ծիծռունքդ կանխեալք քան զփետրաւորսն, եւ ծաղկունք, զորոց կարապետս առաքեալ էիր ինձ, իբրեւ խայրիս կանուխս որբանոցիդ, յո՞ր անուն կոչեցելոյ ?

Հոգեկից
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

2022.

* Մխիթարեան միաբանի մը, անունը անյայտ

Ս. Ղազար, 3 Մարտ 1897

Արգոյ եւ Սիրելի Եղբայր,

Ընկալայ զչէքն, որ վասն Հոլասեանց, տակաւին ոչ զոսկին, զոր եւ աւանդեցից ի ձեռս նոցա: Լիւսի [17] մայր եղեւ դստեր, եւ յետ կազդուրելոյն՝ երթալոց է երեխայիւն առ այր իւր ի Ֆիրենցէ. մայրն պառաւ, որում ոչ սակաւ սատար լինէր նա, մնայցէ երկոքումբք կրսեր դստերօքն, զի երիցագոյնն՝ Մարի [18], արդ ի Ֆիրենցէ է եւ յետ սակաւուց երթիցէ ի Լոնտրա [19]:

Աղօթեմ զոր հանապազ վասն առողջութեանդ. փափագեմ եւ յուսամ լսել զառողջութիւնդ. գէթ փոքր ի շատէ յայժմուս, թեթեւակի անցանելով ընդ մեծ պահս՝ ի խնդաբեր Զատիկ:

Հոգեկից
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

2023.

* Հ. Դանիէլ Վրդ. Ստեփանեանին

Ս. Ղազար, 10 Մարտ 1897

Պատ[ուական] եւ Սիրելի Հայր,

Արդարեւ յոյժ փոքրիկ եւ փոքրկանց հօտի կաս այժմիկ հովիւ, որոց ոչ միայն դաստիարակ, այլ եւ դայեակ թերեւս պիտոյ իցէ. վաղ վաղ աճեն նոքա, բայց թիւ հօտին ո՞ գիտէ երբ եւ ցորչափ: Այս առաւելութիւն է արդ, զի տղայք գոլով՝ դիւրագոյն է տպաւորել ի նոսա զբարոյական եւ զազգային իմաստս, ո՞ գիտէ թէ ոք ի մանկտւոյդ ժամանակաւ գտցի ի թիւս Հարց մերոց:

Մորոնեայ [20] բազմահատոր գործ կայ առ մեզ. տեսի զհեղինակն ի Հռովմ յամի 1857. սափրիչ էր Գրիգորի ԺԶ [21], եւ շնորհիւ նորին պատուեալ եւ պերճացեալ:

Ծանօթ է եւ Աթանաս Եպիսկոպոսն Մերասեան [22], կարծեմ յիշեալ եւ ի բազմահատոր հայերէն Աշխարհագրութեան (Ագոնցի) [23] ի տեղագրութեան Իտալիոյ. այլ քննելի է մահագրութիւն (necrologia) նորա յեկեղեցւոջ, ուր հանգուցեալ է, եւ տապանագիրն, եթէ գուցէ: Հայ կուսանք 50 ամ կացեալ են ի Գասդելֆիտ[արտոյ] [24] հաւանօրէն գտցի եւ նոցա յիշատակ կենաց կամ մահու՝ անդ:

Գտի զյիշատակ քաղաքիդ Ռեգանադեայ, ի 103 թիւ Հարիւրքաղաքաց Իտալիոյ [25], այլ իբրեւ հետեւակ Մաչերադայ քաղաքի, սիւնակ մի միայն է տեղագիր նորին, եւ պատկեր մի հրապարակին եւ ապարանից municipio [26], որ յոյժ շքեղ ասի:

Իբրեւ 50 ամաւ յառաջ վախճանեալ է յ Անգոնա ՝ այլ ոմն Ումուտեան, կարծեմ հօրեղբայր † [հանգուցելոյ] Եղբօր Ստեփանի մերոյ, եւ է Տէր Ստեփանոս, զորմէ կարես տեղեկանալ յազգականաց նորին յ Անգոնա, զորոց նշանակեցի արդէն ի յուշարար թղթիս, զոր ետու Քեզ, եւ նշանակեսցես զ†[մեռել]ագիր նորա:

Զկուսանաց Գասդելֆիտ[արտոյի] համարիմ թէ գտցին գիտելիք ի դիւանս եպիսկոպոսին Ոզիմոյ [27]. երբ յաջողեսցիս քննել կամ հարցանել: Ողջ լեր:

Հոգեկից
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

2024.

* Մխիթարեան միաբանի մը, անունը անյայտ

Ս. Ղազար, 15 Մարտ 1897

Սիրելի Հայր,

Յուսալով որ շուտով դառնաս՝ ծրարեալքս պահեր էի. եւ նովին յուսով նորէն գալիքները չեմ խաւրեր. իբրեւ քեզի եւ մեզի պատիժ՝ օդերն ալ պղտորեցան ցրտացան. ի գիւղ կենալու օրեր չեն: Պրենդայի [28] մէջ ձգելով եղածը՝ դարձի՛ր զուարթերես, եւ երբ օրերն ալ զուարթանան եւ պէտք ըլլայ՝ նորէն կ՚երթըցւի: Գերապայծառն այլ դեռ հօն է եւ չգիտեմ երբ դառնայ: Բարեւներս (թղթոյն հետ) տալով առ Վ[երապատուեալ] Հ[այր] Եւգենիոս, բե՛ր իրենները շուտով:

Հոգեկից
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան

2025.

* Սերովբէ Ալիշանին - Կ. Պոլիս

Ս. Ղազար, 17 Մարտի 1897

Սիրելի Եղբայր,

Քանի մի շաբաթ լռեր եմք, գարունն գրեթէ հասաւ, պէտք է քիչ մի ճլւըլալ, փափագէի քիչ մի նիւթապէս այլ, չյաջողեցայ: Ի քովս եղած հինումին իրերէդ վեց եօթն կտոր բան խաւրեցի ի Հռովմ ՝ մեր եղբարց ձեռօք. հնասիրաց եւ հնավաճառաց ի ցոյց տալու. կեսարական մատանւոյդ հազար ֆր[անգ] գին դրեր էք. կ՚արժէր ըսեր է, հնասէր մի, եթէ հին ըլլար, բայց սա ԺԴ դարու կամ del quat[t]rocento քանդակ մի է, ըսեր է, եւ փոքր գին մի. ըստ իս՝ եթէ ԺԴ կամ ԺԵ դարու այլ ըլլայ՝ դարձեալ արժանաւոր բան մի է: - Արծաթապատ Սաղմոսին համար Վատիկանի պահապանք եւ վարժապետք՝ յարգի եւ արժէք բան է, ըսեր են, բայց ոչ իրենց յարմար. իսկ հնավաճառ մի հարիւր ֆր[անգ] արժեցուցեր է արծաթն բարակ ըլլալուն համար! - Միւս մանր իրաց այլ չափաւոր գին մի չեն տուած. որով ամէնքն այլ դարձան նորէն առ իս. եւ մնան փորձուիլ առ օտարական այցելուս վանացս: - Ես այլ ի պատահական կամ հինեւմին գրավաճառէ գնեցի Քեզի ծանօթ Bayet [29], L’Art byzantin շատ գեղեցիկ արուեստով կազմուած, 4 ֆրանգի. ինձ շատ հաճոյ եղաւ գրքոյկս, յորում մեր հրատարակած Անւոյ գերեզմանական մատրան պատկեր մ՚այլ տեսայ:

Առողջութեանդ լրոյ փափագմամբ մնամ

Հարազատդ
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

2026.

Ս. Ղազար, 17 Մարտի [18]97

Ազնիւ քեռդուստր,

Ես գիտեմ որ առանց տօմարը կամ օրացոյցը նայելու՝ դու կու յիշես զիս, եւ երբ յիշես՝ այն օրն կ՚ըլլայ իմ անուանս օրն. ասիկայ երկրորդական բան մի է, առաջինն է քու տանտիկնութեան պարտքդ եւ հոգդ, զոր եւ գիտեմ որ լաւ կատարես, մանաւանդ հոգալով իրենց տկարութեան ատեն՝ թէ ընկերդ եւ թէ մօրքոյրդ, զոր՝ աւելորդ է ինձ նորէն յանձնել քեզ՝ իբրեւ երկրորդ մայր մի խնամելու, այլ եւ շնորհակալ կ՚ըլլամ խնամոցդ՝ իբրեւ եղբայր իրեն:

Յուսամ որ հիմայ ըռընտցեր [1] է Պր. Ստաւրիտէս, զոր եւ մտերմաբար ողջունեմ: Դեռ կու շարունակէ՞ ինքն իր պաշտօնը յ՚անգղիական դեսպանատան, թէ ժիւպիլէ եղաւ: Եղբօրդ եւ զաւակացն այլ բարեւ եւ հանգստութիւն մաղթեմ եւ քեզ քաջողջութիւն, ոյժ եւ համբերութիւն

Քեռիդ
Հ. Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան

2027.

* Մխիթարեան միաբանի մը, անունը անյայտ

Ս. Ղազար, 31 Մարտ 1897

Արգոյ եւ Սիրելի Եղբայր,

Եհաս ի ձեռս իմ փոքրիկ գրչագիրն, զոր առաքեցեր, եւ դասեցի ընդ նմանիսն ի մատենադարանի մերում, զի բաւական հին է եւ վայելչագիր, դեռ ոչ գիտեմ թէ ունիցի՞ եւ ինչ նոր. թուականն ՌԴԷ անհասկանալի է. թուի թէ փոխանակ Դի պիտէր Ճ, եւ նշանակէր 1407 թ. փրկչին. գրչութիւնն եւս ի դէպ գայ ժամանակին: Նորոյ եւ անգիտի ուրուք գրած է դա, այլ ուստի՞ մուծեալ է անդր զազնուվական Բագրատունին Սահակ ասպետ ? թուի թէ ի գրել նորա զայդ, գոյր յիշատակարան յորմէ զթուականն գիտաց, եւ ապա ի բաց բարձեալ է:

Աւուրբք եւս յառաջ ընկալայ զգրեալդ վասն Դանիելեան Սաղմոսամեկնչին, որոյ վասն մի՛ հոգար. զի ես յուսայի թէ Վիենականք յօժարութեամբ ընդունին, եթէ նոքա ոչ՝ չյուսամ թէ այլք. թող մնասցէ առ մեզ:

Ի դառնալ Վեհին այսր ծանուցից զխնդիր քեռ † [հանգուցելոյ] Հ[օր] Պօղոսի [30]:

Յուսամ թէ գէթ չափաւորապէս կազդուրեալ ես ի տկարութենէդ, եւ ապրիէլ, որ ժամանէ մեզ վաղիւ յաւելցէ ի զօրութիւնդ, բարեշունչ աւուրբք:

Հոգեկից Եղբ[այր]
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

2028.

* Սերովբէ Ալիշանին - Կ. Պոլիս

Ս. Ղազար, 31 Մարտ, 1897

Սիրելի Եղբայր,

Յանկողնի գրածդ, ըստ մեզ յԱւետման աւուր, փափագանօք ընդունեցայ. որովհետեւ գուշակելով տկարութիւնդ, սպասէի զօրանալու լրոյդ. վաղիւ մեզ Ապրիլ է, յուսամ որ խաբող չըլլայ, եւ իր անոյշ շնչով եւ գունագոյն երեսօք նոր ոյժ եւ կենդանութիւն ազդէ Քեզ եւ քրոջ: Թղթիդ մէջ ծրարած Վենետկեան արծաթդ՝ հիմայ ի ծոցս է, մինչեւ որ ցոյց տամ մէկու: - Մէկ թուղթ մ՚այլ խաւրես ներկոց խառնութեան կամ գունաւոր գրութեան. իբրեւ զերծեալ ի պատկերացոյց գրոց. յիրաւի, չափն հաւասար է թղթոյ նոյն գրոց, նա եւ գոյն թղթոյն. բայց գրերուն ձեւն աննման. նոյնպէս եւ կարմիր եւ ոսկի գրեր այդ թղթիդ չունին իրենց նման կարմիր եւ ոսկի գիր ի գրքին. սակայն նիւթ գրութեանն, յարմար է պատկերաբանութեան. եթէ ստուգեալ պատկերագրոց մէջն էր դա, ըսէ որ դնեմ անոր մէջ. այդ թուղթդ տայ գուշակել որ դեռ ուրիշ թղթեր այլ եղած են նոյն դեղախառնութեան վրայօք. աւա՜ղ որ կորսուեր են, այդպիսի գրուած պէտք է գտուի մեր ուրիշ ձեռագրաց մէջ, բայց չեմ յիշեր որո՞յ մէջ:

Առողջութեանս լրով աւարտեմ համառօտիկս, չունենալով ի ժամուս կարեւոր ինչ գրելի. եւ յուսամ չմոռնալ խաւրելու Քեզ շըշիկս ափսինդրի, մաղթելով օգուտ գործածողաց, եւ ողջոյն ծանօթից:

Հարազատդ
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

2029.

Եաղուպ Արթին Փաշային [31]

Վենետիկ, 1 Ապրիլ 1897

Յանկարծ կայծակի պէս հասաւ դպաւ սրտերնուս այն անուշակ զաւկիդ ծածկուելուն գոյժը, զոր ես մէկ անգամ միայն տեսնելով զգացեր էի ազնուութիւնը, արժէքն ու տուած յոյսը. որով հիմայ աւելի եւ աւելի լաւ կու ճանչնամ իր սիրով եւ յուսով լցուած ծնողաց՝ երկրիս վրայ ըրած անգիւտ կորուստը եւ կսկիծը, զոր միայն կըրնայ սփոփել:

Նա որ աւանդեր էր անոնց այդ ընտրեալ հոգին եւ նորէն առաւ շատ շուտով, իր անքննելի հաշուով: Չեմ տարակուսիր որ թէ՛ անոր երկրաւոր կենաց կարճութեան եւ քաշած ցաւերուն եւ թէ՛ Ձեր եւ իր գորովալի մօրն անբաւ խնամոց եւ ուխտագնացութեանց, մեծ փոխարէն տուած եւ պատրաստած է յերկինս. ուր՝ անմեղ մանկանց դասին մէջ ենթադրելով զ?... գրեթէ չեմ համարձակիր աղօթել իր հոգւոյն համար, այլ կ՚աղաչեմ որ ինքն իմ սըրտիս բաղձանքն այլ ընդունի՝ մաս մ՚այլ աւելի մխիթարութիւն եւ քաջալերութիւն պարգեւելու յաստուածային շնորհաց, իրեն կեանք տուող սիրական եւ բարեպաշտ եւ հոգացող ծնողաց, որոց եւ ես սրտանց ցաւակցելով՝ մնամ

Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան Ո[րդեգիր] Կ[ուսին] [32]

2030.

* Մխիթարեան միաբանի մը, անունը անյայտ

Ս. Ղազար, 14 Ապրիլ 1897

Մեծարգոյ եւ Սիրելի Եղբայր,

Զգրեալդ առ իս հանդերձ թղթով Գեր[երջանիկ] Կաթողիկոսին [33] անյապաղ առաքեցի առ Վեհ, որ քան զկարծիս իմ առաւել անագան դարձաւ ի գեղջէ, եւ հարկաւ մնայ յետ տօնից Յարութեան քննել եւ առնել պատասխանի. առ այժմ խնդրել շնորհս եւ զօրութիւն ի Փրկչէն, զի պարզերես գտցուք յընդունել եւ ի կատարել զհոգեւոր գործ պաշտամանցն, աստուածային եւ եղբայրական օգնականութեամբ:

Զմերձաւորագոյնն առ մեզ եւ զոչ հեռի ի Ձէնջ զՅարութիւն Քրիստոսի շնորհաւոր մաղթելով մնամ

Հոգեկից Եղբ[այր]
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

2031.

* Մխիթարեան միաբանի մը, անունը անյայտ

Ս. Ղազար, 14 Ապրիլ 1897

Արգոյ եւ Սիրելի Եղբայր,

Շնորհաւոր Սուրբ Աւուրք փրկչականք նախ Չարչարանաց եւ ապա Յարութեան, եւ զօրութիւն հոգւոյ եւ մարմնոյ:

Ի ժամանակին ընկալայ անկորուստ զապահովագրեալդ թուղթ եղբօր իմոյ, յորում գոյր արծաթի դրամ մի վենետկեան, զոր ետու ցուցանել ճանաչողի այդպիսեաց. որ 2 ֆր[անգ] արժեցուցեալ է. բայց լոկ արծաթն արժ աւելի քան 2 ֆր[անգ] եթէ չիցէ խառնուրդ օտար մետաղի:

Գոհ եմ ընդ վաճառումն Սաղմոսամեկնչին, զի, որպէս ասի, ի վերայ ստամոքացս նստեալ էր գինն զոր տուաք՝ վասն առնըլոյ ընդօրինակութեամբ մերով զհաւասար հին ձեռագրին:

Յակն արկի զբովանդակ ձեռագիրն զոր եօթնեկօք յառաջ առաքեցեր. յորում նոր երեւի ինձ երկար ճառ մի Յոհ[աննէս] Կոզեռն Վարդապետի [34] զՎարդավառէ, եւ տասնեակ մի նոր բառից ի նմին, զորս անցուցի յիմ բառարան յորս գլխաւոր խիզանութիւն, ըստ նշանակութեան կամ մերձ նշանակութեան ռամկօրէն ասացելոյն եւ լսեցելոյն այդր, խըզան, խըզանութիւն:

Ողջոյն եւ առողջութիւն:

Հոգեկից Եղբ[այր]
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

[Յ. Գ. ] Որպէս յայլում նուագի, յաւուրս յայսոսիկ կամիմ առաքել շշիկս ափսընդի՝ թղթատարաւ, յանուն քո, յանձնելի առ եղբայրն իմ:

Ես ոչ ընթեռնում արդ զլրագիրս, բայց հարցի զայլս եւ քննեալ նոցա գտին զյիշատակս կոտորածոյ Ակնայ, այլ ոչ զթիւ եւ զյիշատակ դարձելոց յիսլամութիւն: Զայս ծանուցանել առ Գուճինն [35] իմ Հոլաս էֆէնտի, ողջունիւս եւ զատկական շնորհաւորութեամբ:

2032.

* Սերովբէ Ալիշանին - Կ. Պոլիս

Ս. Ղազար, 14 Ապրիլ 1897

Սիրելի Եղբայր,

Երեկ իրիկուն ընդունեցայ, այս առտու կարդացի ՂԲ թուղթդ: Ցաւակցիմ ցաւերուդ կամ արգելմանդ ի տան, ի սենեկի, յանկողնի. այլ եւ յուսամ որ Զատկի շնորհիւ եւ գոյներով՝ զօրացեալ կարենաս ընդունիլ զՅարուցեալ Փրկիչ մեր ի տաճարի եւ ի սեղանի իւրում. եւ մինչեւ յայն օր ցաւերդ եւ նեղութիւնդ նուիրել Չարչարելոյն եւ Խաչեցելոյն:

Այսօր կամ վաղը յուսամ քանի մի շըշիկ Վենետկեան ափսինդր խաւրել՝ առ Վ[երապատուեալ] Հ[այր] Գրիգոր, յորմէ ընդունիս:

Այն գունաւորական գրուածի թուղթն, թէ իրեն հարազատ ըլլայ եւ թէ ոչ, դնեմ ի կողս Պատկերագրոց, յորում արդէն քանի մի տող բան կար նոյն նիւթի վրայօք:

Ողջունեմ զծանօթս, եւ նախ զքոյր Գաթին [36], եւ յուսամ որ քիչ օրէ՝ Տիրուհի ն [37] տանի զինքն ի կղզին, եւ կազդուրի: Ընդ ծանօթից՝ ծանօթի որդի անծանօթ Ռուսեան Պր. Անտոնն այլ ողջունեմ, առ եղբայրս ըրած ծառայութիւնն կամ օգնութիւնն՝ ինձ այլ համարելով:

Վենետկոյ Ս. Մարկոսի հռչակաւոր Աստուածածնի Պատկերին փոքրի օրինակ մի ծրարեմ ընդ Քեզ եւ ընդ Գաթին վիճակ ձգելով կամ ընծայելով՝ զիս յիշէք յաղօթս, որպէս եւ ես զձեզ:

Հարազատդ
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

2033.

* Հ. Դանիէլ Վրդ. Ստեփանեանին

Ս. Ղազար, 21 Ապրիլ 1897

Պատ[ուական] եւ Սիրելի Հայր,

Օրհնեալ է Յարութիւն Քրիստոսի

Խնդակից լինիմ Քեզ, զի կատարես զպաշտօն բարւոք հովուի՝ փոքու եւ փոքրոգի հօտի, չգիտեմ թէ յաւելա՞ն ի նոյն նորեկք յուսացեալք, եթէ տակաւին հազիւ առաւելու թիւ նոցա քան զմատանց միոյ ձեռին:

Զ Vogel [38] կարես առաքել, բայց ծանո՛, գնածո՞յ է, թէ ի փոխ առեալ, ես երբեմն գնեմ զայդպիսիս դիւրագնի ի հնոտի գրավաճառաց, որք առաքեն ինձ զցուցակս գրոց իւրեանց:

Գասդելֆիտա[ր]տոյ կարծեմ ի թեմի Ոզիմոյ է, եթէ յետ հաստատելոյ Հայ կուսանաց եւ մեկնելոյ անտի նոցա, հրատարակեալ իցէ Պատմութիւն եպիսկոպոսաց եւ եկեղեցեաց քաղաքին, յուսալի է գտանել ի նմին ծանօթութիւնս ինչ զնոցանէ: Յետին գրուած զ Ոզիմոյ ՝ ծանօթ ինձ յանուանէ՝ է Talleoni Marcantonio, տպագրեալ յամի 1807 [39], մինչ դեռ կուսանքն էին անդ. բայց չգիտեմ թէ զեկեղեցական իրաց ճառիցէ՞ հեղինակն՝ թէ միայն զքաղաքական. այլ հարկ է թէ յետ այնր յընթացս 90 ամաց՝ գտցի ինչ հրատարակեալ:

Տամատ կնաւն՝ յառաջնում ամսեան տարւոյս մեկնեալ է ի Ճենովայէ, այլո՞ւր գնացեալ եւ կայցէ, եւ ո՞րպէս, բնաւ ոչ գրեաց ինչ եւ ոչ այլուստ լուաք. ընդ որ զարմանամք եւ հոգամք:

Զթղթեակդ որ զօրհնեալ ծխախոտէն՝ յանձնեցի առ Պ[ատուական] Հ[այր] Դիոնիս[իոս]:

Ողջ լեր, եւ ուսո փոքրկանցդ աղօթել եւ վասն իմ:

Հոգեկից
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

(Դարձո զթուղթս)

22 Ապրիլ – Զբաղեալ ընդ օտարականաց՝ ոչ կարացի երեկ յանձնել զթուղթս առ թղթատարն եւ ի նմին երեկոյի, որպիսի՜ զարմանալի հանդիպութիւն. յետ 3 ամսեայ լռութեանն եւ անստուգութեան, ընկալայ զլուծումն հարցմանդ՝ զ Տամատայ [40], ընդունելով թուղթ ի նմանէ գրեալ ի 16 ամսոյս ի նաւահանգստէ Պարչելլոնայ, յորմէ ի նմին աւուր մեկնելոց էր նաւել դէպ ուղիղ ի Պուէնոս Այրէս Ամերիկոյ: Մեծի ալէկոծութեանն պատահեալ ի նախընթաց գիշերին՝ նեղեալ են յոյժ: Այսչափ ինչ գրէ, չասելով թէ ո՞ւր կայր զամիսս երիս եւ ընդէր ոչ գրէր: Արդ աղօթեսցուք վասն յաջողութեան կենաց եւ գործոց նորին, որպէս եւ վասն մերոցս:

2034.

* Մխիթարեան միաբանի մը, անունը անյայտ

Ս. Ղազար, 5 Մայիս 1897

Արգոյ եւ Սիրելի Եղբայր,

Արդէն ընկալեալ էի ի Վ[երապատուեալ] Հ[այր] Մինասայ զգին Սաղմոսամեկնչին Դանիելի, թղթեայ դրամով, այլ ի հաշիւ 50 ֆրանգաց. շնորհ ունիմ աշխատանացդ: - Նոր Ձեռագիրքն զորոց յիշատակարանս ինչ ընդօրինակեալ ես՝ չեն արդարեւ մեզ պիտանիք, զի ունիմք ըստ բաւականին օրինակս, եւ այն լաւ յիշատակարան Վարդանայ [41] ՝ գտանի յամենայն օրինակս նորին Մեկնութեան Արարածոց: Պիտանի ինչ յընդօրինակութեանդ է յիշատակարան Տաթեւացւոյն գրոց ի ՊԿԲ [1413] թու[ականին] ի Սուհարայ վանս [42]:

Տառապեալ եպիսկոպոսն Տարօնոյ [43] իրաւունս ունի, այլ չեմք կարծեմ եւ մեք անիրաւք ի դառնութեան ժամանակիս, ոչ բաւական ճոխք՝ ոչ անձամբք եւ ոչ արծաթով ... Ծագեա՛, Տէր, զլոյս քո:

Գարուն կամկար քայլէ եւ աստանօր, այլ երբ եւ է՝ զօրասցի, յուսամ թէ զօրացուսցէ եւ զտկարացեալս, ընդ որս եւ զՔեզ, որոյ եմ,

Հոգեկից Եղբ[այր]
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

2035.

* Սերովբէ Ալիշանին - Կ. Պոլիս

Ս. Ղազար, 5 Մայիս 1897

Սիրելի Եղբայր,

Բաւական համբերութիւն ըրած կամ կրած ես ի սենեկիդ, քամակիդ ցաւերով. արդեօք փոխանակ սրուակաց կամ ընդ նոսին չէի՞ն օգտեր եւ տաք բաղանիք. ես այս իմ խելքէս կ՚ըսեմ եւ ոչ ի բժշկարանաց. լաւագոյն բժիշկ ի ժամուս համարիմ զգարնան շունչն. բայց՝ ամենալաւ՝ Աբգարու բժիշկն (Յիսուս Քրիստոս), երբ կարենաս ելնել ի տանդ դռնէ եւ երթալ իր տունը, եւ ընդունիլ զնա ի սենեակ սրտիդ՝ հոգւովն եւ մարմնովն:

Այն Վենետկեան Տիրամօր Պատկերին ետեւ գրուած աղօթքն՝ Ս. Բեռնարդոսի է, եւ շատ հռչակուած եւ կրկնուած ի բարեպաշտից, որպէս զՈղջ լեր թագուհին մեր տպագրեալ փոքր Բուրվառ աղօթից գրքուկին մէջ տպագրեալ է, յերես 284 [44]. բայց ես իմ այդ աղօթագրոց մէջ իմ ձեռօքս քիչ մի համառօտեալ գրածս դրեր էի, շատ տարի կայ, եւ ահա խաւրեմ Քեզ. երբ աղօթես՝ անշուշտ զիս այլ յիշես: Նման պատկերիկ մ՚այլ խաւրեմ վասն Գաթինկոյ [45]: Իսկ Քու իտալերէն օրինակածդ (այսօր միտք ունիմ երթալ առ Հոլասեանս ) մէկուն տալ, որ Քեզի համար աղօթեն: - Յիշելոցս մեծ քոյրն, Մարի [46], այսօր կամ վաղիւ պիտի մեկնի երթայ ի Լոնտոն ընկերելով անգղիացի օրիորդի մի որոյ իբր դաստիարակ է. միւս քոյրն՝ Լիւսի [47] ՝ անգղիացի ամուսնովն (որ դարձաւ ի կաթոլիկ հաւատս) գնաց ի Ֆիրենցէ. միւս մէկն այլ Էմմա [48] ՝ արդէն բաժնուած յառանձին տան բնակէ զաւակօք եւ ամուսնով. մնան առ պառաւ մօրն երկու կրսերքն, անոնք այլ չափահաս. որով, կերպով մի մինակ մնայ մայրերնին՝ զրկուած ի կարողագոյն դստերացն օգնութենէ. եւ կարծեմ այսոր համար է որ աղաչեր է Մարի, որ երթամ տեսնեմ զիրենք, եւ թերեւս բարեխօսեմ առ Վիջէն էֆէնտի. բայց քաշուիմ ասոր գրել. մէկ երկու ամիս առաջ Սոփիա 200 ֆր[անգ] մի խաւրեր էր առ նոսա, Լիւսին զաւակ բերելու առթիւ, կարծեմ:

Լրագիր չեմ կարդար հիմայ, բայց լսեմ յընկերացս այդ Յունաց պատերազմի անհաճոյ լուրերն, որ մեր Հայոց ցաւերն այլ նորոգեն. Տէր շնորհէ զլաւն, եւ եւրոպական Մեծ կոչեցեալ պետութեանց այլ խեղճ եւ խիղճ տայ:

Բարեւ եւ ողջութիւն քեռ եւ քեռորդեաց եւ ծանօթից:

Հարազատդ
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

2036.

Ivan Afanasievich Bychkov -ին [49]

13 mai 1897

Excellent monsieur,

Permettez-moi sans trop de compliments et d'excuses pour mes démérites, vous accuser la réception de l'honorable Diplôme, que vous avez eu l'obligeance de m'envoyer en l'accompagnant de si affectueuses paroles, qui surtout dans ce temps si critique pour notre nation, me sont autrement précieuses. Je ne sais qui le premier ait eu l’idée de me proposer à l'association de cette haute et célèbre Société Impériale Archéologique Russe, à laquelle je ne pouvais pas même imaginer, mais enfin je le remercie, ainsi que les illustres membres de de la même, en vous priant, Monsieur, de leurs présenter mes hommages respectueux.

Si quelque chose de mes faibles travaux indiqués dans le catalogue (dont je vous envoie un exemplaire) pourrait intéresser la bibliothèque de la Société, vous pouvez m'ordonner.

Agréez Monsieur le Secrétaire l'assurance de ma parfaite considération, avec laquelle j'ai l'honneur d'être

Votre humble et bien obligé serviteur
P. Léonce M [ arcar ] Alishan

Թարգմանութիւն

Վենետիկ, Ս. Ղազար, 1 / 13 Մայիս 1897

Արժանապատիւ պարոն,

Թոյլ տուէք ինծի որ, առանց շատ գովաբանելու կամ արդարացնելու համեստ արժանիքներս, տեղեկացնեմ Ձեզի որ ստացած եմ ձեր պատուաւոր վկայականը, որ բարեհաճած էիք ուղարկել ինծի, այնպիսի սիրալիր խօսքերով ողողուած, որոնք շատ աւելի արժէքաւոր կը դառնան ժողովուրդիս համար յատկապէս ճգնաժամային այս պահերուն [50]:

Չեմ գիտեր, թէ ով եղած է առաջինը, որ գաղափարը ունեցած է թեկնածութիւնս առաջարկելու Ռուսական բարձրակարգ եւ հռչակաւոր Կայսերական հնագիտական ընկերութեան անդամակցութեան համար, որու մասին ես երեւակայել անգամ չէի կրնար, բայց եւ այնպէս շնորհակալ եմ իրեն, ինչպէս նաեւ ընկերութեան երեւելի անդամներուն, խնդրելով ձեզմէ, պարոն, իմ ջերմ յարգանքներուս հաւաստիքը յայտնել իրենց:

Եթէ ցուցակի մէջ նշուած համեստ աշխատութիւններէս որեւէ մէկը (որմէ օրինակ մը կ՚ուղարկեմ Ձեզի) Ձեր ընկերութեան գրադարանի ուշադրութիւնը գրաւէ, կրնաք ինծի պատուիրել։

Ընդունեցէք պարոն քարտուղար խորին յարգանքներուս հաւաստիքը, որով պատիւն ունիմ ձեր խոնարհ եւ երախտապարտ ծառան ըլլալու։

Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան

2037.

Professor Emilio Teza- ին [51]

San Lazzaro, 17 maggio, 1897

Carissimo Signore,

Ora finalmente che l'appassito Giglio di Sciavarscian, da limpida statica rugiada adacquato prende nuova vita, sotto le poetiche e filosofiche ali del nostro caro Maestro, vengo a ringraziarla e per questo e per l'Avviso di un Indice armeno, per il quale appunto aspettava la pubblicazione dell'Ode sopracitata, per unire i due ringraziamenti d'unico caldo fonte.

Ora Le mando una rapida visita escursione all'Etiopia, sì decantata oggi dagli Italiani, sperando che non debba esserli discara, fatta da un Armeno sul fine del secolo XVII o nel principio del XVIII, un certo Avedik di Baltazar [52], fino adesso incognito nella nostra letteratura, ma ben degno di esser conosciuto. Vado preparare una nota per il nostro Բազմավէպ, dalla quale Lei potrà servirsi. I nomi geografici sono quasi i moderni, e noti ai cultori di tal studio, forse meno alcuni pochi, aggiungerò poche noticelle sotto l'originale armeno, il quale ho fatto tradurre ai nostri, e Le mando per la confirmazione: la tenga con due mani, perché non ne ho altra copia.

Sperando di vederla ben tosto, resto a Lei

Tardivo collega
P. Leonzio M[arcar] Alishan

Թարգմանութիւն

Սուրբ Ղազար, 17 Մայիս, 1897

Շատ սիրելի Պարոն,

Այժմ վերջապէս թառամած «Շուշանն Շաւարշանայ»ն, ջրածածկ վճիտ ցօղէն նոր կեանք կը ստանայ, մեր սիրելի Վարպետին բանաստեղծական եւ իմաստասիրական թեւերուն տակ: Թոյլ տուէք խորին շնորհակալութիւնս յայտնելու Ձեզի ասոր եւ նաեւ հայերէն ցանկի ծանուցման համար, այդ պատճառով ալ սպասման մէջ էր վերոյիշեալ Քերթուածի հրատարակութիւնը:

Այժմ Ձեզի կ՚ուղարկեմ կարճ ճանապարհագրութիւն մը Եթովպիոյ մէջ, որ այսօր մեծապէս գովաբանուած է իտալացիներու կողմէ, յուսալով որ անհաճոյ չըլլայ Ձեզի, աշխատութիւն մը ձեռամբ հայազգի Պաղտասար Աւետիքի, ԺԷ. դարու վերջաւորութեան կամ ԺԸ. ի սկզբնաւորութեան, մինչեւ այսօր անծանօթ մեր գրականութեան մէջ, սակայն արժանի ծանօթացուելու: Այժմ կը պատրաստեմ յօդուած մը «Բազմավէպ»ին համար [53], որմէ կրնաք օգտուիլ: Աշխարհագրական անուանումները գրեթէ ժամանակակիցներն են եւ ծանօթ այս ոլորտով զբաղող ուսումնասիրողներուն, թերեւս անոնցէ շատ քիչերը յայտնի են: Հայերէն բնօրինակին ներքեւ պիտի աւելցնեմ փոքր ծանօթութիւններ, որոնք թարգմանել տուած եմ մեր միաբաններուն, եւ կ՚ուղարկեմ Ձեզի որպէսզի հաստատէք: Զայն լաւ պահպանեցէք, քանի որ այլ օրինակ չունիմ:

Յոյսով եմ, որ շուտով կը տեսնեմ Ձեզ

Ձեր Տարեց գործընկերը՝
Հ. Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան

2038.

* Հ. Դանիէլ Վրդ. Ստեփանեանին

Ս. Ղազար, 24 Մայիս [ 18 ] 97

Պատուական եւ Սիրելի Հայր,

Ի ժամուն ընկալայ զերկհատոր Վոկելն [54], զոր խորհիմ ի մի հատոր տալ կազմել. շնորհ ունիմ պարգեւողին եւ առաքողին, որոյ փոխան ի մերատիպ մատենից ինչ առաքեցից եւ ոչ ի Վենետկեան գոյից [55]:

Ընկալայ եւ զգծագիր պատկերսդ Ս. Գրիգոր եկեղեցւոյ Անկոնայ. Եթէ գտցի եւ տպագիր պատկեր նորին, որպէս եւ Գասդելֆիտարտոյին, ա՛րկ ի գանձանակ իմ:

† [Հանգուցեալ] Եղ[բայր] Ստեփանոս [56] մեր տեսեալ էր, այլ ոչ նշանակեալ զանուն ազգականին յ Անկոնա, որ արդ ի Բեզարոյ փոխադրեալ է, որպէս ցուցանէ պատառիկ լրագրիդ. արդ, զի չիք թուական ի դմին, ծանո՛ ինձ նո՞ր է թէ հին, եւ որոշակի զանուն լրագրին, զտարի եւ զօր ամսոյ. եւ եթէ նոր է դիպուածն, նա եւ զհետեօթանքն, այսինքն՝ զլուծումն խնդրոյն, որ թուի թէ, սպանիչ կամ հաղորդ սպանութեան ցուցանէ զ Ումուտն:

Խնդրեմ ի Գեր[ապատիւ] Եպիսկոպոսէդ կամ յայլմէ կարողէ՝ ճարել ինձ մասնիկ մի ի նշխարաց երանելւոյ Colomba di Rieti [57], բայց մեծ մասն նշխարացն է ի Բերուճիա, եւ թէ գտցին նա եւ պատկերիկս նորին. որ լիցի եւ իմ անարժան աղօթիւքս՝ բարեխօս բարերարաց: Ողջունեմ զմանկտիդ մետասանս ? աղօթեսցեն անմեղ շրթամ[բ]ք եւ սրտիւք վասն իմ եւ Քո

Հոգեկից
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

2039.

* Հ. Գրիգոր Վրդ. Ճելալեանին - Կ. Պոլիս

Ս. Ղազար, 28 Մայիս 1897

Արգոյ եւ Սիրելի Եղբայր,

Վ[երապատուեալ] Հ[այր] Մինաս թէպէտ եւ իտալական թղթադրամով հատոյց զ50 ֆրանգս, այլ յաւել եւ զհաւասարորդն:

Գրեցի առ եղբայր իմ, զի եթէ խնդրիցէ ի Քէն՝ հաճեսցիս տալ 100 (հարիւր) ֆր[անգ] յիմ հաշիւ. եւ յորժամ ծանուսցես ինձ՝ իսկոյն հատուցից առ Վ[երապատուեալ] Հ[այր] Յուսիկ, կամ առ Գեր[ապայծառ] Տէր, եթէ ունիցիս ինչ անցուցանել առ սոսա:

Ոչ գիտեմ գրեցի յանցելումն, զի Եաղուպ Արթին փաշայ [58] ի յիշատակ վաղամեռ որդեկին առաքեաց արծաթեայ կողք մի աւետարանի, յար եւ նման Քո առաքելոյդ եւ որ յառաջ քան զայն ի Վ[երապատուեալ] Հ[այր] Յուսկանէ. բայց յոյժ ծանր գնով գնեալ է. 29 ոսկի անգղիական: Եդեալ ի վայելուչ շրջանակի՝ կախեցաք ի դրանդւոջ Ձեռագրաց սենեկին: Մի հատ եւս հաւասար նմին, բայց պատկերքն նմանակերտեալ պատկերաց կամ քանդակաց Սաղմոսամեկնչին, զոր առաքեցեր, յանձնելով եղբօր իմոյ, գնեալ է անդ յ Եգիպտոս ՝ Ամերիկացի ոմն, եւ բերին ցուցանել ինձ եւ խնդրել զմեկնութիւն գրուածոյն որ ի կռանն:

Ողջոյն եւ ողջութիւն:

Հոգեկից Եղբ[այր]
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

2040.

* Սերովբէ Ալիշանին - Կ. Պոլիս

Ս. Ղազար, 28 Մայիս 1897

Սիրելի Եղբայր,

Քանի մ՚օր առաջ ՂԳ գիրդ առի, ցաւերուդ ցաւակից եղայ, չի կարցայ մէկէն գրել. այդ ուսիդ ցաւն ծանօթ է ինձ, այս ձմրան սկիզբը քաշեցի օր մի շատ սաստիկ, եւ օրերով քիչ քիչ նուազ. վրան դրի ուխուի նման բան մի զոր կարծեմ դու առաջարկեր էիր, եւ ամիսներով թողի վրան, քիչ շատ դիւրութեամբ հանեցի կամաց կամաց քաշելով. բայց ուրիշ անգամ մ՚այլ աւելի դժարութեամբ, եւ Սաղմոսի ըսածին պէս «եւ զհերն կարճնովին»:

Կամախի պղնձէ ձկան վրայօք գրեր էիր ուրիշ անգամ. ձուկն ի ցամաք ընկնելով՝ ապրեր է. որսորդ Ներսիսեանն յո՞ր խորս ընկղմեր կամ խղդուեր է:

Ցաւիմ այդ Լեհացի դրամախնդրին փափագը կատարել չկարնալուդ. բայց յուսամ որ ցաւերդ փարատելով՝ փորձես չփախցընելու այդպիսի առիթ:

Արծաթապետ մեծ Սաղմոսամեկնիչդ քաղքիս մեծագոյն գրավաճառի եւ օտարականաց ծանօթի քով ի ցոյց դրած եմ, գուցէ խնդրող մի լինի: Առ այժմ ապագայի յուսով՝ կամ իբր ես գնելով՝ գրեմ առ Վ[երապատուեալ] Հ[այր] Գրիգոր, որ եթէ ուզես՝ տայ Քեզ հարիւր ֆրանգ մի:

Բարեւներ առ քոյր եւ առ քեռորդիս, սպասեմ լաւագոյն լրոյդ եւ աղօթեմ:

Հարազատդ
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

2041.

* Մխիթարեան միաբանի մը, անունը անյայտ

Ս. Ղազար, 7 յունիս 1897

Արգոյ եւ Սիրելի Եղբայր,

Երեք մանկունքն ընդ եօթանց սեւազգեցիցն արդ վայելեն ի հովս կամ ի տօթս Ս. Զենոնի [59]. երանի որոց սրբիկ եւ ջերմիկ են սրտիւք:

Նշանակեալ էիր զնկարագիր Ձեռագ[րի] հայերէն աւետարանի յանգղիական ցանկէ գրոց. զնոյն յառաջագոյն ընթերցեալ էր իմ եւ ցուցեալ առ այլ ոք. իբր 2200 ֆր[անգ] գեղեցիկ գին, եթէ գեղեցիկ իցէ եւ մատեանն: Այլ ես յայլում ցանկի ( Ռոզէնթալ, ի Լիբսիա ) [60] տեսի նշանակեալ Աստուածաշունչ լատին Ձեռագիր, 25, 000 ֆրանգաց!!! Կարծեմ ոչ փորձեսցիս գնել զայս, որպէս եւ ոչ ես:

Կարծէի թէ մանուկն Մարսուան ցի արդէն մեկնեալ խառնեալ իցէ յերամս Բեթղեհէմեայցն. գուցէ սպասէ տօնի նոցին ըստ արեւելեան տօմարի. աղօթեսցուք վասն հանգստեան նորին, եւ նա լիցի մեզ բարեխօսիկ ի պատրաստեալ օթեվանսն: Ամէն: - Ողջ լեր:

Հոգեկից Եղբ[այր]
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

[Յ. Գ. ] Եթէ ընկալար ի Հոլասէ զամսական եղբօրորդեացն՝ խնդրեմ տալ եղբօր իմոյ 25 ֆր[անգ], զորմէ չեմ ինչ գրեալ, եւ գրեցից՝ յորժամ կարիցես տալ նմա՝ ի Հոլասեան ամսականէն:

Գրեալ էի վասն Սնունդք սրտի գրքուկի [61]. յօժարութեամբ միտիմ յերկրորդ տպագրութիւն, եւ յուսամ զի հաւանին տպագրատեսուչք. հաւաքեալ էր իմ եւ այլ գլուխս բանից. տպագրապետ [62] ժամանակին ստիպէր համառօտել, փութով աւարտել, ոչ յուսալով պիտանի լինել՝ գէթ ի վաճառ:

2042.

* Մխիթարեան միաբանի մը, անունը անյայտ

Ս. Ղազար, 9 Յունիս 1897

Արգոյ եւ Սիրելի Եղբայր,

Որպէս նախընթացիւս գրեալ էի՝ տալ առ եղբայր իմ 100 ֆր[անգ] ի հաշիւ Վ[երապատուեալ] Հ[օր] Յուսկան, արդ զի առաջարկէք զՎ[երապատուեալ] Հ[այր] Մինաս, տամ սմա իսկոյն, որպէս եւ դուք հաճեսջիք տալ առ խնդրողն:

Երեկ գնացին նորընծայք, Գ[երապատիւ] Վեհիւս եւ այլովք ի գիւղ նոր, եւ մնամք սակաւք ի վանս, զի 5 միայն են վարժարանեայք: Վ[երապատուեալ] Հ[այր] Օքսենտ ծանրացեալ ախտիւն՝ կայ ի Պատուա. թերեւս յաջողեսցի ինձ երթալ տեսանել զնա յետ աւուրց ինչ:

Ողջ լեր:

Հոգեկից Եղբ[այր]
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

2043.

* Սերովբէ Ալիշանին - Կ. Պոլիս

Ս. Ղազար, 9 յունիս 1897

Սիրելի Եղբայր,

Այս առաւօտ կարդացի անցեալ ամսոյ 27ին գրածդ: Ես արդէն շաբաթով առաջ գրեր էի Քեզ, որ եթէ պէտք ունիս՝ ընդունիս ի Վ[երապատուեալ] Հ[այր] Գրիգորէ 100 ֆր[անգ] իրեն այլ գրեր էի. իր քով պատրաստ դրամ չըլլալով՝ չէ տուած. հիմայ նորէն գրեմ որ ուրիշի հաշուին ունեցածէն տայ այդ 100ը եւ ես հոս հատուցանեմ որու որ պէտք է տալ:

Չափաւոր մի առողջութեանդ չափով գոհանամ, աւելի զօրանալուդ փափագելով, նոյնպէս եւ քեռ Գաթինկոյ [63], եւ ուրախ եմ որ մխիթարիս իմացիւք իմաստից Քրիստոսի, որում փառք, եւ նորին ես այլ առողջ եմ:

Հարազատդ
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

2044.

* Սերովբէ Ալիշանին - Կ. Պոլիս

Ս. Ղազար, 23 յունիս 1897

Սիրելի Եղբայր, բարեւ.

Վ[երապատուեալ] Հ[այր] Գրիգոր իմացուց, խաւրելով Քու ընդունելութեան գրիկդ, 100 ֆրանգ տալն առ Քեզ. բարով վայելես յօգուտ, ի հաշիւ Սաղմոսամեկնչին:

Խաւրեմ զմրագիր արծաթ դրամոյ, զոր Հ[այր] Աթանաս Վ[արդապետ] մեր բերեր էր ի Պարսկահայոց. դրամոյն հակակողմն է գլուխ մի միայն անմօրուս. ո՞վ է կամ ո՞ր քաղաքի:

Անցեալ շաբաթ քանի մ՚օր ի ցամաք ելայ, ի ծերունի եւ ի լքեալն Ֆիեսոյ, եւ անտի ի Պատուա, ուր պատարագեցի ի Ս. Անտոն [64], յիշելով զծանօթս եւ զանծանօթս, յետոյ տեսի զՎ[երապատուեալ] Հ[այր] Օքսենտ, որ հիւանդագին եկած էր ի Հռովմայ, եւ լաւագոյն է այժմ, որպէս յուսամ եւ փափագիմ որ ըլլաս որպէս եմս շնորհիւ Տեառն:

Հարազատդ
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

2045.

* Մխիթարեան միաբանի մը, անունը անյայտ

Ս. Ղազար, 23 յունիս 1897

Մեծարգոյ եւ Սիրելի Եղբայր,

Հատուցի կամ ետու առ Վ[երապատուեալ] Հ[այր] Մինաս 5 ոսկի նաբոլէոն, անձամբ գնացեալ ի վարժարանն, տեսանել զնա, զի հիւանդ էր, այլ արդ ապաքինեալ, երթալոց էր յ Ազոլոյ [65], ի կազդուրումն. չգիտեմ թէ գնա՞ց թէ դեռ եւս ոչ:

Խոսրովու [66] Մեկնութեան Ժամագրոց եւ Պատարագի՝ են առ մեզ առաջնոյն 5 օրինակք, երկրորդին՝ երեք, ամենայն նօտրագիր, բայց մին ի հնագունէ ընդօրինակեալ: Եթէ դիւրագնոյ տայցէ տէր ձեռագրիդ, զորոյ Յիշատակարանն ընդօրինակեալ էք, բարի է, ապա թէ ոչ՝ չէ ինչ պիտոյ: - Իսկ Աւետարանդ գնեալ ընդունելի է ինձ:

Աւուրբք յառաջ գնացի ի Ֆիեսսոյ, եւ անտի ի Պատաւիոն, տեսի զՎ[երապատուեալ] Հ[այր] Օքսենտ, կազդուրեալ եւ լաւագոյն քան մինչ ի Հռովմ էր, փափագէ գալ ի վանս:

Վեհ գտանի ի նոր գիւղ, Ս. Զենոն [67], նորընծայիւք, յորոց մին Խոտուջրեցի, ազգական Վ[երապատուեալ] Հ[օր] Մկըրտչի [68] մնայ աստ ի վանս, վասն խօթութեանն, ջերմամբ. այլ արդ կազդուրի, եւ յետ աւուրց յուսամք՝ առաքել առ ընկերսն ի գիւղ, եւ մեք մնամք սակաւք ի վանս, այլ բարեշունչ օդով:

Ողջութիւն եւ ողջոյնք:

Հոգեկից Եղբ[այր]
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

2046.

Մխիթարեան միաբանի մը, անունը անյայտ - Վիեննա [69]

Վենետիկ, Ս. Ղազար,
28 յունիս 1897

Արգոյ Հայր,

Ըստ պատուիրանի եղբօր իմոյ Պր. Սերովբէի, այսօր յանձնեցաւ թղթատարի տուփ մի յանուն Վ[երապատուեալ] Հօրդ, յորում եդեալ կայ մատանի մի ոսկի քանդակեալ գոհար ակամբ: Անշուշտ գրեալ է ինքնին զայդմանէ առ Ձեզ, եւ ես մնամ լսել զանկորուստ հասանել դորին ի ձեռս Վ[երապատուեալ] Հօրդ [70]:

ն[ուաստ] եղբայրակից
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

2047.

* Մխիթարեան միաբանի մը, անունը անյայտ

Ս. Ղազար, 30 յունիս 1897

Արգոյ եւ Սիրելի Եղբայր,

Ճաշոցն զորմէ հարցանես, այն է որով վարիմք սովորաբար ի վանս, եւ ունիմք օրինակս ինչ. ի ցուցակի վաճառելի գրոց մերոց գին եդեալ է երկհատոր գրոցդ 250 ֆր[անգ]:

Մեզ յետ երկուց աւուրց, Ձեզ եօթնեկաւ յետոյ այլ ես կանխեմ ի սրտէ եւ ի հոգւոյ մաղթել Քեզ շնորհս եւ զօրութիւն յանուանատու Սրբոյդ յամս յամայր:

Վ[երապատուեալ] Հ[այր] Օքսենտ եկն ի վանս, հիւանդ, այլ ոչ յանկողնի:

Հոգեկից
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

2048.

* Սերովբէ Ալիշանին - Կ. Պոլիս

Ս. Ղազար, 30 յունիս 1897

Սիրելի Եղբայր,

Ճանապարհաց խանգարման պատճառաւ թղթաբերութիւնք կ՚ուշանային, բայց հիմայ շտկուած են, կ՚ըսեն, եւ յուսամ շուտ շուտ ընդունիլ Քեզմէ լուրերդ, որպիսի այլ ըլլան: Անանկ տարիքի հասած եմք, որ գրեթէ բնական պիտի ըլլայ ցաւեր քաշել եւ լսել. թէ եւ ըստ կարի պէտք է ջանալ եւ դարմանել եւ իրարու առողջութեան փափագիլ, եւս աւելի իրարու կարեկից եւ ցաւակից ըլլալ: Երբ Քեզ նեղութիւն չըլլար՝ քանի մի տողիկ ստէպ գրելդ՝ ինձ շատ հաճոյ է:

Նախընթաց թղթովդ այլ գրեր էիր որ ոսկի քանդակաւ մատնիդ խաւրեմ առ Հ[այր] Գրիգորիս. բայց ոչ ասոր մականունը գրած էիր եւ ոչ տեղը. ես մեր Մէրճանեան Հ[այր] Գրիգորիսը յիշելով, զարմանայի: Հիմայ իմանալով ուզածդ, երկու [օր] առաջ օրինաւոր ծրարով եւ ընդունելութեան գրով թղթատարին՝ խաւրեցի, դեռ Հ[այր] Գրիգորիսէն այլ ընդունելութեան գիրը չառի, ի պատասխանի իմ գրածիս:

Կռնըկիդ ցաւոց համար արդեօք տաքաջուր բաղանիք չե՞ն օգտեր: Բժիշկի այլ հարցընել մի՛ անհոգանար:

Ողջոյն ծանօթից եւ աղօթք:

Հարազատդ
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

2049.

Մեսրոպ Արք. Սմբատեանին [71]

Վենետիկ - Ս. Ղազար, 30 յունիս/12 յուլիս 1897

Արհիապատիւ Տէր իմ,

Տարւոյս սկիզբներին Ձեր Գերապատուութեան ցանկալի գրոյն՝եթէ չեմ պատասխանած ի ժամանակին, յիրաւի մեծ յանցանք է, մանաւանդ որ այդ գրին մէջ մանրամասնաբար եւ սիրով ստորագրած էիք Սեւանի Տիրամօր խնկելի Պատկերը [72], որոյ օրինակն հիմայ ձեռացս ներքեւ է. եւ եթէ այն ատեն չեմ գրած կամ գիրս չէ հասած, հազար շնորհակալութիւն։ Միայն բան մի մոռցեր էի հարցընել, եւ առթիւս յիշեմ, այն է՝ Պատկերին մեծութեան չափն, բարձրութիւնն եւ լայնքն. զայս այլ կըրնաք բարեսէր Միաբանի մի յանձնել որ չափէ, երբ եւ յաջողի, եւ հաճիք նուաստիս ծանուցանել։

Պատկերին վրայ Ք[րիստոս]ի չարչարանաց գործիքները յիշելով, գրեր էիք թէ Յ[իսուս]ի ձախակողմը կան « երկու փոքր քառակուսի տուփ, անորոշ»: Այդ երկու տըփիկքն՝ են քուէք ( զար) եւ նշանակեն աւետարանչին ըսածը « Արկին վիճակս » եւ ն.:

Մեր տառապեալ եւ կոշկոճեալ ազգայնոց համար գրուած մի յիշէք յ՚ Ամսօրեայ հանդիսի Վիենական հարց [73]. «Բազմավէպի» այս (Յուլիս) ամսոյ թերթին մէջ այլ ծանօթութիւն մի կայ Իտալիոյ փոքրիկ քաղքի մի մէջ՝ ազգային որբոց պատսպարանի մի վրայօք, որոց դաստիարակն մեր Ս. Ղազարու Հարց մէկն է [74]. սակաւաթիւ են որբուկքն, վասն զի անոնց ապրուստի հասոյթն ալ նուազ է, եւ գրեթէ ողորմութեամբ է։ Գէթ այս առաւելութիւնն ունի, որ նորաղանդից խառնակրօնութենէն ազատ են եւ մեր ազգային եկեկեցւոյ օրինօք եւ լեզուաւ դաստիարակուին յօտարութեան:

Եթէ կարճ եւ եթէ երկար տեւէ Ձեր բնակութիւնն ի բնիկ հայրենի գաւառիդ, փափագիմ որ նա եւ ըլլայ յօգուտ առողջութեանդ, եւ Երնջակայ կարկաջուն ջըրերն ըլլան կերպով մի անմահարար բաժակ. որոյ համար՝ կըրկին շնորհակալութեամբ փափագանօք մնամ

Արհիական Տէրութեանդ

Ն[ուաստ] Ծառայ եւ աղօթարար
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

2050.

Աղասի Սարգսեանին [75]

Վենետիկ, Ս. Ղազար, 11 յուլիս, [18]97

Ազնիւ Պարոն.

Ընդունեցայ Զէյթունդ՝ [76] եւ, ինչպէս կըրնաս գուշակել, ոչ առանց գորովանաց եւ ծեր արտասուոց՝ ծայրէ ի ծայր կարդացի։ Արդէն Սիսուանի մէջ իմ տպագրածէս այլ իմացեր ես, ի՞նչ զգացումն ունեցեր եմ եւ ունիմ այդպիսի տեղւոյ եւ անձանց վրայ. փափագէի որ աւելի մանրապատում ըլլար տեղեաց նկարագիրն, եթէ ներելի էր. նոյնպէս եւ աւելի վայելուչ ըլլար Տեղացոյցն այն փռանկերէն, զոր այդր մեծ քաղքիդ (Բարիզի) ճարտարքն կըրնային ընել։ Ինձ շատ հաճոյ եղաւ աւանդութիւնն, թէ Զէյթունցիք Անէ ձորէն գաղթած են, եթէ ստոյգ է նոյնպէս, ստո՞յգ Անե անուամբ շէնք կամ բնակութիւն կա՞յ, թէ միայն ձորն է այդ անուամբ:

Ժամանակս կամ հարկ ժամանակիս՝ չի ներեր ինձ աւելի գրել. այլ լռութեամբ աղօթել առ Աստուած, որ շնորհէ մեր տառապեալ ազգայնոց հանգիստ, կենդանեաց եւ մեռելոց եւ վարձս՝ ըստ իւրաքանչիւր գործոց, մերայնոց եւ օտարաց:

Աղօթարար
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան

2051.

* Սերովբէ Ալիշանին - Կ. Պոլիս

Ս. Ղազար, 14 յուլիս 1897

Սիրելի Եղբայր,

Այսօր մեր Սիրելի եւ Շատաշնորհ Ն[երսէս] Լամբրունեցւոյն երջանիկ փոխման տարեդարձն է. եւս մեր վանաց հրդեհին [77] 14 տարի առաջ:

Առ Վ[երապատուեալ] Հ[այր] Գրիգոր յանձնած երկու ակունքդ դեռ իր քովն է, կարծեմ, եթէ ճամբորդ չէ յանձնած. վասն զի թղթատարաց շփոթմանէն վախնալով չէր խաւրած ինձ: Երբ հասնի ի ձեռքս, ջանամ քննել գտնել արուեստաւոր եւ իմացընել:

Իմացայ Աղեքսանդրի չորեքդրամեան արծաթոյն արժէքը: Գալէմքեարեանն [78] ընդուներ է քանդակ մատանիդ: Պարթեւական դրամոցդ վաճառման՝ ես հաւանիմ, ինչպէս ուրիշ անգամ այլ գրած եմ. պարտքերէդ ազատ կամ թեթեւցած ապրելուդ փափագանօք ծերութեանդ մնացեալ օրերում. վանացս փակեալ արկղի մի մէջ մնալէն լաւ է այդ դրամոց Քեզ օրապահիկ ըլլալն, ըստ իս:

Աղիք բառին իմաստն հարցընես ի Սնունդ սրտի գըրքէն. որ տեղ յիշուածը չեմ յիշեր. բայց ինչ որ հասարակօրէն նշանակէ բառդ՝ նոյն մտօք կըրնայ ըսուիլ, բայց Ծոց կամ Սիրտ իմանալով. յայտ է որ շատ հեղ այլ՝ աղիք գթութիւն, ողորմութիւն նշանակէ:

Այս օրերս Քու բամբարակ Աբրահամ Կ. Պօլսեցւոյն [79] կենդանաբանութեան վրայօք բան մի գրեմ վասն «Բազմավիպի», մանաւանդ թէ անոր գրածներն օրինակեմ. իր ամենէն ստոյգ եւ ծանօթութեամբ ստորագրեալքն՝ Կ. Պօլսի ծովոյն ձկունքն են, ափսո՜ս որ աւելի երկայն չէ գրած. անոնց առաջիններուն մէկն Լէ վիրէք կոչէ, կանգնաչափ մեծութեամբ, զայդ ես չեմ լսած. ծանօ՞թ է արդեօք այդ անուամբ. կ՚ասէ թէ Մայիս ամսուն գէր կու լինի: Մէկ մ՚այլ նոյնպէս ինձ նորալուր՝ Փուջուտայ, նման լաքերտայի եւ աւելի պզտիկ: - Մէկ մ՚այլ Ըսպառի, տափակ ձուկ մի: Մի այլ Ֆանկըրի պալըղի, տափակ եւ կարմրագոյն: Անուշ ջըրի կենդանի մի եւս յիշէ, կարծեմ կճեպաւորաց տեսակէն Կէրէվուտ անուամբ, միթէ Գարավիտէ՞ս. բայց անկէ զատ յիշէ եւ Քարիտեայ, մեծութեամբ՝ «մատի մի չափ կու լինի, ոտվի ունի, փուշ ունի ի գագաթն, այնով կու հարկանէ զմարդն» - Կենդանի մի այլ կայ, զոր Լոհուստայ ասեն, ըստաքօսին նման է, միայն խածանելիք չունի»: Ասոնք իմ տգիտութեանս աւելի քննելի երեւցան. մէկալոց գրեթէ ամենուն անուանքն այլ հնչեն յականջս, եւ գրեթէ եօթանասուն տարիներէ յետս քշելով՝ Եէնի գեղի մեր մանկութեան անցեալ ցնդեալ օրերու երազել տան, ձկնասէր Աղապապանիս, Աղզըէյրի յոյն նաւավարն, նաւակն, եւն. եւն.:

Երբ առիթ ունենաս ողջոյն տուր քեռ եւ քեռորդեաց, եւ ողջ առողջ լեր, ըստ շնորհելոյ կենսատուին:

Հարազատդ
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

2052.

Professor Emilio Teza -ին [80]

San Lazzaro, 18 Luglio, 1897

Carissimo Signore,

Mi dispiace che non potrò oggi trovarmi nell'adunanza dell'Instituto, La prego di scusarmi e di far le mie scuse. Io avevo già venduto a Lei il mio articolo, vendo adesso anche la lingua (balbuttante): Lei mi farà onore e carità, da padrone e da servo, se crede a leggere quello peregrinaggio avedichiano.

I miei rispetti agli illust[rissi]mi Signori Colleghi e grazie a Lei

Devoto Servo
P. Leone M[arcar] Alishan

Թարգմանութիւն

Սուրբ Ղազար, 18 Յուլիս, 1897

Շատ սիրելի Պարոն,

Կը ցաւիմ, որ այսօր Հիմնարկի հաւաքոյթին պիտի չկարենամ ներկայ ըլլալ, հաճեցէք ներողամիտ գտնուիլ: Ես արդէն վաճառած էի Ձեզի իմ յօդուածս, հիմա ալ (թոթովկոտ) լեզուս կը վաճառեմ: Դուք ինծի մեծ պատիւ եւ շնորհք մը ըրած կ՚ըլլաք որպէս տէր եւ ծառայ, եթէ բարեհաճիք կարդալ Աւետիքի ուխտագնացութիւնը:

Յարգանքներս յարգարժան գործընկերներուն, եւ շնորհակալութիւն Ձեզի

Մտերիմ ծառայ՝
Հ. Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան

2053.

Professor Emilio Teza -ին [81]

San Lazzaro, 28 Luglio, 1897

Carissimo Signor Maestro,

Causa del ritardo, i caratteri di stampa occupati dalle colonne composte del Բազմավէպ e non stampate. Ieri finalmente fu composto questo articolo abissiniano e Le mando oggi con mille e mille scuse, e colla speranza del perdono resto

Suo Devotissimo Collega
P. Leone M[arcar] Alishan

Թարգմանութիւն

Սուրբ Ղազար, 28 Յուլիս, 1897

Շատ սիրելի Վարժապետ,

Ուշացումի պատճառը, տակաւին լոյս չընծայուած «Բազմավէպ»-ի սիւնակներու գրաշարութեան համար տառատեսակներու օգտագործումն էր: Երէկ վերջապէս աւարտեցինք Եթովպիոյ մասին յօդուածը, եւ այսօր կ՚ուղարկեմ Ձեզի հազար ներողութիւններով, յոյսով, որ կը ներէք ինծի:

Ձեր մտերիմ գործընկերը
Հ. Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան

2054.

* Մխիթարեան միաբանի մը, անունը անյայտ

Ս. Ղազար, 28 յուլ [ իս ] 1897

Արգոյ եւ Սիրելի Եղբայր,

Վասն եղբայրացու Ներսիսեան երիտասարդին, ասաց Վեհ, փորձել զնա իբրեւ եղբայրանալի ի Քաղկ[եդոնեան] վարժատան, թէ հաճին տեսուչքն, եւ ապա ծանուցանել:

Երեկ հասին երկու Պարտիզակցի մանկունքն, ուսուցիչ նոցա (Հ[այր] Սերովբէ) դեռ ոչ:

Բազում ամօք յառաջ (զթուականն դու ասա) յուղեւորութեանդ յ Իտալիա, նշանակեալ էիր երկուս Հայ Ձեռագիրս գոլ ի Մոտենա [82]. այլ վասն փոխադրութեան մատենադարանին՝ ոչ կարացի, գրես, քննել զնոսին: Արդ, յաւուրս յայսոսիկ եկ[ի]ն Մոտենացիք ոմանք ի տեսութիւն վանացս. յանձնեցի նոցա, եւ գրեն ինձ զի հարցեալ են զգրապետն, որ ասացեալ է, Nessuno di tali Manoscritti esistono. vi sono stampati ma manoscritti no [83]. գրատունն այն մեծ կոչի Estense [84]. - Եթէ յապահով իցես գոյութեան Հայ Ձեռագրաց անդ, կարեմ միւսանգամ խթել. ապա թէ ոչ՝ լռութիւն:

Ըղձիւք եւ աղօթիւք վասն առողջութեանդ, մնամ

Հոգեկից Եղբ[այր]
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

2055.

* Սերովբէ Ալիշանին - Կ. Պոլիս

Ս. Ղազար, 28 յուլիս 1897

Սիրելի Եղբայր,

Վերջի գիրդ որ ի 20 ամսոյս՝ բաւական գոհացուց զիս առողջութեանդ մասամբ, յորոյ վրայ աւելցընես սիրունակ դէմքդ այլ ի հայելւոջ տեսեալ: Անցեալ օրեր ես այլ մեր բնաբանութեան գործեաց մէջ՝ փոքրացուցիչ հայելւոյ մի հանդիպեցայ, եւ ըսածիդ նման բան մի տեսայ: Կարեւոր բան չգտած ատեն, այս կատակն այլ ներելի է:

Դու այլ իմ առողջութիւնս հարցընես. քանի մի տասնեակ տարիներէ վեր ի սկիզբն օդոց տաքութեան ծանր հարբուղխով բըռնըւէի բոլոր ամառը. այս տարի, յետ այնքան տարիներու առաջինն է, որ չի բռնուեցայ. միայն պնդութիւնն է որ երբեմն երբեմն նեղէ զիս. որպէս եւ այսօր, եւ դեռ հիմայ գաւաթ մի եանուշի ջուր խմելով՝ նստայ այս տողերս գրելու:

Ձկնաբանական ծանօթութեանցդ այլ գոհ եմ, միտք չունիմ մանրամասնաբար քննել եւ բացատրել Աբրահամ Տէր Պապային [85] գրածները, այլ անցողաբար քանի մի բան ասել:

Ներէ համառօտութեանս եւ ողջունելով զծանօթս ողջ լեր:

Հարազատդ
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

2056.

* Հ. Գրիգոր Վրդ. Ճելալեանին - Կ. Պոլիս

Ս. Ղազար, 4 Օգոս [ տոս ] 1897

Արգոյ եւ Սիրելի Եղբայր,

Ընկալայ ի ժամուն զԱւետարանիկն, եւ զզատուցեալ պատկերսն ետու կարգել ուր անկն էր, եւ զթիկունս գրոցն կոչել եւ նշանակել դմա թիւ ՁԹ Աւետարանաց մերոց. պակաս են 11 եւս առ ի բոլորել զհարիւր թիւ, որում բաղձամ, շնորհ ունելով ջանիցդ եւ աղօթելով վասն առողջութեանդ եւ մխիթարութեան

Հոգեկից Եղբ[այր]
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

2057.

Professor Emilio Teza -ին [86]

San Lazzaro, 14 agosto, 1897

Carissimo Signore,

So bene che Lei non dubita quanto ci dispia[c]que l'accidente della sua caduta; e quanto ci piace sapere che Ella stia meglio adesso: ma ciò non basta: io desidero apprendere che Ella preparasse mettersi in viaggio per la Svizzera per respirar quelle aure salutari e liberali.

P. Basilio partirà oggi o domani verso quella volta.

Ֆիթիլ è appunto quel fetêl arabo che Lei dice, e in quel passo armeno significa i fillacci che si mettono sulle piaghe per tirarsene la materia putrida: l'originale si può tradurre più precisamente così! “Bisogna circondar carta con impiastro e metter sopra (la piaga) a modo di fillacci’’.

In attesa di buone notizie, tutto a Lei

P. Leone M[arcar] Alishan

[P. S. ] Mille saluti dalla parte dei miei confratelli.

Թարգմանութիւն

Սուրբ Ղազար, 14 Օ գոստոս, 1897

Շատ սիրելի Պարոն,

Գիտեմ, որ չէք կասկածիր, թէ որքան ցաւեցանք Ձեր ոտքի սայթաքումի պատահարին համար, եւ թէ ինչքան ուրախ ենք իմանալով, որ այժմ աւելի լաւ էք: Այսքանը բաւարար չէ: Ուրախութեամբ տեղեկացայ, որ կը պատրաստուիք ճամբորդելու դէպի Զուիցերիա՝ այնտեղի առողջարար եւ ազատաբոյր օդը շնչելու:

Հայր Բարսեղը այսօր կամ վաղը կը մեկնի դէպի նոյն ուղղութեամբ:

Ֆիթիլ-ը, ինչպէս Դուք կ՚ըսէք, արաբերէն fetêl բառն է, հայերէնի այն անցքին մէջ կը նշանակէ խծուծ որ վէրքերուն վրայ կը դնեն թարախը դուրս քաշելու համար: Բնագիրը աւելի ճշգրիտ կարելի է այսպէս թարգմանել. «Պէտք է սպեղանին թուղթի մէջ շրջանաձեւ փաթթել եւ զետեղել վէրքի վրայ միեւնոյն խծուծի ձեւով:

Սպասելով բարի լուրերուն, ամբողջովին Ձեր

Հ. Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան

Յ. Գ. Շատ բարեւներ եղբայրակիցներուս կողմէ:

2058.

* Մխիթարեան միաբանի մը, անունը անյայտ

Ս. Ղազար, 18 Օգոստ [ ոս ] 1897

Մեծարգոյ եւ Սիրելի Եղբայր,

Յիշեցուցի առ Վեհս զի յամսոց հետէ չէ գրեալ առ Քեզ, եւ կարծեմ գրեսցէ ի մօտոյ: Որպէս յիշեմ՝ վասն Քաղկեդոնի մատրան եւ առաջարկութեան Հոգեւոր Տեառն [87] ՝ ամօք յառաջ եղեն բանք ի Ժողովիս, եւ զի Նա հաւանեալ թուէր ընդ պաշտօնն կամ հոգեւոր սպասաւորութիւնն, զոր կատարէին Հարք մեր ի վանատան անդ, լաւ համարեցաւ առ ժամն թողուլ այնպէս, ի խնամս եւ ի փոյթ եղելոցն ի Քաղկեդոնական տան մերում:

Բարւոք է թելադրութիւնդ խորհրդակցութեամբ կամ գիտակցութեամբ Ներկայացուցչի վանացս առնել զսահմանելիսն վասն իւրաքանչիւր տեղեաց. այլ են եւ յայդմ կնճիռք, ըստ իս. զի ի լինել հակառակ տեսութեանց՝ կամ գործն կասի եւ խափանի, կամ ըստ ոչ կամաց եւ տեսութեանց միւսոյ կողմանն սահմանի, եւ լինի թերեւս տհաճութիւն. մանաւանդ երբ եւ ի միում տեղւոջ եւ ի միջի երիցագունից զանազան տեսութիւնք իցեն: Լաւագոյն է անշուշտ ըստ կարի խոհեմութեամբ եւ առաւել եւս սիրով գործել: Առանձինն նշանակեալ ես չառնել ինչ փոփոխութիւն կամ տնօրինութիւն ի վերայ անձանց որք այդր «ի Կ. Պօլիս եւ ի մերձակայս նորին». - արդէն այդպիսի ինչ սահմանեալ էր եւ ծանուցի որպէս անկ է՝ յորմէ անկ է: Իսկ եթէ կանխեն զրոյցք եւ լուրք պէսպէսք աստի կամ անտի՝ ոչ պաշտօնականք, կալցի զայն որպէս եւ կամի ոք, բայց զգուշութեամբ:

Ի սակաւէս զաւելին իմանաս, եւ երկայնամիտ լինիս, որպէս պահանջէ պաշտօնդ եւ ժամանակս, կամ գործօնք մեր ի ժամանակիս՝ որք այդր եւ որք այսր. եւ բարի յօժարութիւնդ եւ եռանդնդ թէ կատարի եւ թէ ոչ՝ մի՛ մնասցէ անվարձ ի Տեառնէ, որում աղօթիւք յանձն արարեալ զՍիրելիդ մնամ

Հոգեկից Եղբ[այր]
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

2059.

* Սերովբէ Ալիշանին - Կ. Պոլիս

Ս. Ղազար, 18 Օգոստ [ ոս ] 1897

Սիրելի Եղբայր,

Անցեալ շաբաթ մեծ եկեղեցական հանդէսք եղան ի Վենետիկ քաղաքիս, ի պատիւ ամենասուրբ Խորհըրդոյ Հաղորդութեան. մեր Գեր[ապայծառ] Աբբահայրն ալ բազմութեամբ սարկաւագաց եւ դպրաց ձայնաւոր պատարագ մատոյց ի S. Salvatore [88] եկեղեցւոջ. ասացին թէ 40իւ չափ եպիսկոպոսք եկած էին, հարիւրաւոր քահանայք, հանդերձ պատրիարքաւ քաղաքիս [89] չորս կարտինալովք, որոց երկուքն եկան եւ ի վանս. որոց մին՝ արքեպիսկոպոս Կարտինալ Պոլոնիայ [90] ՝ թերեւս մօրուացս հաւնելով՝ շատ մի սխմըրտեց ուսերս, հրաւիրելով ի քաղաք իւր: Եթէ դու այլ գաս՝ մէկ տեղ կ՚երթանք:

Ողջունեմ զ Գաֆթանճեան Վարդապետն [91]. խնդիրքը շատ ըստ մասնեայ կատարեցի, պատճառաւ տկարութեան յիշողականիս. ամէն յիշեալքն այլ ծանօթ էին ինձ, եւ ոմանց գործերն ունիմ. բայց կարծեմ դեռ չեն մտած ի Biografique (sic!) [Biographique] բառարանս. զ Wahl [92] որ հնագոյն է իբրեւ լեզուագէտ յիշէիր չգտայ յայն բառգիրսն, այլ իր մէկ գործն ի մատենագրական բառգիրս: - Ելի Սմիտհ [93] ամերիկացւոյն գործն ունիմ եւ յիշեր եմ ի Սիսականիս: Խանիքոֆի [94] հետ ճաշակից եղայ ի Բարիզ, հրաւիրեալ ի Լանկլուայ. տարւօք յառաջ կարծեմ † [մահացեր] է: Պէդդիխէրի [95] հետ այլ թղթակցեր եմ. այդ անունն ծաղրական իմն համարելով՝ փոխեր է ի փռանկ՝ Լակարտ [96]. անգամ մի առանց անդրադառնալու ես Պէնդդիխէր վերագրութեամբ նամակ մի ղրկեցի. յանդիմանութեամբ պատասխանեց, թէ դու քահանայ ես, կու վայլէ՞ր որ այդպէս գրէիր: Սրտմտուկ ոմն է եղեր, բայց շատ հմուտ: Դա անգամ մի ինձ լուր տուաւ որ գերմանացի մի գտեր է ծանօթութիւն, թէ մեր Գր[իգոր] Մագիստրոսն [97] ճամբորդութիւն մի ըրեր է եղեր ի յունական կղզիս, եւ հին արձանագրութիւններ ընդօրինակեր է. բայց երբ նորէն հարցուցի անստոյգ ելաւ զրոյցն: - Այսչափ յոչէից:

Ողջոյն ծանօթից եւ ողջութիւն Քեզ մաղթէ:

Հարազատդ
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

2060.

Մխիթարեան միաբանի մը, անունը անյայտ [98]

Ս. Ղազար, 20 Օգոստ [ ոս ] 1897

Մեծարգոյ եւ Սիրելի Եղբայր,

Ի ծրարի թղթոյս առ եղբայրն իմ եդեալ իտալական դրամաթուղթ մի 100 լիրայից, ոչ ունելով ժամանակ փոփոխութեան, զի լուայ թէ եւ Պ[ատուական] Հ[այր] Դիոնես[իոս] գրելոց է Քեզ այսօր, եւ չկամեցայ կորուսանել զպատեհս. յուսամ թէ ոչ լիցի շատ ինչ կորուստ այդր՝ յիտալական դրամաթղթոյն: - Իսկ վասն յապագայն խնդրելոյ Նորին ի Քէն յիմ հաշիւ, կարես՝ ի կարելդ տալ մինչեւ հարիւր մի եւս. զորս համարեցայց ես ի գին արծաթակողիկ Սաղմոսարանին, զոր ամիսս չորս եդեալ ի ցոյց ի գրավաճառանոցի Օնկանեայ [99] ՝ չգտաւ գնող:

Երեկ եկն ի Ռեգանադոյէ [100] Պ[ատուական] Հ[այր] Դանիէլ ՝ մատաղ քահանայիւ միով՝ այնր թեմի, հանգչել աւուրս ինչ իբրեւ յօդափոխութիւն:

Ողջ եւ առողջ լինել մաղթեմ քեզ եւ աղօթեմ:

Հոգեկից Եղբ[այր]
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

2061.

* Սերովբէ Ալիշանին - Կ. Պոլիս

Ս. Ղազար, 20 Օգոստ [ ոս ] 1897

Սիրելի Եղբայր,

Յառաւօտուս բացի զգրածդ անթուական, որ պիտի ըլլայ ի 16 ամսոյս, ինչպէս գրած է Վ[երապատուեալ] Հ[այր] Գրիգոր, նոյն խնդրոյ համար. լսելով որ այսօր առիթ կայ ուրիշներուն այլ իրեն թուղթ գրելու, փութամ եւ ես գրել Քեզ եւ իրեն. բայց ժամանակ չըլլալով փոխելու իտալական դրամաթուղթն ի փռանկ, ինչ որ ունիմ զայն խաւրեմ Քեզ, 100 լիրա իտալական, եւ յուսամ որ քիչ տարբերութեամբ կամ կորըստեամբ ընդունիս զհաւասար արժէքն. եւ նշանակես ինձ, եթէ զգալի կորուստ լինի:

Ապագայի համար գրեմ առ նոյն Վ[երապատուեալ] Հ[այր] Գրիգոր, մինչեւ 100 ֆր[անգ] կամ լիր եւս ընձեռել ի կարօտութեանդ, համարելով ի հաշիւ արծաթակող Սաղմոսարանիդ, զոր չեմ համարձակիր օտարի ձեռօք խաւրել ի Լոնտրա կամ ի Բարիզ. եւ եթէ այս տեղ այլ չըլլայ առիթ վաճառման, պիտի մնայ վանացս:

Փափագելով կատարեալ առողջութեանդ եւ յաջողութեան, ողջունեմ զծանօթս՝ երբ հանդիպիս:

Հարազատդ
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

2062.

* Գերպ. Հ. Մովսէս Եպիսկոպոս Ամպէրպօյին - Կ. Պօլիս

Ս. Ղազար, 1 Սեպտեմբ [ եր ] 1897

Գերապատիւ Տէր, Սիրելի Հայր,

Զանօրէնութիւնս իմ ես ինձէն գիտեմ [101]. եւ որ ըստ կարգին: Զի եւ ես տեսող երանաշնորհ ծերունեաց մերոց եւ հասած ի վերջալոյս աւուրցն առաջնոց, կու զգամ եւ կու տեսնեմ զփոփոխութիւն ժամանակաց, զառաւելութիւնս ինչ եւ զնուազութիւնս մեր: Մենք ծերացեալք եւ մեզմէ վեր չի գտնելով ուրիշ, յիրաւի աւելի կու զգամք զպակասութիւն նոցա, մանաւանդ երբ մեզ հասակակից այլ ոչ կամ քիչ տեսնեմք: Ստոյգ է ըսածնիդ այլ որ ոչ սակաւ անձինք մեր ցրուած են՝ ի Ղրիմ, ի Տրապիզոն, ի Մուրատ-Ռափայէլ[եան] վարժարանի եւն., որով նուազի առաքելութիւն Կ. Պօլսի, ուր եւ Քաղկեդոնեան վարժարանն ունի իր բաժինն: Սակայն ասոնք ի հարկէ են, այլ անշուշտ հարկաւորագոյն էր հոգւով լնուլ զպակասութիւն թուոց. եւ ըստ այսմ՝ մեղք իմ առաջի իմ են:

Համարեա թէ եւ նուազութիւն ինչ նիւթականին յապրուստ, որոյ գլխաւոր պատճառն անհաւատարմութիւն աշխարհական Գործակալին, ստիպեց մեր ներքին տնտեսութիւնն այլ զեղչել կամ ամփոփել իր տուրքն եւ նպաստքը. որոյ խայթ մ՚այլ հասաւ իմ Գերապ[ատիւ] Հօրդ Սիրելւոյ, եւ ներողամտի, եթէ երբեք ուրիշ մտադրութեան կամ արթնութեան պակասութիւն մ՚ըլլայ. մանաւանդ այսպիսի նեղ եւ չըլլալի ժամանակի մէջ, եթէ ներելի է այսպէս ըսել, մեր ազգայնոց ցաւալի դիպուածի եւ կոտորածի համար:

Արդ, Սիրելի Գերապ[ատիւ] Հայր իմ, եւ նահապետ Ուխտիս ի ժամանակիս, մերձեալ ի նաւահանգիստ կենցաղոյս, որում հետեւորդ եմ, աղօթեցէք եւ աղօթեմք, որ մեր Նախնոյն եւ նախնեաց շնորհափայլ ճրագն անշէջ ճառագայթէ մեր յետագայից վրայ. ընդ որս զիս այլ յանձնելով ի հայրենի մաղթանսդ, համբուրիւ աջոյդ մնամ

Գերապատիւ Տեառնդ եւ Հօր

ն[ուաստ] ծ[առայ] եւ Հոգեկից
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

2063.

Ս. Ղազար, 2 Սեպտեմբ[եր] [18]97

Սերոբէ Ալիշանին [102]

Սիրելի եղբայր,

Քիչ օր առաջ յանկարծ Գալէմքեարեան Հայրն ՝ երեւցաւ առ մեզ, եւ ըսաւ որ դեռ նոր նամակ ընդուներ է քեզմէ, որ յիշեցընես մտնելդ յ՚76 ամ հասակիդ, զոր արդէն յիշեր էի ի մտիս, որպէս անշուշտ եւ դու զիմս՝ երկուքով աւելի: Միտքս դրեր էի քանի մի բան հարցընել կամ խնդրել իրենց Ձեռագրաց ցուցակէն շարժած. երկրորդ առաւօտ զինքն հարցընելուս՝ ըսին որ երեկ իրիկուն յետ ընթրեաց՝ մեկներ է երթալ ի Դրեստ, առանց գիշեր մ՚ալ կենալու առ մեզ: Ասկէ իմացեր որ ես կանուխ քաշուիմ իրիկունն ի սենեակս մտնելու յանկողին, ուսկից եւ կանուխ կ՚ելնեմ:

Ուրիշ եւ աւելի մեծ նոր՝ կամ լուր մի այլ. այս իրիկուն ի Դրեստէ պիտի սկսին նաւարկել երկու մերայինք, Պ[ատուական] Հ. Եդուարդ Սիրունեան, եւ քեզ ծանօթ ընտանեօքն՝ Պ[ատուական] Հ. Անդրէաս Կիւլէսէր, Պարտիզակի առաքելութեան համար վիճակեալք: Այս ետքինիս յանձներ էի քու խաւրած երկու քարերդ կամ մատնին՝ տաշելու եւ հագցընելու համար. ինքն հոգացեր յարմարցուցեր աւարտեր էր օրով յառաջ, բայց ինձ բերելու մոռցեր է. երեկ իրիկուն ի վանքէս բաժնուելու ատեն պատուիրեցի որ դնէ զանոնք ի տփիկ մի՝ քեզ բերելու. հինգ այլ դեղնակարմիր կլորներ տուի որ անոնց հետ զետեղէ ի տըփին: Քարերուն համար շատ փոքր ծախք մի ըրած էր, զոր ես հատուցի:

Հիմայ պիտի հարցընես, ի՞նչ եւ ինչո՞ւ են այն կլորիկներն: Արծաթկողիկ Սաղմոսամեկնչիդ համար. – ինչպէս անցեալ անգամ գրեցի՝ զայն վախնալով յանձնել ուրիշի ի Բարիզ կամ ի Լոնտրա տանելու, եւ այս տեղ եւս արժանաւոր գնով վաճառելու, տարակուսէի. Գեր[ապայծառ] Աբբահայր եւ եղբարքս փափագեցան որ մեր քով մնայ դա, իբր ազգային յիշատակ, իր նմանեաց քով ուր եւ դրուեցաւ, քանի մի նկարազարդ Ձեռագրաց հետ, ի տես այցելուաց: Ահա այսոր համար են այն հինգ նաբոլէոնիկքն զոր յանձնեցի Պ[ատուական] Հ. Անդրէի. յուսամ որ անկորուստ հասցընէ՝ քարանցդ հետ. նոյնպէս յուսամ ընդունած ես՝ եւ իտալական հարիւր լիրայի դրամաթղթեակը: Յուսամ դարձեալ ասով հախլազ ըլլալ քեզի հետ, եւ յ՚ապա կարօտութեանդ փոքր մի եւս օգնել:

Ողջոյն ծանօթից եւ առողջութիւն եւ յաջողութիւն քեզ

Հարազատդ
Հ. Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

2064.

* Մխիթարեան միաբանի մը, անունը անյայտ

Ս. Ղազար, 15 Սեպտ [ եմբեր ] 1897

Արգոյ եւ Սիրելի Եղբայր,

Ոչ գիտեմ յի՞նչ պատճառէ անագան հասեալ է թուղթ իմ եւ այլոց՝ գրեալքն ի 20 Օգոստ[ոսի]. աւերա՞ծ ճանապարհաց եթէ քաղաքական խառնակութիւնք. որոց Աստուած արասցէ վախճան:

Վասն ծախուց ճանապարհի եկաւորաց գրէիր, ահա միւս եւս, ըստ թախանձանաց Եպիսկոպոսին մերոյ որ ի Տարօն, որ առաւել քան զծախս դրամականս՝ ծախէ զոգիս մեր, յայսպիսում նուազութեան անձանց՝ զկարեւոր եւ պիտանի անձն մի եւս կորզելով ի վանաց. ուր թիւ մի յաւել վայրապար թերեւս, մանուկդ առաքեալ ի Տփղեաց որով 32 լինին ի նորընծայարանի, եւ միւս եւս արտաքոյ կախ ընդ մէջ երկնի եւ երկրի հիւծեալ:

Զերկար Յիշատակարանն այն ընթերցայ եւ ոչ իմացայ զի՞նչ գիրք էր. զի ոչ յիշէ գրիչն չուաբան:

Ողջութիւն եւ համբերութիւն, հանդերձ աղօթելով

Հոգեկից Եղբ[այր]
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

[Յ. Գ. ] Յետոյ ընթերցեալ զցանկ գրոցն զընդօրինակեալն ի հարազատէս

2065.

* Սերովբէ Ալիշանին - Կ. Պոլիս

Ս. Ղազար, 15 Սեպտ [ եմբեր ] 1897

Սիրելի Եղբայր,

Աճապարանօք գրեմ երկտողիկս. օտարական անձ ունինք, հիւանդ ունիմք, ճամբորդ ունիմք, որոյ կ՚ուզեմ յանձնել թղթիկս: Ամսոյս չորսին գրածէդ իմացայ մեր քեռդստեր տկարութիւնը, որոյ խաւրած վարդի անուշին դեռ շնորհակալութիւն չըրած, նա վարդանման բան մի արտադրեր է բերնէն. յուսամ որ պատահական բան մի ըլլայ այդ, իր տարիքին համեմատելով. ես աղօթեմ: Անշուշտ հիմայ մեր Պ[ատուական] Հ[այր] Անդրէաս ն [103] եկեր տեսեր է զՔեզ եւ աւանդեր աւանդելիքը: Խաւրած Յիշատակարանդ եւ Ձեռագրին ցանկն աչքէ անցուցի. որչափ որ նոր բան չկայ, Տաթեւացւոյն գործերն են. բայց հնութեամբն կըրնայ յարգոյ համարուիլ: Ի՞նչ գին ուզէ տէրն: Ողջոյն ծանօթից եւ ողջութիւն Քեզ եւ յաջողութիւն ցանկի հին դրամոցդ եւ գանձի նորոց:

Հարազատդ
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

2066.

Մեսրոպ Արք. Սմբատեանին [104]

Վենետիկ, Ս. Ղազար, 24 Սեպտ[եմբեր]/6 Հոկտ[եմբեր] 1897

Գերապատիւ Տէր Դիտապետ,

Սիրալիր շնորհակալութեամբ ընդունեցայ եւ հաճութեամբ ու զուարճութեամբ ընթերցայ զՇամախիդ [105]: Արդար եւ, եթէ միանիւթ չէ այդ գործդ, ինչպէս կ՚ըսեն բանասէրք, պէսպիսութիւնն այլ աւելի լիացուցիչ եւ զբօսեցուցիչ է, եւ շատ տեսակ իրաց տեղեակ կ՚ընէ եւ ծանուցիչ անձանց, թէ կամին սոքա եւ թէ ոչ։ Ձեր սեփական սրտի պարզութեան եւ բարեսիրութեան՝ կըրնան կարծեմ շատ նախանձորդք գտուիլ, բայց հակառակողք ոչ։

Ես ինձ պիտանի տեղեկութիւնք գտայ ի գրքիդ, եւ քանի մի բանի աւելի փափագիմ եւ խնդրեմ, որոց մինն է յիշածդ յերես 86, Միքայէլ կաթողիկոսի [106] իր ժամանակին եղած Հայոց վանքերու թիւն այդ որ եւ է գրուածի փափագիմ գաղափարը:

Բ. եթէ գտուին ի Յայսմաւուրս յատուկ կողմանց յիշատակք կամ վկայաբանութիւնք նոր նահատակաց Ծիլիայի (երես 29), Եղիայի եւ Անդրէի (եր[ես] 143), եւ նմանեաց՝ թէ գիտէք։

Յերես 467 յիշուած Նախիջեւանի Թումանը՝ ըսել է շրջավայրք, մօտիկ սահմանները. միւս բառը ես ալ չգիտեմ:

Մտերմաբար մերձենալով աջոյ Գերապ[ատիւ] Տեառնդ

ն[ուաստ] ծ[առայ]
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

2067.

* Սերովբէ Ալիշանին - Կ. Պոլիս

Ս. Ղազար, 29 Սեպտ [ եմբեր ] 1897

Ըստ Լատինաց տօն Միքայէլի Հրեշտակապետի եւ Ս. Հռիփսիմեայ

Սիրելի Եղբայր,

Վերջինէն սկըսինք դէպ յառաջինն. այսինքն վերջի թղթիդ (29 ամսոյս) հարցանէիր, ո՞վ է հիւանդս. - Ահաւասիկ, այսուհետեւ բնաւ չի հիւանդանար, եւ ոչ իսկ մեռնի. վասն զի փոխեցաւ ի մահուանէ ի կեանս անմահականս: Կարդա մահագրութիւնը եւ կ՚իմանաս ո՞վ ըլլալը եւ ե՞րբ վախճանիլը: Դիմաց պարզութիւնն այլ կըրնայ գուշակել տալ սրտին պարզութիւնը. բայց մահացեալ դէմքն, այսինքն յետ մահուն՝ այնքան գեղեցիկ երեւցաւ աչացս, որ նման մեռեալ չէի տեսած, եւ շատ փափագէի՝ որ նկարուէր կամ լուսատպուէր: Նորընծայարանէն դուրս՝ քահանայից սենեկի մի մէջ չորս ամիս հիւանդ նստելով եւ պառկելով՝ ամէն օր հետը տեսնըւէի, խօսակցէի. երբեմն այլ կամացուկ մի մօտենալով դրան՝ կու նայէի յանկողնին. նա կ՚իմանար եւ գլուխն ի բարձին՝ անուշիկ մի քովընտի կու նայէր: Կարճ կարճ բայց սրտառուչ խօսքեր ըսաւ ամենեւին գանգատ կամ անհամբերութիւն չի յայտնեց, թէ եւ շատ կու նեղուէր: Բաղդ ունեցայ վերջին թոշակն հաղորդութեան տալու, երկրորդ օրն ինքն Տէրն Յիսուս զինքն ընդունեցաւ յ8 կամ ի 20 ժամու երեկոյին, ըստ մեզ ի տօնի Մեծ Խաչին, ըստ Լատինաց՝ Ցաւոց Աստուածածնի: Ս. Աստուածածնի Ծննդեան տօնին այլ՝ որ մեր Միաբանութեան հիմնաւորութեան տօնն է, անկողնին մէջ ուխտեց կրօնաւորութիւն, նախընթաց օր Ս. Երանոսի տօնն էր. այնոր համար առաջարկեցի եւ ընդունեցաւ Երանոս կոչուիլ [107]. փափագիմ որ կոչուի եւ երանելի. առ այժմ՝ ինչ որ ըսաւ Տէր Ստեփանոս Խամուրճեան մեր Լուցիքա քուրիկը յուղարկման ատեն, օնըն սուրբ ճանը պիզէ բարեխօս օլսուն [108]. ամէն: Ապտիւլ Մէճիտին նմանութեամբ սիմբաթի ունենալդ իմացայ. մարիֆեթ [109] Ապտիւլ Համիտին հետ ունենալն է: Անկէ շատ առաջ՝ երբ ի վարժարանն էինք՝ օր մի մեր բարեյիշատակ վերակացուն Հ[այր] Անդրէաս [110] ՝ ծանր կերպով մի ըսաւ թէ Սուլդան Մահմուտ ձեզ բարեւ կ՚ընէ, եւ աւելցուց՝ թէ երկընցեր է. իմանալով մահը՝ տխրեցայ. ինչո՞ւ չգիտեմ: Ըստ փափագիդ՝ հանդիպեցաւ որ նախընթաց գիրդ կարդացի ի պարտիզի, յորում մեր ազգային ցեղից անուանքը նմանցընես բաբելական արձանաց լեզուին: Լէօպէքէն դեռ չընդունեցայ դրամոցդ յետադարձը: Սիսուանս յիրաւ տպագրուի փռանկերէն թարգմանութեամբ, յուշիկ յուշիկ յառաջելով, 12 թերթ տպագրեալ է, քիչ մի արտորնօք, որով կըրնայ շատ պակասաւոր ըլլալ ըստ ոճոյ փռանկ լեզուի եւ ըստ ուղղագրութեան. Նուպար փաշայն [111] է խնդրողն եւ սատարող. 80 տարիքն անցած, մենք այլ փութամք՝ որ եթէ կարելի է՝ իր վախճանէն առաջ տեսնէ տպագրութեան վախճանը. հայերէն բնագրին պէս ճոխ չըլլար ըստ պատկերաց, նա եւ ըստ բանից. բայց յուսամ թէ ըլլայ ինչ, թէ եւ շատ ծանր եւ տաղտկալի է ինձ այս աշխատանքը, թէպէտ ինձմէ աւելի աշխատողներ այլ կան, եւ բուն թարգմանողն հիմայ Քեզ մօտ է, Պ[ատուական] Հ[այր] Եդուարդն Սիրունեան: Երբ յաջողի տպագրութեան աւարտն՝ խաւրուի առ ուզողն Cambon [112] դեսպան. ես այլ ազատ շունչ մի շընչեմ, որոյ շատ փափագիմ: Ողջոյն մերձաւորաց, քեռ եւ քեռորդեաց եւ հարցանողաց: Ողջ լեր, սիրելի եղբայր:

Հարազատդ
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

2068.

* Հ. Գրիգոր Վրդ. Ճելալեանին - Կ. Պոլիս

Ս. Ղազար, 10 Հոկտ [ եմբեր ] 1897

Արգոյ եւ Սիրելի Եղբայր,

Այսօր իսկոյն գրեցի առ Պ[ատուական] Հ[այր] Գաբրիէլ զգուշանալ յանհրաման առաքելութեանց մանկանց, զի տհաճութիւն եղեւ եւ ընդ գալուստ առաջնոյն. եւ եթէ առաքեալ իցեն նորք՝ ոչ լիցին ընդունելի, ասացի. չյուսամ թէ առաքեալ իցէ, այլ սպասիցէ գարնայնոյ, իսկ եթէ առաքեալք իցեն (չգիտեմ ընդ ո՞ր ճանապարհ) եթէ ընդ Տրապիզոնի իցէ, ինձ թուի անդուստ յետս դարձուցանելի: Ոչ միայն առաւել քան զթիւ սենեկացն են ի նորընծայարանի, այլ եւ վերին դահլիճ կամ հանդիսարանն ննջարան է ութ անկողնոց. կարծեմ թէ եւ փափագողք բազմութեան մանկտւոյ՝ արդ յագեալ են եւ շատացեալ:

Զի՞նչ ասացից եւ զճանապարհորդաց մերոց, որոց չէի կամակից, այսինքն յուղարկմանն՝ յայսպիսում ժամանակի, յաւէտ նուազութեան անձանց ի վանս եւ ժխորեալ աշխարհի: Խիթամ թէ ուղղեալքն երթալ ի Հայս, դադարիցեն ի Տրապիզոն, որպէս լուայ թէ ասացեալ իցէ Պ[ատուական] Հ[այր] Սարգիս [113] մնալ անդ մինչեւ յաջողեսցի ընդունել անցագիր ռուս:

Բայց քան զայդոսիկ ցաւալի է տարախոհութիւն եւ օտարախոհութիւն մերայոցս, կամ իւրաքանչիւր զիւր գլխոյ եւ բերանոյ հոգալ ճար եւ ճարակ. վասն որոյ ոչ գիտեմ այլ ինչ բայց աղօթել, մանաւանդ վասն Քո որ տապիս ի տապակի գործակալութեան տեղւոյդ, եւ կաս ի միջի հաճութեան եւ տհաճութեան եղբարց. յոր դէպս անկ է երբեմն երկու ձեռօք խնուլ զականջս եւ երբեմն եւ զաչս:

Վաղիւ դարձցին վարժարանեայք ի գեղջէ, ապա եւ Վեհս, եւ լիցին բանք (իցէ՜ թէ եւ դարմանք) զիրացս. եւ եթէ գայցէ եւ Վ[երապատուեալ] Հ[այր] Մանուէլ ՝ քննեսցին եւ տուրք նորա առ Պարտիզակցիս, որոց գլխաւորին (Հ[օր] Եդուարդայ) տօն է այսօր Պաշտպան Սրբոյն Եդուարդայ թագաւորի, եւ ես ի հեռուստ շնորհաւորեմ եւ յաջողութիւն մաղթեմ ի պաշտամանն:

Սեբաստիաբեր Աւետարանն եթէ արդարեւ յոյժ գեղեցկանկար է, յաւելից եւ ես ոսկի մի ի քառեակդ Քո, եւ եթէ յաջողեսցի գնել, հատուցից ում կամիս:

Յուսամ զի որքան ի Քո ձեռս է՝ խնամ տանիս առողջութեանդ, յանձկութեան ժամանակի ընդլայնելով զսիրտ որքան հնար է, գէթ յուսով հանդերձելոյն հանգստեան:

Հոգեկից Եղբ[այր]
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

2069.

* Սերովբէ Ալիշանին - Կ. Պոլիս

Ս. Ղազար, 27 Հոկտ [ եմբեր ] 1897

Սիրելի Եղբայր,

Լռութիւնը լուծելու չափ՝ կարճիկ գիր մի երկայն բարեւներ, եւ մաղթանք առողջութեանդ համար. ձմեռն տոտիկ տոտիկ ճամբայ ելած մօտենայ. այս եղանակիս երբեմն զՔեզ կըճէ, անոր համար հոգամ: Ես, գոհութիւն Աստուծոյ, ի մերձենալ ձմրան՝ աւելի լաւ կու զգամ, եւ Սիսուանի փռանկ թարգմանութեան տպագրութեան անցընեմ զկէս մասն ժամանակիս: Շաբաթ մի յառաջ ընդունեցայ ի Լէօպէքա, քու չորս պղնձեայ հին դրամներդ եւ գրեցի իրեն ընդունիլս. պահեմ զանոնք ուրիշ հնութեանց քով. կ՚երեւի թէ սակաւագիւտ էին եւ չափաւոր գին մի սահմաներ էիր. ո՞րքան: Անոնց ընկեր ուրիշ խաւրածներդ յուսամ որ գնած է նա եւ գինը խաւրած: Մօտերս՝ Մ. Գալուստեան ոմն ի Փրանկաստանէ գրէ ինձ բամբարակաբար, եւ կ՚ըսէ թէ եթէ ուզեմ իր վրայօք տեղեկանալ, հարցընեմ մեր քեռորդւոյ խանութի գործակատար Ս. Գապարաճեանի: Դա երբեմն լումափոխ է եղեր, այժմ նկարիչ, եւ փափագի ազգային՝ մանաւանդ իր հայրենեացն (Վանի) տարազներ նկարել՝ Բարիզու հանդերձեալ աշխարհահանդիսի համար (1900 տարւոյ) այլ նպաստի կարօտի: Եւ այս այսչափ: - Ողջ լեր:

Հարազատդ
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

2070.

* Մխիթարեան միաբանի մը, անունը անյայտ

Ս. Ղազար, 3 Նոյեմբ [ եր ] 1897

Սիրելի եւ Արգոյ Եղբայր,

Երեկ յետ ընթրեաց ընկալայ զգիրդ եւ զբառագիրքն, զոր կարծելով թէ նկարազարդ Աւետարանն իցէ, բացի եւ ի դերեւ ելի: Մատեանդ յաւելու թիւ մի ի նմանիսն. յիշատակարան մի † [հանգուցեալ] առաջնորդի Անթէպու եւ գրութիւնն ի Զէթուն ՝ յամի 1670, սակաւ ինչ տան արժէս. գուցէ գտցին եւ նոր ինչ բառք. նշանաւոր է յերիս տրոհել զբառսն, զմին որպէս զուտ ընտիր հայկական, զմիւս իբր ծագմամբ ասորի կամ քանանացի! առաջին ընդարձակ բաժինն ի Ս. Գրոց եւ այլուստ խառն:

Այսօր, որպէս յայտ է յաւուր պատշաճէն, կատարեցաք զպաշտօն † [ հանգուցեալ] Հարց եւ եղբարց մերոց. երկաւուրբ յառաջ Գերմանացի տիկին մի ի Ճենովայէ ՝ երկու տափակ սապատովք առաքեալ էր գեղեցիկ ծաղկունս բնականս, յաւէտ մեխակս, ի յիշատակ մեռելոց եւ գերեզմանատանս, եւ գրէ վասն հաճութեանն ընդ գեղեցկութիւն վանացս, որում յայց եկեալ է ամսօք յառաջ:

Ողջոյն եղբարց մերոց եւ ծանօթից, եւ ողջ լինել:

Հոգեկից Եղբ[այր]
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

2071.

* Հ. Մանուէլ Վրդ. Քաջունիին – Al Torresin – Փատովա

Ս. Ղազար, 16 Նոյեմբ [ եր ] 1897

Սիրելի եւ Մեծարգոյ Եղբայր,

Արդարեւ ծաղու իմն թուին ինձ այսպիսի անուանական վարդապետութիւնք եւ ընկերագրութիւնք արանց, զորոց ոչ զկերպարանս ճանաչեմ եւ ոչ զկրօնս: Կէլզէրի [114] բարեկամի մերոյ գիւտ է այս, որ անուանեալ Decan [115] փիլիսոփայից այնր համալսարանի՝ բարեսիրութեամբ կամեցեալ է առաջարկել եւ կատարել յանգէտս եւ յանկարծս մեր: Որ զի եւ է, քանզի Եղբարք մեր խնդան եւ ծիծաղին, եւ ես զպատիւն թողում Միաբանութեանս, որպէս զմիջուկ շագանակի, զկեղեւն ինձ գրեալ. եւ շնորհ ունելով սիրոյդ, ողջունեմ զՎ[երապատուեալ] Հ[այր] Աթանաս:

Հոգեկից Եղբ[այր]
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

2072.

* Մխիթարեան միաբանի մը, անունը անյայտ

Ս. Ղազար, 24 Նոյեմբ [ եր ] 1897

Սիրելի եւ Արգոյ Եղբայր,

Ողջիկ եհաս ի ձեռս իմ Աւետարանիկն չքնաղիկ, որոյ պատկերաց՝ ոչ այնքան նրբութիւնն որքան չափն եւ դիրքն ի միջի անձուկ կիսաբաժին սիւնակաց իջից՝ նշանաւոր է եւ նորօրինակ վասն մեր. է մեր հնագոյն Աւետարան փոքր, յորում պատկերք մուծեալ են յէջս, այլ զբովանդակ լայնութիւն իջին ունին: Բաւական շնորհունակ են եւ նկարքն, որոց առաջին՝ փախուստն յ Եգիպտոս, Տիրամայր նստեալ ի յաւանակի, եզական իմն՝ վասն նորութեանն. նոյնպէս եւ ի նշանակեալսդ գոն նորակերպք: Այլով եւս նկատմամբ յարգի է մատենիկս, զի վկայէ գրողն կամ որ ետ գրել, զի գաղափարեալ է յինքնագիր օրինակէ Տաթեւացւոյն ՝ նորին չափով «տետր ընդ տետրի, թուղթ ընդ թղթի, տող ընդ տողի, էջ ընդ իջի, եւ այլ ամենայն որպիսութեամբ արհեստն՝ որպէս եւ նոյնն»: Յիշեմ ընթերցեալ ուրեք զինքնագրէն Տաթեւացւոյն, գուցէ եւ նշանակեալ իցեմ ի Սիսականի, այլ ոչ քննեցի: Արդ ըստ այսմ ամենայնի bijou [116] իմն է գրքոյկդ: Մնայ ինձ գիտել զգինն, զոր հատուցից Գործակալիս, ի վերջ տարւոյս:

Քննեալ ի ցանկի տպագրեալ գրոց մերոց՝ ոչ գտաւ հարցեալդ Պատմութիւն Նախնեաց վաճառականութեան՝ Յովհ[աննու] Յովակիմեան [117]:

Աղօթեցի եւ աղօթեցից վասն † [հանգուցեալ] սիրելւոյ եւ արժանաւոր աշակերտի եւ բարեկամի մերոյ Միք[այէլ] Փորթուգ[ալի] [118]: Ոչ կարծէի այդպէս կանխել բնական վախճանին, այլ խիթայի զի մի՛ դաւաճանեսցի ի նախանձորդաց, որպէս նախորդն իւր ի պաշտամանն: Համարիմ թէ արարեալ իցէ կտակ. ո՞ւմ թողու զերկասիրութիւն իւր զ Եղիշեայ [119]:

Ողջ լեր ողջունելով զծանօթս մեր:

Հոգեկից Եղբ[այր]
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

[Յ. Գ. ] Այսու մատենկամբ թիւ Աւետարանաց մերոց եղեւ 90. պակասէ 10 առ 100: Ի ներքոյ միակ մեծ պատկերի (խաչելութեան) գրեալ է. Զմեղաւոր Հայրապետ նկարօղս յիշեցէք:

2073.

* Սերովբէ Ալիշանին - Կ. Պոլիս

Ս. Ղազար, 24 Նոյեմբ [ եր ] 1897

Սիրելի Եղբայր,

Վերջապէս ձեռքէդ գանձ մի հանեցիր, հոգէդ բեռ մի նետեցիր, Արշակունեաց հաւաքմանդ վաճառմամբ, որով պարտքերդ թեթեւցուցեր ես, եւ սրտիդ հետ ձեռքդ ընդարձակեր ես ի տուրս ողորմութեան, որոյ փոխարէն ամենապատիկ հատուսցէ Ամէնողորմն Տէր: Միջնորդ վաճառմանն այլ Գալէմ[քեարեան] [120] բաւական ճարպիկ կամ յանդուգն եղեր է՝ ժ առ ճ խնդրանօքն: Միթէ առ Զարեհ պարտք ունի՞ս կամ վճարե՞ս: Այսչափս գրելէս վերջը, Տուղտի ծաղիկ կաթով եփած՝ խմեցի տաք տաք, կուրծքս հարբուխով բռնուած ըլլալով, եւ կարծեմ աղէկ պիտի օգտէ. պատահական ինչ է այս. ամսէ ի վեր աւելի առողջ կամ հանգիստ եմ քան անկէ առաջ հինգ վեց ամիսները. սովորական է ինձ ձմեռը առողջագոյն ըլլալ: Ժամանակիս մեծ մասը գրեթէ Սիսուանի թարգմանութեան տպագրութեան սրբագրութեամբ անցընեմ, մնացածն այլ ընթերցմամբ, տեսակ մի ազնուական ծուլութեամբ: Երկայն յօդուած մի գրեցի ամսօք յառաջ՝ Քու խաւրած կենդանախօս Աբրահամու [121] գրածին վրայօք, որ ի սկզբան գալ տարւոյ «Բազմավիպին» մէջ պիտի սկսի հրատարակուիլ: Քեռ Գաթինկոյ [122], քեռորդեաց՝ Տիրուհւոյ [123] եւ Յակովբայ եւ ամենայն հարցանողաց՝ բարեւ ըստ իւրաքանչիւր պատշաճի, մեր ծերունի Հոլաս էֆէնտին այլ մէկտեղ: Իսկ դու՝ իմ կողմանէս ուշացեալ Հրեշտակիդ թեւոց մէջ պատսպարեալ՝ ողջ լեր՝ սիրով

Հարազատդ
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

2074.

* Մխիթարեան միաբանի մը, անունը անյայտ

Ս. Ղազար, 15 Դեկտ [ եմբեր ] 1897

Սիրելի եւ Արգոյ Եղբայր,

Մինչեւ ցթանձրանալ կամ գոյանալ իրաց՝ չէ իմ սովորութիւն հրատարակել զկարելիականն. իմա՛ վասն ըղձացեալ եւ անծանօթ ինձ Ձեռագրին. եթէ յաջողեսցի Քեզ ի ձեռս բերել, սակաւ ինչ եւ իմով սատարութեամբ գնոյն, ուրախ լիցուք յայտնապէս, թէ ոչ՝ եղիցի այն ընդ նմանիսն անծանօթս առ ի մէնջ կամ անձեռնարկելիս թէ ծանուցեալ եւս իցեն:

Յեռանդն գիր ընկալայ ի Յակովբայ Տամատեան ի Պուենոս Այռեսէ, յորում գրէր թէ ի մօտ ժամանակս երեք անձինք վախճանեալ են յիւրոյ գերդաստանէ, չասէ ո՞յք ոմանք. կամէի գիտել ի Քէն, զի եթէ յիւրոց ընտանեաց իցէ՝ հարկ է թէ ծանօթ իցեն Քեզ:

Ունիցի՞ք լուր յերթելոցն ի Մուշ եւ յեպիսկոպոսէն մերոյ. ձմեռն եւ ձմեռնացեալ սիրտք Քրդաց եւ քրդաբարոյից խէթ արկանեն յիս, եւ անճարակ՝ աղօթեմ:

Յամէ կամ յամաց հետէ կայր առ իս յօդուած մի բանի † [հանգուցեալ] Փորթուգալ Փաշայի [124] զժամանակէ գրութեան Պատմութեան Եղիշէի [125], որ եւ հրատարակեսցի յառաջնում թերթի մերձաւոր տարւոյս ի «Բազմավիպի». ամենեքին սպասեն լսել՝ ո՞ւմ թողաւ ծայրալիր գրուած նորա զհեղինակէն. լուայ զի ի լրագրի ուրեմն քաղաքիդ գրեալ են թէ ինձ առաքեալ իցէ հեղինակն զգործ իւր կամ օրինակ մի, թերեւս շփոթելով ընդ յօդուածոյն ինչ:

Ողջոյն ծանօթից եւ ողջութիւն:

Հոգեկից Եղբ[այր]
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

2075.

* Մխիթարեան միաբանի մը, անունը անյայտ

Ս. Ղազար, 22 Դեկտ [ եմբեր ] 1897

Արգոյ եւ Սիրելի Հայր,

Լիւսի Հոլաս [126], որ արդ ընդ առն իւրում կայ ի Ֆիրենցէ, առաքեալ զծրարեալս ի սմա՝ աղաչէր առաքել եւ խնամով յանձնել առ համշիրակ [127] իւր. կայ ընդ նմին եւ գիր մի նորա առ հօրեղբայրն (Վիջէն): Երեկ տեսի զմայր նորա որ այն ինչ դարձեալ էր ի քաղաքէ անտի ուր գնացեալ էր ընդ դստերն ( Լուցիայ ), եւ լուայ յայլոց դստերացն (գաղտաբար) զի կրսեր եղբայր նոցա Polin [128] ի Մարսիլիա, խօթացեալ է ծանր ախտիւ ուղղոյ եւ յանկելանոցի կայ. զայս թագուցեալ էին ի պառաւ մօրէն. Աստուած ողորմեսցի:

Տօնք Ծննդեան Փրկչին եւ որ յետ այնր առ դրունս կան մեր, սրտագին մաղթեմ Քեզ զշնորհս նոցին, թէ ոչ միշտ զուարթ՝ այլ համբերատար կենօքս:

Հոգեկից
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

2076.

* Մխիթարեան միաբանի մը, անունը անյայտ

Ս. Ղազար, 29 Դեկտ [ եմբեր ] 1897

Մեծարգոյ եւ Սիրելի Եղբայր,

Նախընթաց թղթատարաւ առաքեցի զթուղթ Լիւսեայ [129] առ հօրեղբայրն, այսու՝ ըստ թախանձանաց կրսեր քերցն՝ զիւրեանցն. որք ընդ շնորհաւորութեանցն ակն ունին շնորհս ինչ դրամական գտանել առ ի նմանէ, որպէս յայտ է, եւ կարօտ են:

Իսկ ես շնորհաւորեմ Քեզ այժմիկ զգալուստ արեւմտեան Ամանորայ, եւ ապա զԱրեւելեանն, տացէ Քեզ Տէր առողջութիւն եւ անդորրութիւն յամայր ամս:

Հոգեկից Եղբ[այր]
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

2077.

* Մխիթարեան միաբանի մը, անունը անյայտ

Ս. Ղազար, 29 Դեկտ [ եմբեր ] 1897

Մեծարգոյ եւ Սիրելի Հայր,

Թէպէտ եւ շնորհակալութեամբ եւ սիրով ընկալայ զմաղթանսդ վասն Ամանորայ, եւ զնոյն եւ զնմանիս մաղթեմ Քեզ առատապէս, այլ առաւել հաճոյ եղեւ ինձ, հաւատամ թէ եւ այլոց, արժանահատոյց մեծարանք Գեր[երջանիկ] Կաթողիկոսին [130], խառնելոյ զՔեզ ի թիւ խորհրդակցաց իւրոց յեկեղեցականն տեսչութեան. եւ այս որքան եւս շնորհ է զգօնութեան Քո եւ յաջողակութեան, նախ պատիւ է Ուխտիս իբրեւ մարմնոյ, ապա Քեզ իբրեւ անդամոյ. այլ հարկ է թէ յառուգութենէ եւ ի զօրութենէ անդամոց՝ ընկալցի մարմինն զզօրութիւն իւր եւ զբարեկենդանութիւն: Վասն որոյ ի շնորհաւորելս զՔեզ՝ մասնակից լինիմ պատուոյ եւ օգտի Միաբանութեանս, զոր եւ ակն ունիմ մտադիւր վաստակօքդ յաւելուլ. եւ Տէր յաւելցէ Քեզ:

Սակայն ոչ կարեմ մոռանալ, զի վանական պաշտօնդ յոր կարգեցար՝ ոչ սակաւ երկայնմտութիւն եւ անաչառութիւն պահանջեն, մանաւանդ ի միջի կալով ոմանց, որք ոչ անստգիւտք կան ի կրօնաւորական պարտս իւրեանց, ըստ ոչ կամաց եւ յուսոյ առաքողացն զնոսին. մանաւանդ թէ կոչման եւ ուխտի մերոյ. յոր սակս անկ է մեզ աղօթիւք եւ հեռաւոր խրատու սատարել, իսկ Քեզ մօտաւորաւ եւ բերանացի եւ բարւոյ օրինակաւ. եւ զայս ի դէպ է առնել Քեզ եւ օրէն, եթէ առ ժամս փոխան կամ տեղակալ կոչեսցիս եւ թէ պարզապէս մեծաւոր, զի մակդիրդ այդ ոչ մեծ ինչ յաւելու եւ ոչ նուազեցուցանէ. սակայն, մի՛ կարծեր թէ առ զլանալոյ ինչ զայդ ասեմ, այլ զի թերեւս առ ի տնտեսել ըստ մերս տեսութեան զիրս եւ զանձինս մերոցդ այդր եւ այլուր՝ հարկ համարեսցի յայդմ պայմանի կալ, գէթ մինչեւ ցգարուն: Այլ գիտասջիր զի ոչ մոռացաւ Ժողովս զայդ բան. եւ ոչ զխնդիր դրամական. սակայն զյետինս՝ ոչ հաւանութեամբ. այլ, ըստ թելադրութեանդ՝ պատշաճ դատի հաւասարակշռել զերկոցուն տեղեացդ՝ զ Բերայի եւ զ Քաղկեդոնի ՝ բնակս. զի մի՛ առաւելութիւն թուոյ նոցին ի միումն, նուազեցուսցէ զհաս նորին ի դարման նոցին: Բայց պարզագոյն եւս կարծեմ այսօր կամ ի մօտոյ գրեսցէ քեզ՝ Վեհս զայսցանէ:

Իսկ ես դարձ առնեմ կրկին շնորհաբեր ասել զՆորն ամ, ըստ կրկին կամ երեքկին եւս պաշտամանցդ, եւ ըստ իւրաքանչիւր վիճակի միաբանակեցացդ՝ մաղթեմ շնորհս եւ բարիս: Խնդրեմ ի մերձանալ եւ արեւելեան տարւոյդ՝ ողջունել եւ շնորհաւորել զիմ քեռ դուստրն, եղբարբն եւ որդւօք, շնորհ եւս ունել իմովսանն վասն քաղցրավարդին զոր առաքեալ էր ինձ ի գարնայնումս, եւ իմ ցարդ չէր յայտնեալ զշնորհակալիս. (եւ զի փոքր մի ծիծաղեսցիս, ասացից, զի զկէս քաղցրենոյն տալ ետու Վեհի, եւ զկէսն կալեալ առ իս՝ տակաւին ի յատակ սկահին մնայ սակաւ ինչ):

Ողջ լեր ամենայն բարութեամբ, եւ յաղօթելդ երբեմն յիշեա զիս

Հոգեկից Եղբ[այր]
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

2078.

Մ. Գալուստեանին [131] – Փարիզ

Վենետիկ, Ս. Ղազար,
27 Հոկտ [ եմբեր ] 1897

Ազնիւ եւ Տառապեալ Պարոն,

Տեսակ տեսակ զգացմամբք կարդացի կրկին անգամ գրածդ ի 18 ամսոյս, ցաւակցաբար եւ ախորժաբար. ըստ պէսպէս իմաստից եւ նիւթոց գրութեանդ. ուրախանալով բնատուր՝ լաւ եւս աստուածատուր յաջողութեանցդ, ձրիցդ եւ կարողութեանդ վրայ, տխրելով իմ անկարողութեանս, առ փափագած միջամտութիւնս Ձեր օգտին: Որովհետեւ իմ վիճակս չի ներեր այդպիսի առաջարկութիւն մի ընել, մինչ ես առանձին անհատ մի չեմ այդու նկատմամբ, այլ ծանօթ կրօնական ընկերութեան մի անդամ, յորում ոչ ոք ինքնաբար այդպէս գործէ. եւս առաւել այսպիսի շփոթ եւ զգուշալի ժամանակ, յորում լռելեայն եւ աղքատաբար ջանամք սակաւ ինչ օգնել, մանաւանդ որբ տղայոց, որոց տասնեակ եւ կէս՝ կերպով մի մեր խնամոց տակ են, մեզի մօտ քաղքի մի մէջ [132]:

Վանեցոց սովորութեանց եւ տարազուց վրայօք գրածներոդ՝ շատ զուարճացայ, եւ արդարեւ փափագելի է դիտաւորութեանդ յաջողութիւնն. նոյն իսկ պարզ գրութեամբ տեղեկութիւն տալդ՝ կըրնայ հետաքննելի եւ ընդունելի ըլլալ, որպէս կարծեմ, ըստ որում այլ եւ այլ կողմանց ազգայինք այդպէս ըրած են եւ կ՚ընեն: Յիշած տեղական կամ վանական տարազուց մէջ կան բառեր կամ իրեր, որ ինձ այլ անծանօթ են, ինչպէս, Մաղչա, Թամաղա, Պուխ, Շաւու, եւն. եւն. եւ հաճելի եւս են անուանքն, եթէ հայերէն ըլլան բնիկ եւ ոչ թուրք կամ պարսիկ:

Շնորհակալ եմ բարեյօժարութեանդ՝ քանի մի նկար այդպիսեաց ղրկելու մեզ. այլ չեմ համարձակիր խնդրել եւ ընդունիլ, մինչեւ որ, որ եւ է կերպով յաջողի Քեզ օգտիդ համար դիտաւորածդ կատարել եւ շարք մի նկարուց ներկայացընել հասարակաց, որոյ համար սրտանց փափագելով՝ մնամ

Աղօթարար
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

[Յ. Գ. ] Հետաքրք[ր]ական երեւցաւ ինձ գիտնալ թէ ի՞նչ է Շամիրամայ Արալէզ ըսածդ. քանդա՞կ թէ աւանդութիւն:

 

2079.

* Հ. Դանիէլ Վրդ. Ստեփանեանին

Ս. Ղազար, 29 Դեկ [ տեմբեր ] 1897

Արգոյ եւ Սիրելի Հայր,

Սկսեալ ի յետնոցն՝ գամ յառաջինն. այսինքն, նախ օտարաց պատասխանեալ շնորհաւորական թղթօք կամ թղթեկաւ, գամ առ ընտանիս մեր եղբարս եւ հոգեկիցս, շնորհաբեր մաղթեմ Քեզ զառաջիկայ նորս ամ, վաստակել զուարթութեամբ ի վերայ հօտի փոքրկանցդ եւ վայելել լաւութեամբ նոցին եւ յառաջադիմութեամբ. ի պէտս նոցին առաքեմ եւ զծրարեալս յիսնեակ՝ աստի եւ անտի հանգանակեալ. Բայց միշտ ակն ունելով թէ մի կամ երկուք ի մանկտւոյդ որդեգրեսցին մեզ, այսինքն յօդեսցին յՈւխտս մեր: Ընդ գործակցիդ (յուսամ որ խելօք կայ) խոնարհաբար ողջունեմ եւ շնորհաւորեմ զԵպիսկոպոսդ, զքեզ ինքն ունելով բերան:

Ողորմելի Արշակն այն, հօրեղբայր պարսկահայ մանկանն, ոչ ինչ գրէ եւ ոչ ինչ առաքէ, բայց 300 լիր[այ] միայն, որով հազիւ կարացին հանդերձել նմա ագանելիս ինչ եւ մուծանել ի Ֆոսգարի վարժատուն. Սակայն եթէ այլ եւս յամեսցէ չառաքել զպահանջեալն թոշակ, կարծեմ ի բաց արձակեն զտղայն, որ այնքան ամիսս դատարկ մնաց առ Հոլասեանս. եթէ հաւանէր այրդ եւ մուծանէր զնա այդր առ ձեզ, եւ ինքեան եւ տղայոյն շահ մեծ լինէր: Տեսցուք զապագայն:

Առաջարկես ինձ զ Leoni [133], Storia d’Ancona. տեսեալ եւ ընթերցեալ է իմ զայդ, 3 հտր., տպագրեալ յամի 1810. դարձեալ այլ գործ նորին Ancona Illustrata, 2 հտր. տպեալ 1832: Եթէ այլ ինչ գործ էր առաջարկեալդ եւ նուազ գնով՝ ընդունէի [134]: Առաւել եւս խնդրէի զ Peruzzi, Storia d’Ancona [135], զոր եւ ընթերցեալ եմ. տպագրեալ յամի 1835, հատորք 2. Պատմութիւնն հասանէ ցամն 1532. Բայց նա խոստանայ հասուցանել ցամն 1836. եթէ կատարեալ է զայս խոստումն՝ խնդրեմ զայդ մասն: Տպագրեալ է եւ յամի 1880, այլ ոչ գիտեմ՝ յաւելուածով վերջի՞ն մասին, թէ ոչ [136]:

Ի դիւանս մեր գտանին թուղթք Հաճի Եսայեայ գրեալք յ Անգոնայ, համարիմ թէ ի զարմէ նորա իցէ Ag. Ստեփանդ, որում տուեալ է Նուտ[ի] զյիշեալ աղօթագիրքդ. Գուցէ իցեն ցարդ ի քաղաքի անդ եւ սերընդոց դոցա:

Վերստին յակն արկեալ զգիր Քո, տեսանեմ քառահատոր նշանակեալ զ Լէոնի, չէիր նշանակեալ զամ տպագրութեանն. արդ եթէ ունի աւելի ինչ քան զեռահատորն 1810 ամի եւ մարթիցի ուրոյն ստանալ զչորրորդ հատորն յաւելածոց, կամ զիջանիցի հնավաճառն դիւրագնի տալ՝ զբովանդակն ընկալայց: Ստէպ առաքեն ինձ հնավաճառք գրոց զցուցակս իւրեանց, եւ ես ինչ ինչ առնում, որպէս ոչ յառաջ քան ամիսս ինչ, եկեղեցական ինչ պատմութիւն Պոլոնիոյ, 5 մեծկակ հատորք, յորս գտի պիտանիս, եւ լաւ գրեալ է, եւ եղեն ինձ 11 լիրայից. եւ ոչ երկբայիմ թէ սակաւագիւտ է այս շատ առաւել քան զ Լէոնի:

Գնասցուք փոքր մի եւ ի Գասդելֆիտարտոյ. ոչ յիշեմ թէ գրեալ ես ինձ, թէ զի՞նչ եղեալ է վանատուն մերազգի կուսանացն, անդ փոխեալ ի տո՞ւն բնակութեան, եթէ այլազգ: բ) գուցէ՞ ի քաղաքի անդ տակաւին վանք Փրանկիսկեանց Conventuali. գ) մի ի միաբանից նոցա ի վերջին քառորդի անցեալ (ԺԸ) դարու Հ[այր] Sperco Francisco խոստովանահայր էր յիշեալ կուսանացդ [137], եւ բազում թուղթք են նորա գրեալք առ Մելգոն[եան] Աբբահայր [138] մեր. կամէի գիտել ո՞րպէս եւ ուր եղեալ է վախճան նորա, որ յոյժ սիրող եղեալ է միաբանից մերոց, եւ այր առաքինի. դ) գուցէ՞ այլ ինչ յիշատակ Քեռ՝ Մարիա Թերեզայ զորոյ զմահագիրսն ընդօրինակեալ յղեալ էիր. զի յոյժ արժանաւոր եւ երանելի եւ հրաշատես կամ աստուածատես եղեալ է կոյսդ, եւ արժանի էր պատուել զնշխարս նորա, եթէ գտանիւր թաղեալ ուրոյն:

Յաւարտել իջի թղթոյս, կնքեցից եւ ես զբանքս, մնալով

Հոգեկից
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]