1846-1847

47.               

* Հայր Ռափայէլ Վրդ. Թրեանցին

Հոկտեմբեր 1846 – 1 Փետրուար 1847

Օրհնեալ է Յիսուս
Վերապատուեալ Հայր իմ եւ եղբայր անձկալի.

Թէպէտ եւ յառաւօտուն ոչ այնչափ համարձակէի, զի ծանուսջիք Վեհիս զոր յինէն լուարուք, ակն ունելով ինքնին խօսել ընդ նմա իբրու ինքնօրէն զպարտս վճարել, եւ ցանկայի իսկ առ վաղիւն գալ ի վանս, սակայն խիթամ թէ ոչ յաջողեսցի, զի խռովեալ են մանկունքն, եւ իբրեւ ամենեքին միաբանք ընդ ստակական։ Արդ իբրեւ սրտակից ծանուսջիք ո՞րպէս եւ խոհեմութեանդ թուի պատշաճ, իսկ եթէ եւ ինքնին վաղիւ այց առնել ինձ կարասջիք որպէս եւ ի պատճառս հիւանդիդ, շնորհ մեծ ինձ եւ հաճոյ յոյժ առնէք։ Գրեցի ի լիոյ սրտէ … Աղօթեա մինչեւ ի տեսանել զիրեար ։

Քոյին անձկաւէտ
խ[ոնարհ] ծ[առայ]
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգարեան]

48.               

* Հայր Բարսեղ Վրդ. Մարտիրոսեանին

Պատուա, 2 Հոկտ[եմբեր] 1846

Յոյժ սիրեցեալ եւ Վ[երապատուեալ] Եղբայր իմ,

Ի ձեռն Վ[երապատուեալ] Հ[օր] Սամուէլի ազդ արարեալ էիր ինձ զլռութիւն իմ, ես յո՞յր ձեռն զՔոյդ ազդէի, բայց թէ քոյովդ. արդարեւ ընկալեալ ի Քէն գիր ի վաղուց ոչ պատասխանեցի, զի խնդիրն վասն որոյ հարցեալ էի զՔեզ՝ վաղու եւս վճարեալ էր. բայց եւ դու լռեցեր հարցմանս եւ խնդրոյ միոյ, չգիտեմ առ բազում զբաղանացդ թէ առ գորովոյ ։

Որ զիարդ եւ իցէ՝ անմոռաց ես յինէն եւ եղէց նոյնս Քեզ, զօրացի՛ր ի վաստակս վասն Ս. Միաբանութեանս, եւ համբաւ գործոցդ ուստի՞ եւ հնչիցէ՝ լցցէ զիս մխիթարութեամբ. բայց թէ ի Քէն եւս լուայց՝ կրկին սփոփեցայց ։

Զարդի վիճակ իմ գիտես. հաստատեալ յառաջնում պաշտամանս որ առաւել եւս ծանրացաւ ի վերայ իմ, հեռի գոլով արդ եւ Վ[երապատուեալ] Հ[օր] Ռափայելի, անցուցանեմ զգեղջկական աւուրս՝ դարձի Վեհիս մերոյ ի Փարիզոյ ակն կալեալ։ Զլրոց որ անտի եւ որ այլուստ կարծեմ յինէն չունիս պէտս, զի Վ[երապատուեալ] Հ[այր] Սամուէլ գրէ. եւ ի ձեռն նորա զՔոյսդ ընդունէի որպէս եւ այլքն։ Լուայ յեռանդն եւ զողջամբ գալուստ այդր Վ[երապատուեալ] Հ[օր] Մինայ. եթէ յերկարելոց իցէ դա բնակել այդր, կարիցե՞ս ինձ ծանուցանել որպիսի՞ գրչագիրք գոն առ նմա, զի հալիմ սիրով նոցին. կամէի գիտել եւս թէ իցէ՞ ինչ առաքեալ այդր ի Վ[երապատուեալ] Հ[այր] Ներսիսէ կամ գիր կամ գիրք, զի յամսոց հետէ լռութիւն է եւ անտի ։

Զի՞նչ գործէ՝ Հէքիմեանն Պետրոս (Երեմիա) եթէ իցես տեսանել զնա հա՛ր յերեսս նորա զայս բան. յիշեա՛ զոր ասացն քեզ Հ[այր] Ղեւոնդ յաւուր հրաժարելոյ քո ի նմանէ. եւ տե՛ս մի յամօթապարտ լինիս ։

Ողջունեալ զամենայն Վ[երապատուեալ] ՀՀ. [Հարք] մեր որ անդ զնորեկս եւ զհինս, ընկա՛լ եւ զողջոյն ընկերաց իմոց որք աստ, եւ զանկեղծիկ գիրկս իմ, որ եմս

Քո Հոգեկցորդ եւ խ[ոնարհ] ծ[առայ]
Հ[այր] Ղեւոնդ Վրդ. Մարգ[արեան]
Կր[օնաւոր] Մխ[իթարեան]

49.               

* Հայր Ռափայէլ Վրդ. Թրեանցին – Հռոմ [ S. Giuseppe Capo le case ]

Պատուա, 12 Հոկտ[եմբեր] 1846

Յոյժ սիրեցեալ եւ Վերապատուեալ Հայր իմ.
Օրհնեալ է Յիսուս եւ Մարիամ Կոյս !

Յերեկն գանգատէի ընդ եղբարս իմ, զի չընդունիմ գիր ի Սիրելւոյդ, եւ սպառնայի ծանունս գրել առ վաղիւ մինչչեւ թողեալ զքաղաքս. եւ ահա յետ ժամուց ընկալայ զցանկացեալդ որ ի 5 ամսոյս։ Գոհութիւ՜ն, խնդութիւ՜ն ընդ ամենայնի մինչեւ ի Յ[ետ] Գրեալդ, ուր զլռութեանն ասես խզել զկապանս, եւ ոչ յիշես զյուսոյն որ տակաւին ոչ այդպէս դիւրախզելի թուի ինձ, բայց եթէ ի կարեւոր փորձութիւն ոչ զՔեզ միայն այլ եւ զիս եւ զմերայինս կամք իցեն Տնօրինողին արկանել. այլ անխզելին սիրոյ՝ սա իսպառ ոչ հաւատացուցանէ ինձ զվերահաս հանդիպումնս, չասացից զարկածս առ չմեղանչել հնազանդութեան սուրբ այլ ոչ նուրբ օրինաց, եւ խոստանայ զանքակ իմն միութիւն կրսերս եղբօր ընդ Վ[երապատուեալ] իմ սիրելւոյ. սակայն զմէ՞ անջրպետս … Բայց զի մի՛ զառածեցայց աստէն, եւ ցրտութեամբ գրչի զհրաշունչս շիջուցից տառս սրտի, թողցի շրթանց փոխանակաբանութեան ի ցանկալի դարձիդ. եւ Ս. Անտոն առ որ նուիրեալ է սերկեան պատարագս եւ մանկանցդ աղօթանուէր հայցուած՝ դատ արասցէ ։

Ի Վիջենցա կատարեցաք զուխտ մեր գնացեալ անդ Պ[ատուական] հարբ Մաղաքիաւ [1], Ե[ղբայր] Ստեփանեաւ եւ 13 մանկամբք վերին դասուն. ինքնին յիշեցին մանկունքն զբազմերախտ Հայրդ իւրեանց եւ յանձնեցին Սրտին որ զցաւս մեր բարձեալ կրէ, եւ մեք գանգատիմք ընդ ստուերական բեռամբք. (ինձ համար ասեմ) ։ Չէր անդ Վանահայրն, որ եւ նա ի ծանր խօթութենէ զերծեալ է, հարցաւ Սիրելիդ. տեսի զ Փ. Ֆիլիփփօ եւ զսիրուն եղբարսն որ ծառայէին մեզ. Փ. Փինի շրջէր ի քարոզութիւնս. Կրատենիկոյ յԱրաբիա է. հարցի եւ զաստուածապարարկ կուսանաց Թիրոլոյի, եւ լուայ, զի ի նմին վիճակի կան։ Տեսաք եւ զտեսութեան արժանիս ի քաղաքին բաց ի հասարակաց քնարանէն եւ ի յիշատակարանէն Պալլադ. եւ թէպէտ յ Առիսեան դաշտի ի ճաշելս մերում փոքր մի ապաժաման անձրեւ անհամացոյց այլ ոչ ինչ մեղաւ ի դարձին անդրուվարեալ կառօք ։

Զկրսերն առաքեցաք փոխան Վիջենցայի ի Պաթալեա [2], եւ երկոցուն եւս դասուց մեծ եղեւ խնդութիւն. կեցցէ՛ Ե[ղբայր] Ստեփանոս, անխոնջ շրջեցոյց զանդադարելիսն զայնոսիկ, տացէ՛ նմա Աստուած զիւրսն, եւ Դու զքոյն, զոր եւ առատապէս մանկանցդ մի՛ արդեօք բազում անգամ գովութիւն լուեալ զնոցանէ թուլացուսցես, Հայր, զանդուլ մաղթանսդ, այլ առաւել պնդել աղաչեմ, զի կարօտին թէպէտ եւ ամենեքին այլ առաւել ոմանք. որոց գահագլուխ բազմիմ ես ։

Տեսանե՜ս զծրարեալս. ո՛չ գիտեմ թէ ծանոյց ինչ Վ[երապատուեալ] Հ[այր] Սամուէլ կամ թէ համբաւն գուժեաց յունկն մտերմիդ, զոր զանգիտելով եւ յամառ ձեռօք գրեմ, զարդարեւ գուժաբերն երկրաւոր լսելեացս զոր եւ լուայ ի դարձին իմում ի Վիջենցայէ. բա՜բէ, բլուրն մսեղէն դոյզն քաղցկեղաւ ի չորիս աւուրս հարթեալ հողոյ հաւասարեցաւ. այլ զինչ բլուր մսեղէն. հոգին այն հրեղէն, այրն արդարեւ Իսրայելացի, ջերմն փեսայ այրիացելոյ եկեղեցւոյն Ս. Կասիանու [3], Մտերիմն արժանաւոր, եւ նա խառնեցաւ ի թիւս այնոցիկ զորս տանի ի մէնջ այս ամ զարմանալի, այս ամ հզօր որ բազմութեամբ զինեալ սուսերաց արկանէ ընդ մէջ սիրելեաց։ Թէ այդչափ սիրելի մանաւանդ սխրալի էր ինձ առաքինի եւ հրեշտակակրօն աւագերէցդ [4] ՝ ոչ կարծէի, այլ պակուցանող տրտմութիւն իմ յայտնեաց, զի առաքինութեան տպաւորութիւն անհրաժեշտ է ի սիրտ թէպէտ եւ ի սիրտ ցրտացեալ յայնմանէ. ամսովք յառաջ յուղարկեալ էր իմ առ Տէր զբազմամեայ ախտակիր հարազատն իմ Տիրան (զոր յիշեսցես ի սուրբ աղօթսդ ) եւ սակայն չէր իմ այնպէս յոգի հարեալ որպէս ի սա։ Տե՛ս ինձ զանքնին խորհուրդ նախախնամութեան. զերիտասարդ մի մահու հարուածով կեցուցանել ի ցաւս զտասն ամ, եւ զհայր մի հազարաւոր կարօտելոց նորին խնամոց, զպայծառութիւն եկեղեցւոյ, զաննմանն ի սպասաւորս հոգւոց, առժամայն վերացուցանել. սակայն լի էր արդեամբք արդարն, յոյժ պատուական էր Աստուծոյ, արժանի էր արդարեւ վարձուց, յոր ոչ ինչ բնաւ երկբայիմ, զի վայելէ արդ ընդ ամենայն սուրբս. ո՞ տայր եւ ինձ զմահ այդպիսի, որ տնանկք աշխարհի եւ բարեկամք Քրիստոսի լային զգերեզմանաւս ։

Վաղիւ, որպէս ի սկզբանն յիշատակեցի, դառնամք ի Վենետիկ, հարկ անհրաժեշտ դարձուցանել յամայութիւն մեր զծանրացեալ սիրտս այս, որոյ ծանր է յոյժ թաւալել ի խորհուրդս անհարթս ։

Մանկունքն վայելեն ի քաջողջութեան, պարարեալք զսիրտս ակնկալութեամբ մերձեալ տեսութեան Անձկալւոյդ, որպիսի՜ հարուած իջցէ յայնքան սիրտս եթէ հնազանդութեանն անողոք սուսեր յանկարծ ճշմարտեսցէ զայն՝ որում առաքինութեան լոկոյ, կամ անզգայութեան մարթ է հանդուրժել. ջերմն սրտիւ մատչին ի համբոյր տածողական դաստակացդ. նովին խոնարհութեամբ եւ առ Դիտապետն ազնիւ եւ առ սիրեցեալն Վ[երապատուեալ] Հ[այր] Եդուարդ, որոց եւ եսն խանդակաթ սրտիւ, եւ որք ընդ իսն են Գործակիցք իմ եւ Եղբարք պատուականք ։

Ողջոյն եւ Վ[երապատուեալ] Հարց Լիբանանեանց, եւ առանձինն Վ[երապատուեալ] Հ[օր] Արսենի [5] եւ Վանահօրն յարգելւոյ, զորոյ չգիտեմ ինչ զազգականութիւն, բայց վասն Սերոբէի գիտուն լիցի, զի գրեաթէ ի չորից ամսոց չունիմ լուր. եւ ոչ Պօլսեցիք. ե՞րբ արդեօք գրեալ իցէ նա առ Վանահայրդ: Մի՛ մոռասցի եւ Պ[արոն] Յովսէփն եւ Պ[արոն] Ֆռանչեսքօ։ Ողջոյն շատ ի Վ[երապատուեալ] Հ[օր] Եսայեայ։

Ընկալեալ ապա եւ զիմս գիրկընդխառն ողջոյն յանձն արա ամենաբարւոյն կամաց եւ թեւոց Մօրն Աստուծոյ, եւ կալ զիս միշտ

Հոգեկցորդ Եղ[բայր] եւ
խ[ոնարհ] ծ[առայ]
Հ[այր] Ղեւոնդ Մարգ[արեան] Կ[րօնաւոր] Մխ[իթարեան]

Մի՛ զանց առնել ի գրելոյ ինձ աղաչեմ ։

50.               

* Հայր Բարսեղ Վրդ. Մարտիրոսեան ին - Պոլիս

Վենետիկ, 11 Դեկտ[ եմբեր ] 1846

Վերապատուեալ եւ Սիրելի Եղբայր,

Զլռութենէս գանգատէիր, արդ դու զի՞ ես լռեալ յայդչափ ամսոց եւ յետ իմոյ գրութեանս. գիտեմ զբաղանսդ, շատ է թէ մի՛ լիցին մոռացօնք զեղբարցդ որք սիրով ողջունեն զՔեզ խնդակիցք ընդ յաղթողական քննութիւնդ յաստուածաբանականին։ Մաղթեմ ի Տեառնէ շնորհս եւ յաջողութիւն Քեզ ի վարդապետական եւ ի հայրական պաշտամանդ ի խնամս ժողովրդեան եւ ի պարծանս մանաւանդ թէ ի հանգիստ սրտի Միաբանութեանս որ կարօտի անձանց լաւաց։

Կարես գուշակել քանի ՜ վշտօք լուայ զանցսն որ ընդ Վ[երապատուեալ] Հ [ օր ] Անանիայի, զորոյ չգիտեմ ստուգիւ զզիարդն. բայց աղաչեմ զՍիրելիդ յամենայնի զգուշութեամբ եւ սիրով վար ի լ, զրկիլ մանաւանդ եւ ոչ զչարել, եւ մի՛ ինչ հովութեան ցոյցս երեւեցուցանել արտաքոյ եւ առաւել՝ ի ներքոյ. զի վրիպումն հասարակաց է թերութիւն, այլ սիրով ծածկել զսխալանս անկ է առաքինեաց, եւ մանաւանդ մեզ որոց անհրաժեշտ իմն պարտք են եղբայրսիրութիւն եւ միաբանութիւն։

Զծրարեալս աղաչեմ հասուցանել առ ուղղեալն։

Յաւուրս հրաշափառ Ծննդեան Տեառն մերոյ եւ ի նորոյ ամի յիշեա ՛, զի բարիս մաղթեմ սիրով սրտիս եւ ողջունիւ հարազատաց

Վերապատուեալ Եղբօրդ

Անձկաւէտ Եղ[բայր] եւ
խ[ոնարհ] ծ[առայ]
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշ[ան] Կր[օնաւոր] Մխ[իթարեան]