Պատմութիւն Հայոց

ԳԼՈՒԽ ԾԶ
Արշաւանք Արտաշրի ի Հայք զկնի մահուանն Խոսրովու:

Արդ իբրեւ լուաւ Արտաշիր արքայն Պարսից զմահն Խոսրովու, խնդաց յոյժ. եւ զօրաժողով լեալ արշաւէ ի վերայ աշխարհին Հայոց համարձակաբար. եւ զզօրս Յունաց` եւ որ ի Փռիւգիայ Պարսից եկեալ էր յօգնականութիւն ի խորհրդոյ նախարարացն Հայոց, զայնս փախստական արարեալ գերեցին զյոլով մասնաշխարհին Հայոց, եւ յաւեր դարձուցին: Բայց Վաղերիանոսի կայսեր ոչ ժամանեալ ի շփոթմանէ իւրմէ օգնել մերոյ աշխարհիս, այլեւ ի մօտոյ վճարէ զկեանս իւր, եւ առնու զթագաւորութիւնն Կղօդիոս. ապա Ուրեղիանոս փոխանորդեալ միմեանց կարճ ի կարճոյ: Յետոյ թագաւորեալ Կենդոս, եւ Տակիտոս, եւ Փողեստիանոս եղբարք ամսականօք աւուրբք: Եւ սակս այնորիկ արշաւեալ ի մեզ Արտաշրի համարձակաբար, եւ զաշխարհս խաղաղացուցանէր յերկիրն Պարսից: Իսկ ի մեռանելն Խոսրովու` ոմն ի մտերմաց նորա Արտաւազ անուն Մանդակունի` առեալ զՏրդատ ապրեցուցանէր ի գերութենէ անտի` տղայ գոլով փոքրիկ. եւ տարեալ ի դուռն կայսեր Տակիտոսի, եւ անդ սնեալ եւ ուսեալ առ կոմսի ումեմն Լիկիանէս անուն: Ապա տեսեալ կայսերն Տակիտոսի զՏրդատ առ ինքն երթեալ եւ զաւերումն մերոյ աշխարհիս յԱրտաշրէ, հարկաւորեալ այնուհետեւ`ընդ դէմ եկեալ Արտաշրի պատերազմաւ` մեռանի: Յետ Տակիտոսի թագաւորէ Յռոբոս. եւ բաժանեն զաշխարհս ընդ միմեանս Յռոբոս եւ Արտաշիր սահմանադրութեամբ խաղաղութիւն ընդ միմեանս առնելով: Եւ զկնի նորա Շապուհ որդի նորին ամ մի մինչեւ ի թագաւորելն Տրդատայ. որ լինի յանիշխանութեան կալ աշխարհիս մեր քսան եւ եւթն ամ:

Կայսերք:

Թագաւորէ Ուրեղիանոս անօրէն եւ ամբարիշտ, որ էր ի թուոյ թագաւորացն Յունաց քսանեւիններորդ, ամս եւթն եւ ամիսս վեց: Սա սպան զերանելի Հայրապետն Մամաս. զոր յիշէ Աստուածաբանն ի Նաւակատեաց ճառին. գովէ ասելով, Մամաս հռչակեալ հովիւ` ասէ` եւ վկայ, որ յառաջ եզինս կթէր զճեպեալսն այլ քան զայլ, զի օտար կաթամբն կերակրեսցի արդարն: Եւ դարձեալ խորհեցաւ հալածանս յարուցանել եկեղեցւոյն. եւ ի բարկութենէն Աստուծոյ հարեալ սատակեցաւ ի նոր բանտի. զի ընկալաւ նա զհատուցումն ըստ արժանի` որոց խորհեցաւ: Յետ որոյ եւ Տակիտոս ամիսս վեց. եւ զկնի սորա Փողեստիանոս աւուրս ութսուն եւ ութ: Սոցա ո'չ գտաւ համար ի կարգի կայսերացն, նա եւ ո'չ գործք ինչ սակս սակաւութեանն ժամանակաց նոցա:

(Պ)րոբոս թագաւորէ ամս վեց եւ ամիսս չորս. եւ է երեսներորդ ի կարգի կայսերացն Հռոմայեցւոց: Առ սովաւ մոլեկան Մանինեցւոց սատակիչ կործանումն ի բարս մարդկան եմուտ. զի երկու բնութիւնս զոյգ ասացմանի' նիւթ եւ խաւար` որպէս թէ չար կամ բարի: Եւ մաշեալ կատաղէր դիւական աղանդովն. զի ասէր, ես եմ`որ Մովսիսի ի լերինն երեւեցայ հրով. եւ դարձեալ, եթէ ես եմ հոգին բարեխօս. զոր նզովէ զնա Երորդութիւնն սուրբ: