Պատմութիւն Հայոց

ԳԼՈՒԽ ԿԸ
Յաղագս քաջութեան Տրդատայ նախ քան զհաւատալն:

Իսկ թագաւորն Տրդատ զկնի ամենայն քաջութեան եւ առաքինութեան` զոր գործեաց պատերազմաւ ի Յոյնս` եւ ի Հայս` եւ ի Պարս, բազում զօրօք Հայաստանեաց իջեալ ի դաշտն Գարգարացւոց ի սահմանս Աղուանից, յորում եւ զմիջակտուր զԲաղացն արար թագաւորն, զոր այժմ ո'չ երբէք կոչի աշխարհն Բաղսաց, զոր կարծեմ փոխել անուանն. ո'չ յիշի որպէս Ճորայն ի Դարբանտ. բայց է բլուր մի յաշխարհին Ուտիացւոց` մերձ առ ստորոտով լերինն` որ կոչի Արաթիւն, որ դեռ եւս կոչի բլուրն այն Բարսղաբերդ. եւ զկնի այսորիկ այնքան բազմութեա (մբ)  զօրացն արշաւէ ի վերայ Շապհոյ որդւոյ Արտաշրի`զմնացեալ պարտս հօրն իւրոյ հատուցանել. առ եւ աւար արարեալ` հանդերձ գերութեամբ դառնայ յաշխարհ իւր մեծաւ յաղթութեամբ: Արդ դարձայց անդրէն ի կարգ բանին:

Առնոյր այնուհետեւ սուրբն Գրիգոր խորհուրդ հաւանութեան ընդ թագաւորին Տրդատայ եւ իշխանսն`կործանել զկուռսն ամենայն, եւ երթեալ հանդերձ բազմութեամբ զօրուն ի տեղիս կռոցն, ուր եւ դիպէինեւ հասեալ յԵրիզացւոց յԵրեզամոյնս տեղի անուանեալ. զի նախ նա դիպեցաւ ի ճանապարհին. եւ ի նա ձեռնարկեալ քանդեցին: Եւ նա յԱնահտական մեհեանս երթեալ`որ յԱրտաշատ քաղաքն լինէր, եւ զայն ի հիմանց տապալեալ աւերեցին: Եւ ապա երթեալ ի Դարանաղեաց գաւառն եւ ի գեղն Թորդան, եւ անդ զմեհեանն սպիտակափառ դիցն Բարշամինայ քանդեցին` եւ զպատկերն փշրեցին: Եւ ապա հասեալ յամուրս Անի, անդ կործանեցին զպատկերն Արամազդայ, որ հայրն կոչէր դիցն ամենայնի: Եւ անդէն երթեալ ի գաւառն Եկեղեաց, փշրեցին զոսկի պատկերն Անահտականից դիցն: Եւ ապաանցեալ ընդ Գայլ գետ` քանդէին զՀոնիական մեհեանն դստերն Արամազդայ ի Թիլն աւանի: Եւ անտի գային հասանէին ի գեղն Բակառիճ կոչեցեալ. եւ անդ աւարեալ զՄիհրական մեհեանն որդւոյն Արամազդայ: Եւապա ամենայն ուրեք զնշան Տէրունական խաչին կանգնեալ սրբոյն Գրիգորի` հալածէր զբազմութիւն դիւացն, որ բունեալ էին ի մեհեանս կռոցն. որեւ կէսքնի կողմանս Կովկասայ անկանէին հալածական, եւ այլքն ի սահմանս Խաղտեաց` վայ ի վերայ անձանց իւրեանց կարդալով: Եւ զամենայն գանձս մթերեալ ի մեհենացն`յաղքատս բաշխէին: Եւ զմնացեալ գանձն հանդերձ դաստակերտօք ի սպասաւորութիւն եկեղեցւոյ նուիրէին:

Բայց ո'չ ուրեք առնէր յայտ հիմնարկութիւն եկեղեցւոյ, եւ ո'չ սեղան ուղղէր. վասնզի դեռ ո'չ ունէր պատիւ Քահանայութեան` որպէս ասէ պատմութիւնն: Բայց յաղագս նշանացն եւ սքանչելեացն`որ լինէին, տեսեալ զայն թագաւորին եւ բազմութեան զօրացն` հաստատէին ի հաւատս: Եւ ապա խորհուրդ արարեալ թագաւորին Տրդատայ հանդերձ կնաւ իւրով եւ քերբն եւ ամենայն բազմութեամբ զօրացն, զի կարգ քահանայութեան ածցեն զԼուսաւորիչն, զի մկրտութեանեւս արժանի լինիցի (ն): Իսկ նա ընդդիմաբանեալ ո'չառնոյր յանձն, մինչ զի տեսիլ սքանչելի երեւեալ թագաւորին հաստատէր զբանն: Նաեւ երանելոյն Գրիգորի երեւեալ տեսիլ` որպէս եւ ինքն իսկ ասէ զհրեշտակին երեւումն, ապա հաւանեալ` ասէ, կամք Աստուծոյ եղիցին կատարեալ: Ապա թագաւորն փութանակի հրամայէր գունդ գումարել բազում իշխանաց իւրաքանչիւր զօրօք. եւ պատրաստեցին զսուրբն Գրիգոր հանդերձ իշխանօքն. եւ առաքեցին ի Կեսարիայ Կապուտկացւոց առ մեծն ՂեւոնդԱրք եպիսկոպոս Կեսարու հանդերձ հրովարտակով, զի ձեռնադրեսցէ զսուրբն Գրիգոր ի Հայրապետութիւն Հայոց: Զոր ընկալեալ մեծաւ խնդութեամբ` մի` վասն խոստովանական անուանն, եւ մի` յաղագս լուսաւորութեան Հայոց աշխարհիս, ձեռնադրէ եւ դարձուցանէ հանդերձ պատասխանով հրովարտակին: