Պատմութիւն Հայոց

ԳԼՈՒԽ Ծ
Թուղթ երրորդ Տեառն Աբրահամու Հայոց Կաթուղիկոսի առ Կիւրոն Վրաց Կաթուղիկոսն:

Զի՞նչ առնեմք ո'վ պատուական եղբայր` զԱստուածայինպատուիրանացն զձայն` որ միշտ բողոքէ մեզ, եթէ զգոյշկացէ'ք հօտիդ, որում եդ զձեզ Հոգին սուրբ հովուելզժողովուրդս Տեառն, զոր փրկեաց պատուական արեամբնիւրով, եւ ասել, թէ համարս տալոց էք ընդ նոսա. եւ մեքի ծուլութենէ հարեալ եմք` եւ մեղկք եւ ծոյլք:

Արդ այս երիցս անգամ գրեցաւ առ քեզ, զի ի բերանոյերկուց եւ երից վկայից հաստատեսցի ամենայն բան: Արդ` գրեալ է, փորձեցէ'ք զամենայն ինչ, եւ զբարինընկալարո'ւք, եւ յամենայն չարէ ի բաց կացէ'ք. եւդարձեալ, թէ հաստատեցէ'ք զմիմեանս. եւ զննեցէ'քզիրեարս , եւ միոյն առաւելութիւն զմիւսոյնպակասութիւնն լցցէ: Եւ արդ մի' հեղգասցուք զսէրհոգեւոր (որ) կայր ի մէջ երկուց ազգաց` նորոգել. եւ զայն որ ի միոջէ աղբիւրէ առեալ էզվարդապետութիւն, որ նախ ինքեանք առինզկենդանութեան լոյսն, որպէս ուսուցին մեզմարգարէքն եւ առաքեալքն, եւ ապա ձեզ եւ մեզսերմանեցին առհասարակ զուղղափառաստուածպաշտութիւն, նախ երանելին սուրբ Գրիգոր, եւապա Մաշտոց. եւ պարտ է մեզ կեալ նովիմբ մինչեւ իգալուստն Աստուծոյ մերոյ Տեառն Յիսուսի Քրիստոսի. եւ յայդպիսի վրիպեալ մտաց ի բաց փախչել արժան է: Քանզի առաքեալքն եւ որք ի նոցանէ ճշմարտութեամբուսանն եւ մեզ ուսուցին ի սուրբ Երրորդութիւննմկրտել, ըստ Փրկչին Բանին, եւ զՈրդի յԵրրորդութենէնմարմնացեալ եւ միացեալ մի լեալ քարոզեցին, եւզնոյնն Աստուած ընդ Հօր եւ սուրբ Հոգւոյն, եւ ասենայսպէս, մի է Տէր մեր Յիսուս Քրիստոս. եւ դարձեալ, որոց եւ Քրիստոս ի վերայ ամենայնի Աստուած օրհնեալյաւիտեանս, ամէն: Եւ այլ դարձեալ ի Կաթուղիկէին ասէ. Աստուած ճշմարիտ եւ կեանք յաւիտենականք. եւբազումք նոյնպէս եւ մարգարէքն` սկսեալ ի Մովսիսէմինչեւ ցՅովհաննէս Մկրտիչ յառաջագոյն ծանուցեալվկայեցին: Իսկ եթէ վասն ճշմարիտն մարդ լինելոյառաքեալն յիշատակէ ասելովն, թէ մարդով եղեւյարութիւն մեռելոց. եւ դարձեալ, եթէ երկրորդ մարդնՏէր ի յերկնից. ո'չ ըստ բնութեան ինչ ճառենառաքեալքն, այլ վասն այնր` զի իւրով մարմնովն որ իսրբոյ Կուսէն Աստուածածնէ էառ` մարդ է, եւ իւրովմարմնովն Աստուած, եւ ո'չ երբեմն մարդ եւ երբեմնԱստուած` մի' լիցի, չ՚քարոզեն այնպէս: Սոյնպէս եւերանելի Հարքն` որ ի Նիկիայ ժողովեցան, այնպէսուսուցին ըստ առաքելոցն վարդապետութեանց, հաւատալասեն մի Աստուած` Հայր ամենակալ` արարիչ երկնի եւերկրի, եւ մի Տէր Յիսուս Քրիստոս. այլ ո'չ երկուսբնութիւնս կամ երկուս որդիս ասացին, այլ զմի ՏէրՅիսուս Քրիստոս ծնեալ ի Հօրէ անճառաբար, եւ զնոյնմարմնացեալ ի սրբոյ Կուսէն, եւ մարդացեալ, խաչեալ, եւ թաղեալ, եւ յարուցեալ, եւ ամբարձեալ, եւ գայ իդատել. որոյ թագաւորութեանն վախճան ո'չ գոյ. եւ իսուրբ Հոգին` որով խօսեցան առաքեալքն եւ մարգարէքն. զայս սկսաւ հաւատ եկեղեցի Աստուծոյ ի սրբոցառաքելոցն, եւ սովիմբ պարծի ի վերինն Երուսաղէմժողով լինել: Իսկ պիղծ ժողովն Քաղկեդոնի հակառակսուրբ առաքելոցն եւ սուրբ ժողովոյն Նիկիայ, խոստովանեցին երկուս բնութիւնս ասել միոյնՔրիստոսի` խաբելով զպարզամիտս, եւ փոխանակ սուրբԵրորդութեանն` չորորդութիւն քարոզեցին: Նոյնպէս եւանիծեալ տոմարն Լեւոնի ասէր այսպէս, պարտ է ասէվասն Քրիստոսի Աստուծոյ ազդէ կերպարան երկուցբնութեանն ընդ յընկերին շարայարութեամբ, միովնգործել զԱստուածայինն որ ինչ վայելէ, իսկ միւսովնզմարդկայինսն` որ ինչ մարդոյ արժանն է. եւ այլբազում ինչ այսպիսի բարբաջեն. ապա լոկ խոտորումնԱստուծոյ: Արդ եթէ չի'ք փոխեալ ի մերոց հաւատոց, որպէս բազում անգամ գրեցիր առ մեզ ընդունելզանիծեալ ժողովն Քաղկեդոնի եւ զպիղծ տոմարնԼեւոնի, նզովէ եւ դու որպէս եւ նախնին քո երանելինԳաբրիէլ Կաթուղիկոսն Վրաց նզովաց զնոսա ընդերանելի հարսն մեր հանդերձ աթոռակցօք իւրովք, որոցանուանքն են այսոքիկ, որ ինքն Գաբրիէլ ԵպիսկոպոսՄծխիթայի անուանի, եւ Պաղգէն Եպիսկոպոսթագաւորութեան տանն, Եղիփաս Եպիսկոպոս Ասսուրիաղէ, Սամուէլ Եպիսկոպոս Տիմուէլ, Դաւիթ ԵպիսկոպոսԲողնիայ, Յակոբ Եպիսկոպոս Սրդաւի, ՍտեփաննոսԵպիսկոպոս Ռուզթաւի, Սահակ Եպիսկոպոս Տփխեաց, Եղատէս Եպիսկոպոս Մանգլեաց, Էնէս ԵպիսկոպոսՄարուելի, Եւգինիս Եպիսկոպոս Սամթաւայի, ՅովսէփԵպիսկոպոս Ագսունելի, Յօհան Եպիսկոպոս Սառութի, միւս Յովսէփ Եպիսկոպոս Կումրտայ, Ղազար ԵպիսկոպոսՔողկդնլա, Թէոդորոս Եպիսկոպոս Փորթայ, ԶաքարիասԵպիսկոպոս Կաստացի, Փոկաս Եպիսկոպոս Աստերմիւղայ, Իսահակ Եպիսկոպոս Հնարակերտի, Մովսէս ԵպիսկոպոսՏարսի, Ըստնգենէ Եպիսկոպոս Քորզանայ: Արդ այսերանելի Եպիսկոպոսունք, որ յաշխարհէդ ձերմէ էին, եւընդ Աղուանք, եւ ընդ Սիւնիք ի Հայս հանդիպեցանյաւուրս Բաբգենի Հայոց Կաթողիկոսի. յայնմ ժողովինյորում անիծաւ ի նոցանէ միաբանութեան ժողովնՔաղկեդոնի, եւ տոմարն Լեւոնի եւ ղպոման: Իսկդարձեալ գրեցէ'ք միանգամ եւ երկիցս` թէ յառաջ եւդուք զԵրուսաղէմի հաւատն ունէիք: Եւ արդ ունիմք մէքզայն որ յառաքելոցն քարոզեցաւ, որպէս եւ գրեալ է, եթէ ի Սիօնէ ելցեն օրէնք, որ են առաքեալքն ժողովեալի Վերնատունն, եւ Բան Տեառն յԵրուսաղէմէ, որ է ԲաննԱստուած Քրիստոս: Եւ զոր ի նոցանէ ուսաք, պահեմք եւպահեսցո'ւք միշտ եւ յաւիտեան: Եւ այլում պատուիրեմքմի' խոտորիլ, եւ մի' օտար ուսումն ուսանել: Քանզիզայս գիտէր Պօղոս առաքեալ, որ գրեթէ զարմանամ, զիայդպէս վաղվաղակի փոփոխիք յայլ յԱւետարան, որ ո'չգոյ այլ, եւ ո'չ միայն իմացիք զայս, այլ թէ եւ մեք ասէկամ Հրեշտակք աւետարանեն ձեզ քան զորաւետարանեցաքն, նզովեալ եղիցին: Իսկ զնոյն եւ եսասեմ` զոր առաքեալքն ասեն: Իսկ զոր վասնԵպիսկոպոսին Ցուրտաւայ գրեալ է թէ` յորժամ ո'չգիտէր զմեզ ուղղափառ, չէր արժան օրհնիլ ի մէնջ. երդմամբ հանդերձ հաստատեաց զայդ տեղի` թէ չ՚գիտէաք. բայց զի յետ ձեռնադրութեանն ծանեաք: Որ եւ մեզ կարիհաւատարիմ թուեցաւ. քանզի չ՚գիտէր ոք յուղղափառացստոյգ զայգ այդպէս: Վասն զի երանելին Մովսէս` որյառաջ քան զիս զառաքելական աթոռս (յաջորդեալ) յորջորջեալ էր, չգրեաց այնպէս, թէ դուք չէքուղղափառ, այլ թէ ընդ չուղղափառսն ընդէ՞րհաղորդեցայք: Արդ ինձ` այս անգամ յաղագս անիծեալժողովոյն Քաղկեդոնի եւ պիղծ տոմարին Լեւոնի` թէո՞րպէս ընդունիք` ճշմարտութեամբ եւ հաւաստիպատասխանի արարէ'ք. եւ թէ Աստուած կամի եւ բանմիաւորութեան դնես, թո'ղ ժամադրես ինձ եւ քեզ տեղիմի գալ, լինի խաղաղութիւն` թէ Աստուած կամի: Եւզայլն յԵպիսկոպոսէդ տեղեկանայք ի Պետրոսէ: