Պատմութիւն Հայոց

ԳԼՈՒԽ Բ
Թուղթ Տեառն Մովսիսի Հայոց Կաթուղիկոսի առ Կիւրոն Վրաց Կաթուղիկոս:

Կիւրոնի Վրաց Կաթուղիկոսի եւ այլ Եպիսկոպոսաց աթոռակցաց քոց` ի Մովսիսէ Հայոց Կաթուղիկոսէ եւյայլ Եպիսկոպոսաց աթոռակցաց իմոց` սիրով ողջոյն:

Յառաջագոյն իսկ` մինչդեռ առ մեզն էիր` խօսեցաք ընդքեզ բան խրատու եւ մխիթարութեան. որպէս սիրելի եղար եւ աթոռակից` որպէս եւ եսդ, եւ եղիցիս արժանապէս գնալ քեզ ի ճանապարհս Տեառն, եւ պահել զպատուիրանս նորա սուրբ սրտիւ եւ անկեղծաւոր հաւատով, եւ զգուշանալ ի վարս եւ ի գնացս, եւ բարիոք հովուել եւ հովուապետել, եւ զգոյշ լինել հօտիդ` որքեզ հաւատացաւ. եւ այլ ամենայն պատուիրանք Տեառն`որ յայդ բան բովանդակին: Եւ դարձեալ զնոյն գրեմ գնալ արժանապէս ի ճանապարհս Տեառն, եւ երանելի լինել ըստ մարգարէին ձայնի, եւ ո'չ գնալ ի խորհուրդս ամբարշտաց, եւ յիշել զամենայն բանս Աստուածաշունչ հին եւ նոր Կտակարանաց, որ պատուիրեն մեզ` պահել զպատուիրանս Տեառն ուղիղ մտօք եւ ճշմարիտ խոստովանութեամբ, եւ ո'չ խոտորել ի ճանապարհաց Տեառն յաջ կամ յահեակ. եւ ես զնոյն խնդրէի լսել իքէն: Բայց արդ լսեմ, թէ հերձուածք գոն ի քեզ. եւ սակաւ ինչ հաւատացի: Բայց հաւատացի, վասնզի ի հաւատարիմ վկայից եղեւ ծանուցեալ: Եւ լուաք այսպէս. եթէ այր մի Խուժիկ Նեստորական եկն առ քեզ, եւ ի քէնառեալ ձեռնադրութիւն Եպիսկոպոսութեանն. եւ զարմացայ յոյժ, զի զայնպիսին ո'չ միայն ի պատիւն յայն ածել արժան էր, այլեւ պատժել, եւ ի ժողովս հաւատացելոց ո'չ ընդունել. զի գայլ ո'չ երբէք բնակիի մէջ ոչխարաց, այլ եթէ երբէք բնակել հանդիպի` օձտէեւ ցրուէ զնոսա: Նմանապէս եւ գողք. զի գող ո'չ գայ`եթէ ո'չ զի գողասցի եւ սպանցէ եւ կորուսցէ` ասաց մեզ Տէրունական բանն: Վասնզի այնպիսիքն գողք են եւաւազակք եւ գայլք յափշտակողք. եւ դարձեալ սուտառաքեալք եւ մշակք նենգաւորք, եւ կերպարանին զգեստիւք ոչխարաց, եւ ի ներքոյ գայլք են յափշտակողք. յայնպիսեացն զգուշանալ մեզ հրամայեացՀովիւն քաջ. որ եդ զանձն իւր ի վերայ ոչխարաց. եւ ապայաւուր վրիժուց հատուցման հատուցանէ նոցաորոշելով ի ձախակողմն կոյս` ասելով, երթայք անիծեալք յինէն, եւ որ ի կարգին է բան: Եւ դարձեալ, եթէ ի բաց կացէ'ք յինէն ամենայն մշակդանիրաւութեան. զի ո'չ գիտեմ զձեզ: Նաեւ ընդ մէջ կտրեսցէ զնոսա, եւ զմասն նոցա ընդ անհաւատսն դիցէ. զի եւ առաքէ ի տեղին, զոր պատրաստեալ է սատանայի եւհրեշտակաց նորա:

Արդ գիտեմք` զի անգիտութեամբ արարեր զայդ: Արդ դարձի'ր եւ ապաշաւեա' հանդերձ ապաշխարութեամբ. եւարտասւօք ասա' դու զմարգարէին. Տէ'ր մի' յիշեր զմեղսմանկութեան իմոյ եւ զանգիտութեան. եւ այլ մի' եւստացես տեղի բնակութեան Խուժկին այնորիկ ի մէջ հաւատացելոց: Եւ պատուիրեա' մեծաւ սաստիւ, զի մի' ոք իշխեսցէ ընդունել զնա ի յարկս իւր, եւ մի' տալ նմաողջոյն ամենեւին, եւ մի' տեղի բնակելոյ նմա ընդիշխանութեամբ քոյ: Եւ դարձեալ մի' երբէք ողջոյն տալնմա ի հաւատացելոց քոց. վասնզի հրաման առաք յաստուածային պատուիրանաց` այնպիսեացն ողջոյն ո'չ տալ. այլ դու ապաշաւեա' հանդերձ արտասուօք եւողորմութեամբ աղքատաց, եւ ապաշխարեա' մեծաւ զղջմամբ. զի ապաշաւելն (է) դադարելն ի մեղացն: Զի եթէ մեղիցես, դարձցիս ասէ. եւ թէ ուղղեսցես, յերկարձգեսցիս. եւ յորժամ դարձցես եւ յոգւոց հանիցես եւ հեծեծիցես: Արդ դարձցին առ Աստուած` որ խնդրեն զնա, գրեալ է: Վասնզի զդարձն միայն խնդրէ Աստուած. դարձարո'ւք առ իս` ասէ, եւ ես դարձայց առ Ձեզ: Արդ մի' լինիր չարի յիշատակ, եւ մի' գտիչք չարեաց. վասնզի ունիս բազում պատուիրանաց յիշատակ. զբարի գործովք մի' զանց առներ: Արդ այսոքիկ քեզ պատուէր ի գրոցսրբոց. զի սիրեսցես զՏէր Աստուած քոյ. քանզի այն է պատուիրանն Աստուծոյ` զի սիրեմք զնա ի սուրբ սրտէեւ յանկեղծաւոր հաւատոյ. զի գրեալ է, սիրեսցես զՏէրԱստուած քոյ յամենայն սրտէ քումմէ եւ զօրութենէ, եւոր այլն եւս: Այս է առաջին պատուիրանն. եւ ամենայնգիրք աստուածայինք յայս բան բովանդակեն: Արդ պահեա'զհաւատ եւ զխոստովանութիւն սրբոց հարցն, զո րինքեանք դաւանեցին, եւ զնոյն մեզ աւանդեցին երեքհարիւր տասն եւ ութքն` որ ի Նիկիայ, եւ հարիւր եւյիսունքն` որ ի Կոստանդնուպօլսին, եւ երկերիւրքն որյԵփեսոս, իմա զայն` որ ի ժամանակս Կաւատայ արքայից արքայի խնդիր եղեւ քննութեան հաւատոց. եւ Հոռոմք զՔաղկեդոնին ընկալան զհաւատս. եւ մեր աշխարհս եւձեր հրաժարեցին` եւ հեռացան. եւ դեռ եւս գրով կայ եւ պահի մեր եւ ձեր միաբանութիւն հաւատոյ: Արդ մի' ստերուխտի հարցն մերոց` որ եդին ի մէջ երկոցունց. եւ մի'մեկներ ի միաբանութենէ մերմէ. եւ մի' թողուր զուսումն մանկութեան. եւ մի' մոռանար զուխտնաստուածեղէն. եւ մի' ձայնակից լինիր Հոռոմոց. եւ մի'դառնար սրտիւք քոյ յԵգիպտոս. այլ յիշեա' ուստի ելեր ի նոր Եգիպտոսէ, եւ ի փչողէ քեզ զՓարաւօնի դառն տանէն Հոռոմոց, եւ ի չար վերակացուացն, եւ ի դառն ծառայութենէ. մի' յանդիմանիր ի մարգարէէն, թէ ո'չկացին նոքա յուխտին Տեառն, եւ ըստ իրանց (իրաւանց)  նորա ոչ կամեցան գնալ: Եւ այլուր թէ` դարձան սրտիւք իւրեանց յԵգիպտոս: Արդ մի' յենուր ի ցուպն եղեգնէ ի ջախջախեալն. զի թէ յենուցուս, վնաս ոչ սակաւառնիցես անձին քում:

Մի' քակեր զցանկ հայրենի, զոր հաստատեցին սուրբ հարքն վիմօք հաւատոյ: Զի որ քակէ զցանկ, հարցէ զնաօձ. եւ որ գլէ վէմ, կորուստ անձին իւրոյ առնէ: Արդ հատատուն կա'լ զխոստովանութիւն երից սուրբժողովոցն. զոր հարքն մեր եւ ձեր միաւորական գրով հաստատեցին ի մէջ իւրեանց, որ դեռ եւս կայ: Եւ փախի'ր անչափ հեռաւորութեամբ ի պիղծ ժողովոյն Քաղկեդոնիեւ յանընդունակ տոմարէն Լեւոնի. եւ նզովեա' զամենայն հերձուածողսն զառաջինսն եւ զմիջինսն եւ զվերջինսն, զոր սուրբ հարքն նզովեցին, եւ մեքնզովեմք. եւ բա'րձ զամենայն չար ի միջոյ: Վասնզիգրեալ է, բարձէ'ք` ասէ` զչարն ի միջոյ ձերմէ: Եւ դարձեալ, եթէ ելէ'ք ի միջոյ նոցա եւ մեկնեցարուք, եւ ի պիղծս մի' մերձենայք. եւ ես ընկալայց զձեզ` ասէ Տէր: Արդ զԽուժիկն զայն հալածեա' յերկրէ քումմէ եւյաշխարհէ, մի' դարձեալ արմատ դառնութեան ի վերերեւեալ, եւ նովաւ բազումք պղծեսցին:

Յիշեա', զի եկիր բնակեցար ընդ հովանեաւ սրբոյ Կաթուղիկէիս, եւ ծառայեցեր միամտութեամբ սրտի քո իձեռն հոգեւոր ծառայութեանն` որ քեզ հաւատացաւ ի մէնջ. եւ մեք վստահացեալ ի կեանս քո` առ սէր քո`արարաք զկամս քո` Առաջնորդ զքեզ կացուցանելով աշխարհիդ այդմիկ. զի թէպէտ եւ էիր ազգաւ եւբնակութեամբ յաշխարհէդ, այլ վաղ ուրեմն հեռացեալ եւ օտարացեալ ի Հռոմայեցւոցն վարեցար աշխարհ:

Իսկ շնորհք Հոգւոյն` որ կոչեաց զքեզ ի կոչումնդ յայդ հոգեւոր, իբր ըմբ (ռ) մամբ իմն ձգեաց եւ եհան զքեզ յերկաթի հնոցէն` եւ ի միջոյ հալոցացն Հոռոմոց բռնութենէն. վասն զի փառք Տեառն ի կղզիս ծովու. եւ անուն նորա փառաւոր եղիցի յամենայն տեղիս հեռաւորս: Արդ մի' լինիր պատճառ կորստեան քեզ եւժողովրդեան քում, զի մի' գուցէ հասանիցեն նզովք ի Տեառնէ յաղագս քո ի վերայ ժողովրդեան երկրիդ` ըստասելոյ մարգարէին, եթէ նզովք կերիցեն զերկիր. զի մեղան բնակիչք նորա, եւ մնասցեն մարդք սակաւաւորք: Եւ դարձեալ, եթէ առաքեսցէ Տէր ի պատիւ քո անարգանս, եւ զփառս հանցէ ի քէն: Եւ դարձեալ, եթէ յորժամ կատարեսցէ Տէր առնել զամենայն ինչ, ածցէ զձեռն իւրի վերայ մեծամտին, եւ որք զանձինս առ իմաստունս ունին, եւ խորհեցան խորհուրդ այլ ո'չ Տէրամբ:

Արդ զայսոսիկ ի բազում վշտաց եւ ի նեղութենէ սրտի գրեցի առ քեզ: Քանզի սէրն Աստուծոյ ստիպէ զմեզխօսել զբանս ճշմարտութեան` որ վասն նորա: Ողջ լե'րի Տէր:

Եւ զպատասխանիդ թղթոյդ ըստ կամաց Աստուծոյ եղիցիմեզ լսել: Ողջ լեր ի Տէր: