Պատմագրութիւն

Շահ-Աբաս թագաւորն Պարսից` կարի սիրէր զբօսանս եւ գիներբունս: Յաւուր միում առեալ զոմանս իշխանացն` գնաց ՚ի բուրաստանն` ընթրիս առնել եւ ըմպել գինի. եւ նստեալ ՚ի ներքոյ խնձորենւոյ ՚ի վերայ խոտոյ, եւ հայեցեալ ՚ի ծառն` եւ ասէ, ո՞րքան ունիցի պտուղ ծառս այս: Ոմանք այսքա'ն ասացին լիտր, եւ ոմանք` այնքա'ն: Եւ առաջի կացեալ այր մի Շահ-ղուլի բէկ անուն, որ էր սպասաւոր խոհարանին, եւ ասէ, թագաւոր` ողջ լե'ր, զի այսքան լիտր խնծոր գոյ ՚ի ծառիս, հրամայեա' քաղել եւ կշռել. եւ թէ` մթխալ մի աւելի կամ պակաս լինի` զաչս իմ հա'ն: Եւ զայս իբրեւ լուաւ Շահն, սոսկացաւ. եւ հրամայեաց երկուց արանց` ելանել ՚ի ծառն, եւ քաղել զամենայն, եւ ո'չ թողուլ մի' բնաւ, եւ ո'չ կորուսանել: Եւ ելեալ արքն քաղեցին զամենայն` եւ իջուցին, եւ կշռեցին, եւ կշիռն նորա որպէս եւ ասաց Շահ-ղուլի բէկն, մէտ մի ո'չ աւելի` եւ ո'չ պակաս: Ասէ Շահն, իմաստութիւն քո միայն առ դա՞ եղեւ` թէ ամենայն իրաց: Ասէ այրն, ո'չ թէ դմա միայն, այլ առ ամենայն իրս. քանզի ծառայ քո է ՚ի տան խոհագործացն արքունի, եւ զոր ինչ գայ եւ գնայ, ո'չ ՚ի չափ արկանի եւ ոչ ՚ի կշիռ. եւ զոր ինչ ես ասեմ, այն լինի: Եւ հրամայեաց արքայն բերել խորքով ցորեան` եւ ասէ, որքա՞ն լիտր է սա: Ասէ այրն, այսքան լիտր է: Եւ չափեալ տեսին` այն էր` զոր նա ասաց: Եւ հիացեալ Շահն` հրամայեաց վարել զնա յաշխարհէն. ասէ, աչք դորա չար է, զվէմս պատառէ, եւ զաղբիւրս խնու, եւ զբոյսս չորացնէ: Եւ հանեալ զնա տամբ եւ ամենայն ընչիւք` եւ հալածեցին: Եւ գնալով եհաս յԵրեւան. եւ ծանօթացաւ Ամիրգունայ-խանին. քանզի յառաջագոյն գիտէին զիրեար: Եւ Խանն կարգեաց զնա ՚ի վերայ արտորէիցն` տեսանել որքանութիւն հինգերրորդացն, զոր ինքեանք հազարչի ասեն: Իսկ նա ելեալ երկիրն առ հազրել, թէ գնայր ՚ի վերայ արտի` ասէր, այսքան ցորեան գոյ աստ, եւ թէ ՚ի վերայ դիզոյ` ասէր, այսքան խուրց է, եւ թէ գնայր ՚ի վերայ սեղջի` ասէր, այսքան լիտր է, եւ թէ ՚ի վերայ հօտից խաշանց գնայր` եւ կամ նախրաց անդէոց` ասէր, այսքան տավար է եւ ոչխար, եւ լինէր այնպէս, եւ ո'չ վրիպիւր բնաւ: Եւ անուանեցին զնա` Ամալդար-Շահ-Ղուլի-Բէկ: Եւ այսպէս եկաց նա ՚ի վերայ արտորէիցն, եւ ՚ի թուելոյ խաշանցն: Ի կենդանութեանն Ամիրգունայ-Խանին նա էր հազարչի եւ սանաղչի: Եւ յետ Ամիրգունայ-Խանին` եղեւ Խանն Թահմազ-ղուլին: Գ[3] Տաճիկ միաբանեցան, եւ գաղտ ՚ի մարդկանէ սպանին զնա, եւ ո'չ ոք իմացաւ զմահ նորա. քանզի տեսին զգէշ նորա անկեալ ՚ի վայրի` մերկ: Եւ այսպէս բարձաւ չարն ՚ի միջոյ: