Պատմագրութիւն

Ռոստամ խանն` զոր գրեցաք` ազգ է Բագրատունեաց. զի յետ անկանելոյ թագաւորութեան նոցա` եւ աւերմանն Անւոյ` մնացեալքն յազգէն Բագրատունեաց գնացին յաշխարհն Վրաց: Եւ յորժամ վերացաւ եւ թագաւորութիւնն Վրաց, անկաւ երկիրն ՚ի ձեռս Պարսից. եւ նոքա ետուն իշխանութիւն Բագրատունեաց` տիրել ամենայն սահմանացն Վրաց: Եւ սերեցան Բագրատունիքն որդւոց յորդիս մինչեւ յայս Ռոստամս. որ ծնաւ որդի մի ՚ի Մարիամայ կնոջէ իւրոյ, որոյ անունն էր Լաւարսափ, որ պահէր փոխանակ իւր լինել իշխօղ Վրաց: Եւ յաւուր միում առեալ զորդի իւր բազում զօրօք` եւ գնացին յորս էրէոց` ՚ի տեղին որ ասի Ղարա-եազ, որ է Սեաւ գարուն: Եւ եղեւ` զի զհետ եղեն որսոցն, եւ ամենեքեան փութային սպանանել զորսն: Եւ ՚ի խուռն արձակմանէ թուանքացն` հարին զորդի թագաւորի զԼաւարսափն` եւ սպանին: Եւ Ռոստամ երկեաւ յինքենէ, փախեաւ եւ գնաց ՚ի քաղաքն Թիֆլիզ: Եւ արար խնդիր սպանողաց որդւոյ իւրոյ, եւ ոչ կարացին իմանալ: Եւ ապա դատապարտեցին Բ այր, միոյն անուն` Բայանտուր Հայ ՚ի Մամիկոնեան ազգէ` որ ասեն Թումանեցի, եւ միւսոյն անուն` Շիշուշ` Վրացի` ազգաւ Բարաթեցի, զսոսա դատապարտեցին` եթէ դուք էիք մերձ նմա` յորժամ սպանին զնա, կամ գիտէք դուք զսպանօղ նորա, եւ կամ դուք էք սպանեալ: Եւ բարձրացաւ բարբառս այս, Հայքն ասէին` Վրացին է սպանեալ, եւ Վրացիքն ասէին` Հայն: Եւ ապա ասացին Սամարթելի` այսինքն` դատաստանաւ մենամարտիլ, ո'վ ոք յաղթի` նա է սպանեալ զորդի թագաւորին: Եւ հաստատեցաւ բանս այս ՚ի մէջ նոցա, զի ելանիցեն երկուքն միայն: Եւ կազմեցին զինքեանս, զգեցան զգեստ պատերազմի, եւ զինեցան զինուք, համբուրեցին ծունկ թագաւորին, անցին յայն կողմն Կուր գետոյն` յարեւելից կոյս քաղաքին: Իսկ նենգաւոր ազգն Վրաց հրապարակաւ խրատ ետուն երկոցունց, թէ յորժամ յասպարէզն մտանէք` մի' մարտնչիք յառաջագոյն, այլ արշաւեցուցէք զերիվարս այսր եւ անդր, թերեւս ողորմեսցի թագաւորն, եւ ո'չ թողու պատերազմել: Զայս խրատս ճշմարիտ իմացաւ Բայանդուրն: Իսկ Կայէնանման ազգն Վրաց գաղտնի խրատ ետուն Շիշուշին` թէ դու փոքրահասակ ես եւ անզօր, եւ Բայանտուրն յաղթամարմին է եւ զօրեղ, դու ո'չ կարես դիմամարտել նմա. այլ յորժամ նա խաղս առնէ երիվարաւն, դու ջանա հարկանել զնա նիզակաւն, թերեւս կարասցես արկանել զնա յերկիր: Եւ ապա երկոքեանն եւս մտին յասպարէզն: Եւ խանն եդ ընդ նոսա Գ տաճիկ` եւ ասէ, ո'վ ոք ՚ի նոցանէ անկանի յերկիր, դուք անկերո'ւք ՚ի վերայ նորա, եւ մի' թողուք սպանանել: Եւ Բայանդուրն յառաջեաց քան զՇիշուշն, եւ նա զկնի նորա եմուտ ՚ի մէջ թամբին, եւ նիզակն ուղղեաց դէպ ՚ի Բայանդուրն, եւ եհար զգեղարդն ՚ի փոր Բայանդուրին, ՚ի ներքոյ պորտոյն թափանցոյց ՚ի միւս կողմն, ՚ի մէջ մսոյն եւ մորթոյն էանց գեղարդն: Իսկ Բայանդուրն ցանցեալ փրթոյց զգեղարդն ՚ի ձեռանէ Շիշուշին, եւ եդ ՚ի վերայ ղաշի թամբին, եւ լախթովն եհար եւ եբեկ զնիզակաբունն, եւ էարկ յերկիր, եւ մնաց գեղարդն ՚ի փորն: Եւ Շիշուշն փախուստ առեալ գնայր: Իսկ Բայանդուրն մտրակեալ զերիվարն` եհաս նմա շեշտակի, եւ եհար լախթովն զպարանոցն նորա` եւ կախեցաւ ՚ի ձիոյն. եւ կամէր միւսանգամ հարկանել. եւ զի բուռն լախտին շաղախեալ էր արեամբ, փրթաւ ՚ի ձեռանէ նորա. եւ եհան զթուրն` զի հարցէ զնա. զի խելագարեալ էր Շիշուշն, անկաւ յերկիր, եւ Բայանդուրն եբեր զթուրն ՚ի վերայ եւ հարաւ, զձէտ ձիոյն եհատ ՚ի բնէ: Եւ տաճիկքն անկան ՚ի վերայ Շիշուշին, եւ ոչ թողին սպանանել զնա: Եւ ապա Հայք եւ տաճիկք խուռն ելին եւ … ցեալ բարձրացուցին զԲայանդուրն` եւ բերին առ իշխանն. եւ պատուէր ետ բժշկաց` բժշկել զնա. եւ սիրեաց քան զչափն աւելի: Հրամայեաց` զի առ վաղիւն հանցեն զՇիշուշն, եւ յօ'դ յօ'դ մանրեսցեն` եւ արկցեն շանց: Եւ էր նորա եղբայր մի աբեղայ` Քրիստափոր անուն, որ էր խոստովանահայր թագուհւոյն. որ գնացեալ աղաչեաց նմա վասն փրկութեան եղբօր իւրոյ. եւ նա աղաչեաց առ այր իւր. եւ ոչ սպանին զնա: Սակայն զոր ինչ գոյր Շիուշին, թէ ծառայք եւ թէ աղախինք, թէ գեղ եւ թէ այգի, թէ անասուն, եւ այլ ամենայն զոր ինչ գոյր նորա` հրամայեաց գրով տալ բովանդակ Բայանդուրին. եւ արարին ըստ հրամանի նորա: Յայսմ վայրի Վիրք փոքր ինչ խոնարհեցան ՚ի գոռոզութենէ իւրեանց: Հայք երգս նախատանաց յօրինեցին լեզուաւ նոցա, եւ ամենայն տան յաւարտ ասէին. Շիշուշ ծատի, Բայանդուր մօուտայ. որ է Շիշուշ փախի'ր, Բայանդուրն գալիս է: Եւ յերգելն զայս մանկանց Հայոց, Վրացիքն ամօթ կրէին: Լուաւ զայս թագաւորն Սանի-Աբաս, այսինքն փոքր Շահ-Աբաս, եւ կոչեաց զԲայանդուրն, եւ ետ նմա իշխանութիւն մեծ Տփխիս քաղաքին. եղեւ այս ՚ի ՌՂԹ թուին: