Պատմագրութիւն

Յորժամ վախճանեցաւ մեծ Հայրապետն Յակոբ ՚ի Կոստանդնուպօլիս, Մարտիրոս վարդապետն Կաֆայեցի` որ բարեկամ էր նմա, եւ էր Պատրիարգ յԵրուսաղէմ, սա գրեաց թուղթ մխիթարական ՚ի սուրբ Էջմիածին, եւ ծանոյց նոցա` թէ մի' գուցէ թարց հարցանելոյ այսց կողմանց առնէք Կաթուղիկոս: Այլ գրովք ձերովք հարցէ'ք սոցա, այսինքն` Եղիազարին, որ ինքնագլուխ եղեալ էր Կաթուղիկոս, եւ կայր լռեալ, եւ նստեալ ՚ի Բերիա` որ է Հալապ: Առ որ ժողովեցան ՚ի սուրբ Էջմիածին ամենայն վանորէից Առաջնորդք, եւ Եպիսկոպոսք, եւ վարդապետք, եւ իշխանաշուք մարդիկք, եւ գրեցին առ նա. եւ ՚ի մէջ թղթին գրեալ էին, թէ` սրբութիւն քո Հռոմկլայեցի գոլով` արժան ես ՚ի շարս նախնեաց ունել: Եւ ընտրեցին զոմն վարդապետ` Պետրոս անուն` որ էր Եպիսկոպոս Գողթան գաւառին, այր ճարտար եւ բանիբուն, եւ առաքեցին առ նա: Եւ գնաց Պետրոսն. առեալ ածէ զնա ՚ի սուրբ Էջմիածին: Ի թուին ՌՃԼԱ յօգոստոսի ԺԴ. ՚ի փոխման … Աստւածածնին նստաւ յԱթոռ Կաթուղիկոսութեան ՚ի սուրբ Էջմիածին: Սա էր այր ճոռոմաբան եւ ճարտար, բաղդաւոր եւ պնդերես, ատենախօս: Սա յորժամ նստաւ Կաթուղիկոս, եկին յամենայն կողմանց ՚ի հնազանդութիւն սմա. եկն եւ Կաթուղիկոսն Աղթամարայ, եւ էառ օրհնութիւն ՚ի նմանէ` եւ գնաց: Սա արար շինուածս ՚ի սուրբ Հռիփսիմէն, տունս գեղեցկաշէն, հրուանդանս եւ հովանոցս. եւ հաստատեաց Միաբանս: Նոյնպէս եւ ՚ի սուրբ Մայրն Գայիանէ շրջապատեալ պարսպեաց. եւ յարեւմտեան դրանն արտաքոյ կողմանէ շինեաց խորանս, եւ ՚ի նոյն տեղին հիւսիսոյ կողմն շինեաց զգերեզմանն իւր, զտնտեսատունս եւ զխուցսն. եւ հաստատեաց եւ Միաբանս, զի ժամ եւ պատարագ մատչի հանապազ: Այլ եւ կանգնեաց կճեայ Կաթուղիկէ ՚ի վերայ Իջման տեղին. եւ հաստատեաց սեղան` առնել պատարագ. եւ յերկու կողմն եկեղեցւոյն բարձրացոյց յերկրէ, եւ արար ամպիոն, եւ կանգնեաց սեղան պատարագի: Եւ շինեաց որմն ՚ի մէջ եկեղեցւոյն ՚ի հարաւոյ դրանէն մինչեւ ՚ի դուռն հիւսիսոյ. զի անդ կացցեն յաղօթս, եւ մի' առաջի աւագ խորանին: Եւ ՚ի տանիս եկեղեցւոյն յերիս տեղիս կանգնեաց Կաթուղիկէ: Այլ արար բարութիւնս. վասնզի պարտս գոյր Աթոռոյն, եւ գային պարտատուքն խնդրել զպարտս. եւ նա ասէ, ես ոչ եկի պարտս տալ, այլ եկի շինուածս առնել. եւ թէ ստիպէք զիս վասն պարտուց, ես գնամ անդ` ուստի եկի. զայս առնելով վերացոյց զամենայն պարտս Աթոռոյն: Եւ եկաց նա այսպէս խրոխտ` ահարկու զամենայն աւուրս իւր. եւ մեռաւ ՚ի թուին ՌՃԼԹ յօգոստոս ամսոյ ՚ի ԺԴ, յորում աւուր եկն ՚ի սուրբ Էջմիածին. կացեալ Կաթուղիկոս ամս Ը: Եւ զկնի նորա եղեւ Կաթուղիկոս ձեռնասուն աշակերտ իւր Նահապետ Եդեսացին, որ այժմս է: Այս երկու Կաթուղիկոսաց ՚ի ժամանակի շինեցաւ եւ նորոգեցաւ բազում վանորայս եւ եկեղեցիս: Սոքա առնուին հրաման յիշխանէն վասն շինութեան եկեղեցեաց: Բայց զկարգ եւ զկանոն առաջին Կաթուղիկոսացն քայքայեցաւ ՚ի սուրբ Աթոռոյն եւ յամենայն վանորէից վասն թոյլ տալոյ նոցա. զի ամենայն Առաջնորդք ըստ կամաց իւրեանց. առնէին. եւ Կաթուղիկոսացն ոչինչ լինէր փոյթ. զի ինքեանք զոր ինչ յիւրեանց աշխարհին վարեալ էին, զնոյն եւ աստ առնէին: Այլեւ զոր ինչ պակասութիւն տեսանէին աբեղայից եւ երիցանց, բերեալ գերծէին զգլուխսն եւ զմուրուսն. եւ բրածեծ առնէին մահու չափ: Եւ այսպէս կային ՚ի ժամանակս կենաց իւրեանց: