Պատմագրութիւն

Որպէս ասացաք` վասն մահուան Եաղուպին` դեղով լինել, սակայն մինչդեռ յոգւոջ էր` հրամայեաց զամենայն ազգատոհմն Հայտարին բնաջինջ առնել. որ եւ արարին: Եւ ունէր որդի մի` ծնեալ ՚ի քեռէ Եաղուպին` Իսմայիլ անուն, զնա փախուցին յԱղթամար կղզին. եւ եղեւ խռովութիւն եւ աղմուկ մեծ ՚ի մէջ զօրացն Պարսից վասն բառնալոյ թագաւորութեանն: Վասնորոյ Ալուանդ ոմն ո'չ ՚ի թագաւորութեանց տոհմէ, այլ յայլմէ, որ տեսեալ զանտէրութիւն ազգին, միաբանեցոյց ընդ ինքեան զոմանս իշխանացն, եւ եղեւ ինքնագլուխ թագաւոր: Եւ դժկամակ եղեալ իշխանացն` առաքեցին յԱղթամար եւ բերին զԻսմայէլն եւ ցուցին զօրաց` թէ սա թոռն է Ջհան-Շահին` եւ քեռորդի Եաղուպին, զսա արժան է առնել թագաւոր: Որում հաւանեալ ամենեցուն` եդին զնա թագաւոր. այր քաջ եւ ուժեղ, եւ ՚ի պատերազմունս զօրեղ: Սա ՚ի թագաւորելն իւրում` հալածեաց զԱլուանդն եւ հնազանդեցոյց զզօրսն: [Ի] ՋԾ [1501] թուին եղեւ սա թագաւոր: [Ի] ՋԿԳ [1514] թուին Սալիշմա ոմն եղեւ եղուզակ եւ թագնաբար անկաւ ՚ի վերայ զօրաց Շահին, եւ զբազումս կոտորեաց: Իսկ Շահն առաքեաց ՚ի վերայ նորա զօրս, եւ հալածեցին զնա եւ զզօրս նորա: Բայց վասն սորա` ասեն` զրոյց այսպէս. փորէր զերկիր եւ առնէր հոր, եւ բերեալ խոյ եւ թաղէր ՚ի հորն` մինչեւ ցեղջիւրն. եւ ինքն հեծնոյր ՚ի ձի, եւ ՚ի հեռաստանէ արշաւէր. եւ յորժամ հուպ լինէր առ խոյն, խոնարհէր ՚ի ձիոյն եւ ըմբռնէր զեղջերաց խոյին, եւ ցանցեալ հանէր ՚ի գբոյն. եւ Գ [3] անգամ շուրջ ածէր զիւրեաւ` եւ ձգէր առաջի իւր, մինչ զի երիվարն ո'չ ժամանէր նմա. վասնորոյ անուանեցաւ Ղօչղափան` որ է Խոյաբարձ: Եւ պատմեցին թագաւորին Օսմանցւոց Սուլթան Սէլիմին` զքաջութիւն Շահին. եւ նա առաքեաց դեսպանս առ Շահն, զի պատերազմաւ տեսցեն զմիմեանս. եւ հաստատեցաւ բանն. եւ եդին պայման, զի ՚ի դաշտին Ջլտրայ պատերազմեսցին:

Իսկ Շահն գտեալ զոմն հոմանուն Իսմայէլ, եւ ձեւացոյց զնա թագաւոր, եւ արար զնա կողմնապահ. եւ ետ նմա պատուէր, թէ դէպ լիցի ինձ սպանումն, եւ կամ ըմբռնումն, դու մնաս կենդանի, լիցիս թագաւոր ՚ի վերայ արեաց ազգիդ. եւ առաջի ամենայն մեծամեծացն ընկալաւ զպատուէրս զայս` անուանեալն Շահ-Իսմայիլ, եւ կայր հնազանդ ճշմարիտ Շահին:

Եւ ՚ի թուին ՋԿԴ [1515] խմբեցաւ պատերազմն, եւ ՚ի բազմութենէ զօրացն Օսմանցւոց ՚ի փախուստ դարձան զօրքն Պարսից: Եւ ասեն ՁՌ [80000] Ենկիչարի պնդեցան զկնի Շահին. եւ Շահն սակաւ արամբ խոյս ետ, եւ ղօղեալ ՚ի տեղի ինչ թագեաւ: Իսկ նոքա ըմբռնեցին զԻսմայէլ զանուանեալն Շահ, կարծեցեալ` թէ ճշմարիտ Շահն իցէ. զի զնշան Շահին ունէր: Եւ առեալ տարան առ թագաւորն իւրեանց Սէլիմ: Եւ եհարց ցնա Սէլիմն. դո՞ւ ես Շխսաֆու թոռն` եւ Շխ-Հայտարի որդին Շահ-Իսմայէլն: Պատասխանէ Իսմայէլն, ես ոչ եմ արժանի կոչիլ Շահ, այլ պակաս ծառայ եմ Շահին: Զի թէպէտ հոմանուն եմ նմա, սակայն զանուանակրութիւնս ոչ է ինձ մեծութիւն. այլ նուաստ ծառայ եմ զանուանակցին իմոյ Շահ Իսմայիլի տեառն իմոյ: Ասէ Սէլիմն, անէծս կարդա' ազգին քո, եւ ես ազատեմ զքեզ: Ասէ Իսմայէլ, անէծք լիցի ՚ի վերայ այնոցիկ` որք ուրանան զազգն իմ, եւ քեզ լիցի նզովք եւ անէծք որ Մար ես, ո'չ ունիս օրէնս եւ ո'չ դաւանութիւնս եւ ո'չ կրօնս հաւատոյ: Եւ զայս իբրեւ լուաւ ՚ի նմանէ` եւ զարհամարհանս իւրն եւ ազգին, հրամայեաց քարկոծել զնա: Եւ նա միշտ գոհանայր զազգէն իւրմէ` եւ անիծանէր եւ հայհոյէր զՕսմանցիսն, եւ ասէր. երթեալ պատմէցէ'ք անուակցի տեառն իմոյ, թէ` հոմանուն ծառայ քո` վասն սիրոյ անուան քո շէիտ եղեւ. եւ դու մի' թողուցուս զարիւնն իմ ՚ի վերայ Եազտի Քրտացս. եւ թիթեռն մի' իջուսցես ՚ի հանգրուանս իջեւանի իմոյ: Եւ քարկոծեցին զնա եւ մեռաւ. եւ այլք կալանաւորք` որք կային անդ, եւ ազատեցան` փոխադարձ առնելով, եւ գնացեալ պատմեցին Շահին: Վասնորոյ երգիչքն Պարսից երգս յօրինեցին վասն նորա ըստ նորուն բանի: Իսկ Շահն յորժամ լուաւ զմահն Իսմայէլին` եւ զպատուէրն, առաքեաց հրաւիրակս սաստիւ ընդ ամենայն տէրութիւն իւր. զոր եկեալ ժողովեցան` անթիւ եւ անհամար` ո'չ միայն սպայազօրք, այլ եւ ռամիկք եւ հողագործք մինչեւ կանայք անգամ. եւ նա բացեալ զգանձատունն եւ բաշխեալ ամենեցուն առատ ռոճիկս, եւ քարոզ կարդայր գնալ ՚ի վերայ Օսմանցւոց: Եւ լրտեսքն գնացեալ պատմեցին Սէլիմին: Եւ նա հմքտալով հեքնէր` ասելով. նա զոր ինչ եւ ետես յինէն եւ եկեր. զիա՞րդ համարձակի գալ ՚ի վերայ իմ: Քանզի եւ նա գումարեաց զօրս իւր, եւ գնաց ՚ի վերայ Դամասկոսի` որ է Շամ: Իսկ Շահն ելեալ զօրօքն գնաց ՚ի կողմն Օսմանցւոց. եւ զբազում տեղի քակեալ աւերեաց, եւ գերեաց զբազումս: Եւ գտեալ Սէլիմ անուն ոմն տաճիկ, եւ հրամայեաց քարկոծել զնա փոխանակ Իսմայիլին. եւ դարձաւ բազում աւարաւ ՚ի Թաւրէզ. եւ յետ սակաւ աւուրց մեռաւ ՚ի թուին ՋՀԵ [1526] կալեալ զթագաւորութիւնն ամս ԻԵ [25]: