Պատմագրութիւն

Այն ինչ` զոր գրեցաք ՚ի սկզբաննէ պատմութեանս մինչեւ ցաստ, զամենայն ՚ի համբաւոյ եւ ՚ի լրոյ` եւ ՚ի պատմութենէ գրոց եւ ՚ի յիշատակարանաց էր: Այսուհետեւ ականատես եմ եւ ականջալուր մերձակայ իրաց. վասնորոյ գրեմ զամենայն անվրէպ: Նախ` զայս, թէ ո՞րպիսի այր գոլն Թահմազ-Խանին: Էր նա գեղեցիկ պատկերօք, մեծակն, յունակից, լայնաճակատ, թիկնեղ, փոքրաբերան եւ մանրատամն, քաղցրազրոյց, եւ համեղախօսք: Իրաւարար եւ ուղղադատ, ճշմարտասէր եւ անաչառ, սիրօղ քրիստոնէից: Զի միշտ գնայր ՚ի տունս նոցա` ուտէր եւ ըմպէր, եւ ո'չ խտրէր ՚ի զէնլեացն քրիստոնէից, եւ ո'չ յեփողացն: Եւ ասէր, թէ` են Տաճիկք` զքրիստոնէից միսն ուտեն եւ զարիւնն ըմպեն, եւ ասեն թէ` քրիստոնէից զենեալն մի' ուտիցէք, զի մեղք է: Եւ գնացեալ ՚ի հարսանիս Գրիգորին` որդւոյ Դաւութ մելիքին, եւ ո'չ տարաւ ընդ ինքեան բազմութիւն Տաճկաց, զի մի' բազում ծախսք լիցին ՚ի տան մէլիքին: Այլ տարաւ ընդ իւր զՄուրատ բէկն, եւ զԱսլան աղայն, եւ զՄասում քալանթարն, եւ ծառայք ոմանք: Եւ յորժամ բազմէր յընթրիս, յաջմէ եւ յահեկէ իւրոյ նստուցանէր զմելիք Դաւութն եւ Կարբեցի Գօզալ բէկն: Եւ յորժամ յառնէր, յառնէին եւ նոքա: Յորժամ ննջէր, ասէր, ննջեսցեն ամենեքեան, եւ ո'չ ոք մնասցէ արթուն: Եւ այս էր սովորութիւն նորա: Եւ եղեւ` զի ՚ի նոյն հարսանիսն ՚ի տան Մելիքին` նստաւ յերեկոյէ մինչեւ ՚ի մէջ գիշերին` յուտել եւ յըմպել գուսանօք եւ երգօք` պարուք եւ խնդութեամբ բազմաւ: Եւ յորժամ եհաս գինին, յարեաւ ՚ի ննջել` եւ ասէ, երթա'յք ննջեցէ'ք ամենքեան եւ մի' ոք մնասցէ արթուն: Եւ ինքն գնացեալ ննջեաց, եւ յագեցաւ ՚ի քնոյն. յարեաւ եւ ելոյց լապտեր. եւ ետ ՚ի ձեռն դստեր մելիքին, որոյ անուն էր Վարդայ խաթուն, եւ շրջէր տեսանել` թէ մի' ոք ՚ի Տաճկաց լիցի արթուն: Եւ եմուտ ՚ի ներքին մառանն, եւ ետես` զի քուրսի եդեալ էր ՚ի վերայ թուդրի, եւ սեղան արկեալ ՚ի վերայ քուրսոյն, եւ հաց եւ կերակուր ՚ի վերայ սեղանին, պնակ գինւոյ եւ բաժակ ՚ի վերայ. եւ Ասլան աղայն ոտքն պարզեալ ՚ի ներքոյ քուրսւոյն, եւ ձեռքն ՚ի վերայ միմեանց եդեալ, եւ գլուխն ՚ի վերայ ձեռացն եդեալ` ննջէր ՚ի վերայ քուրսւոյն: Եւ տեսեալ զայն Խանն` դարձաւ յետս, եւ ասէ ցաղջիկն, մի' ումէք ասիցես ինչ. եւ ե'լ ՚ի մահիճս` եւ ննջեաց դարձեալ: Եւ էին արք երկու` սպասաւորք հարսանեացն` անուն միոյն` Սահրատ, եւ միւսոյն Թարխան. սոքա արթուն էին` տեսին զայն, եւ երթեալ զարթուցին զԱսլան աղայն, եւ պատմեցին նմա զամենայն: Եւ յորժամ լուաւ զայս, դողումն եւ սարսափումն անկաւ ՚ի վերայ նորա` եւ ասէ, գիտեմ զի սպանանէ զիս. սակայն թէ հարցանէ Խանն, ես զճշմարիտն ասացից: Եւ յարեաւ գնաց ՚ի տեղի իւր: Եւ ՚ի վաղիւն կոչեաց Խանն զտաճկունս ՚ի միասին, եւ ասէ ցնոսա, յետ գնալոյն իմոյ աստի` ո՞վ մնաց արթուն: Ասէ Ասլան աղայն, ես գնացի ՚ի ներքին մառանն` եւ տեսի սպասաւորքն ուրախանային քումդ մեծութենէ, եւ ես եւս նստայ ՚ի ներքոյ քուրսւոյն, եւ բազումս արարի սէր. եւ նիրհս կալաւ զիս, եւ ո'չ կարացի յառնել, այլ ննջեցի ՚ի վերայ սեղանին: Ասէ Խանն, եթէ ոչ էիր ճշմարիտն ասացեալ, զգլուխ քո վերանայր ՚ի քէն: Եւ այսպէս կայր ահարկութեամբ ՚ի վերայ Տաճկաց, եւ սիրելով զքրիստոնեայսն: