Պատմագրութիւն

Չէ պարտ զանց առնել վասն իրացն անցելոց, այլ պատմել ըստ մերում կարեաց, եւ ըստ լրոյ համբաւոյն: Քանզի որպէս պատմէ Առաքեալ վարդապետ, եթէ Վրացի Մովրաւն գնացեալ եբեր զՇահ-Աբասն, եւ տարեալ ՚ի Վրացտուն, զոր քակեալ աւերեաց զամենայն տունն Վրաց եւ զԿախէթ. եւ թագաւորն Կախէթու Թամրազ փախոյց ՚ի ՚ի խորին Վիրս. եւ թագաւորն Տփխիսու Շաւարսափ առեալ տարաւ ընդ իւր ՚ի Պարսս, եւ եթող յերկիրն Վրաց` զՂառչղայ Խանն բազում հեծելօք, եւ ընդ նմին Մովրաւն, եւ ասէ, յորժամ հանազանդեցուսցես զամենայն աշխարհն Վրաց, տա'ր ՚ի Թիւլիզ զՄովրաւն, եւ թագաւորեցո' զդա. զի այնպէս էր խոստումն նորա առ Մովրաւն: Եւ ինքն Շահ-Աբաս էր ՚ի Պարսս. եւ Ղառչղայ Խանն կայր եւ զմտաւ ածէր վասն երկրին թէ ո՞րպէս կարիցէ նուաճել աշխարհն Վրաց: Իսկ բազմահնարն Շահ-Աբաս, որ բնաւորեալ ունէր ՚ի սրտի իւրում զչարութիւնն, եւ կամէր իսպառ բառնալ զիշխանութիւնն քրիստոնէից. եւ խորհեցաւ ՚ի միտս իւր, թէ Մովրաւն մնայ կենդանի` եւ լինի թագաւոր աշխարհին Վրաց, լինի մեզ խոչնդակ եւ ներհակ թագաւորութեան մերոյ: Ապա արար խորհուրդ ընդ համախոհս իւր` սպանանել զՄովրաւն. եւ գրեաց թուղթ առ Ղառչղայ Խանն: Եւ էր պատճէն գրոյս այս. «՚ի Շահ-Աբասէ մալում լինի քեզ` Ղառչղայ Խան: Զի յորժամ աշխարհդ Վրաց ընդ ձեռամբ քո արասցես, եթէ ինչ իւիք եւ է` ջանա' սպանանել զՄովրաւդ, զի մի' լիցի մեզ հակառակ, եւ կամ պակասութիւն ինչ թագաւորութեանս մերումե: Գրեաց զթուղթս զայս, եւ կնքեալ ետ ՚ի ձեռս սուրհանդակի` ասելով, այլ ումեք մի' տացես զթուղթս, բայց միայն Ղառչղայ Խանին: Իսկ շաթրն զգեցաւ զգեստ փայեկի` նօսր, եւ կապեաց յոտսն բժիժ, եւ առեալ զթուղթն` եւ գնաց: Իսկ խորհեալն Շահին խափանեցաւ, եւ ներհակ նորին եղեւ, ըստ գրեցելումն` առցեն զայն` զոր եւ խորհին. կամ ըստ Սողոմոնի` որ փորէ խորխորատ ընկերին, անձամբ իւրով լցցէ զայն. որ եւ եղեւ իսկ: Քանզի փայեկն որ գնաց, եհաս ՚ի տեղին` ուր էր բանակ զօրացն. եւ Մովրաւն զվրանն իւր հարեալ էր յեզր բանակին ՚ի վերայ ճանապարհին. եւ ահա գայր պատագարոսն. եւ լուաւ Մովրաւն զձայն բժժացն, եւ ել արտաքս ՚ի վրանէն. եւ տեսանէ զպատագարոսն` զի գայր, եւ կոչեաց առ ինքն զփայեկն: Եւ ասէ, ո՞վ ես, կամ ուստի՞ գաս, եւ կամ յո՞ երթաս: Եւ նա ասէ, շաթր եմ, ՚ի Շահէն գամ, եւ երթամ առ Ղառչղայ Խանն, զի ունիմ թուղթ ՚ի Շահէն առ նա: Եւ ասէ Մովրաւն, ես եմ. եւ առեալ տարաւ զնա ՚ի վրանն իւր. եւ ՚ի զօրացն ոչ ոք իմացաւ զգալն շաթրին. եւ առեալ զթուղթն ՚ի նմանէ` եւ հրամայեաց արբանեկացն ՚ի գաղտ պահել զսուրհանդակն. եւ բացեալ զգիրն եւ ետ ընթռնուլ. եւ իմացաւ զիրն. եւ հրամայեաց զշաթրն կորուսանել: Եւ ՚ի նոյն աւուր կոչեաց մի մի զամենայն իշխանսն Վրաց` գաղտ ՚ի Պարսից, եւ առաջի նոցա ասաց զգաղտնի նէտս Շահին: Եւ խօսեցաւ ընդ նոսա` եւ ասէ, զի՞նչ վնաս արարի նմա, որ նա սպանանել կամի զիս. եւ այս է հատուցումն փոխարինին. որ զՎրացտունն աւերեցի, զթագաւորս նոցա հալածեցի, եւ արդ ա՞յս իցէ խոստումն` որ կամէր առնել զիս թագաւոր ՚ի վերայ Վրաց. արդ ազգ իմ եւ ընտանի իմ` դուք էք. մի' թողուցուք անհաւատ ազգին Պարսից` սպառել զազգն մեր. եղերո'ւք արք արիք յայսմ գիշերի ՚ի ջնջել զնոսա: Եւ բաժանեաց զազգն Պարսից ՚ի վերայ ազգին Վրաց, եւ ինքն իւրովք զօրօք. եւ եդ պայման` թէ` յայս նշանի ժամու անկերո'ւք ամենեքեան իւրաքանչիւր բաժնի եւ կոտորեցէ'ք անխնայ: Իսկ Պարսիկք ոչ գիտէին զայս, եւ ննջէին յիւրաքանչիւր տեղի: Եւ ՚ի պայմանեալ ժամուն յարեան Վրացիքն ՚ի վերայ Պարսիցն, եւ կոտորեցին զնոսա որպէս մրջիւն ջերմ ջրով, եւ սպանին զՂառչղայ Խանն, զՅուսուփ Խանն եւ զՂազաղ Խանն: Եւ այլք ՚ի մեծամեծացն` եւ որք լուանն` ելեալ փախեան գօտէլուծ` գլխիբաց` բոկոտն, թողեալ զկարասի եւ զգանձս` ապրուստ անձանց խնդրէին. եւ ոչ մնաց ՚ի Պարսիցն անդ յայնմ գիշերի եւ ոչ մի: Իսկ Վրացիքն անկան ՚ի վերայ ընչիցն Պարսից, յափշտակեցին եւ կողոպտեցին. եւ մտեալ ՚ի գաւառսն աւար արարին զամենայն. եւ զինչ Տաճիկ տեսանէին` ՚ի սուր հանէին անխնայ, եւ զկանայսն գերէին: Եւ այս ամենայն չարիքս արարին Վրացիքն: Այլ եւ զքրիստոնէից զինչսն կողոպտէին եւ մարդոյ չառնէին վնաս. զայս պատմեաց մեզ Պետրոս Աբեղայ Աղջոց վանից, որ բնակէր ՚ի Յօհաննավանք. զի զինքն եւ էին կողոպտեալ Վրացիքն ՚ի ՌՀԴ [1624] թուին: