Պատմագրութիւն

Ի գեղաքաղաքէն Կարբւոյ` որ յերկրին Արարատեան, էր այր ոմն Յակոբջան անուն` ազգաւ Հայ, մեծատուն եւ փարթամ: Սա ունէր երիս որդիս, զՏօլվաթ-բէկ, զՄսր-խան եւ զԱղլու-Բաբ: Եւ ինքն Յակոբջան ամուսնացոյց զաւագ որդին իւր զՏօլվաթ-բէկ: Եւ ինքն գնաց ՚ի վաճառականութիւն յաշխարհն Օսմանցւոց. եւ մեռաւ ՚ի քաղաքին Պրուսայ, որ է Բուրսա: Եւ որդի նորա Տօլվաթ-բէկ ամուսնացոյց զեղբայրսն. եւ կային հնազանդ նմա: Եւ ինքն Տօլվաթ-բէկ սկսաւ ՚ի բարեգործութիւն. նախ` զտուն իւր լցոյց ամենայն բարութեամբ. բազմացոյց զանասունս, զայգիս եւ զջրաղացս, եւ զպիտոյս ամանաց, եւ այլ գոյքն: Եւ ապա սկսաւ առ հոգեւորն. զի սիրէր զքահանայս եւ զմիայնակեացս, զվանորայս եւ զանապատս. եւ զոր ինչ պիտոյ էր` տայր, թէ' զգեստ, թէ' գիրք, թէ' մօմ, թէ' խունկ, թէ' ձէթ, եւ այլ զոր ինչ պակասութիւն գոյր` նա լնոյր: Այլեւ զհանդերձ միակեցացն, զշալ, զմազեղէն, եւ զկօշիկս. եւ զպահոց կերմունսն անպակաս տայր: Եւ ծնաւ բազում որդիս, զԱյվազ, զՍտեփաննոս, զՄալխաս, զՈսկան, զԱղա-բաբ եւ զՄկրտիչ: Իսկ Մսր-խան ծնաւ Յակոբջան եւ Պօղոս. եւ Աղլու-բաբն ծնաւ զԵրեմիա եւ զՆիկողայոս: Իսկ ինքն Տօլվաթ բէկ գնաց ՚ի Գանձակ Աղուանից, որ է Գեանճայ, զի գնեսցէ ապրշումս. եւ անդ վախճանեցաւ: Եւ բերեալ զմարմին նորա ՚ի գիւղն իւրեանց ՚ի Կարբի, եւ թաղեցին մերձ ՚ի սուրբ Կիրակոս եկեղեցին` ՚ի գերեզմանն` զոր ինքն գնեալ էր, ՚ի թուին ՌՃԻԵ ՚ի յունվարի Ե: Իսկ Մսր-խանն մեռաւ ՚ի Զմիւռին, որ է Իզմիր, եւ անդ թաղեցաւ: Եւ Աղլու-բաբն մեռաւ ՚ի Ջօճանէթ, որ է Գիլան, եւ թաղեցաւ յԱրտաւիլ: Որոց հանգիստ եւ արքայութիւն լիցի ՚ի Քրիստոսէ. ամէն: Եւ այլք ամենեքեան կան միաբան աւելի քան Լ` ՚ի միում տան, արու եւ էգ: Եւ աւագ որդի Տօլվաթ-բեկին պարոն Այվազ էր գլխաւոր ամենեցունցն: Սա այս պարոն Այվազ եղեւ հետեւօղ բարի գործոց առաւել քան զհայր իւր: Նախ սկսաւ տունն իւր կարգաւորել. զի արար զամենայն ընտանիս իւր միաբան, միակամ, միախորհուրդ, միասիրտ, որպէս թէ մի շունչ եւ մի հոգի: Ո'չ ոք ասէր վասն իւր աւագ գոլ, կամ մեծ, կամ առաջին, ամենայն արուքն կային հրամանաւ պարոն Այվազին. եւ կանայքն կային հրամանաւ բարեպաշտօն եւ աստուածապաշտ մօր նորա Մարիամու` հլու եւ հպատակ, հնազանդութեամբ եւ խոնարհութեամբ, եւ ամենայն բարեձեւութեամբ: Զկնի նորա շինուածոց եւ ընչից հետեւեցաւ. եւ բազմացոյց զինչսն, եւ զարարս, եւ զանասունս եւ զխաշինս, զձիս եւ զկիսաէշս. եւ տնկեաց զայգիս եւ զբուրաստանս. շինեաց եւ ծով մի մեծ ՚ի տեղին` որ կոչի Կարբւոյ-դաշտ, եւ յեղանակս գարնան լնոյր ուխից ջրով. զի յամարան եղանակին բաւական լիցի անդաստանաց գեղջին. եւ այլ բազում բարութիւնս մարմնաւորս արար եւ յաւել վասն ինքեանց: Կայ ինձ ասել եւ վասն հոգեւոր բարութեան նորա. քանզի սիրօղ էր նա վանականաց եւ անապատաւորաց, եւ զամենայն պիտոյս նոցա կատարէր` թէ' հոգեւորն եւ թէ' մարմնաւորն. վասնզի յեղբարց իւրոց մի մի առաքէր ՚ի վաճառականութիւն, ոմն` յաշխարհն Պարսից, ոմն` Յունաց` ՚ի գնել ՚ի վաճառել. եւ ՚ի շահուցն տայր ՚ի պէտս եկեղեցեացն` խունկ, մոմ, ձէթ, զգեստ եւ անօթս եկեղեցեացն. այլ եւ մարմնաւոր պիտոյսն, հանդերձս եւ զկօշիկս. զպղպեղ` որ է տաք դեղ, թուղթ. այլեւ զխաշանց կաթն շնորհէր վանորէիցն` առնել պանիր. եւ գինի` որք խնդրէին` ոչ խնայէր. այլեւ էր աղքատասէր եւ ողորմասիրտ. եւ վասն համեստութեան ամենայն ոք սիրէր զնա. եւ զխօսս նորա ամենայն ոք ընդունէր. զի այո'ն` այո էր, եւ ո'չն` ոչ. զի առաջի մեծամեծաց յարգոյ էր եւ պատուական: Իսկ Կաթուղիկոսն Նահապետ առաւել ունէր սէր ընդ նա. եւ զոր ինչ ասէր Այվազն, նա սիրով ընդունէր զասացեալն` եւ ո'չ երկրորդէր: Եւ այսպէս զարդարեալ էր հոգւով եւ մարմնով` ամենայն բարեձեւութեամբ: Եւ ՚ի վերայ այսր ամենայնի յաւել եւս մեծ բարութիւն. զի շինեաց ՚ի մէջ գեղջն եկեղեցի մեծ` հոյակապ` կոփածոյ քարամբք, չորիւք սեամբք, կաթուղիկէ ազնիւ. եւ բազմացոյց զանօթն եւ զգեստն. եւ շուրջանակի պարսպեաց ապառաժ քարամբք: Այլեւ եբեր ջուր յՈրդկան գեղջէ փողրակաւ եւ գնկաւ մինչեւ ՚ի դուռն եկեղեցւոյն, զի ՚ի ձմռան եղանակին մի' պակասեսցի ջուր ՚ի գեղջէն: Եւ յետ այսմ ամենայն բարի գործոց` խորհեցաւ եւ խորհուրդ բարի. եւ առեալ գանձս բազումս ՚ի բաժին սուրբ Երուսաղէմի` եւ գնաց ՚ի թուին ՌՃԽԸ. որոյ տէր Աստուած լիցի ճանապարհակից. զի խաղաղութեամբ գնասցէ, բարութեամբ գարձցի: Եւ Տէր Աստուած անսայթաքելի պահեսցէ զնա մինչ ՚ի մարմնի է. եւ յետ աստեացս արժանի լիցի արքայութեանն երկնից, երանական ձայնին եւ անթառամ պսակին. ամէն: Եւ տուն նորա այնպէս կայ բարեկարգութեամբ` որպէս եւ գրեցաք: