Պատմագրութիւն

Այր ոմն Ամիրճան անուն, այր հպարտ եւ գոռոզ, ինքնահաւան եւ ծաղր առնող. քանզի ո'վ ոք դնէին տանուտէր գեղջն իւրեանց Քանաքեռոյ` նա այպանէր եւ ծաղր առնէր` ասելով, աւերող եւ քակող գեղջո: Վասնորոյ միաբանեցան ամենայն գեղականքն` եւ ասեն, եկա'յք դիցո'ւք զսա տանուտէր, թերեւս սանձեսցուք զհպարտութիւն դորա: Եւ արարին այնպէս. եւ եդին զնա տանուտէր Քանաքեռոյ: Եւ Մկրտիչ ոմն` այր ճարտար եւ ճոռոմաբան, գիտող լեզուացն Պարսից, ընթերցեալ էր եւ զսաղմոսն` եւ ՚ի մտի ունէր, զնա կարգեցին նօտար նմա, զի զոր ինչ առեւտուր լիցի վասն գեղջն` ձեռամբ Մկրտչին եղիցի, եւ գրեսցէ զամենայն, զի մի' ինչ կորիցէ ընդ վայր: Եւ կացին այնպէս միաբան` տանուտէրն Ամիրճան եւ նօտարն Մկրտիչ` ամս Գ. եւ զոր ինչ ծախիւր` Մկրտիչն գրէր թուականաւն եւ աւուրբք ամսոյն: Եւ եղեւ` զի յաւուր միում ժողովեալ էին մեծամեծքն գեղջն, եւ խօսէին սակս շահու իւրեանց: Եւ Մկրտիչն եւս խօսեցաւ բան մի վասն օգտի գեղջն: Իսկ տանուտէրն ըստ հպարտութեան սրտին եւ ըստ գոռոզութեան բարուցն` ցասուցեալ ՚ի վերայ Մկրտչին` եւ ասէր, քեզ ո՞ ետ հրաման խօսել ՚ի հրապարակի: Ասէ Մկրտիչն, զի՞նչ վնաս եղեւ խօսելն իմ, զի դու ցասնուս: Եւ Ամիրճանն կառկառեաց զմհակն ՚ի վերայ նորա` եւ հայհոյեաց զկին նորա` բոզ ասելով նմա: Իսկ Մկրտիչն ոչինչ խօսեցաւ, այլ ելեալ լռելեայն եւ գնաց: Ելին եւ բազումք ընդ նմին: Եւ Մկրտիչն գնաց առ տագր քէնւոյն իւրոյ` Աղամ անուն, որ էր այր պատուական եւ խաղաղարար, եւ գանգատեաց նմա ասելն բոզ կնոջ նորա: Եւ Աղամն խրատ ետ նմա համբերել աւուրս երկուս, զի զղջանայ եւ կոչէ զքեզ: Եւ նա համբերեաց Գ օր. իսկ Ամիրճանն ոչ կոչեաց եւ ոչ խօսեցաւ ընդ նմա խաղաղութեամբ, այլ առաքեաց առ նա բարկութեամբ եւ սպառնալեօք` եւ ասէ, առաքեա առ իս զթուղթսն առեւտրի: Իսկ Մկրտիչն յետս դարձոյց զնոսա անարգանօք, եւ ասէր, ես նորա հրամանաւն ոչ եմ գրեալ, այլ հրամանաւ աւագաց գեղջս: Զայս ասաց Մկրտիչն` եւ ելեալ գնաց առ Աղամն. եւ Աղամն ասաց, այժմ դու գիտես, արա' զոր ինչ գիտես: Եւ նա գնաց առ համախոհս իւր, որք էին Գ արք աւագք, անուն միոյն` Բարսեղ` որ ասէին Բիսցնող, Երկրորդն` Սարգիս` որ ասէին Մոծակ, երրորդն` Ղազար` որ ասէին Փալանտուզ. եւ միաբանեցան ընդ այլ աւագսն, եւ գնացեալ ժողովեցան ՚ի մի տեղի. եւ առաքեալ կոչեցին եւ զտանուտէրն, եւ ասեն ցնա, մեք ժողովեալ եմք վասն քո, եւ դու տո'ւր զհամար տանուտէրութեան քո: Եւ նա լռեալ էր եւ ոչ խօսէր. եւ ասացին ցՄկրտիչն, ընթերցի'ր զգիր առեւտրի ձեր: Եւ նա ընթերցաւ զամենայն` զոր ինչ տուեալ էին ՚ի ձեռն տանուտեառն` մինչեւ ձու մի` զոր գրեալ էր. եւ կուտեցին ՚ի վերայ նորա Գ ամաց հարկն ՅԽ թուման, եւ խնդրէին զհամար: Իսկ Ամիրճանն շարժեալ ՚ի դիւէ` սկսաւ հայհոյել զնոսա, եւ ասէ, դուք զի՞նչ շուն իցէք` որ ես ձերով բանիւ համարս տայցեմ, այլ գնացէ'ք եւ բերէ'ք ՚ի խանէն ոստիկան, զի առաջի նորա տաց համարս. եւ ապա դարձաւ առ Մկրտիչն` եւ բազումս ղօղանջէր ասելով, զայդ ՅԽ թումանդ` զոր տուեալ ես ինձ, քո կնոջ Վարդոյ գինն: Եւ ապա ցասեան եւ գեղականքն. եւ առաքեցին զնոյն Մկրտիչն առ խանն: Եւ նա գնացեալ խօսեցաւ ընդ խանին բերան առ բերան. քանզի վաղու ծանօթ էր նմա վասն Պարսկաց լեզու խօսելոյն: Եւ առեալ ոստիկան մի` Գուլ-Նազար անուն` բուն Պարսիկ, որ ոչ գիտէր լեզու տաճկաց, եւ առեալ պատուէր ՚ի խանէն առնուլ զհամար տանուտէրութեան, եւ թէ` մնասցէ ինչ ՚ի վերայ, կախեսցես զնա` եւ բրածեծ արասցես, եւ առեալ տացես գեղականացն: Եւ եկեալ Գուլ-Նազարն, եւ կոչեաց զտանուտէրն յատեան հրապարակին` եւ ասաց, տո'ւր զհամար ՅԽ թումանին: Իսկ նա զոր ինչ ասաց, նոքա հաճեցան եւ ընկալան: Եւ մնաց Կ թուման, եւ ոչ կարաց գիտել` թէ` զի՞նչ է արարեալ. եւ ասէ Գուլ-Նազարն, արդ հատո' զԿ թումանն. եւ նա լռեցաւ. եւ ապա բերեալ կունդ եդ ՚ի պարանոցն` եւ կախեաց ՚ի բարձր որմէ, եւ Բ կողմամբ հարկանէին` ասելով, տո'ւր զԿ թուման: Իսկ ազգայինք նորա անկան յաղերս առ գեղականսն` շնորհել մասն ինչ. եւ նոքա շնորհեցին զԼ թուման, եւ զԼ պահանջէին, եւ կախեալ հարկանէին սաստիկ յոյժ: Իսկ նա անճարացեալ` ասէ, ունիմ ես Դ որդիս, եւ դուստր մի գեղեցիկ, զնոսա առցէ խանն` եւ ազատեսցէ զիս: Եւ Գուլ-Նազարն իջոյց զնա ՚ի կախաղանէն, եւ ետ ՚ի պահ եղբօր նորա Առաքեալ երիցու` եւ ասէ, պահեա' զդա, զի մի փախիցէ` մինչեւ գնացից ես առ խանն: Եւ երթեալ ծանոյց խանին զբան Ամիրճանին: Եւ խանն բարկացեալ` ասէ, միթէ զի՞մ դրամն իցէ վատնեալ, զի ես զորդիս եւ զդստերս նորա առից: Արդ տացէ Քանաքեռցւոց` եւ զերծցի. եւ դու արա' որպէս ասացի: Եւ նորա գնացեալ կախեաց զնա. եւ աստ տե'ս դու զչարչարանս նորա. զի ա'յնքան հարին զոտսն` մինչ Ժ եղնգունքն թափեցան, եւ շշուկն բարձրացաւ քան զծունկն. եւ յաւուրս Զ` այնպէս ձաղէին զնա սաստիկ: Եւ էր յաւուրս Զատկի Յինանցն` ՚ի չորրորդում շաբաթու. եւ յաւուրն եօթներրորդի նորուն պատժի ՚ի միջօրէ եղեւ ամպ ՚ի ներքոյ արեգականն, եւ մթացաւ երկիր, եւ եղեւ որպէս գիշեր, եւ յամպոյն գոռումն, եւ ճայթմունք, եւ փայլատակմունք, եւ կայծակունք, եւ անձրեւ եւ կարկուտ մեծամեծ ՚ի չափ ձուոյ հաւու: Եւ ամենեքեան` որք էին անդ` փախեան. եւ Ամիրճանն մնաց ՚ի կախաղանին ՚ի ներքոյ կարկտին: Եւ ապա եկեալ կին մի Խանսօլթան անուն, որ էր հօրեղբօր դուստր Մկրտչին, ելոյծ զկապս ոտին, եւ եդ առաջի նորա զկօշիկն, եւ ասէ, ե'րթ եւ փախի'ր: Եւ նա գնացեալ ՚ի ջրբաժան տեղին` որ կոչի Կրունք, եւ անդ պատահեալ այր մի Առաքեալ անուն, եւ ջարդեաց զկունդն, եւ գնաց փախստեամբ մինչեւ ցԱղստեւ, եւ զերծաւ: