Պատմագրութիւն

Եպիսկոպոս մի Միքայէլ անուն` ՚ի Քանաքեռոյ. այս` ա'յն Միքայէլ աբեղայն է, զոր ՚ի պատմութեան Մեխլուին յիշեալ եմ. այր երկայնահասակ, պակասախելք, տգէտ ՚ի գրոց, եւ ճարտար ՚ի խօսս աշխարհի: Սմա եղեւ թշնամի Պարսիկ մի. զի ասէր, ես ազգական եմ քեզ, եւ զոր ինչ գոյ քեզ, զամենայն ինձ պատեհ է. զի ես Մուսրման (Միւսլիման) եմ. եւ օրէնքն մեր այսպէս հրամայեն: Եւ բազում անգամ հայհոյէր զԵպիսկոպոսն` քաֆար (քեաֆիր) եւ դինոզ (տինսիզ) եւ բաթլ ասելով: Եւ այսպէս կագ եւ կռիւ էր ՚ի մէջ երկոցունցն: Եւ գնացին երկոքեանն առ ղազին ՚ի դատաստան. եւ Պարսիկն կարծէր ինքն ճշմարիտ, զի պարծէր ՚ի Թուրքութիւնն: Եւ գնացեալ կացին առաջի Շխին: Ասէ Պարսիկն, միրզա'յ ես ազգ եմ մահրասիս, եւ եմ Տաճիկ, եւ զապարանս խնդրեմ ՚ի սմանէ ըստ օրինացն. եւ սա ո'չ տայ: Ասէ Շէխն ցԵպիսկոպոսն, յիրաւի՞ ազգ է դա քեզ: Ասէ Եպիսկոպոսն, ես զդա ոչ գիտեմ, եւ ոչ ճանաչեմ. այլ թէ ազգ է դա ինձ, բերցէ վկայս, եւ հաստատեսցէ զազգակցութիւն իւր առաջի ձեր, եւ ինքեանց լիցի զամենայն գոյսն իմ: Ասէ Շէխն ցՊարսիկն, ո՞ւնիս վկայս` որ ազգ ես դմա: Ասէ Տաճիկն, վկայն իմ` հաւատս իմ է: Ասէ Շէխն, բազումք են այդմ հաւատով, բայց ոչինչ օգնեն. եւ թէ ունիս վկայս` բերցես. եւ թէ չունիս, մի' աշխատ առներ զոք. զի առանց վկայի ոչինչ շահիս: Եւ Պարսիկն ելեալ գնաց ՚ի Քանաքեռ, զի ՚ի տաճկացն Քանաքեռոյ բերցէ վկայս. եւ նոքա ո'չ եկին, այլ անարգեցին զնա: Իսկ Ղազին գրեաց գիր, եւ ետ ցԵպիսկոպոսն` բազում տաճկաց վկայութեամբ եւ կնքով. եւ սուտ հանին զտաճիկն: Եւ Եպիսկոպոսն առեալ զղազիլամայն եւ գնաց: Եւ յետ ամսօրեայ աւուրց` եկն Պարսիկն դարձեալ առ Շէխն` եւ ասէ, վասն միոյ անվարտի սեւագլխոյ զի՞ ամօթ արարեր եւ սուտ հաներ զիս. արդ ես տաց քեզ այսքան արծաթ, եւ դու արա' զբանս իմ ուղիղ: Իսկ Ղազին լուաւ նմա. զի կաշառն կուրացուցանէ զաչս դատաւորաց. եւ առեալ զկաշառն` ետ նմա գիր, եւ արար զնա ազգական Եպիսկոպոսին. եւ տաճիկն առեալ զթուղթն` գնացեալ նստաւ յայգի Եպիսկոպոսին: Իսկ Եպիսկոպոսն գնացեալ առ Շէխն` եւ ասէ, զի՞նչ է այս, զի բազում արանց վկայութեամբ ետուր ինձ այս շխսլամայս. եւ այժմ տուեալ ես նմա հրաման, եւ ահա' եկեալ եւ նստեալ է յայգւոջ իմում: Ասէ Շէխն, ես ո'չ էի ճշմարտութեամբ վերահասու եղեալ իրացն. եւ այժմ հաւաստեաւ ծանեայ, զի ազգական քո է նա. եւ ըստ օրինաց մերոց զամենայն ինչքն քո նմա պատկանի: Ասէ Եպիսկոպոսն, յորժամ ո'չ էր տուեալ քեզ կաշառս, վասնորոյ ո'չ արարեր ինձ ազգական. այժմ առեր զկաշառս, եւ արարեր ինձ ազգական: Եւ բարկացեալ Ղազին` հրամայեաց ծառայիցն` հանել զնա արտաքս: Եւ ծառայքն բթելով հանին ՚ի պալատէն: Եւ նա գնացեալ գրեաց թուղթ գանգատանաց ՚ի Շխէն, եդ ընդ նմա Ղազիլամէն, եւ ձեռամբ Մելիք Դաւութին` առաքեաց առ Խանն: Եւ իբրեւ ընթերցաւ, կոչեաց Խանն զԵպիսկոպոսն առաջի իւր, եւ ստուգեաց: Եւ բարկացեալ Խանն, առաքեաց արս խստասիրտս` բերել զՂազին` հետիոտս եւ սրընթաց: Եւ գնացեալ բերին, եւ կացուցին առաջի Խանին: Եւ Խանն եցոյց նմա զՂազիլամայն Եպիսկոպոսի. եւ ասէ, դո՞ւ ես գրեալ զայդ: Ասէ Ղազին, այո': Եցոյց եւ արզն Եպիսկոպոսի` եւ ասէ, այս ի՞նչ է: Ասէ Շէխն, ինձ թիւր ծանուցին, եւ յետոյ իմացայ զիրաւն: Ասէ Խանն, կաշառն ծանոյց քեզ իրաւն, որ դու զօրինագիրն քո սուտ առնես: Պատահեցան անդ եւ յայնոցիկ` որք կնքեալ էին Ղազիլամայն` ասեն, մեր առաջի գրեցաւ թուղթդ այդ բազում հարցաքննութեամբ: Ասէ Խանն, սմա զի՞նչ պատասխանի տաս: Եւ լռեցաւ Շէխն, եւ գոյն երեսացն այլափոխեաց: Եւ բարկացեալ Խանն հրամայեաց առնել զնա թախտա քիւլահ` այսինքն` տախտակեայ գտակ. եւ բերին մեծ եւ ստուար տախտակ մի, եւ ծակեալ զայն անցուցին ընդ պարանոց Շխին, եւ կախեցին ՚ի տախտակէն բժիժս, եւ զանգակս եւ ունկունս պուտկաց, եւ զձետս աղուեսուց եւ շանց, եւ սատակեալ կատուս, եւ զչոր գանգս անասնոց, եւ զպատառատուն եւս զհին վարտիս կանանց, եւ կապեցին պարանաւ ՚ի պարանոցն, եւ ետուն ՚ի ձեռն պառաւ տաճկի միոյ, որ գնայր առաջի` եւ քարշէր զպարանն. եւ ծառայք Խանին ծեծէին զամշօք եւ վարոցօք` ձայնել բարձր, թէ` ո'վ ո'ք կաշառօք առնէ դատաստան, պատիժ նորա այս է. եւ գոչէր բարձր ձայնիւ` տաճկերէն. հար քիմ դիւանտայ ռշուաթ ալուր, ջաղասի պու տուր տէ: Եւ Եպիսկոպոսն անուանեցին Ղազիղռան: Իսկ Շէխն այսպէս նախատանօք շրջեցուցին դահուլօք եւ դաբօք շվշվելով: Եւ առին ՚ի նմանէ զիշխանութիւն Շխութեանն. եւ եկաց այնպէս արհամարհեալ` մինչ կենդանի էր Թահմազ-Խանն: Եւ զսպանումն նորա յիւրում տեղին ասասցուք: Իսկ Եպիսկոպոսն հրամանաւ Փիլիպպոս Կաթուղիկոսին` նստաւ Առաջնորդ Յուշւոյ Սուրբ Սարգսին. եւ ապա հրաժարեալ գնաց յանապատն Յօհաննու վանից, եւ անդ մեռաւ. եւ մեք ՚ի նմանէ ուսաք զպատմութիւնս, թէպէտ եւ մեք եւս տեսաք աչօք: