Պատմագրութիւն

Զի որպէս գրեցաք զըմբռնումն Մահմատ խանին որդւոյ Լալա բէկին` եւ կապանօք տանիլն յԱսպահան, եւ Շահն փոխանակ նորա առաքեաց յԵրեւան զոմն ՚ի հարազատ ծառայիցն իւրոց` Նաճաֆ անուն: Սա եկեալ տիրեաց տանս Արարատեան մեծաւ զօրութեամբ. քանզի սիրէր զնա թագաւորն Շահ-Աբաս. եւ էր կարի խրոխտ եւ ահարկու ՚ի վերայ ամենայն զօրաց իւրոց: Սա գրեաց թուղթ գանգատանաց ՚ի մեծամեծացն, եւ առաքեաց առ Շահն: Իսկ Շահն գրեաց նմա` թէ ո'վ ոք որ գիտես` ըմբռնեա' եւ արա' ՚ի կալանս: Եւ յորժամ էառ զհրամանս զայս, իսկոյն առաքեաց զօրս, եւ կալեալ արս ԺԷ ՚ի մեծամեծացն, եւ եդ կունդ ՚ի պարանոց նոցա, եւ եդ ՚ի բանտի. եւ անուանքն նոցա զբովանդակն ոչ գիտեմ, այլ Է միայն` որք են այս. Գ եղբարք` Դալու-Նապի, Դալու-Զօհրաբ, Դալու-Սուլէյման, Ապաղ վերոյգրեալն, Թէլղահ, Էդիլ, Մուրատի, եւ այլ Ժ եւս: Եւ յետ աւուրց առաքեաց զնոսա յաշխարհն Պարսից` ՚ի քաղաքն` որ կոչի Մովր: Եւ մնացին անդ որքան Նաճաֆն յԵրեւան էր: Այս Նաճաֆս եղեւ բարեկամ Զաքարիա վարդապետին վասն խօսելոյ Պարսիկ լեզուաւն. եւ էր Կաթուղիկոս յԷջմիածին պատուական Տէրն մեր Յակովբ Ջուղայեցի, որ գնային առ խանն ՚ի միասին` եւ գային: Մեռաւ Զաքարիա վարդապետն ՚ի թուին ՌՃԸին: Եւ առաքեաց խանն ՚ի վանս Յօհաննու եւ ՚ի սուրբ Էջմիածին, զի կնքեսցեն զդրունս մառանացն եւ տանցն, մինչեւ գայցէ Կաթուղիկոսն. վասնզի գնացեալ էր նա յերկիրն Գողթան: Եւ ապա ծանուցին նմա, թէ` ՚ի կենդանութեան իւրում եդեալ է ՚ի տեղի իւր Առաջնորդ, եւ ոչ է անտէր տունն: Եւ ապա հրամայեաց բանալ զդրունս տանցն` զոր կնքեցն: Եւ էր խանս այս անարի եւ երկչոտ. քանզի գնայր սա յամառան եղանակին ՚ի գաւառն Կոտէս ՚ի յակունս բազմութեանց աղբերացն` որ ասէին Խըռխ-Պուլաղ, որ է Խ աղբիւր: Եւ անդ գովեցին զակունս Քասաղ գետոյն` եւ զբարութիւն գաւառին Նգայ: Եւ հրամայեաց տանել զինքն անդ բանակօքն, զի անդ անցուսցէ ամառն. եւ մնացին անդ աւուրս ինչ: Եւ լուաւ, թէ ահա Օսմանցիքն` որք են ՚ի Կարս` ժողովեալ են, զի յանկարծակի անկցին ՚ի վերայ քո: Եւ իբրեւ լուաւ զայս` եւ հաւատաց ճշմարիտ լինել` վասնորոյ երկեաւ, եւ հրամայեաց` զի փախիցեն ուր եւ կամին. եւ ինքն հեծեալ ՚ի ձի` եւ փախեաւ ՚ի Կարբի. եւ բազումք թողին զղամբարս իւրեանց եւ զկարասի` եւ փախեան ընդ խանին: Իսկ խոհարարքն եդեալ էին կաթսայ ՚ի վերայ հրոյ` եւ եփէին կերակուր վասն խանին. եւ իբրեւ տեսին` թէ փախեաւ խանն, նոքա թափեցին զկիսեփեաց կերակուրն, եւ առին զկաթսայսն` եւ փախեան: Եւ լուեալ զայս Օսմանցիքն` ծիծաղեցան, եւ անուանեցին զնա Փլաւ-թօքեան-խան, եւ ասի մինչեւ ցայսօր: Իսկ Օսմանցւոց ժողովումն այս էր: Զի լուան նոքա` թէ խանն եկեալ է մերձ ՚ի սահմանս իւրեանց, երկեան թէ ստութեամբ է անդ նստեալ, մի' գուցէ ՚ի յեղակարծումն ժամու եկեսցէ յերկիրս մեր եւ աւար առցէ: Նոքա այս կասկածս ունէին. եւ սա ՚ի նոցանէ երկուցեալ փախեաւ. եւ եղեւ ծաղր եւ առակ: Եւ լուաւ Շահն` եւ կամէր պատուհասել զնա, այլ խնայեաց, զի ծառայ էր նորա: Եւ ասաց, թէ Երեւան շատ մերձ է Օսմանցւոց երկրին. վասն այն երկեա'ւ Նաճաֆ խանն` թէ մի' գուցէ Օսմանցիքն գերեն զինքն: Արդ առաքեցից զնա ՚ի մէջ երկրատեղիս, զի Օսմանցիքն ոչ կարասցեն գերել զնա: Եւ հրամայեաց նմա ելանել յԵրեւանայ` եւ գնալ ՚ի Շամախի ամենայն ընչիւք իւրովք. եւ ելեալ գնաց: Բայց յիշէր զբարելի երկիրն Արարատեան` եւ ոգւոց հանէր: Արդարեւ բարելի է երկիրն Արարատեան` ծառովք եւ տնկովք, պտղովք եւ սերմանեօք, ծաղկովք եւ բուսովք, լերամբք եւ դաշտիւք, գետովք եւ աղբերօք, այգեստանեօք եւ բուրաստանօք, թռչնովք եւ չորքոտանեօք, էրէիւք եւ որսովք, եւ ամենայն բարութեամբ լի եւ առատ: Զայս ամենայն զմտաւ ածէր Նաճաֆ Խանն, զբօսանաց տեղիսն` եւ ամենայն վայրքն` յիշէր եւ գովէր: Վասնորոյ գովիչքն ողբս երգեցին վասն հեռանալոյն նորա յԵրեւանայ` եւ օտարանալոյն ՚ի տար աշխարհ, եւ բնակելոյն յանբարի եւ նուաստ երկրին: