Պատմագրութիւն

Զկնի փախչելոյն Պարսից` սփռեցան Օսմանցիքն զամենայն երկրաւն. եւ փաշայն գնացեալ զօրօքն մինչ ՚ի գիւղն Նորք, եւ անդուստ հայէին ՚ի բերդն, զբօսնուին: Եւ ապա ընտրեցին Շ թաթար եւ Յ Օսմանցի` Բ գլխաւորօք, եւ առաքեցին ՚ի գաւառն Գառնւոյ. եւ պատուիրեցին նոցա, թէ` այսօր եւ վաղն աւար առէ'ք զերկիրն, եւ ՚ի վաղուեան երեկոյին գայք մերձ ՚ի բերդն` ՚ի տեղին` որ կոչի Տաշ-քէսան, որ է Քարահանք, եւ մեք եւս գամք անդ, մնասցո'ւք ՚ի դաշտն Շարուրայ ՚ի Սատարակ եւ ՚ի Վէթի. եւ ամիս մի շրջեսցուք յաշխարհիս Արարատեան: Եւ գնացեալ նոցա ըստ պատուիրելոյ փաշային, եւ ինքն Քանան փաշայն մնացեալ զօրօքն սփռեցան եւ տարածեցան զերկրաւն. եւ գնացեալ ՚ի վերայ գաղթականացն Քանաքեռոյ` ՚ի գլուխ ամրոցին` որ կոչի սուրբ Սարգսի այր, եւ ըմբռնեցին զՍարգիս երէցն` եւ Բ արք Վարդան եւ Սահակ. եւ այսպէս կային անհոգութեամբ: Իսկ նախախնամօղն Աստուած ո'չ ետ թոյլ իսպառ աւերել երկրիս: Քանզի էր այր մի ՚ի մէջ զօրացն Հագարացւոց` Պարսկադէն, եւ անուն նորա Մասում աղայ: Սա այն Մասում աղայն է` որ է յԵրեւան Քալանթար. զոր եւ Թահմազ - ղուլին ընդ իւր առեալ գերեցան եւ գնացին ՚ի Ստամպօլ. եւ այժմ էր ընդ Քանան փաշային: Սա իբրեւ ետես զհայրենի երկիրն իւր` զի աւերէին, կսկծայր եւ մրմռայր եւ ո'չ գիտէր` թէ զի'նչ արասցէ: Եւ ահա օգնութեամբն Աստուծոյ ըմբռնեաց նա այր մի քրիստոնեայ ՚ի Կոտէս գաւառէ, եւ ուրախ եղեւ յոյժ. եւ եդ ՚ի բերան նորա բան` եւ ասէ, ես տանիմ զքեզ առ փաշայն, եւ դու ասա' նմա, թէ` Ռստամ խանն ԺԲՌ արամբ եկն ՚ի դուռն բերդին, եւ ահա գան ՚ի վերայ ձեր. զայս ասա' եւ մի' երկնչիր: Եւ առեալ տարաւ առ փաշայն. եւ ՚ի հարցանելն փաշային, զնոյն պատասխանեաց` զոր ուսոյց Մասում աղայն: Եւ ապա հրամայեաց զօրացն փաշայն, թէ` ամենեքեան գլուխ ձեր զերծուցէ'ք. եւ որք լուանն` թողին զառ եւ զաւար` եւ փախեան յիւրաքանչիւր դէմս իւր` ուր եւ կարացին: Եւ ապա գրեաց Մասումն թուղթ մի այս ինչ. Ո'վ խան, զոր ինչ ասիցէ քեզ Հայդ` լուիցես: Եւ կնքեալ ետ զթուղթն ցՀայն. ասաց եւ զանուն իւր. եւ պատուիրեաց նմա, թէ` ահա յայսմ երեկոյիս ՚ի մթանալն` Շ Թաթար գան ՚ի Տաշ-քէսան տեղին, ասա' ցխանն, թէ որս ձեր են նոքա. ջանացարո'ւք եւ մի' երկնչիք, զի անկար են: Եւ արձակեաց զնա` եւ ասէ, փութա' եւ տուր զթուղթդ` եւ ասա' նմա զոր ինչ պատուիրեցի քեզ: Եւ առեալ զթուղթն, սրընթաց եհաս ՚ի բերդն` ՚ի մտանել արեգականն. եւ ետ զթուղթն ցխանն Պարսից, եւ (ասաց) զպատուէր Մասումին եւ զփախուստ Օսմանցւոցն: Եւ իբրեւ լուաւ զայս, հրամայեաց մոնետկաց աղաղակել, թէ` ամենայն ոք` որ լուիցէ զձայնս մեր` զգեցցի զգեստ պատերազմի հանդերձ զինուք, եւ հեծցի ՚ի ձի, եւ գնասցէ ՚ի Քարահանքն. զի յայսմ երեկոյ պատերազմ մեծ է ընդ Թաթարսն: Եւ որ ոք ոչ գայցէ զիրս կատարել, գլուխ նորին հատանի: Եւ աղաղակեցին ՚ի մէջ բերդին եւ դրանն. եւ որք լուանն` ելին յարեւելեան դուռն բերդին, եւ խումբ առեալ գնացին ՚ի Քարահանքն: Եւ էր նսեմացեալ օրն. եւ զի (գուցէ ո'չ) տեսանէին զմիմեանս, բայց ճանաչէին զիրեար. գումարեալ էին անդ եւ զօրքն Թաթարաց. յորժամ հուպ եղեն միմեանց, կարծեցին Թաթարք` զօրք Օսմանցւոցն գոլ. եւ ձեռամբ արարեալ ձայնէին` գնալ առ նոսա: Եւ էր Օսմանցի մի հատուածեալ տամբ իւրով ՚ի Կարուց, եւ անուն նորա Ուզուն-Ալի, եւ էր այժմ ընդ խանին. սա ետես զԹաթարն` եւ ասէ, երթիցո'ւք եւ անկցո'ւք ՚ի վերայ նոցա, զի աւ են մեզ: Ասէ խանն, գուցէ բազումք իցեն, եւ ո'չ կարիցեմք յաղթել նոցա: Եւ բարկացեալ Ուզուն-Ալին` ասէ, այդ անուամբդ առնես խանութիւն Երեւանայ: Եւ գնացեալ ըմբռնեաց Բ Թաթար, եւ բերեալ առ խանն` ասէ, ահա քեզ նշան զզօրութենէ թաթարացն: Եւ ապա սրտապնդեալ խանն հրամայեաց հնչեցուցանել փող պատերազմին, եւ անկան ՚ի վերայ Թաթարացն. զորս կոտորեցին, զորս ըմբռնեցին, եւ զորս հալածեցին. կալան եւ Բ գլխաւորս նոցա: Եւ այսպէս եղեւ զրաւ գործոյն. կարծեմ թէ ՚ի Շիցն` Ճ հազիւ զերծեալ փախեան: