Պատմագրութիւն

Փիլիպպոս Կաթուղիկոսի վարքն եւ գործքն զամենայն գրեալ է Առաքեալ պատմագիր: Իսկ մեք գնացաք ՚ի Կարնոյ քաղաք, եւ անդ պատմեցին մեզ սքանչելիք ՚ի նմանէ` որք ականատեսք էին այնմ սքանչելեաց: Եւ մեք կարեւոր եւ պատշաճհամարեցաք գրել աստէն: Մեծ եւ առաքինի Կաթուղիկոսն` եւ երկրորդ Լուսաւորիչն Մովսէս ետ գաւազան վարդապետական Փիլիպպոսի, եւ օրհնեաց զնա Եպիսկոպոս. եւ առաքեաց զնա ՚ի Նուիրակութիւն յաշխարհն Յունաց: Եւ գնացեալ մինչեւ ՚ի Թէոդոսուպօլիս` որ է Արզրում, եւ էր ՚ի քաղաքին անդ վարդապետ մի Մինաս անուն` կարի եւ յոյժ ուսեալ զարուեստս երաժշտական. եւ էր կարի հպարտ եւ գոռոզ, յանդուգն եւ ինքնահաւան, եւ ոչ երբէք խոնարհէր ումեք: Եւ ՚ի գիշերի միում երգէին ժամն, եւ յաւարտել զՄեծացուսցէ փոխն, Մինասն սկսեաց զշարական Աւագ Օրհնութեան յետին տներն ասել: Եւ Փիլիպպոսն ասաց, այդ մի' ասէք, զի անպատշաճէ: Իսկ Մինասն ոչ ետ ունկն, այլ ըստ գոռոզ բարուցն արար որպէս կամէր: Եւ յաւարտել աղօթիցն, Փիլիպպոսն քարոզ սկսաւ ասել աւուր պատշաճն` ՚ի Տէր եթէ շրթանցն սկսեալ` մինչ ՚ի Մեծացուսցէն յայտ արար քաղցր եւ համեղ ոճով: Եւ սակաւ ինչ ծանոյց վասն Մեծացուսցէ շարականին. եւ մեղադրեաց Մինասին` թէ ոչ գիտէ զխորհուրդն, այլ ինքնահաւանութեամբ առնէ: Իսկ Մինասն արտաքոյ դրանն լսէ զասացեալսն Փիլիպպոսի, եւ նախատինս վարկաւ ինքեան. եւ լցեալ չար նախանձու` եւ գնացեալ առ իշխանն չարախօսեաց ՚ի Փիլիպպոսէն. ասէ, Աբեղայ մի եկեալ է ՚ի Պարսից աշխարհէն, եւ ՚ի մեր աշխարհէս բազում դրամ է ժողովեալ, զի տարեալ տացէ Պարսիցն, զի եկեսցեն եւ աւերեսցեն զաշխարհս մեր. այլեւ անիծանէ եւ հայհոյէ զազգն ձեր, եւ Օմարին եւ Օսմանին նալաթ ասէ: Եւ բարկացեալ փաշայն` առաքեաց արք Գ Ենկիչարի` ասէ, ՚ի վերայ երեսին քարշ բերէ'ք զնա: Եւ գնացեալ արանցն` տեսին զի բազում վաճառականք եւ քաղաքականք կային առ նա: Եւ ասեն, ո՞ւր է փափասն` որ ՚ի Ղզլբաշիցն եկեալ է, ելցէ եւ եկեսցէ առ փաշայն, զի խնդրէ զնա: Իսկ սուրբ վարդապետն յարեաւ, եւ ամենայն արքն` որք կային անդ` յարեան եւ նոքա: Ասէ վարդապետն, ելէ'ք արտաքս. եւ ինքն եբաց զպատուհանն, եւ հանեալ անտի Բ[2] մոմ սպիտակ, որ չեւ էր լուցեալ, այլ ՚ի գլուխն ունէր զպատրոյկն, առեալ զայն ՚ի ներքոյ փիլոնին` եւ գնաց. գնացին եւ ամենայն արքն ընդ նմա: Եւ մտեալ առ փաշայն` խոնարհութեամբ ողջոյն ետ: Ասէ փաշայն, դո՞ւ ես` որ եկեալ ես` ՚ի մեր աշխարհէս դրամ ժողովես եւ առաքես առ Շահն, զի դրամով մեր զօրս ժողովէ եւ գայ ՚ի վերայ մեր ՚ի պատերազմ: Իսկ երանելի վարդապետն ոչ կարէր ուղղակի խօսել տաճկերէն. եւ խօսի թարգմանաւ` եւ ասէ, ես իւղավաճառ եմ, ո'վ ոք գնէ յինէն իւղ` դրամով գնէ. եւ ո'վ ոք ոչ գնէ, ոչ տայ դրամ: Ասէ փաշայն, եթէ վաճառական ես, ապա ընդէ՞ր հայհոյես եւ անիծանես զմեզ: Եւ առ այս բան ասէ վարդապետն, ոչ է այդ գործ իմ: Եւ ապա հանեալ զԲ[2] մոմն ՚ի ներքուստ փիլոնին` եւ պարզեաց առ փաշայն: Իսկ փաշայն ձգեալ զձեռն էառ զմոմսն. յայնժամ շնորհօք սուրբ Հոգւոյն լուցան մոմք` եւ վառեցան ՚ի ձեռն փաշային: Եւ սոսկացեալ փաշայն` եւ սարսափմամբ ասէ ցվարդապետն, ե'րթ գնա' ՚ի տեղին քո: Եւ երանելի վարդապետն խոնարհութեամբ երկիր եպագ, ել արտաքս: Եւ փաշայն ասէ ցարսն, զի՞նչ է այս զարմանքս: Ասեն արքն, սքանչելիք բազում լինին դովաւ. վասնզի սուրբ է եւ արդար: Եւ հրամայեաց փաշայն դարձուցանել զվարդապետն` եւ ասէ, Բաբայ տեսանե'ս` զի երաժշտութիւն է, եւ ոչ գայ անձրեւ, եւ չորացաւ ամենայն երկիր. եթէ կարող ես` բե'ր անձրեւ: Ասէ վարդապետն, ողորմութիւնն Աստուծոյ բազում է. բայց տաճիկք ոչ թողուն զմեզ աղօթել ըստ օրինաց մերոց: Ասէ փաշայն, ես տաց քեզ վերակացուս, եւ ո'վ ոք հակառակեսցի` սպանցեն զնա. եւ դու աղօթեա' ըստ քում օրինաց: Եւ եդ ընդ նմա Ժ զինուորս, եւ պատուիրեաց նոցա` թէ ո'վ ոք ընդդիմակաց լիցի դմա` սպանէ'ք զնա: Եւ ապա ելեալ յերեսաց փաշային` գնաց յեկեղեցին` որ ասի Միաբանից Աստուածածին. եւ հրամայեաց ամենայն եկեղեցականաց զգեստաւորիլ. եւ ինքն եւս զգեցաւ զգեստ Պատարագին. էարկ զիւրեաւ զԵմիփորոնն եւ եդ ՚ի գլուխն զԹագն, եւ էառ ՚ի ձեռն զԽաչն. եւ ելեալ յեկեղեցւոյն` Խաչիւ եւ Աւետարանաւ, ծնծղայիւք եւ զանգակաւ, եւ սկսան շարական ասել, Սուրբ Աստուած Հայր անսկիզբն: Եւ գրոհ տուեալ քաղաքն ամենայն` ելին ՚ի հիւսիսոյ կողմն քաղաքին` որ ասի Սուրբ Նշանի բլուր. մինչ գնացին երգելով զշարականն, սկսաւ ամպել օդն. եւ մինչ հասին ՚ի սահմանեալ տեղին, սկսաւ ցօղել: Եւ իբրեւ ընթերցան աւետարանն` Զի որպէս փայլակն, Գ (երիցս) գոռաց ամպն: Եւ յորժամ սկսան թափօր, սահանք երկնից բացան, եւ իջին անձրեւք յորդ. եւ մինչեւ աւարտել թափօրին` եղեւ դաշտն իբրեւ զծով: Եւ ապա դարձան յեկեղեցին` ասելով. «Թագաւորիսցէ տէր յաւիտեանե: Եւ մտեալ յեկեղեցին` ասաց, «Խնդրեսցուք հաւ: Պահպանեալե: Եւ յորժամ զայս Բ[2] սքանչելիքս ետես Փաշայն, կալաւ զչարախօսն Մինաս, եւ էառ ՚ի նմանէ Ռ[1000] Մառչիլ` ասէ, խրատ լիցի քեզ զի մի' այլ չարախօսութիւն առնիցես: Զայս պատմեաց Յովհան վարդապետ Կարնեցի` որ էր աշակերտ նոյն Մինասին: